Հ.Յ.Դ. 127ա­մեա­կ

­Կը ներ­կա­յաց­նենք ­Լի­բա­նա­նի «Ազ­դակ» օ­րա­թեր­թի գլխա­ւոր խմբա­գիր ­Շա­հան ­Գան­տա­հա­րեա­նի ե­լոյ­թը՝ ­Դեկ­տեմ­բե­րի 14ին Ս­տե­փա­նա­կեր­տի մէջ կա­յա­ցած Հ.Յ.Դ. 127ա­մեա­կի տօ­նա­կա­տա­րու­թեան:

«Այս օ­րե­րուն ­Դաշ­նակ­ցու­թեան աշ­խար­հա­տա­րած կա­ռոյց­նե­րը կը նշեն ­Դաշ­նակ­ցու­թեան Օ­րը կամ ա­նոր հիմ­նադ­րու­թեան 127ա­մեա­կը: Այս նշում­նե­րուն տա­րե­վեր­ջին հա­մըն­կում­նե­րը պարզ տրա­մա­բա­նու­թեամբ՝ տա­րո­ւան կտրո­ւած­քով ի­րա­գոր­ծուածն ու չի­րա­գոր­ծո­ւա­ծը լոյ­սին բե­րելն է, պատ­մա­կան հէն­քի վրայ ժա­մա­նա­կա­կից ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն ­Դաշ­նակ­ցու­թեան բե­րած ներդ­րու­մը ար­ժե­ւո­րե­լը, բայց մա­նա­ւանդ այդ բո­լո­րէն մեկ­նած հե­տա­գայ ի­րադ­րու­թիւն­նե­րը ու­ղեն­շե­լը:
Ա­ւան­դոյ­թի վե­րա­ծո­ւած ­Դաշ­նակ­ցու­թեան Օ­րո­ւան տօ­նա­կա­տա­րու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին պէտք է յաղ­թա­հա­րել ինք­նագ­նա­հա­տա­կան տա­լու փոր­ձու­թիւ­նը: Ի վեր­ջոյ ժա­մա­նա­կը, պատ­մու­թիւնն ու ժո­ղո­վուր­դը ի­րենք են ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն գնա­հա­տա­կան տո­ւո­ղը եւ ըստ այնմ քա­ղա­քա­կան այս կամ այն ու­ժին հան­դէպ վստա­հե­լիու­թեան վար­կա­նիշ ա­պա­հո­վո­ղը:
­Հայ ­Յե­ղա­փո­խա­կան ­Դաշ­նակ­ցու­թեան Օ­րո­ւան ներ­կայ նշու­մը թէ՛ ժա­մա­նա­կի եւ թէ մի­ջա­վայ­րի ա­ռու­մով պար­տա­ւո­րեց­նող է:
­Նախ ժա­մա­նա­կի ա­ռու­մով, մենք ազ­գո­վին կը նա­խա­պատ­րաս­տո­ւինք մուտք գոր­ծե­լու յո­բե­լե­նա­կան այն­պի­սի տա­րի, որ պի­տի նշէ մեր պե­տա­կա­նու­թեան վե­րա­կանգն­ման, մեր ան­կա­խու­թեան ձեռք­բեր­ման եւ մեր հան­րա­պե­տու­թեան կերտ­ման հա­րիւ­րա­մեա­կը: Եւ երկ­րորդ, այս տօ­նա­կա­տա­րու­թեան վայ­րը՝ Ար­ցախ աշ­խար­հը, սեր­տօ­րէն կ­՛առն­չո­ւի պե­տա­կա­նու­թեան կեր­տու­մի, ա­նոր հրա­մա­յա­կան անհ­րա­ժեշ­տու­թեան եւ ա­նոր փո­խան­ցած խուր­հուրդ­նե­րուն ուղ­ղու­թեամբ կի­զա­կէ­տա­յին նշա­նա­կու­թիւն ներ­կա­յաց­նե­լու հան­գա­մանք­նե­րուն:
Եւ ե­թէ կ­՛ըն­դու­նինք, որ ­Մա­յի­սեան դիւ­ցազ­նա­մարտ­նե­րու ա­պա­հո­ված յաղ­թա­նա­կին վրայ կա­ռու­ցո­ւե­ցաւ եւ կեր­տո­ւե­ցաւ հան­րա­պե­տու­թիւ­նը, ա­պա հա­մո­զիչ ձե­ւով կը մտա­ծենք նաեւ, որ Ար­ցա­խեան ա­զա­տա­մար­տին եւ ա­նոր ա­պա­հո­ված յաղ­թա­նա­կին ու ա­զա­տագ­րու­մին վրայ յե­նե­ցաւ նաեւ մեր վե­րան­կա­խա­ցու­մը՝ հա­յոց ան­կախ ժա­մա­նա­կա­կից պե­տա­կա­նու­թեան վե­րա­կանգ­նու­մը:
Ար­ցա­խեան ա­զա­տա­մար­տը ոչ միայն ա­պա­հո­վեց Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեան կա­յա­ցու­մը, այլ ե­րաշ­խա­ւո­րեց ­Հա­յաս­տա­նի ան­կախ հան­րա­պե­տու­թեան վե­րա­կանգ­նու­մը: Ա­հա պատ­մա­կան եւ ժա­մա­նա­կա­կից հան­գա­մանք­նե­րու այս նկա­տա­ռում­նե­րով է, որ ե­զա­կի ու բա­ցա­ռիկ տա­րազ կը ստա­նայ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան Օ­րո­ւան տօ­նա­կա­տա­րու­թիւ­նը ներ­կա՛յ ժա­մա­նա­կին, ներ­կա՛յ վայ­րին մէջ:
