ՄԻՆՍԱՐ
Երբ «Ազատ Օր»ին մեր կողմէն այսպէս կնքուած՝ «Սուրբ Երրորդութիւն»ը, այսինքն՝ Վազգէն Եսայեանը, Ահարոն Ստեփանեանը եւ Արմէն Մանուկեանը, յաւիտեանս հանգստեան կոչուեցան, անոնց փոխարինեցինք մենք… «Սատանաներու Երրորդութիւն»ը…
Մեզի ալ այնպէս կնքած էր ողորմած հոգի Կարօ Մինասեանը…
Ուրեմն՝ այդ ժամանակաշրջանին, թերթին մէջ սկսան լոյս տեսնել, զանազան «հիանալի՜» սատանայութիւններ, որոնցմէ ամէնէն սովորականը, «երեւակայական խօսքկապ»երը եւ կամ ալ՝ «սուտ նշանախօսութիւն»ներն էին…
Անշուշտ այս թերթերէն երկու-երեք օրինակներ միայն կը տպէինք եւ անոնցմէ ալ մէկական հատ, չափէն աւելի մեծ զգուշութեամբ, կ‘ուղարկէինք մեր կատակներու խե՜ղճ զոհերուն: Հատ մըն ալ կը պահէինք մեր «սատանայական» արխիւին մէջ…
Կատակը կը պատրաստուէր հետեւեալ ձեւով…
Նախ կը զատէինք մեր մօտիկ ընկերներէն մէկուն եւ որոշ ժամանակաշրջանի մը համար կը սկսէինք հերթաբար իրեն գանգատիլ ու այնպէս մը ձեւացնել, որ իբրեւ թէ իրմէ նեղացեր էինք, որովհետեւ ինքը մեզմէ գաղտնի, նշանախօսուած էր այսինչ օրիորդին հետ…
Խե՜ղճ տղան պատուին վրայ երդում կ’առնէր, որ ասանկ բան երբեք չէր պատահած եւ որ ինքը այդ ենթադրեալ նշանածէն բնաւ չէր ախորժեր եւ արդէն միայն ու միայն իր անունը լսելուն, կը ջղայնանար…
Որո՞ւն կ’ըսես…
Մենք կը շարունակէինք մեր խաղը, իբրեւ թէ իրեն չհաւատալով ու իրմէ բաւական նեղացած ըլլալը ձեւացնելով…: Նոյնիսկ որոշ ժամանակի մը համար իրեն երես կը կախէինք…
Այս պատմութիւնը կը տեւէր քանի մը շաբաթ…
Երբ կատակին առաջին մասը «յաջողութեամբ» կը պսակուէր, անմիջապէս կ’անցնէինք երկրորդ մասին…
Ինչպէս ասկէ առաջ ուրիշ արիթով մը ձեզի պատմած եմ, այդ տարիներուն «Ազատ Օր»ը կը տպուէր ձեռքով, այսինքն հատ-հատ, հին տպագրիչ մեքենայով մը, ողորմած հոգի Խրիսթոս Սերասիսին կողմէ…
Աստուա՜ծ իմ, ինչքա՜ն արագ անցան տարիները… մեր բոլոր հին ընկերները «ողորմած հոգի»ներ դարձեր են այլեւս…
Ա՜խ, անխնայ ժամանակ… վերջապէ՜ս…
Ուրեմն, «Ազատ Օր»ի վերջին էջէն, — (յայտարարութիւններու եւ նուիրատուութիւններու էջէն), — որոշ բաժին մը հանելով, զայն կը փոխարինէինք, բանէ բանպակէ լուր չունեցող մեր՝ «մատաղցու ոչխար» ընկերոջ «նշանախօսութեան» յայտարարութիւնով, որուն կը յաջորդէր նաեւ առատաձեռն նուիրատուութիւններու ցանկ մը…
Հիմա ձեզի պիտի պատմեմ, մեր ըրած այս ձեւի վերջին սուտ «նշանախօսութիւն»ը, ինչպէս նաեւ անոր յաջորդող… իրական հետեւանքները…
Մեր ծրագրումին համաձայն, նախ զատեցինք մեր «զոհը» ու վերի տողերուն մէջ նկարագրուած բոլոր նախապատրաստական աշխատանքները վերջացնելէ ետք, յաջորդաբար տպեցինք, — (երեք օրինակ միայն), — «Ազատ Օր»ին մէջ «լոյս տեսած» ենթադրեալ «նշանախօսութեան» յայտարարութիւնը, ինչպէս նաեւ այս ուրախ առիթով տեղի ունեցած նուիրատուութիւններու ցանկը, հետեւեալ ձեւով…
«ՆՇԱՆԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆ»
«Տէր եւ տիկին Այսինչ Այսինչեան եւ Տէր եւ տիկին Այնինչ Այնինչեան, այսու մեծ ուրախութեամբ կը ծանուցանեն իրենց զաւակաց՝ Փանոսի եւ Մաքրուհիի, — (անունները անշուշտ պատահական են),նշանախօսութիւնը, որ տեղի ունեցաւ Կիրակի… եւայլն, եւայլն…
«Այս ուրախ առիթով կը նուիրեն…»
«Պարոն Փանոս Այսինչեանի, — (գրուեցաւ մեր «զոհի»ն անուն-մականունը), — ընդ օրիորդ Մաքրուհի Այնինչեանի, — (աղջկան անուն-մականունը), — նշանախօսութեան ուրախ առիթով կը նուիրեն…
