Մեր վտանգուած գանձը՝ ԱՐԱՄի տո՛ւնը

­Կա­րօ Ար­մե­նեան

­­Ժա­մա­նա­կէ մը ի վեր, խոր մտա­հո­գու­թեամբ կը հե­տե­ւինք «­Հին Ե­րե­ւան» ա­նու­նը կրող շու­կա­յա­կան հա­մա­լի­րի ծրագ­րա­յին կազ­մա­ւոր­ման փու­լե­րուն։ ­Մե­ծա­ծախս այս ծրագ­րին տէ­րե­րը հետ­ևո­ղա­կա­նօ­րէն կը պնդեն, որ հա­կա­ռակ յա­ջոր­դա­կան ձգձգում­նե­րուն՝ ծրա­գի­րը կեն­դա­նի է եւ շու­տով պի­տի մտնէ շի­նա­րա­րա­կան փուլ։ Կ­՚ի­մա­նանք սա­կայն, որ դեռ հար­ցեր կան լու­ծո­ւե­լիք, ո­րոնց բնոյ­թը յայտ­նի չէ հան­րու­թեան։ Որ­մէ կը հե­տե­ւի, որ այս կէ­տին վրայ հան­րու­թեան պար­տա­ւո­րու­թիւնն է ըլ­լալ ար­թուն, ա­չա­լուրջ եւ ու­շա­դիր, որ­պէս­զի յան­կարծ ծրագ­րի ներ­քին բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու քաշք­շու­քին զոհ չեր­թայ մեր ազ­գա­յին հարս­տու­թիւ­նը՝ ԱՐԱ­Մի տու՛­նը, որ ճա­կա­տագ­րի տխուր խա­ղով մը յայտ­նո­ւած է «­Հին Ե­րե­ւան»ի սե­փա­կա­նա­տէր­նե­րու ա­փին մէջ… փո­խա­նակ իր իս­կա­կան ի­րա­ւա­տի­րոջ՝ ազ­գի՛ն օ­րի­նա­կան սե­փա­կա­նու­թիւ­նը ըլ­լա­լու։
­Կը խօ­սինք հայ ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան ռահ­վի­րայ եւ հայ ժո­ղո­վուր­դի ազ­գա­յին հե­րո­սին՝ Ա­րամ ­Մա­նու­կեա­նի մա­սին։ ­Հե­րո՛ս՝ որ իր հե­րո­սի կո­չու­մը չէ ստա­ցած ժա­մա­նա­կա­ւոր ո­րե­ւէ իշ­խա­նու­թեան պար­գե­ւատ­րում­նե­րէն։ Ան ՀԵՐՈՍ է իր իսկ ժո­ղո­վուր­դի ան­բե­կա­նե­լի վճի­ռով։ ­Ժո­ղո­վուր­դի ժա­մա­նա­կա­մերժ եւ գեր-օ­րի­նա­կան հե­ղի­նա­կու­թեա՛մբ։ Անց­նող հա­րիւր տա­րուան ըն­թաց­քին, սփիւռ­քի մէջ, դժո­ւար թէ գտնո­ւէր մէ­կը, որ չգիտ­նար, թէ ո՞վ էր Ա­րամ ­Մա­նու­կեան։ Ա­րա­մը վա­ղուց «կորսն­ցու­ցած» էր իր ազ­գա­նու­նը։ Ան պար­զա­պէս ԱՐԱ՛Մն էր հայ ազ­գի բո­լոր ի­րե­րա­յա­ջորդ սե­րունդ­նե­րուն հա­մար եւ վե՛րջ։ Իր ա­նո­ւամբ կո­չո­ւած են ընդ­հան­րա­պէս սփիւռ­քի մէջ հա­սակ ա­ռած բո­լոր Ա­րամ­նե­րը։ Վս­տա­հա­բար նաեւ՝ ­Մե­ծի ­Տանն ­Կի­լի­կիոյ Ս. Ա­թո­ռի գա­հա­կալ Ա­րամ Ա. ­Վե­հա­փառ ­Հայ­րա­պե­տը։
­Խոր ցա­ւով պէտք է ար­ձա­նագ­րել, որ դժբախ­տա­բար նոյ­նը չէ ե­ղած պա­րա­գան մեր հայ­րե­նի­քին։ Ինչ որ տեղ՝ բոլ­շե­ւիզ­մը կրցա՛ծ է յա­ջո­ղիլ հայ­րե­նի նո­րա­հաս սե­րունդ­նե­րու մէկ լայն զան­գո­ւա­ծի յի­շո­ղու­թե­նէն ջնջել ԱՐԱ­Մի ա­նու­նը եւ յատ­կա­պէս ԱՐԱ­Մի հայ­րե­նաս­տեղծ գոր­ծին տա­րո­ղու­թեան յստակ գի­տակ­ցու­թիւ՛­նը։ ­Բոլ­շե­ւի­կեան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը ը­րած են ա­մէն բան՝ մեր ժո­ղո­վուր­դին հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թե­նէն ջնջե­լու Ա­ռա­ջին ­Հան­րա­պե­տու­թեան հա­րա­զատ պատ­մու­թիւ­նը՝ տե­ղը դնե­լով ի­րենց այ­լան­դակ նեն­գա­փո­խու­թիւ­նը։ ­Պա­տի՛ւ մեր ժո­ղո­վուր­դին, որ այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ մեր­ժած է ըն­դու­նիլ այդ պար­տա­դիր զրկան­քը եւ իր սրտի թա­քուն խոր­քե­րուն մէջ պա­հած է իր սրբու­թիւն­նե­րը։ Այ­սօր այդ նոյն ժո­ղո­վուր­դին զա­ւակ­ներն են, որ դրո­ւագ առ դրո­ւագ եւ մեծ նա­խան­ձախնդ­րու­թեամբ կը վե­րա­կանգ­նեն մեր ազ­գա­յին յի­շո­ղու­թիւ­նը։
Ա­րա­մին ծննդա­վայրն է այժ­մու ­Սիւ­նեաց ­Մար­զի ­Դա­ւիթ ­Բէկ գիւ­ղը (նա­խա­պէս՝ ­Զէյ­վա)։ Ան ծնած է 1879ին։ Եւ սա­կայն ան հա­սակ ա­ռած է ­Շու­շիի մէջ եւ հոն է, որ ան­ցած է ­Հայ ­Յե­ղա­փո­խա­կան ­Դաշ­նակ­ցու­թեան շար­քե­րը, երբ դեռ ա­շա­կերտ էր ­Շու­շիի յայտ­նի ­Թե­մա­կան ­Վար­ժա­րա­նին։ ­Դեռ վաղ ե­րի­տա­սար­դու­թեան տա­րի­նե­րուն, ԱՐԱՄ ցու­ցա­բե­րած է ղե­կա­վա­րե­լու բնա­ծին շնորհ­ներ եւ ու­նե­ցած՝ բե­ղուն յե­ղա­փո­խա­կան կեանք։ 1904ին, ան կը նշա­նա­կո­ւի Հ.Յ.Դ. ­Վա­նի ընդ­յա­տա­կեայ կազ­մա­կեր­պու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու։ Իսկ 1915ին, Ա­րամ կեդ­րո­նա­կան դէմքն է ­Վա­նի հե­րո­սա­կան ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թեան, որ պսա­կո­ւե­ցաւ վա­նե­ցի­նե­րու ջախ­ջա­խիչ յաղ­թա­նա­կով։ ­Ռու­սա­կան բա­նա­կին ա­ռըն­թեր՝ հայ կա­մա­ւո­րա­կան ու­ժե­րու ­Վան մուտ­քէն ետք, Ա­րամ կը նշա­նա­կո­ւի ա­զա­տագ­րո­ւած մար­զի կա­ռա­վա­րիչ, իսկ երբ կը սկսի ռու­սա­կան նա­հան­ջը (որ բախ­տո­րոշ պի­տի ըլ­լար Ա­րեւմ­տեան ­Հա­յաս­տա­նի հա­յու­թեան հա­մար), դար­ձեալ ԱՐԱՄն է, որ մեծ ձեռն­հա­սու­թեամբ կը ղե­կա­վա­րէ քա­ղա­քին պար­պումն ու ժո­ղո­վուր­դի զան­գո­ւա­ծա­յին գաղ­թը դէ­պի Ա­րա­րա­տեան ­Դաշտ։ ­Կը տե­ղա­հա­նո­ւի մօտ 200.000 մարդ եւ ԱՐԱՄն է, որ կը կազ­մա­կեր­պէ այդ տե­ղա­հան ժո­ղո­վուր­դին տե­ղա­ւոր­ման գոր­ծը Ե­րե­ւա­նի մէջ եւ այ­լուր։
1918ի մեծ քաո­սին մէջ — այս ան­գամ Ե­րե­ւա­նի ժո­ղո­վուր­դի՛ն իսկ ընտ­րու­թեամբ — ԱՐԱՄ յանձն կ­՚առ­նէ շրջա­նի կա­ռա­վար­ման դժո­ւա­րին գոր­ծը։ Եւ երբ թրքա­կան զի­նեալ ու­ժե­րու յար­ձա­կո­ղա­կա­նը կը սկսի եւ թշնա­մին ար­դէն կը ծե­ծէ Ե­րե­ւա­նի դռնե­րը, կրկին ԱՐԱՄն է, որ պի­տի հրա­շա­գոր­ծէ մեր ժո­ղո­վուր­դի հա­մա­ժո­ղովր­դա­կան հա­կա­դար­ձու­թիւ­նը յատ­կա­պէս ­Սար­դա­րա­պա­տի եւ ­Բաշ Ա­պա­րա­նի յաղ­թա­կան ճա­կա­տա­մարտ­նե­րով։
­Պատ­մա­կան այս մեծ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու բարդ բնոյ­թը իր էու­թե­նէն զեղ­ջե­լու ո­րե­ւէ դի­տա­ւո­րու­թիւն թող չվե­րագ­րո­ւի մե­զի։ ­Մեծ թի­ւով հայ­րե­նա­նուէր զի­նո­ւոր­նե­րու, հրա­մա­նա­տար­նե­րու, զօ­րա­վար­նե­րու, աշ­խար­հա­կան եւ հո­գե­ւոր գոր­ծիչ­նե­րու ար­դար ներդ­րու­մը կայ այս բո­լո­րին մէջ։ ­Բայց այդ բո­լո­րը ի մի բե­րող եւ զա­նոնք բռունց­քի վե­րա­ծող կեդ­րո­նա­կան հե­ղի­նա­կու­թիւնն է ԱՐԱ­Մը՝ իր ամ­բող­ջա­կան նո­ւի­րու­մով, կազ­մա­կեր­պա­կան իր հան­ճա­րով եւ իր ան­սահ­ման ի­մաս­տու­թեամբ։
Եւ ի՜նչ հեգ­նանք ու գա­ղա­փա­րա­կան ի՜նչ թշո­ւա­ռու­թիւն, որ այ­սօր յան­կարծ սկսած ենք սա­կար­կու­թեան նիւթ դարձ­նել հա­մազ­գա­յին յար­գան­քի մեր բա­րո­յա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւ­նը ԱՐԱ­Մին եւ իր պատ­մա­կան այս հսկայ ժա­ռան­գու­թեան հան­դէպ։
Ո­րո՞նք են այն մար­դիկ, ո­րոնք կը մեր­ժեն ­Հան­րա­պե­տու­թեան Հ­րա­պա­րա­կը բացսր­տօ­րէն բա­նալ այս մեծ հա­յոր­դիին առջև։
Ո­րո՞նք են դար­ձեալ այս պա­րոն­նե­րը, ո­րոնք ­Հան­րա­պե­տու­թեան շփոթ օ­րե­րուն քա­նի մը ար­ծա­թով եւ մէ­ջէ-մէջ կար­գադ­րու­թեամբ ու գաղ­տա­գո­ղի իւ­րա­ցու­ցած են Ա­ռա­ջին ­Հան­րա­պե­տու­թեան ­Կա­ռա­վա­րու­թեան ­Տու­նը, ո­րուն պատշ­գա­մէն ԱՐԱՄ դէ­պի ­Սար­դա­րա­պատ մղած է Ե­րե­ւա­նի ժո­ղո­վուր­դը։ Ի՜նչ ամ­բար­տա­ւա­նու­թեամբ ա­նոնք ժպրհած են խե­ղա­թիւ­րել այս ազ­գա­յին յու­շար­ձա­նի ճար­տա­րա­պե­տա­կան յղաց­քը եւ ի՜նչ փցուն շա­հա­մո­լու­թեամբ զայն վե­րա­ծած՝ փի­ցա­յա­րա­նի։
Եւ ո­րո՞նք են ի վեր­ջոյ այն շու­կա­յա­տէր­նե­րը, ո­րոնք կը շա­րու­նա­կեն հան­րու­թեան հետ վե­րա­բե­րո­ւիլ այն­պէս, որ­պէս թէ ԱՐԱ­Մի տու­նը ի­րենց հօ­րե­նա­կան սե­փա­կա­նու­թիւ­նը ըլ­լար, զոր կրնան այ­սօր ըստ կամս շա­հար­կել կամ փճաց­նել… Ազ­գա­յին ինք­նա­գի­տակ­ցու­թեան ո՞ր նոր­մե­րով տե­ղի կ­՚ու­նե­նայ ազ­գա­յին հարս­տու­թեան այս բա­ցա­յայտ ջար­դը։