­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը, 1918ի ­Մա­յի­սեան յաղ­թա­նակ­նե­րուն հայ կեան­քի իբ­րեւ ա­մե­նա­կազ­մա­կերպ ու­ժը յա­ջո­ղե­ցաւ հա­մախմ­բել հա­յու­թիւ­նը, մղել ճա­կա­տա­մարտ­նե­րը եւ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ըն­դա­մէ­նը միայն ե­րեք տա­րի ետք հռչա­կել հան­րա­պե­տու­թիւն եւ կեր­տել ա­զատ ու ան­կախ պե­տու­թիւն: Եւ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը, Ար­ցա­խեան ա­զա­տա­մար­տի ա­ռա­ջին փու­լին մաս­նա­կից ա­ռաջ­նա­յին ու­ժե­րու շար­քին, թէ՛ ռազ­մա­կան ա­ռու­մով եւ թէ ա­ռա­ջին խորհր­դա­րա­նի ձե­ւա­ւոր­ման մէջ ստանձ­նած կա­րե­ւո­րա­գոյն դե­րա­կա­տա­րու­թեամբ, պա­տո­ւով կը կանգ­նի նաեւ Ար­ցա­խի պե­տա­կա­նու­թեան կերտ­ման ա­կունք­նե­րուն:
Այդ ճամ­բով նաեւ ար­դա­րօ­րէն կը հա­մա­րո­ւի, Ար­ցա­խի պե­տա­կա­նու­թեան անշր­ջան­ցե­լի ե­րաշ­խա­ւո­րու­թեան նկա­տա­ռու­մով՝ ­Հա­յաս­տա­նի վե­րան­կա­խաց­ման եւ պե­տա­կա­նա­շի­նու­թեան աշ­խա­տանք­նե­րուն հիմ­նա­կան ներդ­րում ա­պա­հո­ված կու­սակ­ցու­թիւն: ­Հե­տե­ւա­բար, թէ՛ Օ­րուան նշու­մը, թէ՛ ժա­մա­նա­կը եւ թէ վայ­րը կը թե­լադ­րեն ա­մե­նա­շատ կեդ­րո­նա­նալ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան պե­տա­կա­նաս­տեղծ կու­սակ­ցու­թիւն ըլ­լա­լու ե­զա­կի հան­գա­մանք­նե­րուն վրայ:
Ի­րա­ւամբ, պե­տու­թիւ­նը նկա­տո­ւած է ազ­գի մը կազ­մա­կեր­պո­ւա­ծու­թեան բարձ­րա­գոյն աս­տի­ճա­նա­չա­փը, ո­րուն վե­րա­կանգն­ման, պահ­պան­ման եւ զար­գաց­ման հա­մար ա­հա­ւա­սիկ ա­ւե­լի քան հա­րիւր տա­րիէ ի վեր կը պայ­քա­րի հայ ժո­ղո­վուր­դի ա­զա­տագր­ման ա­ռաջ­նորդ կու­սակ­ցու­թիւ­նը:
Այս հիմ­նա­ւո­րում­նե­րով է, որ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը հա­կա­ռակ տա­րաբ­նոյթ պայ­ման­նե­րու մէջ գոր­ծե­լուն՝ Ա­ռա­ջին ­Հան­րա­պե­տու­թեան օ­րե­րուն իբ­րեւ իշ­խա­նու­թիւն, խորհր­դայ­նաց­ման օ­րե­րուն իբ­րեւ տա­րա­գիր դար­ձած կու­սակ­ցու­թիւն, վե­րան­կա­խաց­ման ա­ռա­ջին օ­րե­րուն եւ ա­ռա­ջին վար­չա­կար­գի ժա­մա­նակ հա­լա­ծո­ւած եւ հար­կադ­րա­բար ընդ­դի­մադ­րու­թիւն դար­ձած կու­սակ­ցու­թիւն, ա­ւե­լի ուշ՝ իբ­րեւ քոա­լի­սիոն (հա­մա­խո­հա­կան) կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րու ան­դամ թէ ա­նոնց­մէ դուրս գտնո­ւած ժա­մա­նակ­նե­րուն՝ պե­տա­կա­նու­թիւն հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը հա­մա­րեց գե­րա­գոյն ուղ­ղու­թիւն եւ, ինչ կար­գա­վի­ճա­կի մէջ ալ որ գտնո­ւե­ցաւ, գոր­ծեց ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան պահ­պան­ման ու ա­նոր զար­գաց­ման հա­մար ու­ղի­ներ հար­թե­լու ա­ռա­ջադ­րանք­նե­րով:
­Մեր զոյգ հան­րա­պե­տու­թիւն­նե­րու կեն­սա­գործ­ման ա­պա­հով­ման հա­մար հար­թե­լի ու­ղի­նե­րը միեւ­նոյնն են եւ մէ­կը միւ­սին հետ գե­րա­զան­ցօ­րէն փոխ-կա­պակ­ցո­ւած:
Անվ­տան­գու­թեան ռազ­մա­վա­րա­կան խնդիր­նե­րէն մին­չեւ տնտե­սա­կան զար­գաց­ման մի­ջոց­ներ, կրթու­թեան ո­լոր­տէն մին­չեւ աշ­խա­տան­քի ա­պա­հով­ման մե­թոտ­ներ ու տա­կա­ւին աղ­քա­տու­թեան յաղ­թա­հար­ման ծրա­գիր­նե­րէն մին­չեւ ար­տա­հոս­քի կա­սեց­ման մի­տում­նե­րու կա­յաց­ման ա­ռա­ջադ­րանք­ներ ան­տա­րան­ջա­տե­լի թղթած­րար­ներ են, ո­րոնց լուծ­ման հա­մար հա­մա­հայ­կա­կան մար­դու­ժին ներգ­րա­ւու­մը ա­ւե­լի քան անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն է: Իսկ հա­մա­հայ­կա­կան մար­դու­ժի հա­մախմ­բան եւ մաս­նա­գի­տա­կան ո­լորտ­նե­րու հա­մար նպա­տա­կաուղ­ղուած հա­ւա­քագր­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րուն ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը բազ­մա­թիւ ի­մաստ­նե­րով փաս­տած է, որ հա­մա­կար­գում, ներդ­րում ու մաս­նակ­ցու­թիւն ու­նե­նա­լու տե­սա­կէ­տէն, իբ­րեւ աշ­խար­հա­տա­րած կու­սակ­ցու­թիւն, ա­ռա­ջին հո­րի­զո­նա­կա­նի վրայ է:
