Մարդու Իրաւունքներու Եւրոպական Դատարան

­Յա­րութ ­Սա­սու­նեան — «­Քա­լի­ֆոր­նիա ­Քու­րիըր»

2017 ­Դեկ­տեմ­բեր 12ին, ­Մար­դու Ի­րա­ւունք­նե­րու Եւ­րո­պա­կան Դա­տա­րա­նը (Մ.Ի.Ե.Դ.) հրա­պա­րա­կեց վճիռ­ներ՝ եր­կու հա­ման­ման դա­տա­կան հայ­ցե­րու վե­րա­բե­րեալ. մէ­կը՝ ընդ­դէմ ­Հա­յաս­տա­նի, միւ­սը` Ատր­պէյ­ճա­նի: ­Զար­մա­նա­լի չէ, որ ատր­պէյ­ճա­նա­կան մա­մու­լը՝ խե­ղա­թիւ­րե­լով յայտ­նեց միայն ­Հա­յաս­տա­նի դէմ կա­յա­ցո­ւած վճի­ռին մա­սին, իր ըն­թեր­ցող­նե­րէն թաքց­նե­լով այն փաս­տը, որ նման վճիռ մըն ալ կա­յա­ցած է Ատր­պէյ­ճա­նի դէմ:
­Նախ­կին ­Խորհր­դա­յին Ատր­պէյ­ճա­նի, ­Շա­հու­մեա­նի շրջա­նի (­Հիւ­սի­սա­յին Ար­ցախ) ­Գիւ­լիս­տան գիւ­ղէն փախս­տա­կան ­Մի­նաս ­Սարգ­սեա­նը, 2006 Օ­գոս­տոս 11ին, ­Մար­դու Ի­րա­ւունք­նե­րու Եւ­րո­պա­կան Դա­տա­րա­նին ​​հայց ներ­կա­յա­ցուց ընդ­դէմ Ատր­պէյ­ճա­նի: ­Սարգ­սեանն ու ա­նոր ըն­տա­նի­քը, 1992ի Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան ժա­մա­նակ, ստի­պո­ւած էին փախ­չե­լու` լքե­լով ի­րենց տունն ու այ­գին: 2009ին ­Մի­նաս ­Սարգ­սեա­նը մա­հա­ցաւ Ե­րե­ւա­նի մէջ: Ա­նոր այ­րին, որ­դին եւ եր­կու դուստ­րե­րը շա­րու­նա­կե­ցին դա­տա­կան գոր­ծը: Իսկ 2014ին, ի­րենց մօր մա­հէն ետք, որ­դին եւ դուստ­րե­րէն մէ­կը հե­տե­ւե­ցան դա­տա­վա­րու­թեան: ­Սարգ­սեան­նե­րու ըն­տա­նի­քը ­հա­տու­ցում պա­հան­ջեց իր սե­փա­կա­նու­թեան կո­րուս­տին հա­մար:
2010 ­Մարտ 11ին, Մ.Ի.Ե.Դ.ը գոր­ծը յանձ­նեց ­Մեծ Պա­լա­տին, որ մեր­ժե­լով Ատր­պէյ­ճա­նի կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ տար­բեր ա­ռար­կու­թիւն­ներ, 2015 ­Յու­նիս 16ին ո­րո­շեց, որ ­Սարգ­սեան­նե­րու ըն­տա­նի­քը ի­րա­ւունք ու­նի ­հա­տու­ցում ստա­նա­լու ի­րենց գոյ­քի կո­րուս­տին հա­մար: ­Սա­կայն, մին­չեւ 2017 ­Դեկ­տեմ­բեր 12, գու­մա­րին մա­սին ո­չինչ ո­րո­շո­ւած էր, երբ ­Մեծ Պա­լա­տը վճռեց, որ Ատր­պէյ­ճա­նը պէտք է ­Սարգ­սեան­նե­րուն վճա­րէ 5000 եւ­րօ փոխ­հա­տու­ցում՝ ­Գիւ­լիս­տա­նի ի­րենց գոյ­քին հա­մար եւ 30 հա­զար եւ­րօ՝ դա­տա­կան ծախ­սե­րուն հա­մար:
­Դա­տա­րա­նը ընդգ­ծեց, որ ­Մեծ Պա­լա­տը 2015ին իր ո­րոշ­ման մէջ եր­կու հա­կա­մար­տող հան­րա­պե­տու­թիւն­նե­րուն` ­Հա­յաս­տա­նին եւ Ատր­պէյ­ճա­նին խնդրած էր ներ­կա­յաց­նել ի­րենց դի­տար­կում­նե­րը եւ ծա­նու­ցել ­Դա­տա­րա­նին, թէ ար­դեօ՞ք ի­րենք փոխ­-հա­մա­ձայ­նու­թիւն ու­նե­ցած են Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան շուրջ: Եր­կու հան­րա­պե­տու­թիւն­նե­րը, քա­ղա­քա­կան լուծ­ման չհաս­նե­լով, ճանչ­ցո­ւե­ցան պա­տաս­խա­նա­տու փախս­տա­կան­նե­րու սե­փա­կա­նու­թեան կո­րուստ­նե­րուն հա­մար: ­Դա­տա­րա­նը յայ­տա­րա­րեց, որ ­Հա­յաս­տա­նը եւ Ատր­պէյ­ճա­նը՝ 2002ին Եւ­րո­պա­յի ­Խոր­հուր­դին ան­դա­մակ­ցե­լէն ա­ռաջ՝ պար­տա­ւո­րո­ւած էին հաս­նե­լու ­Լեռ­նա­յին ­Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման: ­Քա­նի որ ա­նոնք հա­կա­մար­տու­թեան հար­ցով լու­ծում չէին գտած, ­Դա­տա­րա­նը պար­տա­ւոր էր դրա­մա­կան փոխ­հա­տուց­ման չափ ո­րո­շել փախս­տա­կան­նե­րու գոյ­քա­յին կո­րուստ­նե­րուն հա­մար:
Մ.Ի.Ե.Դ.ի ­Մեծ Պա­լա­տը կազ­մո­ւած էր 17 դա­տա­ւոր­նե­րէ եւ­րո­պա­կան տար­բեր եր­կիր­նե­րէ, նե­րա­ռեալ` ­Հա­յաս­տա­նէն (Ար­մէն ­Յա­րու­թիւ­նեան) եւ Ատր­պէյ­ճա­նէն (­Լա­թիֆ ­Հու­սէյ­նով): ­Հե­տաքրք­րա­կան է, որ ատր­պէյ­ճան­ցի դա­տա­ւո­րը ծա­նօ­թու­թիւն ա­ւել­ցուց ո­րոշ­ման կա­յա­ցու­մէն ետք` նշե­լով, որ թէեւ ան հա­մա­ձայն չէր իր միա­նա­լէն ա­ռաջ ­Մեծ պա­լա­տի կա­յա­ցու­ցած ո­րոշ­ման, սա­կայն այ­լընտ­րանք չու­նէր ­հա­տու­ցում յատ­կաց­նե­լու ո­րո­շու­մը պաշտ­պա­նե­լէն բա­ցի: ­Հասկ­նա­լի է, որ ատր­պէյ­ճան­ցի դա­տա­ւո­րը կը փոր­ձէր ինք­զինք պաշտ­պա­նել Ատր­պէյ­ճա­նի մե­ղադ­րանք­նե­րէն, որ ան կողմ ե­ղած էր հայ ըն­տա­նի­քին ­հա­տու­ցում վճա­րե­լու ո­րոշ­ման:
­Զու­գա­հեռ գոր­ծով, Ատր­պէյ­ճա­նի քա­ղա­քա­ցի վեց քիւրտ, 2005 Ապ­րիլ 6ին, միացիալ բո­ղոք ներ­կա­յա­ցու­ցին Մ.Ի.Ե.Դ.` «­Չի­րա­գովն ու այ­լոք ընդ­դէմ ­Հա­յաս­տա­նի» գոր­ծով: Ա­նոնք բո­ղո­քե­ցին, որ հայ­կա­կան ու­ժե­րուն կող­մէ, ­Լա­չի­նի մի­ջանց­քը վերց­նե­լու ժա­մա­նակ, ի­րենք ստի­պո­ւած ե­ղած էին փախ­չե­լու ի­րենց տու­նե­րէն, ո­րոնք 1992-ի Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան ժա­մա­նակ կը գտնո­ւէին ­Խորհր­դա­յին Ատր­պէյ­ճա­նի մէջ:
Մ.Ի.Ե.Դ.ի ­Մեծ Պա­լա­տը, 2015 ­Յու­նիս 16ին, ինչ­պէս «­Սարգ­սեա­նը ընդ­դէմ Ատր­պէյ­ճա­նի» գոր­ծին պա­րա­գա­յին, ո­րո­շեց, որ ­Հա­յաս­տա­նը պա­տաս­խա­նա­տու էր Ատր­պէյ­ճա­նի վեց քա­ղա­քա­ցի­նե­րուն կրած կո­րուստ­նե­րուն հա­մար: Ա­նոնք մի­լիո­նա­ւոր եւ­րո­նե­րու փոխ­հա­տու­ցում կը պա­հան­ջէին: ­Սա­կայն, ­Մեծ Պա­լա­տը, 2017 ­Դեկ­տեմ­բեր 12ին, ո­րո­շում կա­յա­ցուց, որ ­Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը Ատր­պէյ­ճա­նի վեց քա­ղա­քա­ցի­նե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րին պէտք է վճա­րէ 5000 եւ­րօ եւ ընդ­հա­նուր 28.642 ֆունտ սթեռ­լինկ` դա­տա­կան ծախ­սե­րուն հա­մար: Այս ան­գամ եւս, հայ եւ ատր­պէյ­ճան­ցի դա­տա­ւոր­նե­րը Մ.Ի.Ե.Դ.ի ­Մեծ Պա­լա­տը ձե­ւա­ւո­րող 17 դա­տա­ւոր­նե­րուն մէջ էին: Ա­նոնք եր­կուքն ալ կողմ քո­ւէար­կե­ցին ո­րոշ­ման:
Մ.Ի.Ե.Դ.ի հա­մար ի­րա­կան խնդի­րը այն է, թէ ինչ ը­նել հա­րիւր հա­զա­րա­ւոր հայ եւ ատր­պէյ­ճան­ցի փախս­տա­կան­նե­րուն հետ, ո­րոնք փա­խած են ի­րենց տու­նե­րէն Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան ժա­մա­նակ: Ար­դեօք, իւ­րա­քան­չի՞ւր փախս­տա­կան պէտք է ստա­նայ 5000 եւ­րօ իբ­րեւ ­հա­տու­ցում եւ 30 հա­զար եւ­րօ դա­տա­կան ծախ­սե­րու հա­մար: ­Մեծ Պա­լա­տը իր ո­րոշ­ման մէջ նշած է, որ «հա­կա­մար­տու­թեան ըն­թաց­քին տե­ղա­հա­նո­ւած ան­ձե­րուն կող­մէ ա­ւե­լի քան հա­զար ան­հա­տա­կան ​​դի­մում ներ­կա­յա­ցո­ւած է ­Դա­տա­րան, կէ­սէն քիչ մը ա­ւե­լին ուղ­ղո­ւած է ­Հա­յաս­տա­նի դէմ, մնա­ցեա­լը` Ատր­պէյ­ճա­նի: Այս գոր­ծե­րով հայ­ցո­ւոր­նե­րը ըն­դա­մէ­նը փոքր մաս մըն են մէկ մի­լիո­նէն ա­ւե­լի ան­ձե­րու, ո­րոնք հա­կա­մար­տու­թեան ըն­թաց­քին ստի­պո­ւած էին փախ­չե­լու ի­րենց տու­նե­րէն եւ այդ ժա­մա­նա­կէն ի վեր չեն կրցած վե­րա­դարձ­նել ի­րենց ու­նե­ցուածքն ու տու­նե­րը կամ ստա­նալ ո­րե­ւէ փոխ­հա­տու­ցում ի­րենց կո­րուստ­նե­րուն հա­մար»:
­Միակ լու­ծու­մը այն է, որ երբ օր մը Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թիւ­նը լու­ծո­ւի, կար­գա­ւո­րու­մը պի­տի նե­րա­ռէ նաեւ մեծ թի­ւով հայ եւ ատր­պէյ­ճան­ցի փախստա­կան­նե­րու հիմ­նախն­դի­րին լու­ծու­մը…