«Տէր եւ տիկին, — («փեսացուին» ծնողքին անուն-մականունը), եւ տէր եւ տիկին, — («հարսնցուին» ծնողքին անուն-մականունը), — իրենց զաւակաց նշանախօսութեան ուրախ առիթով կը նուիրեն, «Ազատ Օր»ի ֆոնտին 1.000 տրախմի, — (մի զարմանաք, այդ տարիներուն հազար տրախմին լաւ վճարուող պաշտօնեայի մը լման ամսականն էր), — Հ. Կ. Խաչի չեմ գիտեր ո՜ր մասնաճիւղի վարչութեան՝ 1.000 տրախմի»… եւ ասանկով՝ «խնամիներուն» կողմէ եղած նուիրատուութիւններուն ցանկը անանկ մէկ երկնցաւ, որ գաղութին մէջ գործող՝ Կազմակերպութիւն, Միութիւն կամ Հաստատութիւն գանգատով չմնաց… բոլորն ալ ստացան իրենց արժանի բաժինը… հետեւա՞նք… վերջաւորութեան… նուիրուած գումարը այնքան մեծ եղաւ, որ անոր վճարումը գրեթէ անհնար դարձաւ…
Անշուշտ այս «ուրախ առիթէն», չէինք կրնար բացակայիլ մենք նաեւ… «փեսացուին» մօտիկ ընկերները, ու մենք ալ մեր կարգին առատաձեռնօրէն նուիրեցինք մեր «լուման»…
Մեր ըրած նուիրատուութիւններուն ցանկին սկիզբը գրեցինք…
«Հրճուած, խանդավառուած եւ չափազանց յուզուած, որ իրենց սիրելի ընկեր՝ պարոն Փանոս Այսինչեանը, վերջապէ՜ս ինք եւս յաջողեցաւ «աղջիկ» մը գտնել, պարոններ, — (մեր երեքին անունները), — կը նուիրեն»…
Մեր նուիրած գումարները այնքան մեծ էին, որ վստահ եմ որ նոյնիսկ մինչեւ այսօր, եթէ «Ազատ Օր» աշխատելու ըլլայինք, մեր այն օրերուն առած ամսականներով, դժուար թէ կարողանայինք վճարել…
Այս մեր պատրաստած երեք թերթերէն երկու հատը, տուինք ողորմած հոգի Կարօ Ճամուզեանին, — («Ազատ Օր»ի տարիներու ցրուիչ, իր ընկերները կաղ եւ սաստիկ ճարպիկ ըլլալուն, զինքը «թօփալ սատանայ» կ’ըսէին), — եւ իրմէ խնդրեցինք, որ անոնցմէ մէկ հատը տայ «փեսացուին», իսկ միւսն ալ «հարսնցուին»… սակայն զգոյշ… չըլլայ որ թերթերը սխալ տեղ իյնային… պէտք էր որ միմիայն իրենց յանձնել եւ ուրիշ ոչ մէկուն…
Ուրեմն ամէն բան ասանկ աղուոր մը «դասաւորելէ» ետք, սկսանք մտովի պատկերել մեր պատրաստած «սատանայութեան» հետեւանքները, եւ ուրախ-զուարթ իրարու հետ կատակել…
Գիտէք ինչ կ’ըսեն…
«Աստուած գողը կը սիրէ, բայց մէկ աւելի՝ տանտէրը կը սիրէ»…
Չես գիտեր ո՜ր չար բախտի բերմամբ, այդ օրը մեր «փեսացուն» դրամատուն գացած ըլլալուն, խանութը գոց էր, ու խեղճ Կարօն թերթը կը նետէ խանութին դուռին տակէն…
Կարծես այսքանն ալ բաւական չըլլար, խանութը կը բանայ «փեսացուին» հայրը, ու թերթը վերցնելով կը սկսի կարդալ…
Տղուն «նշանախօսութիւնը», ինչպէս նաեւ «իրենց» ըրած նուիրատուութիւնները կարդալով, քիչ մնաց որ մարդը… «ճալթա» ըլլայ…
Ուրեմն հազիւ մեր ընկերը խանութ կը վերադառնայ, հօր եւ զաւակի միջեւ կը ծագի «Երրորդ Համաշխարհային պատերազմը»…
Տղան երդում կ‘ընէ ու կը ջանայ հօրը համոզել, որ անպայման եղածը թիւրիմացութիւն է…:
Որո՞ւ կ’ըսես… հայրը այնքան ջղայնացած է, որ խօսք չի լսեր ու չի համոզուիր, վստահ ըլլալով որ մայր ու տղայ իրմէ գաղտնի գործ տեսած են…
Ճարահատ… ընկերնիս կը հեռաձայնէ տպարան, առանց որ մեր վրայ երբեք կասկածելու:
Մենք իբրեւ թէ բանէ-բանպակէ լուր չունենալով, մեծ դժուարութեամբ կը զսպենք մեր խնդուքը, անտեղեակները ձեւացնելով եւ ըսելով, որ հրատարակուած յայտարարութիւնը մեզի հասած է «հարսնցուին» ընտանիքին կողմէ…
Բարեկամնիս իրար անցած, կը հեռաձայնէ խմբագրատուն եւ Վազգէնէն կը խնդրէ որ յաջորդ օրուան թերթով, անպայման «ճշդում» մը հրատարակուի..
Նաեւ պատրաստակամութիւն կը յայտնէ, գնելու այդ օրուան «Ազատ Օր»ի ամբողջ տպաքանակը…
Խեղճ Վազգէնը «կանոնաւոր» թերթը կը թղթատէ, եւ անցած-դարձածէն լուր չունենալուն, բարեկամնուս կ’ըսէ որ սխալ կ’ընէ, եւ որ թերթը նման բան մը չէ հրատարակած... Մեր բարի բախտէն, աղէկ որ ընկեր Կարօ Մինասեանը խմբագրատունն էր, եւ հասկնալով եղածը, հարցը անմիջապէս կը կարգադրէ…
Խնդիրը եթէ այսքանով վերջանար, ուրախ պիտի ըլլայինք…
Եկուր տես որ շարունակութիւն ալ կար…
Դժբախտաբար, հարցը կ’իմանան նաեւ «հարսնցուին» ընկերուհիները, որոնք այս «ուրախ» պատահարը շնորհաւորելու նպատակով, կը հեռաձայնեն աղջկան ծնողքին…
Քիչ մնաց որ «ճալթա» մը եւս պատահի… այս անգամ «խնամիներուն» հօրը կողմէ…
Հետագային մէջտեղ ելաւ, որ երկրորդ թերթը աղջկան տալուն, մեր խելացի Կարօն, սխալմամբ տուած էր աղջկան նման, նոյն անուն-մականունը ունեցող, ուրիշ բաժանորդուհիի մը…
Վերջաբան…
Խնդիրը բաւական կը լրջանայ ու կը հասնի «Ազատ Օր»ի վարչութեան ընկերներուն ականջը…
Կը պահանջուի «Սատանաներու Երրորդութեան» հիմնադիր անդամներուն խիստ ու օրինակելի պատիժը…
Մենք… երեք «մեղապարտեալներս»… ստիպուած կը խոստովանինք մեր յանցագործութիւնը…
Հետեւանք…
ա.- Աղուոր մը վերէն-վար կը «լուացուինք» ընկեր Կարօ Մինասեանին կողմէ: — (Խօսքը մէջերնիս, բարեբախտաբար մեզի «լուացողը» ընկեր Կարոն էր եւ ոչ թէ ուրիշ վարչական անդամ մը… գոնէ ընկեր Կարոն անուշ կը «լուար»)…
բ.- Ներողութիւն կը խնդրենք մեր անմեղ ընկերոջ, ինչպէս նաեւ իրենց «խնամիներուն» ընտանիքէն…
գ.- Ստորերկրեայ տպարանին մէջ եւ ի ներկայութիւն «Ազատ Օր»ի բոլոր վարչական կազմի ընկերներուն, մեր պատուոյ խօսքը կուտանք, որ անգամ մը եւս նոյնանման «անհամ» կատակներ պիտի չընենք…
Շիտակը… աժան ազատեցանք…
Որոշ ժամանակ ետք, երբ այս խնդիրը գրեթէ բոլորովին մոռցուած էր, մենք դարձեալ «բեմ բարձրացանք», բայց այս անգամ… «համով» կատակներով…
Մի մոռնաք որ մենք խօստացած էինք… անգամ մը եւս «անհամ» կատակներ չընել…
Անանկ չէ՞ մը…
(*) «Մեր» բառը յօդուածներուն խորագիրներուն սկիզբը, գործածած ենք անվերադարձօրէն անցած, այդ հի՜ն տարիներուն քաղցր յիշատակին: Նաեւ ըսենք որ յօդուածաշարքը կը վերաբերի 1969էն — 1985 տարիներուն երկարող, «Ազատ Օր»ի պատմութեան մէկ չափազանց փոքր շրջանին:
15/06/2003
minsar55@gmail.com