­Չի բա­ւեր, որ ազ­գա­յին այս սրբա­վայ­րը խորհր­դա­յին իշ­խա­նու­թեան օ­րով լքո­ւած ըլ­լայ իր բախ­տին, ա­հա­ւա­սիկ ա­ւե­լի քան քա­ռորդ դա­րու մեր ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան ղե­կա­վար ու­ժե­րը բա­ցար­ձա­կա­պէս ո­չինչ ը­րած են զայն հան­րու­թեան թե­ւար­կու­թեան տակ առ­նե­լու եւ զայն շա­րու­նա­կա­կան քայ­քա­յու­մէ փրկե­լու։ ­Մեր աչ­քե­րուն առջև ան ան­ցած է ձեռ­քէ ձեռք որ­պէս սոսկ ապ­րանք՝ ա­մէն օր ա­ւե­լի ձե­ւա­զեղ­ծո­ւե­լով եւ ա­ւե­րա­կի վե­րա­ծո­ւե­լով։
Այս ա­պաշ­նորհ գոր­ծըն­թա­ցը պէտք է կանգ առ­նէ ա­ռանց այ­լե­ւայ­լի։ ­Ծուռ դար­ձած այս ա­նի­ւը պէտք է ան­յա­պաղ ետ շրջո­ւի եւ ԱՐԱ­Մի տու­նը վե­րա­դար­ձո­ւի իր իս­կա­կան ի­րա­ւա­տի­րոջ՝ հայ ժո­ղո­վուր­դի՛ն։ ­Պե­տա­կան կեան­քի ճշգրիտ բա­ռա­պա­շա­րով՝ ա­նոր իս­կա­կան տէ­րը հան­րու­թիւնն է եւ այս մէ­կը այ­լընտ­րանք չու­նի։ Ան չի կրնար ծա­խո­ւիլ կամ գնո­ւիլ կամ ձե­ւա­զեղ­ծո­ւիլ։ ­Ճիշտ ինչ­պէս ­Ծի­ծեռ­նա­կա­բերդն է կամ ­Սար­դա­րա­պա­տի յու­շա­հա­մա­լի­րը։ Ա­ւե­լի ցնցի՛չ։ ­Ճիշդ՝ ինչ­պէս Ս. Հ­ռիփ­սի­մէի տա­ճարն է։ Ան միան­գա­մընդ­միշտ պէտք է վե­րա­դար­ձո­ւի հան­րու­թեան եւ մշտնջե­նա­ւո­րո­ւի ազ­գա­յին հարս­տու­թեան իր վերջ­նա­կան կար­գա­վի­ճա­կով։ Ա­ռա­ւե՛լ. ան պէտք է վե­րա­կանգ­նո­ւի իր սկզբնա­կան ճար­տա­րա­պե­տա­կան յղաց­քով, իր ներ­քին ձե­ւա­ւոր­մամբ, իր պատշ­գամ­նե­րով ու բա­կով։ Եւ ան պաշ­տօ­նա­պէս պէտք է մկրտո­ւի որ­պէս մեր ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան ­Հիմ­նա­դիր ­Հօր՝ Ա­րամ ­Մա­նու­կեա­նի ­Տուն-­Թան­գա­րա­նը։ Եւ այս գոր­ծը խո­նար­հա­բար պի­տի ա­ռաջ­նոր­դէ ոչ այլ ոք, քան ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան ա­ռա­ջին դէմ­քը՝ ­Նո­րին ­Գե­րա­զան­ցու­թիւն Հ.Հ. ­Նա­խա­գա­հը։
­Քա­ղա­քա­կիրթ ազ­գե­րը այս­պէ՛ս է, որ կը զա­նա­զա­նո­ւին միւս­նե­րէն։ Ա­նոնք կը յար­գեն ի­րենց պատ­մու­թիւ­նը եւ գուր­գու­րան­քով կը պահ­պա­նեն ի­րենց պատ­մա­կան յի­շո­ղու­թիւ­նը։ ԱՐԱ­Մի ­Տու­նը եւ Ա­ռա­ջին ­Հան­րա­պե­տու­թեան ­Կա­ռա­վա­րու­թեան ­Տու­նը ի­րենց պա­տե­րուն մի­ջեւ կը պար­փա­կեն մեր պատ­մա­կան յի­շո­ղու­թիւ­նը։ Ա­նոնք կը պահ­պա­նեն յի­շո­ղու­թիւ­նը մեր այն պատ­մու­թեան, որ մեր ազ­գա­յին ան­խառն հպար­տու­թիւնն է այ­սօր եւ ա­ռողջ թթխմո­րը մեր ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան գա­ղա­փա­րին։ Եւ ան­վի­ճե­լիօ­րէն՝ հան­գա­նա՛­կը ­Միա­ցեալ, Ա­զատ եւ Ան­կախ ­Հա­յաս­տա­նի մեր ան­ժա­ման­ցե­լի պար­տա­ւո­րու­թեան։

­Դեկ­տեմ­բեր 12, 2017 — Ո­ւա­շինկ­թըն