«­Մենք» թեր­թի­կ

Դպ­րո­ցա­կան վե­րա­մու­տին ա­ռի­թով, ներ­կայ թի­ւին մէջ կը հրա­տա­րա­կենք Հ.Կ.­Խա­չի «Ա. եւ Ժ. ­Ճէ­նա­զեան» ազ­գա­յին միջ­նա­կարգ վար­ժա­րա­նի ա­շա­կեր­տու­թեան գրու­թիւն­նե­րը, թեր­թի­կի մը ձե­ւին տակ, որ կը կրէ «­Մենք» խո­րա­գի­րը։
Ա­շա­կերտ­նե­րու յօ­դո­ւած­նե­րուն գա­ղա­փա­րը ծնաւ երբ ան­ցեալ կրթա­կան տա­րեշր­ջա­նին, միջ­նա­կար­գի ա­շա­կերտ­նե­րը՝ ի­րենց տնօ­րէ­նու­հիին ա­ռաջ­նոր­դու­թեամբ, այ­ցե­լե­ցին «Ա­զատ Օր»-ի խմբագ­րա­տու­նը եւ մօ­տէն ծա­նօ­թա­ցան թեր­թի պատ­մու­թեան ու հրա­տա­րա­կու­թեան աշ­խա­տանք­նե­րուն։
Տ­ղոց հետ զրոյ­ցը յա­ռաջ բե­րաւ ա­նոնց մտա­ծում­նե­րը, հո­գե­կան աշ­խար­հը, պա­տա­նե­կան պրիս­մա­կէն դի­տո­ւած խո­հե­րը գրի առ­նե­լու եւ թեր­թի­կի մը ձե­ւա­չա­փին տակ հրա­տա­րա­կե­լու գա­ղա­փա­րը մեր օ­րա­թեր­թի է­ջե­րուն մէջ։
Դպ­րո­ցա­կան տա­րո­ւան ըն­թաց­քին, ա­շա­կերտ­նե­րը գրի ա­ռին զա­նա­զան նիւ­թեր՝ անձ­նա­կան ապ­րում­նե­րէն մին­չեւ հայ­րե­նի աշ­խար­հը նկա­րագ­րող նիւ­թեր, պա­տա­նե­կան ե­րե­ւա­կա­յու­թեան ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ, նոյ­նիսկ ի­րենց թեր­թի­կի վեր­նա­գիրն ու ձե­ւը, ո­րոնց հա­մար միայն քա­ջա­լե­րանք կ­՚ար­ժէ ցոյց տալ, գնա­հա­տել հա­յե­րէն գրե­լու ի­րենց հան­րա­յին փոր­ձը՝ ներ­կա­յա­նա­լու մեր ըն­թեր­ցո­ղին առ­ջեւ, թէ­կուզ պար­զու­նակ լե­զո­ւով։
Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի նա­հան­ջին առ­ջեւ, պէտք է խրա­խու­սո­ւիլ նման փոր­ձե­րով, չձգել որ այս աշ­խա­տան­քը պա­տա­հա­կա­նու­թեան գիր­կը իյ­նայ, յա­ճա­խա­կի դրդում­նե­րով հե­տա­մուտ ըլ­լալ, որ­պէս­զի հա­յե­րէն լե­զո­ւի գրա­ւոր զար­գա­ցու­մը ա­ռաջ­նա­կարգ տեղ ու նշա­նա­կու­թիւն ու­նե­նայ գա­ղու­թի կրթա­կան եւ հան­րա­յին կեան­քին մէջ։ ­Հոս՝ ու­սու­ցիչ­նե­րու, վար­չա­կան միա­ւոր­նե­րու, մա­մու­լին, ինչ­պէս նաեւ հայ լե­զո­ւին հետ տագ­նա­պող իւ­րա­քան­չիւր ան­հա­տի հա­մա­կար­գո­ւած գործն է, որ կրնայ սպա­սո­ւած ար­դիւն­քի պտու­ղը տալ։

Զ­միւռ­նիոյ ջար­դը

Ինչ­պէս բո­լորս ալ գի­տենք 1922 շատ կա­րե­ւոր թո­ւա­կան մըն է հա­յե­րուս հա­մար, ո­րով­հե­տեւ թուր­քե­րը այ­րե­ցին հա­յե­րուն տու­նե­րը եւ հա­լա­ծե­ցին Զ­միւռ­նիա բնա­կող բո­լոր քրիս­տո­նեա­նե­րը։
Ու­րեմն հա­յե­րը ստի­պո­ւե­ցան ձգել ի­րենց հայ­րե­նի­քը եւ փնտռել ու­րիշ տեղ բնա­կե­լու հա­մար։
Ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րը շատ դժո­ւար էին հա­յե­րուս հա­մար, ո­րով­հե­տեւ մեր նախ­նի­նե­րը տե­ղա­փո­խո­ւե­ցան տեղ մը, ուր բան մըն ալ չկար։ ­Հա­յե­րու մեծ մա­սը կրցած չէին ապ­րանք­ներ պա­հել ի­րենց տու­նե­րէն։ Ու­նէին միայն ջուր մը կամ պզտիկ ու­տե­լիք մը։ Ու­րեմն հասկ­նա­լի է, որ կ­՚ապ­րէին շատ վատ վի­ճա­կի մէջ։ ­Հոն ուր գա­ցին պէտք էր մի­նակ­նին փնտռէին ճաշ ու ու­րիշ կա­րե­ւոր ի­րեր։
­Բայց երբ տա­րի­նե­րը կ­՚անց­նէին կա­ցու­թիւ­նը ա­ւե­լի լաւ կ­՚ըլ­լար, ու հա­յե­րը շատ նոր բա­ներ կը շի­նէին։ Ա­մե­նա­կա­րե­ւոր բանն էր, որ ի­րենց յոյ­սը չկորսն­ցու­ցին եւ հա­կա­ռակ որ պայ­ման­նե­րը գէշ էին, ա­նոնք շա­րու­նա­կե­ցին փնտռել խնդիր­նե­րուն լու­ծում­նե­րը։
­Վեր­ջա­պէս, կը հասկ­նանք, որ հա­յե­րը, հա­կա­ռակ ի­րենց դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րուն, շատ ան­գամ պատ­մու­թեան մէջ շա­րու­նա­կե­ցին ապ­րիլ ի­րենց կեան­քը։

Ա­լեքս ­Բար­սե­ղեան
Գ. ­Միջ­նա­կարգ

­Սար­դա­րա­պա­տի հե­րո­սա­մար­տի յու­շա­հա­մա­լիր

­Սար­դա­րա­պա­տի ճա­կա­տա­մար­տի վայ­րում կանգ­նե­ցո­ւած ճար­տա­րա­պե­տա­կան քան­դա­կա­գոր­ծա­կան հա­մա­լիր, հա­յոց ազ­գագ­րու­թեան եւ ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի պատ­մու­թեան ազ­գա­յին թան­գա­րան, ո­րը նո­ւի­րո­ւած է 1918 թո­ւա­կա­նին թուր­քա­կան կա­նո­նա­ւոր բա­նա­կի դէմ հայ ժո­ղովր­դի տա­րած յաղ­թա­նա­կին։ Գտն­ւում է ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան Ար­մա­ւի­րի մար­զի Ա­րաքս գիւ­ղի մօտ՝ ­Հա­յաս­տա­նի պատ­մա­կան մայ­րա­քա­ղաք Ար­մա­ւի­րից 10 քմ. հե­ռա­ւո­րու­թեան վրայ։ 1918 թո­ւա­կա­նին Ար­մա­ւիր քա­ղա­քի ա­նու­նը ­Սար­դա­րա­պատ էր, ո­րի հետ էլ կա­պո­ւած է յու­շա­հա­մա­լի­րի ա­նո­ւա­նու­մը։
­Հա­մա­լի­րի հան­դի­սա­ւոր բա­ցու­մը կա­տա­րո­ւել է ­Սար­դա­րա­պա­տի ճա­կա­տա­մար­տում հայ ժո­ղովր­դի յաղ­թա­նա­կի 50-ա­մեա­կի կա­պակ­ցու­թեամբ՝ 1968 թուա­կա­նի ­Մա­յի­սին։ ­Հե­ղի­նակ­նե­րը կա­րո­ղա­ցան միա­ւո­րել պատ­մու­թիւ­նը, ճար­տա­րա­պե­տու­թիւ­նը եւ բազ­մա­դա­րեայ ազ­գա­յին մշա­կոյ­թը, յու­շա­հա­մա­լի­րին ոչ միայն պատ­մա­կան, այ­լեւ մշա­կու­թա­յին նշա­նա­կու­թիւն հա­ղոր­դե­լով։
Այդ­պի­սով պահ­պա­նո­ւեց ու հե­տա­գայ սե­րունդ­նե­րին փո­խան­ցո­ւեց հայ­րե­նի­քի փրկու­թեան գոր­ծում ­Սար­դա­րա­պա­տի հե­րո­սա­մար­տի պատ­մա­կան նշա­նա­կու­թիւ­նը եւ ­Հա­յոց հնա­գոյն մշա­կոյ­թը։
­Հա­յաս­տա­նի նա­խա­րար­նե­րի խորհր­դի 1978 թո­ւա­կա­նի ­Փետ­րո­ւա­րի 16-ի թիւ 82 ո­րոշ­մամբ ստեղ­ծո­ւեց ­Հա­յաս­տա­նի ազ­գագ­րու­թեան եւ ազ­գա­յին ա­զա­տագրա­կան պայ­քա­րի պե­տա­կան թան­գա­րան, ո­րը այ­ցե­լու­նե­րի ա­ռաջ իր դռնե­րը բա­ցեց 1978 թո­ւա­կա­նի ­Սեպ­տեմ­բե­րի 13-ին։

Ան­նա ­Մա­րիա Ս­քար­ցի­լա­քի
Գ. ­Միջ­նա­կարգ

­Մեր այ­ցե­լու­թիւ­նը ­Նի­քեա­յի պատ­կե­րաս­րա­հը

Ան­ցեալ Ե­րեք­շաբ­թի գա­ցինք ­Նի­քեա­յի պատ­կե­րաս­րա­հը, ուր 100 տա­րո­ւան ա­ռաջ նկար­ներ կա­յին հայ գաղ­թա­կան­նե­րէն: Ն­կար­նե­րը ցոյց կու տա­յին ­Յու­նաս­տա­նի զա­նա­զան վայ­րե­րու մէջ հայ ժո­ղո­վուր­դը, որ Զ­միւռ­նիա­յէն ե­կած էր եւ ինչ­պէս էր ի­րենց կեան­քը 1922-էն ա­ռաջ եւ ետք:
­Նախ, տե­սանք քա­նի մը նկար­ներ հին հայ­կա­կան գա­ղու­թէն՝ Զ­միւռ­նիոյ մէջ:
­Տե­սանք ա­ղո­ւոր շի­նո­ւած տու­ներ, շէն­քեր եւ ­Սուրբ Ս­տե­փա­նոս ե­կե­ղե­ցին: Այն ա­տեն կեան­քը ա­ւե­լի ա­ղո­ւոր ու հան­դարտ էր: Աս­կէ զատ, մար­դիկ զա­նա­զան ձե­ւեր ու­նէին ի­րենց ժա­մա­նա­կը ան­ցը­նե­լու ինչ­պէս՝ մար­զո­ւի­լը, ե­կե­ղե­ցի եր­թալ եւ այլն…
Ա­պա տե­սանք նկար­ներ փոքր Ա­սիոյ ա­ւե­րու­մէն յե­տոյ: ­Հա­զա­րա­ւոր մար­դիկ ա­մէն մի­ջոց­նե­րով կը փոր­ձէին հաս­նիլ ­Յու­նաս­տան, որ­պէս­զի թուր­քի սու­րէն ա­զա­տին:
­Հոս՝ ­Յու­նաս­տա­նի մէջ, շի­նե­ցին շատ պարզ վրան­ներ եւ ան­մի­ջա­պէս սկսան աշ­խա­տիլ ու դպրոց­ներ շի­նել: Ի­րենց հետ բան չա­ռին, բա­ցի շատ քիչ ապ­րանք­նե­րէ:
­Յե­տոյ, նոր նկար­ներ տե­սանք, քա­նի մը տա­րի ետ­քը, որ քիչ մը ա­ւե­լի դիւ­րին ե­ղած էր կեան­քը գա­ղու­թի մէջ: ­Տե­սանք զա­նա­զան աշ­խա­տող­ներ, ի­րենց գոր­ծե­րը, եւ ի­րենց ա­ռօ­րեայ կեան­քը: ­Տու­նե­րը ա­ւե­լի լաւ կա­ցու­թեան մէջ էին եւ մար­դիկ ա­ւե­լի ու­րախ էին: ­Տե­սանք պզտիկ­ներ, ո­րոնք կը խա­ղա­յին ծո­վու մէջ, մար­զանք կ­՚ը­նէին, դպրոց կ­՚եր­թա­յին եւ այլն… ­Կա­յին նաեւ եւ ու­րիշ նկար­ներ պզտիկ տղոց­մով, որ այդ­քան ու­րախ-զո­ւարթ չէին: ­Քա­նի մը հայ պզտիկ­ներ, որ­բա­նոց­նե­րու մէջ կ­‘ապ­րէին եւ ա­մէն մէ­կը իր տխուր պատ­մու­թիւ­նը ու­նէր: Այս պատ­մու­թիւն­նե­րէն քա­նի մը հա­տը գի­տենք, քա­նի մը՝ ոչ, եւ քա­նի մը հա­տը՝ եր­բեք պի­տի չի­մա­նանք:
­Վեր­ջա­պէս, պէտք է ը­սենք, որ այդ պատ­կե­րաս­րա­հը շատ հե­տաքրք­րա­կան էր, նկա­տի առ­նե­լով նաեւ, որ այս բո­լոր դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րուն մէջ, հայ ժո­ղո­վուր­դը միշտ ձեւ մը պի­տի գտնէ ապ­րե­լու եւ շա­րու­նա­կե­լու:

Ալ­քի­նոոս ­Մա­նիա­տա­քիս
Գ. ­Միջ­նա­կարգ

Աշ­խար­հի չորս թա­գա­ւոր­նե­րը

10-րդ ­դա­րուն, աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րուն կա­յին չորս թա­գա­ւոր­ներ, ո­րոնց թա­գա­ւո­րա­կան ա­նուն­ներն էին՝ ­Հիւ­սիս, ­Հա­րաւ, Ա­րե­ւելք, Ա­րեւ­մուտք:
­Հիւ­սի­սը ու­նէր գե­ղե­ցիկ աղ­ջիկ մը, որ տիւ ու գի­շեր կը պա­րէր եւ կ­՚եր­գէր:
­Հա­րա­ւը ու­նէր շատ նուրբ եւ բա­րի տղայ մը, իսկ Ա­րե­ւել­քը եւ Ա­րեւ­մուտ­քը ու­նէին գէշ զա­ւակ­ներ:
Օր մը հիւ­սի­սը լուր ղրկեց ­Հա­րա­ւին, որ կը փա­փա­քի ի­րենց զա­ւակ­նե­րը ա­մուս­նա­նան: ­Հա­րա­ւը մեր­ժեց, ո­րով­հե­տեւ զի­րար լաւ չէին ճանչ­նար: Եր­կու ե­րի­տա­սարդ­նե­րը սկսան ի­րա­րու ծա­նօ­թա­նալ, բայց Ա­րե­ւել­քի եւ Ա­րեւ­մուտ­քի զա­ւակ­նե­րը փոր­ձե­ցին խան­գա­րել ի­րենց ա­մուս­նու­թիւ­նը: ­Զի­նո­ւոր­նե­րը բռնե­ցին չա­րա­գործ­նե­րը եւ բան­տը նե­տե­ցին:
Այս­պէս, ­Հա­րա­ւի եւ ­Հիւ­սի­սի ըն­տա­նիք­նե­րը ցնծու­թեամբ ապ­րե­ցան…

­Կա­րէն ­Խա­չե­րեան
Ա. ­Միջ­նա­կարգ

­Յու­նա­կան դպրո­ցի մը մէջ

Ե­րեք­շաբ­թի, 16 ­Մա­յի­սին, մեր դպրո­ցի ու­սու­ցիչ­նե­րը եւ ա­շա­կերտ­ներս այ­ցե­լե­ցինք Ղ­լի­ֆա­տա­յի 8-րդ ­Միջ­նա­կար­գը։
Ղ­լի­ֆա­տա­յի ա­շա­կերտ­նե­րը շատ ազ­նիւ էին եւ մեզ դի­մա­ւո­րե­ցին դրան առ­ջեւ։ ­Մեր այ­ցե­լու­թիւ­նը սկսաւ յու­նա­կան եւ հայ­կա­կան դրօ­շակ­նե­րու ա­րա­րո­ղու­թեամբ եւ յե­տոյ սրահ մտանք։ Ս­րա­հին մէջ ներ­կա­յա­ցու­ցինք հայ­կա­կան մշա­կոյ­թը, պատ­մու­թիւնն ու ա­ւան­դու­թիւն­նե­րը։ ­Յե­տոյ զբօ­սանք ը­րինք, եւ հոն՝ բա­կին մէջ, յոյն ու հայ ա­շա­կերտ­ներ սկսան հարց­նել մեր ա­նուն­նե­րը եւ բա­դե­կա­մա­նալ մե­զի հետ: Ա­պա ըն­կե­րա­ցանք եւ խօ­սե­ցանք զա­նա­զան բա­նե­րու մա­սին։ ­Քիչ ետք մտանք սրա­հը, ուր Ղ­լի­ֆա­տա­յի դպրո­ցա­կան յանձ­նա­խում­բին կող­մէ հիւ­րա­սի­րու­թիւն կար մե­զի հա­մար։
Այդ դպրո­ցը ու­նէր հայ ա­շա­կերտ մը եւ մենք ը­սինք որ ան մե­զի հետ եր­գէ եր­կու հայ­կա­կան եր­գեր։ Եր­գե­րէն ետք, մեր պա­րող­նե­րը պա­րե­ցին եր­կու ա­ւան­դա­կան պա­րեր։ ­Յե­տոյ եր­կու տնօ­րէն­նե­րը խօ­սե­ցան հայ-յոյն բա­րե­կա­մու­թեան մա­սին եւ Ղ­լի­ֆա­տա­յի ա­շա­կերտ­նե­րը մե­զի նո­ւէր­ներ տո­ւին: ­Մենք ալ լա­ւաշ հաց տա­րած էինք։
Ս­րա­հէն դուրս ել­լե­լով, յու­նա­կան դպրո­ցի ա­շա­կերտ­նե­րը բա­կին մէջ յու­նա­կան պա­րեր պա­րե­ցին եւ մենք ալ միա­ցանք ի­րենց:
­Վեր­ջա­ւո­րու­թեան միաս­նա­բար ձի­թե­նի մը տնկե­ցինք, իբ­րեւ բա­րե­կա­մու­թեան խորհր­դա­նիշ:
­Վե­րա­դար­ձանք դպրոց, յոյս ու­նե­նա­լով, թէ օր մը ա­նոնք ալ մե՛ր դպրո­ցը կ­՚այ­ցե­լեն։

Ա­րիս ­Գար­ճեան
Բ. ­Միջ­նա­կարգ

­Գիւ­ղի պատ­մու­թիւն

­Կար ու չկար, գիւղ մը կար, ուր կը բնա­կէր թա­գա­ւոր մըն ալ՝ իր ճրա­գով:
­Գեղ­ջուկ­նե­րը ի­րենց թա­գա­ւո­րը շատ կը սի­րէին: Ա­մէն ­Կի­րա­կի գի­շեր կը հա­ւա­քո­ւէին պա­լա­տին պար­տէ­զը: ­Հոն հուր կը վա­ռէին եւ կը սպա­սէին թա­գա­ւո­րին ճրա­գէն Ալ­լա­տի­նը ել­լէ: Ան ա­մէն ­Կի­րա­կի կ­՚ի­րա­կա­նաց­նէր գեղ­ջուկ­նե­րուն մաղ­թանք­նե­րը: ­Մէ­կը ղրկեց աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րը, իսկ միւ­սը տա­րաւ ան­հուն աստ­ղե­րը եւ մո­լո­րակ­նե­րը տես­նե­լու: Եր­րորդն ալ նախ­կին կեան­քին ղրկեց:
Այս­պի­սով գեղ­ջուկ­նե­րը ցնծու­թեան մէջ էին:

­Վա­նա ­Պար­ղու­տեան
Ա. ­Միջ­նա­կարգ

Դպ­րոց

Ես շատ ու­րախ պի­տի ըլ­լա­յի, ե­թէ մեր դպրո­ցը ճա­շա­րան ու­նե­նար: ­Նաեւ պի­տի ու­զէի ու­նե­նա­յինք թա­տե­րա­խումբ, երգ­չա­խումբ, պա­րա­խումբ, հե­ռա­տե­սիլ, օ­դա­փո­խիչ:
­Պի­տի ու­զէի մեր տնօ­րէ­նու­հին ձգէր մե­զի, մեր հե­ռա­ձայն­նե­րը դպրոց բե­րենք:
­Պի­տի ու­զէի ձմե­ռը գոց տեղ մը զբօ­սան­քի ել­լէինք, որ չպա­ղինք:
­Մէկ եր­կու ժամ հան­գիս­տի ժամ ու­նե­նա­յինք…
­Լաւ կ­՚ըլ­լար ե­թէ մեծ գրա­դա­րան մը ու­նե­նա­յինք, որ հոն մեր տու­նի պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րը ը­նէինք: Ա­մէն ա­շա­կերտ իր պա­հա­րա­նը ու­նե­նար, որ իր ապ­րանք­նե­րը դնէր եւ 10-րդ, 11-րդ­ եւ 12-րդ ­դա­սա­րան­ներ ալ ու­նե­նա­յինք: Այս­պի­սով ա­ւե­լի եր­կար ա­տեն մեր դպրո­ցը պի­տի մնա­յինք:

­Ծի­լա ­Թու­թու­շեան
Ա. ­Միջ­նա­կարգ

Բ­նու­թեան մէջ ար­շաւ մը

Այ­սօր դպրո­ցով գա­ցի ան­տառ ար­շա­ւի։ Ես եւ ըն­կեր­ներս շատ ու­րախ էինք որ հոն գա­ցինք։ ­Տե­ղը շատ ա­ղո­ւոր էր: Երբ առ­ջեւ կը նա­յէիր, շատ մեծ ա­ղո­ւոր ծա­ռեր կը տես­նէիր։ Ա­մէն տեղ կա­նա­չու­թիւն կար եւ պզտիկ կեն­դա­նի­ներ։ ­Նաեւ շատ մրջիւն­ներ կա­յին: ­Ձախ կողմս պզտիկ լճակ նը կար, ո­րուն վրայ տե­րեւ­ներ ին­կած էին ծա­ռե­րէն։ ժա­մա­նա­կը ան­ցաւ խօ­սե­լով ան­տա­ռի գե­ղե­ցիկ ծա­ռե­րու ու կա­նա­չու­թեան մա­սին։
­Յան­կարծ աղ­ջիկ մը տե­սայ որ մեր դպրո­ցէն չէր եւ տա­րի­քով փոք­րիկ կ­՚ե­րե­ւէր։
­Շուրջս նա­յե­ցայ եւ հասկ­ցայ, որ ան միս մի­նակ էր ա­ռանց իր ծնող­քին։ Ան­մի­ջա­պէս իմ մտե­րիմ ըն­կե­րոջս ը­սի, եւ ան ը­սաւ որ կոր­սո­ւա­ծի պէս շուր­ջը կը նա­յէր։
Իր քո­վը գա­ցի եւ ի­րեն հար­ցու­ցի, ե­թէ գի­տէր ուր էր իր ծնող­քը։ Ան ին­ծի ը­սաւ, որ մեծ մարդ մը, որ չէր ճանչ­նար եւ գէշ կ­՚ե­րե­ւէր ի­րեն պուպ­րիկ մը տո­ւաւ եւ երբ ան մօ­տե­ցաւ ի­րեն, մար­դը զայն բռնեց եւ փոր­ձեց իր ինք­նա­շար­ժին մէջ դնել։ Ան հրեց մար­դը եւ սկսաւ ա­րագ վա­զել։ Այն­քան վա­զեց որ մար­դը զայն կորսն­ցուց։ Ես ու­սու­ցի­չիս գա­ցի եւ ը­սի ինչ պա­տա­հած էր, եւ ան ոս­տի­կա­նու­թեան լուր տո­ւաւ։ Աղ­ջի­կը մե­զի պատ­մեց ինչ­պէս էր մար­դը եւ ոս­տի­կա­նու­թիւ­նը զինք բռնեց։ Ոս­տի­կա­նու­թիւ­նը աղ­ջի­կին ծնող­նե­րը գտաւ եւ աղ­ջի­կը մե­զի շնոր­հա­կա­լու­թիւն ը­սաւ։
Եր­կու օր ան­ցան եւ իր ծնող­նե­րը շնոր­հա­կա­լու­թեան հա­մար մեր դպրո­ցին եր­կու հա­զար եւ­րօ տո­ւին, որ­պէս­զի ա­շա­կերտ­նե­րը ար­շաւ­նե­րու եր­թան։
Այս ար­շա­ւը իմ մտքիս մէջ ան­մո­ռա­նա­լի պի­տի մնայ։ Ես շատ ու­րախ եմ որ այս աղ­ջի­կին օգ­նե­ցի։

Ք­րիս­տին Եոր­ղան­ճեան
Գ. ­Միջ­նա­կարգ

Իմ ա­նուշ թա­ղա­մասս

Այ­սօր ­Կի­րա­կի է։ ­Դա­սերս ը­րած եմ եւ ա­զատ եմ ինչ որ ու­զեմ ը­նե­լու։ Օ­դը մա­քուր է, ա­րե­ւոտ եւ թռչուն­նե­րու ձայ­նե­րը… ինչ ա­նուշ ձայն։
­Կը հա­գո­ւիմ, որ­պէս­զի դուրս ել­լեմ քա­լե­լու։ Ի՜նչ ա­ղո­ւոր ծա­ռեր. բո­լո­րը կա­նաչ, խո­տը բո­լո­րո­վին գոյնզգոյն ծա­ղիկ­նե­րով, ա­նուշ հո­տով։ ­Կը քա­լեմ դէ­պի հրա­պա­րակ, ուր իմ ամ­բողջ ման­կու­թիւնս ան­ցու­ցի։ ­Շատ­րո­ւա­նի ա­նուշ ձայ­նով եւ ե­րե­խա­նե­րու խնդու­քը լսե­լով, կը քա­լեմ դէ­պի պար­տէզ մը, ուր շատ մեծ թու­փեր կան եւ ա­մէն տե­սակ ծա­ղիկ­ներ։ Ա­հա իմ հին ըն­կեր­ներս կը տես­նեմ. եր­թամ, խօ­սիմ, շատ կա­րօտ­ցած եմ ի­րենց։
­Գի­շեր է ար­դէն։ ­Տուն պէտք է եր­թամ։ ­Հի­մա որ կը քա­լեմ, նո­րէն կը յի­շեմ ինչ­պէս գի­շեր­նե­րը  հե­ծա­նիւս կը քշէի իմ եղ­բօրս հետ։ Ա՜խ, շատ­րո­ւա­նը։ ­Լոյ­սե­րը վա­ռե­ցան, կար­միր, կա­նաչ, դե­ղին7 ա­մէն գոյն։ ­Ծա­ղիկ­նե­րու ա­նուշ բոյ­րը դեռ կու գայ։ Ինչ հան­դարտ7 շատ կը սի­րեմ։ Այս տաք օ­դը ին­ծի շատ  ար­թուն եւ ու­րախ կը պա­հէ։ Հ­րա­պա­րա­կը պա­րապ, բայց լե­ցուն ան­մո­ռա­նա­լի յի­շա­տակ­նե­րով ։ ­Տուն կը հաս­նիմ։ ­Մայրս ին­ծի կը սպա­սէ։ ­Կը հարց­նէ ինչ ը­րի եւ ինչ­պէս եմ։
Ու­րախ եմ։ ­Հան­դարտ եւ հան­գիստ։ ­Տետ­րակս կը հա­նեմ եւ կը սկսիմ գրել ինչ որ ը­րի, սի­րով եւ ու­րախ։

­Ռի­թա ­Մահ­տե­սեան
Գ. ­Միջ­նա­կարգ

­Մեր ծա­նօ­թու­թիւ­նը թեր­թին հետ

­Հինգ­շաբ­թի, 10 ­Նո­յեմ­բեր 2022-ին, մեր դպրո­ցին երկ­րորդ եւ երկ­րորդ միջ­նա­կար­գի ա­շա­կերտ­ներս, ա­ռի­թը ու­նե­ցանք այ­ցե­լե­լու «Ա­զատ Օր» օ­րա­թեր­թին խմբագ­րա­տու­նը: ­Հոն պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը տե­ղե­կա­ցու­ցին մեզ թեր­թին երկ­րա­մեայ պատ­մու­թեան մա­սին: Գ­րե­թէ հա­րիւր տա­րի­նե­րուն ըն­թաց­քին շատ դէպ­քեր տե­ղի ու­նե­ցան: 1923-ին լոյս տե­սաւ ա­ռա­ջին թեր­թը «­Նոր Օր» ա­նու­նով, որ շա­րու­նա­կեց հրա­տա­րա­կո­ւիլ մին­չեւ 1940, երբ դադ­րե­ցաւ երկ­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի պատ­ճա­ռով:
1945-ին թեր­թը վերսկ­սաւ հրա­տա­րա­կո­ւիլ, այս ան­գամ «Ա­զատ Օր» ա­նու­նով: Ս­կիզ­բը եր­կօ­րեայ ու ա­պա ա­մէ­նօ­րեայ տպո­ւե­լով: ­Նաեւ սոր­վե­ցանք ձե­ւը, ըստ ո­րուն կը գրո­ւի, եւ ինչ­պէս կը կար­գա­ւո­րո­ւին յօ­դո­ւած­նե­րը: ­Մե­զի հա­մար այդ այ­ցե­լու­թիւ­նը շատ հե­տաքրք­րա­կան դաս­տիա­րակ­չա­կան փոր­ձա­ռու­թիւն մըն էր: ­Շատ շնոր­հա­կալ ենք ջերմ հիւ­րա­սի­րու­թեան հա­մար:

­Նա­թա­լի ­Գու­յում­ճեան
Բ. ­Միջ­նա­կարգ

­Ճար­տա­րա­պե­տը

12-րդ ­դա­րուն հան­ճար մը կար, որ գիւ­ղի մը մէջ կ­՚ապ­րէր: Այդ գեղ­ջու­կը շատ կ­՚ու­զէր գիտ­նա­կան ըլ­լալ:
Ս­կիզ­բը սկսաւ աշ­խա­տիլ իբ­րեւ ճար­տա­րա­պետ: Ան կ­՚աշ­խա­տէր տիւ ու գի­շեր, բու­քին ու բո­րեա­նին:
­Մար­դը կրցաւ գիտ­նա­կան ըլ­լալ: Ան հնա­րեց օ­ճա­խը: ­Ժո­ղո­վուր­դը շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց ա­նոր, որ ջեր­մու­թիւն ու­նե­ցան տու­նե­րուն մէջ:

Աթ­պեր ­Մար­տի­կեան
Ա. ­Միջ­նա­կարգ

­Ճամ­բոր­դու­թիւն մը դէ­պի հին ­Յու­նաս­տան

Ե­րեք­շաբ­թի, 29 ­Նո­յեմ­բեր 2022-ին, մեր դպրո­ցին՝ ­Միջ­նա­կար­գի ա­շա­կերտ­ներս, ա­ռի­թը ու­նե­ցանք այ­ցե­լե­լու Ակ­րո­պո­լի­սին թան­գա­րա­նը: ­Հոն տե­ղե­կա­ցու­ցին մեզ, տա­ճա­րի եր­կա­րա­մեայ պատ­մու­թեան եւ ա­նոր բազ­մա­թիւ փո­փո­խու­թիւն­նե­րուն մա­սին: ­Մեր այ­ցե­լու­թիւ­նը շա­րու­նա­կե­ցինք տես­նե­լով տա­ճա­րի տա­նի­քին վրայ, դի­ցա­բա­նու­թեան տե­սա­րան­նե­րը (աէ­թո­մա­թա):
Ն­շա­նա­ւոր տե­սա­րան մըն է` ­Զեւ­սի գլու­խէն Ա­թէ­նա­յին ծնուն­դը, բո­լոր աս­տո­ւած­նե­րու ներ­կա­յու­թեամբ։ ­Նաեւ ծա­նօ­թա­ցանք հին մար­դոց ա­ռօ­րեայ ի­րե­րուն, մաս­նա­ւո­րա­բար` ա­ման­նե­րուն, գա­ւաթ­նե­րուն: Ա­մե­նա­մեծ հիա­ցու­մը ստա­ցանք ար­ձան­նե­րէն (քու­րի, քո­րես), ի­րենց դէմ­քե­րուն ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րէն` ի­րենց ջերմ ժպիտ­նե­րէն: ­Հին յոյ­նե­րը շատ կը սի­րէին ի­րենց տա­ճար­նե­րուն վրայ նկա­րագ­րել ճա­կա­տա­մարտ­նե­րու տե­սա­րան­ներ ըստ ո­րոնց, աս­տո­ւած­նե­րը եւ ու­ժեղ մար­դիկ կը յաղ­թեն տի­տան­նե­րը ու բար­բա­րոս­նե­րը:
Այս այ­ցե­լու­թիւ­նը, շատ տպա­ւո­րիչ էր մե­զի հա­մար, ո­րով­հե­տեւ ա­ռի­թը ու­նե­ցանք սոր­վե­լու հե­տաքրք­րա­կան տե­ղե­կու­թիւն­ներ, հին յոյ­նե­րուն ա­րո­ւեստ­նե­րուն ու ի­րենց կեան­քին մա­սին:

­Նա­թա­լի ­Գու­յում­ճեան
Բ. ­Միջ­նա­կարգ

­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան զի­նան­շա­նը

­Հա­յաս­տա­նի զի­նան­շա­նի մա­սին օ­րէնքն ըն­դու­նո­ւել է ­Հա­յաս­տա­նի ­Գե­րա­գոյն ­Խորհր­դի կող­մից 1992 թո­ւա­կա­նի Ապ­րի­լի 19-ին: ­Վե­րա­կանգ­նո­ւել է ­Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջին ­Հան­րա­պե­տու­թեան (1918-1920 թ.) զի­նան­շա­նը, ո­րի հե­ղի­նակ­ներն են ­Ռու­սաս­տա­նի գե­ղա­րո­ւես­տի Ա­կա­տե­միա­յի ա­կա­դե­մի­կոս, ճար­տա­րա­պետ Ա­լեք­սանդր ­Թա­մա­նեա­նը եւ նկա­րիչ ­Յա­կոբ ­Կո­ջո­յեա­նը:
­Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան զի­նան­շա­նի կեդ­րո­նա­կան մա­սում, վա­հա­նի վրայ, պատ­կե­րո­ւած են հայ­կա­կան չորս թա­գա­ւո­րա­կան տոհ­մե­րը՝ Ար­տա­շի­սեան­նե­րի, Ար­շա­կու­նի­նե­րի, ­Բագ­րա­տու­նի­նե­րի եւ ­Ռու­բի­նեան­նե­րի (­Կի­լի­կեան թա­գա­ւո­րու­թեան) զի­նան­շան­նե­րը: Դ­րանք պատ­կե­րո­ւած են Ա­րա­րատ լե­րան շուր­ջը, ո­րի գա­գա­թին ու­րո­ւագծ­ւում է ­Նո­յան տա­պա­նը: ­Վա­հա­նի եր­կու կող­մից պատ­կե­րո­ւած են ա­ռիւծ եւ ար­ծիւ, ո­րոնք խորհր­դան­շում են ո­գու իշ­խա­նու­թեան, ան­կա­խու­թեան եւ ա­րիու­թեան ու­ժը: ­Ներ­քե­ւում պատ­կե­րո­ւած սու­րը խորհր­դան­շում է հայ ժո­ղովր­դի պայ­քա­րը յա­նուն ա­զա­տու­թեան եւ ան­կա­խու­թեան. փե­տուրն ու հաս­կե­րը՝ ժո­ղովր­դի ստեղ­ծա­րար տա­ղանդն ու խա­ղա­ղու­թիւ­նը:

­Մեր օրհ­ներ­գի մա­սին

«­Մեր ­Հայ­րե­նիք» ­Հա­յաս­տա­նի ազ­գա­յին օրհ­ներգն է: Ըն­դու­նո­ւել է 1991 թուա­կա­նին ­Յու­լիս 1-ին եւ հիմ­նո­ւած է Ա­ռա­ջին ­Հան­րա­պե­տու­թեան օրհ­ներ­գի վրայ՝ տեքս­տի չնչին փո­փո­խու­թիւն­նե­րով:
Օրհ­ներ­գի տեքս­տը վեր­ցո­ւած է ­Մի­քա­յէլ ­Նալ­բան­դեա­նի «Ի­տա­լա­ցի աղջ­կայ եր­գը» բա­նաս­տեղ­ծու­թիւ­նից:
Այն ա­ռա­ջին ան­գամ հնչել է 1885 թո­ւա­կա­նի ­Մար­տի 19-ին, որ­պէս ­Թիֆ­լի­սի «Արծ­րու­նի» թատ­րո­նի հայ­կա­կան ա­ռա­ջին քա­ռա­ձայն հա­մեր­գի ա­ռա­ջին եր­գը: ­Հե­տա­գա­յում այն մշա­կած է ­Բար­սեղ ­Կա­նա­չեա­նը 20-րդ ­դա­րի սկիզ­բը:

­Մա­րիամ ­Վար­դա­նեան
Գ. ­Միջ­նա­կարգ

Օ­րո­ւան րոս­թը

­Թա­ղի մէջ կէնկ մը կար. բո­լո­րը լկտի էին: ­Միայն տղայ մը կար, որ սի­րա­հա­րո­ւած էր իր դպրո­ցէն աղջ­կան մը հետ:
Այդ տղան այն­քան սի­րա­հա­րո­ւած էր, որ կը կար­ծէր թէ իր սի­րած աղ­ջի­կը ի­րեն աչ­քով ուն­քով կ­՚ը­նէր: Այն­քան մեծ էր իր գո­րո­վը այդ այդ աղջ­կան հան­դէպ, որ կ­՚ու­զէր ա­մէն վայր­կեան տես­նել այդ աղ­ջի­կը:
Օր մը տղան ո­րո­շեց բո­լո­րը միա­սին րոսթ ը­նեն իր պար­տէ­զին մէջ:­Բայց ծնող­նե­րը մտա­հոգ էին, որ յան­կարծ հրդեհ չծա­գէր: ­Մայ­րը ա­մէն վայր­կեան կը հարց­նէր հօ­րը. «ի՞նչ բա­նի են»: ­Հայ­րը կը պա­տաս­խա­նէր. « ­Կը փոր­ձեն կրակ վա­ռել»: ­Մայ­րը ա­ւե­լի մտա­հո­գո­ւե­ցաւ…
­Յան­կարծ դու­ռը զար­կին: ­Մայ­րը դու­ռը բա­ցաւ եւ տե­սաւ տղա­քը, րոս­թը ի­րենց ձեռ­քը, ներս մտան ու սկսան հա­մով հա­մով ու­տել: Այդ աղ­ջիկն ալ հիա­ցած էր այս ար­դիւն­քով:

­Մե­լի­նա ­Պու­տու­րեան
Ա. ­Միջ­նա­կարգ

Ուր­կէ՞ սկսաւ թէ­յի գոր­ծա­ծու­թիւ­նը

­Թէ­յի պատ­մու­թիւ­նը սկսաւ ­Չի­նաս­տա­նի մէջ:
Ըստ ա­ւան­դա­վէ­պի՝ Ք.ա. 2737 թո­ւա­կա­նին ­Չի­նաս­տա­նի կայսր ­Շէն ­Նուն­քը նստած էր ծա­ռի տակ, մինչ իր ծա­ռան կը խմէր իր ջու­րը, երբ ծա­ռի մի քա­նի տե­րեւ­ներ հո­վէն ին­կան ջրի մէջ: ­Յայտ­նի բու­սա­բան ­Շէն ­Նուն­քը ո­րո­շեց փոր­ձել թրջո­ցը, որ պա­տա­հա­բար ստեղ­ծել էր իր ծա­ռան:

­Մար­թա ­Գաէ
Ա. ­Միջ­նա­կարգ