Հարցազրոյցը «Ազատ Օր»ին համար վարեց «Համազգային»ի թղթակից
Մարիա Մարկոսեան-Տամատեան
Նրա ջութակի կախարդական հնչիւնները՝ առաջին անգամ ըլլալով հասան նաեւ Աթէնք, 27-28 Սեպտեմբերին, «Փալլաս» համերգասրահէն ներս։ «Լսած էի, որ անզուգական երաժիշտ-վիրտուոզ է Մալիքեանը, բայց այսքա՜ն տաղանդաւոր մարդ եւ առանձնայատուկ ելոյթ… Հիացած ենք բոլորս»,- զրոյցի ընթացքին ասաց կազմակերպիչ անդամներէն տիկին Վանեսա Ատամ: Գերազանցապէս գեղեցիկ եւ նորարարական բարձր մակարդակով, որակաւոր համերգ. «Աշխոյժ խառնուածքով, ինքնատիպ կատարումներով ջութակահարը կու գայ գրաւելու յոյն հասարակութեան սրտերը»,- գովազդային յայտարարութիւնը իրականութիւն դարձած՝ հայազգի միջազգային համբաւ վայելող ջութակահար Արա Մալիքեան եկաւ եւ իր եօթնանդամ նուագախումբի հետ յոյն եւ հայազգի բազմահոծ հանդիսատեսին աւելի, քան հրապուրեց։ Լիբանան ծնուած (1968), այժմ Սպանիա բնակող արուեստագէտը պատմեց իր «ջութակի պատմութիւնը» կենդանի երաժշտութեամբ՝ խօսելով ներկաների սրտերին. «Կարեւոր նշանակութիւն ունի մեր ընտանիքին համար այս ջութակը որմով ես կը նուագեմ՝ ան մեծ հօրս կը պատկանէր, թէեւ նա երբեք ջութակահար չէ եղած։ 1915ին, կորսնցնելէ ետք իր ամբողջ ընտանիքը, ջութակահար ձեւացնելով՝ ան ողջ մնացած է Հայոց ցեղասպանութեան ժամանակ։ Այս գործիքը փրկած է իր կեանքը»,- ըսաւ Մալիքեան։
«ROYAL GARAGE» համաշխարհային հիւրախաղերու ծիրէն ներս, Արան եւ իր ընկերները գաղափար յղացած էին դասական երաժշտութեան երանգներուն ընդմէջէն ներկայացնել բոլորովին նոր երաժշտական ոճ մը։ Այս նորարարական, ժամանակակից գեղարուեստական մատուցումը աներեւակայելի նոր զգացումներով՝ հանրութեան կը ճամբորդէր Մալիքեանի երաժշտութեան՝ մի այլ, նոր աշխարհ։ Բականինիէն՝ արեւելեան, գնչուականէն՝ Ֆլամենկօ ներմուծուած ներդաշնակ եւ ռիթմիք երաժշտութիւն՝ հասնելով մինչեւ արդի ռոք: Տաղանդաւոր Արա՛ն, երբ հազիւ տաս գարուններ բոլորած՝ Բականինիի լարային ամէնէն բարդ եւ անհասանելի գործերը կը նուագէր. Բականինի, Վիվալտի, Մոցարտ, Պրամս, Շուման՝ իր լոյս ընծայած առաջին խտասալիկները եղած են։
Արա Մալիքեան բացառիկ համերգներ ունեցած է աշխարհի աւելի քան յիսուն երկիրներ՝ հինգ մայրցամաքներէն։ Միջազգային հեղինակութիւն ունեցող բազմաթիւ մրցոյթներու մասնակցած է՝ արժանանալով պատուաւոր մրցանակներու։ «Իմ կապը աւտոտնակների հետ (ROYAL GARAGE) սկսած է 1976 թ.ին, երբ Լիբանանի մէջ պատերազմ ծաւալեցաւ։ Ես տաս տարեկան էի. հայրս պատերազմի վտանգէն պատսպարուելու նպատակով ինձ զգուշօրէն համոզեց իջնենք աւտոտնակ՝ «Beatles»ի նման ռոք խումբ հիմնելու պատրուակով, որտեղ բոլոր երաժիշտները ընտանիքիս անդամներն էին՝ մեծ մայրս, մօրեղբայրս… », — կը պատմէր Մալիքեան։ Իր գեղարուեստական տաղանդի, կենսուրախ կատարումներուն զուգահեռ ան ելոյթի ընթացքին մէկընդմէջ իր կեանքի հետաքրքիր ու զուարճալի դրուագներէն կը պատմէր հանդիսատեսին, որ առաւել եւս ամրապնդեց իր եւ անոնց միջեւ ջերմ կապը։ Ծափահարութիւններով եւ ժպիտով ամէն անգամ ներկաները կը ողջունէին Արա Մալիքեանը եւ իր նուագակից ընկերները։
Ունկնդիրներուն համար ուշագրաւ եւ սպասուած պահ մըն էր յատկապէս՝ ի դեմս աշխարհի բոլոր Ցեղասպանութիւնների, «1915» Հայոց Եղեռնի 100րդ տարելիցին նուիրուած իր ստեղծագործութիւնը։
Անկրկնելի վարպետութեամբ՝ այնքան տպաւորիչ անոր ջութակի լարերի ընդմէջէն, հնչիւնները կարծես հայու ցաւը լացն ու ողբը կ՚արտայայտէին, ապա երաժշտութիւնը կտրուկ փոխուեցաւ՝ դեպի ուժ ու պայքար-յաղթանակ։ Այո՛, նա վարպետօրէն կարողանում է խօսիլ երեւոյթներու մասին իր ջութակի հնչիւններով, աւելին՝ իր երաժշտութեամբ կը մօտենայ մարդոց հոգիի եւ սիրտի քնքուշ լարերուն։
Կարծես, նա ոչ թէ ջութակի, այլ մարդկանց զգացումներուն կը դիպչի։ Անոր խանդավառ, ժիր, արհեստավարժ գեղարուեստական կերպարն ու կատարումները անմիջականօրէն դրական լիցքեր կը հաղորդեն հանդիսատեսին։ Շատ նուրբ եւ քարոզչական նրբերանգներով կրցաւ ներկաներուն յուզել Մալիքեան՝ պարզ եւ մտերմիկ ոճով։ Մշակութային բարձրորակ ներկայացումներով աշխարհի առջեւ հանդէս գալը, ճանաչելի եւ ազդեցիկ դեր ունենալը միջազգային հարթակում՝ հայ մարդու որակական տեսակի բարձր դրսեւորումներու մասին կը խօսի։
Երեկոյթի աւարտին բոլոր ներկաները յոտնկայս ծափահարութիւններով ողջունեցին Արա Մալիքեանին եւ իր նուագախումբին՝ անմոռանալի երեկոյին համար։
Հարկ է նշել, որ Յունաստանի «Համազգային» հայ կրթական եւ մշակութային միութիւնը, յատուկ բանակցութեան շնորհիւ, ապահոված էր տոմսակներու զեղչ՝ հայրենակիցներուն քաջալերելու նպատակով։ Ստորեւ, կը ներկայացնենք Արա Մալիքեանի հետ կարճատեւ հարցազրոյց մը, անոր համերգէն անմիջապէս յետոյ մեզի տրամադրուած խիստ սահմանափակ ժամանակին։
Մեծ բաւականութիւն ստացանք, հպարտութեան զգացումներ ապրեցանք, կը շնորհաւորեմ ձեզի յարգելի Մալիքեան։
— Ձեր ելոյթէն ներշնչուած՝ ո՞րն է հանդիսատեսին գրաւելու յաջողութեան ձեր գաղտնիքը, ինչպէ՞ս այսքա՜ն կենսախինդ եւ ջերմ զգացումներ կը փոխանցէք մարդկանց։
Սիրտո՛վ… Երբ որ կը սիրես ինչ որ բան, որ կ՚ընես՝ սիրով, սիրտով եւ հաճելի կ’ըլլայ։ Առաջին պատճառը, որ բեմին վրայ եմ՝ ժողովուրդին հետ ջերմ կապ ստեղծել եւ մինչեւ վերջ ան պահպանելն է, եւ եթէ այս յարաբերութիւնը չստացուի՝ աւելի լաւ է տունս նստիմ։
— Ե՞րբ յայտնաբերեցիք ձեր մէջ երաժիշտը։
Իմ հայրս երաժիշտ էր, ծնելէս առաջ արդէն ինքը որոշած էր, կ՚ուզէր, որ ես ջութակահար ըլլամ։ Հազիւ ծնած էի վիզիս վրայ ջութակ մը դրաւ եւ մինչեւ հիմա հոն մնացեր է (ժպիտ)։
— Ձեր ընտանիքի մասին կը պատմէ՞ք՝ մանկական յիշողութիւններ, յիշարժան պահեր։ Արդեօք շա՞տ ժիր եւ չարաճիճի պզտիկ եղած էք։
Ե՞ս՝ ոչ, մասնաւոր չարաճիճի՝ ոչ, չեմ եղած կարծեմ… Մայրս՝ Լուսին Մալիքեան, երկար տարիներ «Համազգային»ի Պէյրութի, ապա Մարսէյի ճեմարանի մէջ մանկավարժ, ուսուցչուհի եղած է («Փոքրիկ Անին» եւ «Պետիկն ու գայլը»ի հեղինակ)։ Հայրս՝ Ժիրայր Մալիքեան, դասական երաժշտութեան եւ յատկապէս ջութակի սիրահար էր։ Մանկութեանս տարիներուն պատերազմ սկսաւ Լիբանան եւ փոխանակ խաղեր խաղալով ժամանակ անցնէինք, ստիպուած միշտ տունը կը գոցուէինք. վտանգաւոր էին ճանապարհները, ռմբակոծումներ կ՚ըլլային։ Մանկութիւն չեմ ունեցած, ինձ նման շատերու պէս։ Մինչեւ 15 տարեկան Պէյրութ ապրեցայ, յետոյ մեկնեցայ Գերմանիա ուսանելու, (գերմանացի երաժշտագէտը կը նկատէ Արայի տաղանդը եւ միջնորդութեամբ՝ կրթաթոշակով տրամադրելով, կ՚առաջարկէ ուսանիլ Հաննովերի բարձրագոյն երաժշտանոցին մէջ, ապա՝ Լոնտոնի Կիլտհոլի երաժշտանոց): Պէյրութը ինծի համար կարեւոր է, հոն է որ 12 տարեկանիս առաջին համերգս ունեցայ եւ առաջի՛ն ելոյթէս հասկցայ, որ կը սիրեմ բեմը, ժողովուրդին հետ կապի մէջ մտնելը։ Պէյրութի մեր ծանօթութիւններու շնորհիւ, ինծի տրուեցաւ այս առիթը. եթէ Եւրոպա ըլլայի, չեմ գիտէր՝ այս հնարաւորութիւնը պիտի ունենայի, կամ ոչ։
Հայրս ալ շատ խիստ եղած է. ուսուցիչս էր եւ ինծի սենեակը կը բանտարկէր ու միշտ շատ-շատ կ՚աշխատէր հետս, կը ստիպէր, ջանք գործադրեմ, շատ պարապիմ։ Այն ատէն, անշուշտ դժուար էր ինծի համար, պզտիկ էի, բայց այսօր ես իրեն երախտապարտ եմ, որ այդ ջութակ նուագելու ճիգը ընել տուաւ ինծի։
— Աշխարհին ի՞նչ ըսելիք ունէք ձեր երաժշտութեամբ եւ արուեստով։ Առհասարակ երաժշտութիւնը ի՞նչ է ձեզի համար։
Երաժշտութիւնը եւ արուեստը ամէն մարդու հոգիի պահանջն է, տրամադրութիւն կը ստեղծէ՝ երջանկութեան, ուրախութեան, ներդաշնակութեան զգացումներ կը հաղորդէ։ Ինծի համար կարեւոր է, նաեւ երաժշտութեան ազդեցութեան պատճառով մարդոց միջեւ ստեղծուած կապը, յարաբերութիւնները ու անոնց հոգիի աճը։
— Յաճա՞խ կը լսէք հայկական երաժշտութիւն, ի՞նչ տեղ եւ ի՞նչ խորհուրդ ունի ձեր կեանքին մէջ հայկականը։
Ես հայկական երաժշտութիւնը պզտիկուց մտիկ կ՚ընէի, երբ հայրս կը նուագէր Կոմիտաս, Ա. Խաչատուրեան՝ դասական յօրինողներ, բայց անշուշտ նաեւ շատ կը լսէի ու կը սիրէի հայկական ժողովրդական երգերը։ Պզտիկուց հայկական երաժշտութեամբ մեծցած եմ եւ մէջս կ՚ապրի այս հայկական ոգին, նոյնիսկ, եթէ Պախ, Մոցարտ, Պեթհովէն կը նուագեմ հայկական ոգիով կը նուագեմ, եւ մի՛շտ այդպէս պիտի ըլլայ։
— Միջազգային համբաւ ձեռք բերելու համար, ի՞նչ է պակաս հայ երաժիշտներուն։
Ոչինչ է պակաս, պէտք է միայն շարունակեն շատ աշխատիլ։ Ամբողջ աշխարհի վրայ կան ճանչցուած, յարգուած եւ սիրուած շատ հայ երաժիշտներ։ Աշխատանքը եւ արուեստի հանդէպ սէրը՝ ժողովուրդին երաժշտութեան միջոցով ուրախ, նպատակային եւ ամբողջական դարձնելը՝ ասի է երաժիշտի մը հիմնական յաջողութեան գրաւականը։