Աշ­խա­տանք­նե­րը վե­րա­բե­րին ար­ցա­խեան ա­զա­տա­մար­տի օ­րե­րուն կազ­մա­կեր­պո­ւող զօ­րակ­ցա­կան ցոյ­ցե­րուն, թէ ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու կամ Եւ­րո­պա­յի մէջ ա­պա­հո­վե­լիք քա­ղա­քա­կան են­թա­հո­ղի պատ­րաս­տու­թեան, լո­պիիս­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րուն, թէ վե­րաբ­նա­կեց­ման ծրա­գիր­նե­րուն: ­Տա­կա­ւին. օ­տա­րազ­գի պե­տա­կան դէմ­քե­րու այ­ցե­լու­թիւն­նե­րու կազ­մա­կեր­պում­ներ, հա­մաշ­խար­հա­յին տա­րո­ղու­թիւն ու­նե­ցող լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ժա­մա­նում եւ ա­ռար­կա­յա­կան լու­սա­բա­նում, աշ­խար­հի տար­բեր եր­կիր­նե­րու մէջ մեր հա­կա­ռա­կոր­դի սան­ձա­զեր­ծած Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան էու­թիւ­նը նեն­գա­փո­խե­լու փորձ կա­տա­րող դրսեւո­րում­նե­րուն ուժ­գին հա­կազ­դե­ցու­թիւն եւ յա­ճախ կան­խար­գի­լում. շա­րու­նա­կե­լու հա­մար՝ Ատր­պէյ­ճա­նի դի­ւա­նա­գի­տա­կան ներ­կա­յա­ցուց­չի­նե­րու կող­մէ ­Սում­կա­յի­թեան զո­հե­րու նո­ւի­րո­ւած յի­շա­տա­կի հա­ւաք­նե­րու խան­գար­ման փոր­ձե­րու չէ­զո­քա­ցում, տար­բեր եր­կիր­նե­րու մէջ ատր­պէյ­ճա­նա­կան դես­պա­նա­տու­նե­րու առ­ջեւ բո­ղո­քի ցոյ­ցե­րու կազ­մա­կեր­պում, Ապ­րի­լեան պա­տե­րազ­մի օ­րե­րուն Ատր­պէյ­ճա­նի զի­նեալ ու­ժե­րուն կող­մէ գոր­ծադ­րո­ւած պա­տե­րազ­մա­կան ո­ճիր­նե­րու բա­ցա­յայտ­ման եւ փաս­տե­րու տա­րած­ման աշ­խա­տանք­ներ. ա­նոնք պար­զա­պէս մէկ մասն են ­Դաշ­նակ­ցու­թեան եւ ա­նոր ­Հայ ­Դա­տի, ե­րի­տա­սար­դա­կան, ու­սա­նո­ղա­կան կա­ռոյց­նե­րուն ձե­ռա­գի­րը կրող Ար­ցա­խի պե­տու­թեան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան կամ ընդ­հան­րա­պէս Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չում ա­պա­հո­վե­լու աշ­խար­հա­տա­րած աշ­խա­տանք­նե­րուն:
Օր­հա­սի օ­րե­րուն եւս, թէ՛ Ար­ցա­խեան ա­զա­տա­մար­տին եւ թէ Ապ­րի­լեան քա­ռօ­րեա­յին պէտք է նկա­տել յատ­կա­պէս սփիւռ­քեան տար­բեր շրջան­նե­րէ Ար­ցախ փու­թա­ցած եւ իր հայ­րե­նա­կի­ցին հետ կողք-կող­քի խրա­մատ­նե­րու մէջ տե­ղա­ւո­րո­ւած եւ ա­ռաջ­նա­գիծ գրա­ւած ե­րի­տա­սար­դու­թեան մե­ծա­մաս­նու­թեան գա­ղա­փա­րա­կան եւ կու­սակ­ցա­կան պատ­կա­նե­լիու­թիւ­նը: հայ­րե­նի­քէն հե­ռու ծնած, յա­ճախ ալ հայ­րե­նի­քը չտե­սած օ­տար պայ­ման­նե­րու մէջ կազ­մա­ւո­րո­ւած ե­րի­տա­սար­դը օր­հա­սի պա­հուն, ե­թէ հարկ ըլ­լայ նաեւ իր կեան­քի գնով փաս­տեց իր պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւ­նը միշտ գտնո­ւե­լու Ար­ցախ­ցի իր հայ­րե­նա­կի­ցի կող­քին:
Ան­կա­խու­թեան 100ա­մեա­կի մօ­տա­կայ նշում­նե­րուն պատ­մա­քա­ղա­քա­կան կա­րե­ւո­րա­գոյն է­ջե­րը լոյ­սին բե­րե­լը ու­նի խիստ այժ­մէա­կան նշա­նա­կու­թիւն:
1918ին, Անդր­կով­կա­սեան եր­կիր­նե­րու ան­կա­խաց­ման օ­րե­րուն, ճիշդ է որ Ար­ցա­խը մաս չկազ­մեց ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան տա­րածք­նե­րուն, բայց նաեւ մաս չկազ­մեց Ատր­պէյ­ճա­նին: Ի­րո­ղա­պէս Ար­ցա­խը ղե­կա­վա­րուե­ցաւ Ազ­գա­յին ­Խոր­հուր­դով. այ­սինքն՝ ան­կախ ղե­կա­վար մար­մի­նով:
­Պատ­մա­կան այս փաս­տա­ցի ի­րո­ղու­թիւ­նը կրնայ մղել, որ Ար­ցա­խը եւս իր ան­կա­խու­թեան 100ա­մեա­կի նշում­նե­րուն նա­խա­պատ­րաս­տո­ւի: ­Ճիշդ է, որ մի­ջազ­գա­յին օ­րէնք­նե­րու ըն­դա­ռաջ­ման հարց չկար, չկար նաեւ ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի եւ հան­րա­քո­ւէի խնդիր, այ­սու­հան­դերձ կար մեր­ժում Ատր­պէյ­ճա­նին միա­նա­լու, ա­ռա­ջադ­րանք ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան կցո­ւե­լու եւ իբ­րեւ փաստ կար ի­րո­ղա­պէս ան­կախ կա­ռա­վա­րո­ւող միա­ւոր:
Այս ան­կա­խու­թիւ­նը կա­րե­ւոր է Ար­ցա­խի հա­մար. նոյն­քան նաեւ փաս­տի ընդգ­ծու­մը՝ ան­կա­խա­ցած Ատր­պէյ­ճա­նին մաս չկազ­մե­լու: Որ­մէ նաեւ` ստա­լի­նեան բռնակ­ցու­մի հա­կաօ­րի­նա­կա­նու­թիւ­նը եւ կան­խար­գի­լու­մը ­Պա­քո­ւի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան սկզբուն­քի շա­հարկ­ման:
­Կան­խա­տե­սե­լով հա­կա­ռա­կոր­դի շա­հար­կու­մը եւ ա­մե­նայն հա­ւա­նա­կա­նու­թեամբ այդ շա­հար­կու­մին մի­ջազ­գա­յին ար­ձա­գան­գի ա­պա­հո­վու­մի փոր­ձը, Ար­ցա­խի վե­րա­բե­րող պատ­մա­կան այս փաս­տին ներ­կա­յա­ցու­մը, ար­ծար­ծու­մը թէ՛ քա­ղա­քա­կան եւ թէ ի­րա­ւա­կան հիմ­նա­ւո­րում­նե­րով ա­ւե­լի քան անհրա­ժեշտ են, եւ նշո­ւած պատ­ճառ­նե­րով նաեւ՝ ռազ­մա­վա­րա­կան:
­Պատ­մա­կան այս հան­գա­ման­քի նկա­տա­ռու­մով ալ մե­զի հա­մար տա­րա­ծաքա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան եւ ազ­գե­րու ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի սկզբունք­նե­րը կրնան հա­մա­տե­ղե­լի ըլ­լալ Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան լուծ­ման բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին՝ տրո­ւած ըլ­լա­լով, որ Ար­ցա­խը եր­բեք մաս չէ կազ­մած Ատր­պէյ­ճա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան, ո՛չ ան­կա­խաց­ման, ո՛չ ալ վե­րան­կա­խաց­ման օ­րե­րուն:
­Մի­ջազ­գա­յին այս սկզբունք­նե­րու կի­րար­կե­լիու­թեան հա­մար քա­ղա­քա­կան նուրբ մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րու ա­մէ­նէն ար­դիա­կան ա­ռիթ­նե­րուն ա­կա­նա­տես կ­՛ըլ­լանք. ի­րադ­րու­թիւն­նե­րը կը յու­շեն, որ ­Քա­թա­լո­նիոյ օ­րի­նա­կին կրնան հե­տե­ւիլ մեր­ձա­կայ կամ հե­ռա­կայ աշ­խար­հագ­րա­կան այլ տա­րածք­նե­րու վրայ ապ­րող ազ­գաբ­նակ­չու­թիւն­ներ:
­Հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րու կամ ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի կի­րարկ­ման հա­մե­մա­տա­կան ժա­մա­նա­կա­կից վեր­լու­ծա­բա­նու­թիւ­նը յա­ճախ կը շրջան­ցէ պատ­մա­կան հան­գա­մանք­նե­րու ի­րո­ղա­կա­նու­թիւ­նը: ­Նո­րա­գոյն ե­րե­ւոյ­թը կը վե­րա­բե­րէր ­Քա­թա­լո­նիոյ ան­կա­խու­թեան հան­րա­քո­ւէին:
­Յար­գե­լով ժո­ղո­վուր­դի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի կի­րար­կու­մը պէտք է նկա­տել այս­տեղ, որ ­Քա­թա­լո­նիան երկ­րի մը՝ Ս­պա­նիոյ, տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թե­նէն դուրս կու գար, մինչ Ար­ցա­խը եր­բեք մաս չէ կազ­մած Ատր­պէյ­ճա­նի տա­րած­քին:
Բռ­նակ­ցու­մը այս պա­րա­գա­յին հիմ­նո­վին կը հա­կադ­րո­ւի մի­ջազ­գայ­նօ­րէն ըն­դու­նո­ւած ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քին. սկզբուն­քով նաեւ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան՝ տրո­ւած ըլ­լա­լով, որ բռնի մի­ջոց­նե­րով, հա­կա­ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան ե­ղա­նա­կով (տա­կա­ւին չենք խօ­սիր տար­բեր ազ­գի, ժո­ղո­վուր­դի, կրօ­նի, մշա­կոյ­թի, պատ­մու­թեան հան­գա­մանք­նե­րուն մա­սին) կա­յա­ցած ո­րո­շու­մի հի­ման վրայ Ար­ցա­խին տրո­ւած է ատր­պէյ­ճա­նա­կան տա­րած­քին մէջ ինք­նա­վար մար­զի կար­գա­վի­ճակ: Ա­ռա­ւել եւս. ­Մատ­րի­տը ո­րե­ւէ տե­սա­կի սում­կա­յի­թեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն չէ կի­րար­կած քա­թա­լո­նա­ցի­նե­րուն նկատ­մամբ:
Այս տար­բե­րու­թեան ի­րա­զեկ են նաեւ Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան շրջա­նակ­նե­րը, երբ կտրուկ կը մեր­ժեն ­Քա­թա­լո­նիոյ ա­ռած քայ­լին ի­րա­ւա­կա­նու­թիւ­նը եւ երբ Ա­րե­ւե­լեան ­Գոր­ծըն­կե­րու­թեան Ծ­րա­գի­րի շրջա­նակ­նե­րուն մէջ, ի հե­ճուկս ­Պա­քո­ւի, հռչա­կա­գի­րով կ­՛ամ­րագ­րեն Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան լուծ­ման հա­մար որ­դեգ­րո­ւած՝ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան, ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի, ժո­ղո­վուրդ­նե­րու ի­րա­ւա­հա­ւա­սա­րու­թեան եւ ու­ժի կի­րարկ­ման բա­ցա­ռու­մի մի­ջազ­գա­յին սկզբունք­նե­րը:­
Ան­հա­մե­մա­տե­լիու­թեան այս ան­գամ բո­լո­րո­վին այլ ուղ­ղու­թեան, տար­բեր պայ­ման­նե­րու եւ շա­հարկ­ման տար­բեր մար­տա­վա­րու­թիւն­նե­րու մօ­տե­ցու­մով՝ Պա­քուն հա­մե­մա­տու­թիւն կը կա­տա­րէ Ար­ցա­խի եւ բռնագ­րա­ւո­ւած հիւ­սի­սա­յին ­Կիպ­րո­սի մի­ջեւ: Իբ­րեւ հա­կազ­դե­ցու­թիւն այս հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րուն՝ մէջ­բե­րենք ­Կիպ­րո­սի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րի յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը, կա­տա­րո­ւած այս տա­րո­ւան Ապ­րի­լին.- «Ս­խալ է զու­գա­հեռ­ներ գծել բռնագ­րա­ւեալ հիւ­սի­սա­յին ­Կիպ­րո­սի եւ Ար­ցա­խի տագ­նապ­նե­րուն մի­ջեւ, ո­րով­հե­տեւ՝ «ի տար­բե­րու­թիւն հիւ­սի­սա­յին ­Կիպ­րո­սի, որ բռնագ­րա­ւո­ւած է ­Թուր­քիոյ կող­մէ, Ար­ցա­խը հայ­կա­կան պատ­մա­կան տա­րածք է. ա­նոնք մի՛շտ հոն ե­ղած են, պայ­քա­րած են ի­րենց ա­պա­հո­վու­թիւ­նը ե­րաշ­խա­ւո­րե­լու հա­մար եւ ան­կա­խու­թիւն հռչա­կած են»:
Որ­քան ալ ընդ­հա­նուր հա­կա­ռա­կորդ ու­նե­նա­լու եւ տրո­ւած օ­րի­նա­կի պա­րա­գա­յին թի­րա­խի կար­գա­վի­ճա­կով յայտ­նո­ւած ըլ­լա­լու շար­ժա­ռիթ­նե­րուն, այ­սու­հան­դերձ՝ այս յայ­տա­րա­րու­թեան վրայ հայ քա­ղա­քա­կան միտ­քը յա­տուկ ու­շադ­րու­թիւն կեդ­րո­նաց­նե­լու պատ­ճառ­նե­րը ու­նի. կա­տա­րո­ւա­ծը ըստ էու­թեան պաշ­տօ­նա­կան ­Նի­կո­սիոյ կող­մէ Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան ճա­նաչ­ման ճա­նա­պարհ հար­թող կա­րե­ւոր դիր­քո­րո­շում է, ո­րուն յղում կա­տա­րե­լու ա­ռիթ­ներ կ­՛ու­նե­նանք տա­կա­ւին՝ նկա­տի ու­նե­նա­լով թէ՛ ­Կիպ­րո­սի Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան ան­դամ ըլլ­լաը եւ թէ Ե.Խ.Խ.Վ.ի նոր նա­խա­գա­հին կիպ­րա­ցի ըլ­լա­լու փաս­տը: Եւ այժմ պար­զա­պէս յի­շենք, ա­ռանց բա­ցար­ձակ եզ­րա­յան­գում­ներ ը­նե­լու, որ Ե.Խ.Խ.Վ.ի նո­րըն­տիր նա­խա­գա­հի պաշ­տօ­նա­վա­րու­թեան ստանձն­ման օ­րե­րուն իսկ, Ե.Խ.Խ.Վ.էն հնչեց «լո­ւաց­քա­տուն» կա­ռա­վա­րած ­Պա­քո­ւի հաս­ցէին ա­մե­նա­ծանր մե­ղադ­րանք-բա­նա­ձե­ւե­րը: Ան­տե­ղի պի­տի չըլ­լար նշե­լը այս­տեղ, որ Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան Ա­րե­ւե­լեան ­Գոր­ծըն­կե­րու­թեան հռչա­կա­գի­րի որ­դեգ­րու­մը Ե­րե­ւա­նի հետ շրջա­նա­յին նոր հա­մա­ձայ­նա­գի­րի կնքու­մին ա­ռի­թով, ըստ էու­թեան, տա­պա­լեց Ատր­պէյ­ճա­նի բո­լոր փոր­ձե­րը հռչա­կա­գի­րին մէջ ատր­պէյ­ճա­նան­պաստ սկզբունք­ներ ամ­րագ­րե­լու: Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թիւ­նը այս ա­ռի­թով հռչա­կագ­րա­յին դրոյ­թի վե­րա­ծեց ազ­գե­րու ինք­նո­րոշ­ման մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քը՝ Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան վե­րա­բե­րեալ իր բա­նա­ձե­ւին մէջ:
Ա­ռանց հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թեան եւ խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կար­գի ան­ցու­մի դժո­ւար պի­տի ըլ­լար պատ­կե­րաց­նել Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան հետ ընդ­լայ­նո­ւած եւ հա­մա­պար­փակ հա­մա­ձայ­նա­գի­րի կնքու­մը եւ այդ ա­ռի­թով ար­ցա­խա­հա­յու­թեան ինք­նո­րո­շո­ւե­լու սկզբուն­քը ամ­րագ­րող հռչա­կա­գի­րի հրա­պա­րա­կու­մը: Իսկ այս­տեղ պէտք է դար­ձեալ յի­շել քա­ղա­քա­կան այն ու­ժը, որ քսան­հինգ տա­րի ան­դա­դար ա­ռա­ջադ­րեց մեր երկ­րին խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կար­գի անց­ման կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը:
Ըն­թա­ցիկ տա­րին Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեան հա­մար յատ­կան­շո­ւե­ցաւ նաեւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան, քա­ղա­քա­կան կա­րե­ւոր այլ ի­րա­գոր­ծում­նե­րով:
­Միայն փա­կո­ւող այս տա­րո­ւան կտրո­ւած­քով՝ կ­՛ար­ժէ ար­ձա­նագ­րել ­Պել­ճի­քա­յի խորհր­դա­րա­նին մէջ յա­ջոր­դա­բար հո­լան­տա­խօս եւ ֆրան­սա­խօս հա­տո­ւած­նե­րու հետ Ար­ցա­խի խորհր­դա­րա­նի հետ բա­րե­կա­մու­թեան խում­բին ստեղ­ծու­մը:
Ա­պա՝ պել­ճի­քա­ցի ծե­րա­կու­տա­կա­նի, ­Հո­լան­տա­յի հա­մալ­սա­րա­նի մի­ջազ­գա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ա­ւագ գի­տաշ­խա­տո­ղին եւ Ըն­կեր­վար ­Մի­ջազ­գայ­նա­կա­նի ե­րի­տա­սարդ­նե­րու մի­ջազ­գա­յին միու­թեան ան­դամ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու պա­տո­ւի­րա­կու­թիւն­նե­րու ճա­նա­չո­ղա­կան այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը Ս­տե­փա­նա­կերտ: ­Տա­կա­ւին. ­Պել­ճի­քա­յի դաշ­նակ­ցա­յին եւ Պ­րիւք­սէ­լի շրջա­նա­յին խորհր­դա­րա­նա­կան­նե­րու, ­Քա­լի­ֆոր­նիոյ խորհր­դա­րա­նա­կան պա­տո­ւիար­կու­թեան, ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու ­Ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ­Տան ան­դամ­նե­րու եւ քոնկ­րէ­սա­կան­նե­րու այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը Ս­տե­փա­նա­կերտ:
Ա­ռանց շրջան­ցե­լու՝ մի­ջազ­գա­յին դէ­տե­րու մաս­նակ­ցու­թիւ­նը Ար­ցա­խի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած սահ­մա­նադ­րա­կան փո­փո­խու­թիւն­նե­րու հան­րա­քո­ւէին դի­տոր­դա­կան ա­ռա­քե­լու­թեան բա­ղադ­րու­թիւ­նը, նե­րա­ռե­լով ­Պո­լի­վիոյ ե­րես­փո­խա­նա­կան պա­լա­տի, Եւ­րո­պա­կան ­Խորհր­դա­րա­նի, Ար­ժան­թի­նի խորհր­դա­րա­նի ան­դամ­ներն ու ու­րու­կո­ւէյ­ցի ի­րա­ւա­պաշտ­պան­նե­րը:
Այլ ուղ­ղու­թեան վրայ այս հան­րա­գու­մա­րա­յին ար­դիւն­քին վրայ պէտք է ա­ւելց­նել լրագ­րող-պլո­կըր Ա­լեք­սանդր ­Լափ­շի­նի ար­տա­յանձն­ման ա­ռի­թով կազ­մա­կեր­պո­ւած տար­բեր քա­ղաք­նե­րու մեր ե­րի­տա­սար­նե­րու ձեռ­նար­կած բո­ղո­քի ցոյ­ցե­րը:
­Ճա­նաչ­ման յաղ­թար­շա­ւի ըն­թաց­քին ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու ­Ռոտ Այ­լընտ, ­Մէյն, ­Լո­ւի­զիա­նա, ­Քա­լի­ֆոր­նիա, ­Ճոր­ճիա եւ ­Հաո­ւա­յի նա­հանգ­նե­րուն վրայ ­Մի­շի­կը­նի նա­հան­գին հա­մալ­րու­մը կը նա­խան­շէ, որ ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը ռազ­մա­վա­րա­կան նպա­տակ ճշդած է նա­հան­գա­յին եւ քա­ղա­քա­յին մա­կար­դակ­նե­րու վրայ Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան ճա­նաչ­ման հրա­մա­յա­կա­նի ի­րա­կա­նա­ցու­մը: Եւ միայն վեր­ջերս՝ Աւստ­րա­լիոյ մէջ գոր­ծող ա­մե­նան­շա­նա­ւոր կու­սակ­ցու­թիւ­նե­րէն ­Կա­նաչ­նե­րու կող­մէ Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեան ճա­նա­չու­մը:

Յար­գե­լի ներ­կա­ներ,
21րդ ­դա­րու հա­մա­հունչ եւ օ­րի­նա­չափ նկա­տո­ւող հա­մա­կար­գե­րը ցան­ցա­յին կա­ռոյ­ցի բնոյթ ու­նին եւ կը յատ­կան­շեն ժա­մա­նա­կա­կից աշ­խա­տե­լա­ձե­ւի նո­րա­րար եւ ար­դիւ­նա­ւէտ նկա­տո­ւող մի­ջոց­նե­րը: ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը հա­յաս­տա­նեան, ար­ցա­խեան եւ աշ­խար­հա­տա­րած իր կա­ռոյց­նե­րով ու ­Հայ ­Դա­տի գրա­սե­նեակ­նե­րով ցան­ցա­յին այն հա­մա­կարգն է, որ հայ­րե­նա­կեդ­րոն նպա­տա­կուղ­ղո­ւած գոր­ծու­նէու­թիւն կ­՛ի­րա­կա­նաց­նէ ի խնդիր մեր զոյգ պե­տու­թիւն­նե­րու հզօ­րաց­ման: ­Վար­քա­գի­ծը պի­տի շա­րու­նա­կո­ւի եւ ամ­բողջ կա­րո­ղա­կա­նու­թիւ­նը ի սպաս պի­տի դրո­ւի Ա.Մ.Ն. նա­հան­գա­յին մա­կար­դա­կով Ար­ցա­խի հան­րա­պե­տու­թեան ճա­նա­չում­նե­րու յաղ­թար­շա­ւը շա­րու­նա­կե­լու, տար­բեր պե­տու­թիւն­նե­րու պե­տա­կան, հա­սա­րա­կա­կան եւ հրաա­րա­կագ­րա­կան դէմ­քե­րու Ս­տե­փա­նա­կերտ այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը ի­րա­գոր­ծե­լու,Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեան պե­տա­կան դէմ­քե­րու եւ­րո­պա­կան, ա­մե­րի­կեան եւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան այլ կա­րե­ւոր կեդ­րոն­նե­րու մէջ հան­դի­պում­նե­րու եւ քննար­կում­նե­րու տե­սակ­ցու­թիւն­նե­րը ա­պա­հո­վե­լու, ու տա­կա­ւին ռազ­մա­կան յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րով հա­րուստ թղթած­րար վաս­տա­կած ­Պա­քուն մի­ջազ­գա­յին ա­տեան­նե­րու կող­մէ քրէա­կա­նաց­նե­լու ­Սուկմ­կա­յի­թէն մին­չեւ ­Թա­լիշ ա­մե­նա-ան­մարդ­կա­յին եւ ա­հա­բեկ­չա­կան ա­րարք­նե­րը գոր­ծադ­րած ըլ­լա­լու մե­ղադ­րանք­նե­րով:
Այս բո­լոր ուղ­ղու­թիւն­նե­րով աշ­խա­տե­լու եւ Ար­ցա­խի հա­մա­պա­տաս­խան գե­րա­տես­չու­թիւն­նե­րու հետ ա­ռա­ջադ­րանք­ներն ու ա­նոնց կի­րար­կու­մը հա­մա­կար­գե­լու հա­մար, ­Դաշ­նակ­ցու­թեան հո­վա­նիին տակ գոր­ծող ­Հայ ­Դա­տի յանձ­նա­խում­բերն ու գրա­սե­նեակ­նե­րը ի­րո­ղա­պէս վե­րա­ծո­ւած են Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեան դես­պա­նու­թիւն­նե­րու: ­Դաշ­նակ­ցա­կան մա­մուլն ու լրա­տո­ւա­դաշ­տը պի­տի շա­րու­նա­կեն ի­րենց սիւ­նակ­նե­րուն ա­ռաջ­նա­յին տե­ղե­րը տրա­մադ­րե­լու ար­ցա­խեան լրա­տո­ւու­թիւն­նե­րուն: ­Դաշ­նակ­ցու­թեան քա­րոզ­չա­կան մար­մին­նե­րը տար­բեր եր­կիր­նե­րու պե­տա­կան թէ հա­սա­րա­կա­կան շրջա­նակ­նե­րուն մէջ պի­տի աշ­խա­տին ա­ռար­կա­յա­կա­նօ­րէն լու­սա­բա­նել հա­կա­մար­տու­թեան էու­թիւ­նը, հա­կա­դար­ձել հա­կա­ռա­կորդ­նե­րու ա­պա­տե­ղա­կա­տո­ւու­թեան: ­Մեր ու­սա­նո­ղա­կան եւ ե­րի­տա­սար­դա­կան միու­թիւն­նե­րը բո­ղո­քի ցոյ­ցե­րով պի­տի չէ­զո­քաց­նեն ­Պա­քո­ւի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն կող­մէ ձեռ­նար­կո­ւած հա­կա­հայ բո­լոր մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը: ­Մինչ պի­տի հա­մալ­րո­ւին Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը ճանչ­ցող ա­մե­րի­կեան նա­հանգ­ներն ու եւ­րո­պա­կան քա­ղաք­նե­րը, ինչ­պէս նաեւ աշ­խար­հի մե­ծա­գոյն քա­ղաք­նե­րու մէջ գոր­ծող ազ­դե­ցիկ կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը: ­Քա­ղա­քա­կան, ռազ­մա­վա­րա­կան եւ անվ­տան­գու­թեան բո­լոր պատ­ճառ­նե­րով մեր հա­մա­հայ­կա­կան օ­րա­կար­գի ա­ռաջ­նա­յին խնդի­րը պէտք է ճշդել Ար­ցա­խիի միազ­գա­յին ճա­նա­չու­մը, ո­րուն հա­մար ալ անմ­նա­ցորդ իր գոր­ծը պի­տի շա­րու­նա­կէ ­Հայ ­Յե­ղա­փո­խա­կան ­Դաշ­նակ­ցու­թեան աշ­խար­հա­տա­րած ցան­ցա­յին կա­ռոյ­ցը:
­Քա­ղա­քա­կա­նին կող­քին, զի­նո­ւո­րա­կան Ապ­րի­լեան լայ­նա­ծա­ւալ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու սան­ձա­զեր­ծում­նե­րու ըն­թաց­քին եւ մա­նա­ւա՛նդ ան­կէ ետք կ­՛ար­ժէ մտա­ծել կու­սակ­ցու­թեան կող­մէ նա­խա­ձեռ­նո­ւած եւ պաշտ­պա­նա­կան պե­տա­կան հա­մա­կար­գի հետ հա­մադ­րո­ւած կա­մա­ւո­րա­կան շար­ժու­մի ե­րե­ւոյ­թին մա­սին:
­Քա­ղա­քա­կան դրա­կան են­թա­հո­ղի նա­խադ­րեալ­նե­րու ուղ­ղու­թեամբ հա­մա­խումբ աշ­խա­տե­լու այս ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թեան ա­ռըն­թեր մեր հա­կա­ռա­կոր­դը յա­ւե­լեալ կեր­պով պէտք է գի­տակ­ցի, որ իր դի­պու­կա­հար­նե­րուն, տի­վեր­սանդ­նե­րուն թէ թա­փանց­ման ո­րե­ւէ գոր­ծո­ղու­թեան պա­րա­գա­յին՝ իր դի­մաց պի­տի գտնէ մարտն­չե­լու պատ­րաստ եւ յա­նուն Ար­ցա­խի խա­ղա­ղու­թեան, փաս­տա­ցի սահ­ման­նե­րու պահ­պան­ման թէ Ար­ցա­խի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան վե­րա­կանգն­ման հա­մար ա­մէն ին­չի պատ­րաստ են ոչ միայն Ար­ցա­խի զի­նեալ ու­ժե­րը, այ­լեւ ամ­բողջ հայ­կա­կան աշ­խար­հի կա­մա­ւո­րա­կան շար­ժու­մը:
Ի վեր­ջոյ հայ­կա­կան աշ­խար­հը ամ­բողջ պի­տի գի­տակ­ցի, որ հայ­րե­նի­քի սահ­ման­նե­րը հսկող, վի­րա­ւո­րո­ւող, նա­հա­տա­կո­ւող հե­րոս­նե­րուն շնոր­հիւ է, որ ինք այ­սօր իբ­րեւ զոյգ հան­րա­պե­տու­թիւն կեր­տած ազգ՝ կ­՛ա­րա­րէ, կը ստեղ­ծա­գոր­ծէ եւ կը զար­գա­նայ: Ա­յո՛ կը զար­գա­նայ՝ ա­ռանց զի­ջե­լու:
­Բազ­մա­կող­մա­նի այդ զար­գա­ցու­մը ա­պա­հո­վե­լու հա­մար է, որ այ­սօր բո­լորս հա­մո­զո­ւած, վճռա­կամ, հաս­տա­տա­կամ եւ պատ­րաս­տա­կամ՝ իբ­րեւ Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեան ճա­նաչ­ման հա­մար պայ­քա­րող զի­նո­ւոր­ներ՝ ազ­գո­վին պէտք է յայ­տա­րա­րենք.-
­Ծա­ռա­յում ենք Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեա­նը: