Ճանաչումէն դէպի հատուցում՝ երկար ճամբան

­Քե­րոբ Է­քի­զեան

­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100րդ ­տա­րե­լի­ցի վախ­ճա­նին, հա­յու­թեան մէջ ձայ­նե­րը սկսան բազ­մա­նալ՝ «ճա­նա­չու­մէն վերջ՝ ի՞նչ» շեշ­տա­կի հար­ցադ­րու­մը յա­ռաջ բե­րե­լով։ ­Հայ ժո­ղո­վուր­դը ար­դէն հպարտ կը զգար ­Վա­տի­կա­նի կող­մէ կա­տա­րո­ւած տպա­ւո­րիչ ու նշա­նա­կա­լից ճա­նա­չու­մով, ինչ­պէս նաեւ ա­նոր նա­խոր­դող՝ պե­տու­թիւն­նե­րու եւ խորհր­դա­րան­նե­րու կող­մէ ճա­նա­չում­նե­րով, ո­րոնք կը շա­րու­նա­կո­ւին մին­չեւ այ­սօր՝ Ի­տա­լիոյ խորհր­դա­րա­նի վեր­ջին ո­րո­շու­մի եւ Ֆ­րան­սա­յի նա­խա­գա­հի հրա­մա­նագ­րի լոյ­սին տակ։
­Մեր ժո­ղո­վուր­դի հո­գեմ­տա­ւոր նե­րաշ­խար­հին մէջ տի­րա­կան տեղ կը գրա­ւէ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման պա­հան­ջը, պարզ այն պատ­ճա­ռով, որ տաս­նեակ տա­րի­նե­րէ ի վեր մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քին կող­մէ մո­ռա­ցու­թեան եւ ան­տես­ման են­թար­կո­ւած ե­ղեռ­նա­գոր­ծու­թեան ճա­նա­չու­մը, նոյն­քան տաս­նեակ տա­րի­նե­րու պա­հան­ջա­տի­րու­թեան ու ան­թուլ պայ­քա­րի ճիգ պա­հան­ջեց՝ հաս­նե­լու հա­մար այ­սօ­րո­ւայ ի­րա­վի­ճա­կին։
Այս­պի­սով, հայ քա­ղա­քա­կան միտ­քին մէջ եւ հե­տե­ւա­բար ա­մէն մէկ հա­յու սրտին մէջ ճա­նաչ­ման պա­հան­ջը ար­մա­տա­ւո­րո­ւած կը շա­րու­նա­կէ մնալ՝ որ­պէս սե­ւե­ռա­կէտ։ ­Հայ­րե­նի­քէն մին­չեւ սփիւռք, մեր ազ­գա­յին եւ քա­ղա­քա­կան բո­լոր ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը, մի­ջազ­գա­յին եւ տե­ղա­կան քա­ղա­քա­կան կա­պե­րը, ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բե­րու աշ­խա­տանք­նե­րը՝ բո­լորն ալ յե­նո­ւած են մէկ ու միակ ծան­րակ­շիռ պա­հան­ջի վրայ՝ ­Ճա­նա­չում։
Այ­սօր, պէտք է ըն­դու­նիլ թէ այ­լեւս ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան փաս­տը ա­նա­ռար­կե­լի դար­ձած է մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քին մօտ։ ­Նոյ­նիսկ այն եր­կիր­նե­րը, ո­րոնք տա­կա­ւին պաշ­տօ­նա­պէս ի­րենց կնի­քը չեն դրած ճա­նաչ­ման եր­կար ցան­կին վրայ, չեն ժխտեր կամ չեն մեր­ժեր հայ ժո­ղո­վուր­դի ա­հա­ւոր սպան­դի ի­րո­ղու­թիւ­նը։ Ա­նոնք, նոյ­նիսկ տե­ղա­կան կամ շրջա­նա­յին ա­տեան­նե­րով կը փոր­ձեն բա­նալ «հանգ­րո­ւա­նա­յին» ճա­նաչ­ման ու­ղի մը, որ ուշ կամ կա­նուխ պի­տի ա­ռաջ­նոր­դէ ի­րենց՝ պե­տա­կան եւ խորհր­դա­րա­նա­կան պատ­մու­ճա­նով հան­դէս գա­լու եւ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը ճանչ­նա­լու պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան մէջ։
­Ժա­մա­նա­կը հա­սած է այ­լեւս, մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քին եւ մա­նա­ւանդ ­Թուր­քիոյ մշտա­պէս յի­շեց­նե­լու թէ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ի­րո­ղու­թիւ­նը իր մէջ կը պար­փա­կէ ո՛չ միայն ա­նի­կա ճանչ­նա­լու պա­հան­ջը, այ­լեւ հայ ժո­ղո­վուր­դի հո­ղա­յին, մշա­կու­թա­յին, նիւ­թա­կան եւ ի­րա­ւա­կան պա­հանջ­նե­րու հա­տու­ցու­մը։
Այս բա­նա­ձե­ւը ար­դէն ձե­ւա­ւո­րո­ւած էր ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ետք եւ կը շա­րու­նա­կէ մնալ հայ մար­դու քա­ղա­քա­կան հա­ւա­տոյ հան­գա­նա­կը՝ մեր պա­հան­ջա­տի­րու­թեան ճամ­բուն վրայ։
Այ­լեւս, ճա­նա­չում­նե­րու ստեղ­ծած գո­հու­նա­կու­թիւ­նը չի կրնար բա­ւա­րա­րել հա­մազ­գա­յին մեր նպա­տա­կը՝ վե­րա­դար­ձը տես­նե­լու մեր հայ­րե­նի­քի հո­ղա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան եւ ա­նոր վրայ կանգ­նած հա­զա­րա­մեայ գան­ձե­րուն, մշա­կու­թա­յին կո­թող­նե­րուն ու կոր­սո­ւած հարս­տու­թեանց։
2015ի Ապ­րի­լին, ­Ծի­ծեռ­նա­կա­բեր­դի յու­շար­ձա­նին առ­ջեւ հայ­րե­նի պե­տա­կան իշ­խա­նու­թեան կող­մէ ար­տա­սա­նո­ւած ­Հա­մա­հայ­կա­կան Հռ­չա­կա­գի­րը, ներ­կա­յու­թեամբ հայ ժո­ղո­վուր­դի քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րու եւ թե­ւե­րու, կու գար ան­գամ մը եւս բա­նա­ձե­ւե­լու եւ շեշ­տա­ւո­րե­լու հայ ժո­ղո­վուր­դի ամ­բող­ջա­կան հա­տուց­ման ի­րա­ւա­ցիու­թիւ­նը, վե­րա­հաս­տա­տե­լով ­Հա­յաս­տա­նի եւ բո­վան­դակ հայ ժո­ղո­վուր­դի յանձ­նա­ռու­թիւ­նը՝ շա­րու­նա­կե­լու պայ­քա­րը մեր ժո­ղո­վուր­դի ի­րա­ւունք­նե­րու վե­րա­կանգն­ման հա­մար։
Հռ­չա­կագ­րի ներ­կա­յա­ցու­մէն չորս տա­րի­ներ ետք, ա­նի­կա կը շա­րու­նա­կէ մնալ ար­տա­սա­նո­ւած խօսք միայն, ա­ռանց ա­նոր բո­վան­դա­կու­թեան բա­նա­ձե­ւու­մը տեղ գտնե­լու մեր քա­ղա­քա­կան պա­հան­ջա­տի­րու­թեան գոր­ծըն­թա­ցին մէջ։
­Սի­սի Կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի վե­րա­դար­ձին հա­մար կա­տա­րո­ւած ի­րա­ւա­կան փոր­ձը հա­տուց­ման նա­խա­քայ­լը հան­դի­սա­ցաւ՝ մեր պա­հան­ջա­տի­րա­կան ռազ­մա­վա­րու­թեան ծա­ւա­լու­մին մէջ։ ­Սա­կայն, հայ քա­ղա­քա­կան եւ պե­տա­կան ու­ժե­րը տա­կա­ւին շատ դա­սեր ու­նին քա­ղե­լիք ի­րա­ւա­կան այս փոր­ձի ըն­թաց­քէն, որ­պէս­զի պա­հան­ջա­տի­րու­թեան ամ­բող­ջա­կան բա­նա­ձե­ւը չհան­դի­պի քա­ղա­քա­կան եւ ի­րա­ւա­կան խո­չըն­դոտ­նե­րու, նոյ­նիսկ՝ մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քի ան­տար­բե­րու­թեան։
Այ­լեւս, հայ­րե­նի պե­տու­թիւ­նը պար­տի տէր կանգ­նիլ ­Հա­մա­հայ­կա­կան Հռ­չա­կագ­րէն բխած հա­մազ­գա­յին յանձ­նա­ռու­թեան։ Այս մէ­կը պէտք է պա­հան­ջեն բո­լոր քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րը անխ­տիր։ Ա­նի­կա սոսկ մեր­ժո­ւած նա­խա­գա­հի մը խօս­քը պէտք չէ նկա­տո­ւի մեր հայ­րե­նի իշ­խա­նա­ւոր­նե­րուն եւ քա­ղա­քա­կան հո­սանք­նե­րուն կող­մէ։ Ա­նոր բո­վան­դա­կու­թիւ­նը, որ ա­տե­նին ար­ժա­նա­ցած էր հա­մազ­գա­յին ըն­դու­նե­լու­թեան, կը շա­րու­նա­կէ ամ­բողջ հա­յու­թեան իղ­ձե­րու մարմ­նա­ցու­մը հան­դի­սա­նալ, որ վեր է ա­մէն տե­սա­կի քա­ղա­քա­կան հա­շո­ւար­կում­նե­րու մթնո­լոր­տէն, նոյ­նիսկ մա­շած ու մեր­ժո­ւած հի­նը նո­րով վե­րա­դար­մա­նե­լու հայ­րե­նի ներ­քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­նե­րէն։
Ան­կաս­կած, հա­տուց­ման ճամ­բան ա­ւե­լի եր­կար կրնայ ըլ­լալ՝ քան ճա­նա­չու­մը։ Այս վեր­ջի­նը ո­րե­ւէ ի­րա­ւա­կան եւ շօ­շա­փե­լի յանձ­նա­ռու­թիւն չի ստեղ­ծեր՝ նոյ­նիսկ ­Ցե­ղաս­պան ­Թուր­քիոյ մօտ, որ օր մը խո­նար­հե­լով մեր ան­մեղ նա­հա­տակ­նե­րու յի­շա­տա­կին առ­ջեւ, պի­տի գայ նե­րո­ղու­թիւն հայ­ցե­լու ու այդպիսով պի­տի փոր­ձէ մեզ բա­ւա­րա­րե­լու։
«­Ճա­նա­չու­մէն վերջ՝ ի՞նչ» հար­ցադ­րու­մը ­Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թեան եւ հայ քա­ղա­քա­կան միտ­քին կող­մէ պէտք է այ­սօր վե­րա­ծո­ւի պա­հան­ջա­տի­րա­կան ա­ռաջ­նա­կարգ ռազ­մա­վա­րու­թեան, ա­ռանց յա­պա­ղու­մի, որ­պէս­զի, ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չում­նե­րու շար­քի ամ­բող­ջու­թեան վեր­ջա­կէ­տին, կա­րի­քը չու­նե­նանք 104 տա­րի­ներ եւս հա­տու­ցում պա­հան­ջե­լու…: