Հարցազրոյց՝ Կոմիտասի թանգարան ինստիտուտի տնօրէն Նիկոլայ Կոստանտեանի հետ

Հար­ցազ­րոյ­ցը վա­րեց Մա­րիա Մար­կո­սեան-­Տա­մա­տեան

Ցե­ղաս­պա­նու­թենէն վե­րապ­րած Կո­մի­տաս: 1915ին հայ մտա­ւո­րա­կան­նե­րի հետ ե­րիտ­թուր­քե­րը ձեր­բա­կա­լե­ցին եւ Ա­նա­տո­լիա­յի խոր­քե­րը աք­սո­րե­ցին նաեւ Կո­մի­տաս վար­դա­պե­տին։ Կարճ ժա­մա­նակ անց, եւ­րո­պա­կան եւ ա­մե­րի­կեան դես­պա­նու­թիւն­նե­րի միջ­նոր­դու­թեամբ, նրան ա­զատ ար­ձա­կե­ցին եւ վե­րա­դար­ձաւ Պո­լիս, սա­կայն ա­ռող­ջա­կան կտրուկ վատ վի­ճա­կում։ Հո­գե­կան ան­դոր­րը կորց­րել էր վար­դա­պե­տը. լի­նե­լով սար­սա­փե­լի տե­սա­րան­նե­րի, ե­ղեռ­նի ա­կա­նա­տես՝ նա ծանր եւ խո­րը վե­րապ­րել էր իր ժո­ղովր­դի ող­բեր­գու­թիւ­նը, իր աշ­խա­տանք­նե­րի կո­րուս­տը՝ նուրբ եւ զգա­յուն նե­րաշ­խար­հի վրայ ազ­դել էր այս ի­րա­կա­նու­թիւ­նը։ Կո­մի­տա­սը եր­կար տա­րի­ներ բու­ժո­ւել է Պո­լի­սի, ա­պա Ֆ­րան­սա­յի հո­գե­բու­ժա­րան­նե­րում։ Վար­դա­պե­տի հի­ւան­դու­թեան մա­սին ի­րա­կա­նում կան բազ­մա­թիւ ի­րար հա­կա­սող վար­կած­ներ, սա­կայն պատ­ճա­ռը մնում է ան­յայտ եւ գի­տա­կան ու պատ­մա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը շա­րու­նակ­ւում են։
Հա­մա­ձայն գի­տա­կան — բժշկա­կան հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րի (Կ­լո­դին Բե­լա­մի եւ Մի­շել Քեղ, Փա­րի­զի Վիլ­ժի­ւիֆ հո­գե­բու­ժա­րան), Կո­մի­տա­սի ապ­րած ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում բուժ­ման հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը սահ­մա­նա­փակ էին եւ դրա­կան ազ­դե­ցու­թիւն չու­նե­ցան Կո­մի­տա­սի հո­գե­վի­ճա­կի վրայ։ Սա­կայն, ի տար­բե­րութ­իւն միւս հի­ւանդ­նե­րի նա ու­նէր խնա­մա­տար յանձ­նա­ժո­ղով, ո­րի մի­ջամ­տու­թիւ­նը նպաս­տում էր բա­րե­լա­ւե­լու ա­ռօ­րեայ իր կեան­քի պայ­ման­նե­րը՝ տա­լով բազ­մա­թիւ ա­ռա­ւե­լու­թիւն­ներ, այդ թւում՝ ա­ռանձ­նա­սե­նեակ, սքեմ կրե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն։ Ն­րան այ­ցե­լում էին ըն­կեր­նե­րը, ո­րը դրսի աշ­խար­հի հետ կապ պահ­պա­նե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն էր. «­Կո­մի­տա­սը մա­հա­ցել է սրտի ան­բա­ւա­րա­րու­թիւ­նից եւ ոսկ­րախ­տից, ո­րը հնա­րա­ւոր կը լի­նէր բու­ժել հա­կա­բիո­տիկ­նե­րի գոր­ծա­ծու­թեան դէպ­քում: Ն­րա մա­հո­ւան պատ­ճառ­նե­րը հո­գե­բու­ժա­կան չեն ե­ղել: Այ­սօր կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­ներ, ո­րոնց հա­մա­ձայն Կո­մի­տասն ու­նե­ցել է ո­րոշ ընկ­ճախ­տա­յին դրսե­ւո­րում­ներ, ո­րոնք որ­պէս հո­գե­կան հի­ւան­դու­թիւն չեն կա­րող բնու­թագ­րո­ւել: Կայ տե­սա­կէտ, ո­րը առ­հա­սա­րակ մեր­ժում է, որ նա հո­գե­կան հի­ւանդ է ե­ղել», — ա­սել է Կ­լո­դին Բե­լա­մի­նը, ով 1985-2010թթ. բուժ­քոյր է աշ­խա­տել Վիլ­ժի­ւի­ֆի հո­գե­բու­ժա­րա­նում, որ­տեղ տա­րի­ներ շա­րու­նակ փա­կո­ւած է ե­ղել Կո­մի­տա­սը։
Ըստ տար­բեր վար­կած­նե­րի, վար­դա­պե­տը ընկ­ճախտ է ու­նե­ցել եւ ի­րեն հա­ւա­նա­բար լռեց­րել են՝ տա­լով խիստ ծանր հո­գե­մետ դե­ղեր, նրան հնա­րա­ւոր էր բու­ժել, սա­կայն ոչ ոք չի ա­րել դա, յատ­կա­պէս Կո­մի­տաս վար­դա­պե­տի կաս­կա­ծե­լի «խնա­մա­տար կո­մի­տէն»։ Ն­րան լռեց­րել են դե­ղա­հա­բե­րով, որ­պէս­զի Եւ­րո­պա­յում մեծ համ­բաւ ու­նե­ցող Կո­մի­տա­սը չխօ­սի Ցե­ղաս­պա­նու­թեան սար­սա­փի մա­սին։

Պա­րոն Կոս­տան­տեան, Կո­մի­տա­սի հի­ւան­դու­թեան շուրջ պտտո­ւող բազ­մա­տե­սակ հե­տա­զօ­տու­թիւն­ներ եւ վար­կած­ներ կան, ինչ­պէ՞ս կա­րող ենք հիմ­նա­ւո­րել։

Ես հա­մա­րում եմ, որ մաս­նա­ւո­րա­պէս Կո­մի­տա­սի կեան­քի այդ հատուա­ծը մաս­նա­գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թեան եւ անդ­րա­դար­ձի կա­րիք ու­նի դեռ։ Շատ վար­կած­ներ կա­րող են լի­նել, բայց դա ես չեմ հա­մա­րում վերջ­նա­կան եզ­րա­հան­գում եւ տե­սա­կէտ։ Մենք 2015ին այ­ցե­լել ենք այդ հի­ւան­դա­նո­ցը, որ­տեղ Կո­մի­տա­սը բու­ժո­ւել է եւ բե­րել ենք ար­խի­ւի կրկնօ­րի­նակ­նե­րը։ 2016ին «­Կո­մի­տաս» գի­տա­ժո­ղո­վին հրա­ւի­րել էինք ար­խի­ւի ղե­կա­վար Կ­լո­դին Բե­լա­մի­նին եւ նա Կո­մի­տա­սի հի­ւան­դու­թեան շուրջ զե­կոյց ու­նե­ցաւ։ Ու­նենք մաս­նա­գէտ­ներ, որ շա­րու­նա­կում են ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը եւ նաեւ գրում ու տպագ­րում են գրքեր, յօ­դո­ւած­ներ Կո­մի­տա­սի ա­ռող­ջա­կան վի­ճա­կի հետ կա­պո­ւած: Դա ես հա­մա­րում եմ նրանց իւ­րա­քան­չիւ­րի հե­տա­զօ­տու­թեան զուտ անձ­նա­կան մաս­նա­գի­տա­կան տե­սա­կէ­տը։
Եր­կար զրու­ցե­լուց յե­տոյ հաս­կա­ցայ սա­կայն, որ յստակ դիր­քո­րո­շում չկայ։ Գու­ցէ եւ վար­դա­պե­տի ե­կե­ղե­ցա­կան լի­նե­լու հան­գա­ման­քը՝ լռու­թեան ուխտ պա­հել եւ այդ լռու­թեամբ սփո­փո­ւելն նոյն­պէս տե­սա­կէտ, վար­կած է, բայց մաս­նա­ւո­րա­պէս զգո՛յշ պէտք է լի­նել ո­րե­ւէ դիր­քո­րո­շում ար­տա­յայ­տե­լուց, ե­թէ մենք չու­նենք յստակ վերջ­նա­կան եզ­րա­հան­գում։ Ես հա­մա­րում եմ, որ պէտք է շա­րու­նա­կենք ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը, զգու­շա­նանք կար­ծիք յայտ­նե­լուց, ի­հա՛ր­կէ ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը դեռ շա­րու­նակ­ւում են։

Կո­մի­տա­սի կեան­քի եւ գոր­ծու­նէու­թեան շուրջ վեր­ջին շրջա­նում կա՞ն նոր բա­ցա­յայ­տում­ներ։

2015 թո­ւա­կա­նից՝ Կո­մի­տա­սի թան­գա­րա­նի բա­ցու­մից ի վեր, մեր ա­ռանց­քա­յին եւ գե­րա­կայ խնդիր­նե­րից մէկն է Կո­մի­տա­սի կեան­քին վե­րա­բե­րող փաս­տաթղ­թե­րի յայտ­նա­բեր­ման, հա­ւա­քագր­ման, ու­սում­նա­սիր­ման գոր­ծըն­թա­ցը: Ն­պա­տա­կա­յին գոր­ծու­նէու­թիւն ենք ծա­ւա­լում՝ կա­տա­րե­լով մի շարք հե­տա­զօ­տու­թիւն­ներ։ Դե­ռեւս 2015ից Կո­մի­տա­սի թան­գա­րան-ինստի­տու­տը պայ­մա­նա­ւո­րո­ւա­ծու­թիւն էր ձեռք բե­րել Գեր­մա­նիա­յի սաք­սո­նա­կան ար­խիւ­նե­րի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան հա­մար: Ար­դէն այս տա­րի մեր աշ­խա­տակ­ցու­հին՝ թան­գա­րա­նի գի­տաշ­խա­տող Լի­լիթ Յա­րու­թիւ­նեա­նը, Լայպ­ցի­գի սաք­սո­նա­կան ար­խի­ւում կա­տա­րած ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րի ար­դիւն­քում գտել է նա­մակ­ներ, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են Կո­մի­տա­սի յօ­դո­ւած­նե­րի հրա­տա­րակ­մա­նը Մի­ջազ­գա­յին ե­րաժշ­տա­կան ըն­կե­րու­թեան (հիմ­նա­դիր ան­դամ­նե­րից է ե­ղել Կո­մի­տաս վար­դա­պե­տը, 1898թ.) պար­բե­րա­կան­նե­րում։ Նա ու­սում­նա­սի­րել է այդ ար­խիւ­նե­րի ան­հա­տա­կան նա­մա­կագ­րու­թեան բա­ժին­նե­րը եւ բե­րել է տար­բեր թո­ւա­կան­նե­րի Կո­մի­տա­սին հաս­ցէագ­րո­ւած հինգ նա­մակ, ո­րոնք հրա­պա­րա­կո­ւե­լուց ա­ռաջ նա­խա­պէս պէտք է են­թար­կո­ւեն վեր­ծան­ման։ Եւ Գեր­մա­նիա­յում, եւ Ֆ­րան­սիա­յում, որ­տեղ մաս­նա­ւո­րա­պէս Կո­մի­տա­սը ե­ղել է՝ ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը շա­րու­նա­կո­ւում են։ Օգ­տո­ւե­լով ա­ռի­թից, կ­՚ու­զեմ դի­մել Ս­փիւռ­քում գտնո­ւող մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րին՝ ո­րե­ւէ նիւթ Կո­մի­տա­սի ժա­ռան­գու­թիւ­նից կամ պա­տա­հա­կան տե­ղե­կու­թիւն ու­նե­նա­լու դէպ­քում՝ տրա­մադ­րեն մեր թան­գա­րա­նին։ Հա­մա­տեղ ու­ժե­րով փոր­ձենք մեկ­տե­ղել, միա­սին աշ­խա­տել այդ ուղ­ղու­թեամբ՝ հարս­տաց­նենք մեր մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թիւ­նը եւ փո­խան­ցենք սերն­դէ սե­րունդ։

Կո­մի­տա­սի նպա­տակ­նե­րից մէկն էր՝ աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­նել հայ­կա­կան ե­րաժշ­տա­կան հա­րուստ մշա­կոյ­թի ա­ւան­դոյթ­նե­րը եւ ա­պա­ցու­ցել, որ «­Հայն ու­նի ինք­նու­րոյն ե­րաժշ­տու­թիւն»։ Կա՞ն բա­ւա­րար ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­ներ այս ո­լոր­տում։

Իր կեան­քի ըն­թաց­քում Կո­մի­տա­սը ձե­ւա­ւո­րել է ու­րոյն հայ­կա­կան ե­րաժշտա­կան ոճ եւ այն ներ­կա­յաց­րել աշ­խար­հին՝ մաս­նա­ւո­րա­պէս Եւ­րո­պա­յում ու­սա­նո­ղու­թեան տա­րի­նե­րին տե­ղի մտա­ւո­րա­կան­նե­րի հետ ու­նե­ցած շփում­նե­րի շնոր­հիւ։ 1896-1899ին ու­սա­նե­լով Բեռ­լի­նի Հում­բոլդտ հա­մալսա­րա­նում եւ Ռի­չարդ Շ­միդ­տի մաս­նա­ւոր բարձ­րա­գոյն ե­րաժշ­տա­նո­ցում Կո­մի­տա­սը կա­պեր է ստեղ­ծել տե­ղի ա­նո­ւա­նի ե­րաժշ­տա­գէտ­նե­րի հետ։ Դա նրան ճա­նա­պարհ է ստեղ­ծել, որ Հայ հո­գե­ւոր եւ ժո­ղովր­դա­կան ե­րաժշ­տու­թեա­նը վե­րա­բե­րող իր գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը ներ­կա­յաց­նի Եւ­րո­պա­յի մի շարք քա­ղաք­նե­րում (­Բեռ­լին, Փա­րիզ, Ժը­նեւ, Լո­զան և­ այլն), այդ թւում մաս­նակ­ցել է Մի­ջազ­գա­յին ե­րաժշ­տա­կան ըն­կե­րու­թեան հա­մա­ժո­ղով­նե­րին, ո­րի հիմ­նա­դիր միակ ան­դամն էր ա­րե­ւել­քից: 1910ին Կոս­տանդ­նու­պոլ­սում հիմ­նած Կո­մի­տա­սի «­Գու­սան» երգ­չա­խում­բը 300 ան­դամ­նե­րով բազ­մա­թիւ դա­սա­խօ­սու­թիւն­ներ եւ հա­մերգ­ներ է ու­նե­ցել ամ­բողջ Եւ­րո­պա­յում, Թուր­քիա­յում, Ե­գիպ­տո­սում՝ ներ­կա­յաց­նե­լով մին­չեւ այդ շատ քիչ ճա­նա­չո­ւած հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թիւ­նը՝ ար­ժա­նա­նա­լով Կ­լոդ Դե­բիւ­սիի գո­վա­սան­քին եւ ոչ միայն։ Լի­նե­լով հայ դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թեան հիմ­նա­դի­րը, հայ­կա­կան մշա­կոյ­թը գրա­գէտ հիմ­քե­րի վրայ դնե­լով՝ նա աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­րել է իւ­րո­վի եւ ինք­նա­տիպ ոճ ու­նե­ցող հայ­կա­կան — ժո­ղովր­դա­կան ե­րաժշ­տա­կան ժա­ռան­գու­թիւ­նը։

Աշ­խար­հում այ­սօր յի­շում, յի­շա­տա­կո՞ւմ են Կո­մի­տա­սին։ Ի՞նչ գոր­ծու­նէու­թիւն էք ծա­ւա­լում այդ ուղ­ղու­թեամբ՝ նրա յի­շա­տա­կը վառ պա­հե­լու։

Մաս­նա­ւո­րա­պէս այն երկր­նե­րում, որ­տեղ Կո­մի­տա­սը ե­ղել է, ա­յո՛ իհար­կէ, աշ­խա­տանք է կա­տար­ւում հայ­կա­կան կող­մից՝ թան­գա­րա­նի եւ դես­պա­նատնե­րի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեամբ։ Կազ­մա­կեր­պում ենք ձեռ­նարկ­ներ, ինչ­պէս նաեւ ա­մե­նա­մեայ «­Կո­մի­տաս» փա­ռա­տօն-գի­տա­ժո­ղո­վի կա­յաց­ման ի­մաս­տը ճիշդ դա է։ Այ­սօ­րուայ դրու­թեամբ Բեռ­լի­նի Հում­բոլդ­տի հա­մալսա­րա­նը եւ Գեր­մա­նիա­յի կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը նոյն­պէս ա­ջակ­ցու­թիւն են ցու­ցա­բե­րում՝ շեշ­տադ­րե­լով ի­րենց յար­գան­քը դէ­պի Կո­մի­տա­սը եւ հայ ժո­ղո­վուր­դը։ Կո­մի­տա­սի յի­շա­տա­կի եւ վկա­յու­թիւն­նե­րից է նաեւ Կո­մի­տա­սի յու­շար­ձա­նը աշ­խար­հի տար­բեր երկրնե­րում։
Շ­վեյ­ցա­րիա, Աւստ­րիա, Ի­տա­լիա եւս մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն կայ Կո­մի­տա­սի գի­տա­կան եւ մշա­կու­թա­յին գոր­ծու­նէու­թեան շուրջ, եւ ա­նում ենք հնա­րա­ւո­րինս, ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րը եւ հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րը շա­րու­նակ­ւում են, այն աշ­խա­տան­քը, որ դե­ռեւս Կո­մի­տասն էր սկսել։

Ս­փիւռ­քի հայ­կա­կան գաղ­թօ­ճախ­նե­րում հան­ճա­րին նո­ւի­րո­ւած բազ­մա­պի­սի ձեռ­նարկ­ներ են ի­րա­կա­նաց­ւում, թան­գա­րա­նը հե­տա­մո՞ւտ է այդ աշ­խա­տանք­նե­րին, ար­դեօ՞ք ար­խի­ւաց­ւում եւ պահ­պան­ւում են:

Ցան­կու­թիւն կայ միան­շա­նակ ամ­բող­ջա­կան ար­խիւ ու­նե­նա­լու, հնա­րա­ւո­րինս հե­տա­մուտ ենք, սա­կայն դա փո­խա­դարձ, երկ­կող­մա­նի հա­մա­տեղ աշ­խա­տան­քի ար­դիւնք պէտք է լի­նի՝ նաեւ ի­րենք մեզ տե­ղեակ պա­հեն, ու­ղար­կեն թղթակ­ցու­թիւն­ներ, նիւ­թեր։ Հիմ­նա­կա­նում մենք կա­պի մէջ ենք եւ բնա­կա­նա­բար աշ­խա­տանք ենք տա­նում դես­պա­նատ­նե­րի հետ, ցան­կու­թեան դէպ­քում նիւ­թեր, նկար­ներ, եր­գեր, նօ­տա­ներ ենք տրա­մադ­րում եւ ու­ղար­կում Ս­փիւռ­քի միու­թիւն­նե­րին։ Այս­պի­սի մի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւն ու­նե­ցանք նոյ­նիսկ Ճա­փո­նիա­յում. հայ­կա­կան դես­պա­նա­տան հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցա­բար եւ ճա­փո­նա­ցի ջու­թա­կա­հար Տա­կա­հի­րօ Ա­կի­բա­յի հա­մա­տեղ ջան­քե­րով Ճա­փո­նիա­յում հիմ­նո­ւեց Կո­մի­տա­սի ե­րաժշ­տա­կան միու­թիւն, որն ար­դէն մի քա­նի տա­րի է գոր­ծում է։ Հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան շնոր­հիւ Հա­յաս­տա­նում եւ Ճափո­նիա­յում տե­ղի են ու­նե­ցել Կո­մի­տա­սի գոր­ծու­նէու­թեան եւ հայ ե­րաժշ­տա­կան մշա­կոյ­թին նո­ւի­րո­ւած դա­սա­խօ­սու­թիւն­ներ, հա­մերգ­ներ, ո­րի ժա­մա­նակ ճա­փո­նա­ցի ու­սա­նող­նե­րը հան­դէս ե­կան Կո­մի­տա­սի կա­տա­րում­նե­րով՝ յատ­կա­պէս ճափո­նա­ցի­նե­րից բաղ­կա­ցած լսա­րա­նի առ­ջեւ։ Շատ մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն կայ Կո­մի­տա­սի ե­րաժշ­տու­թեան հան­դէպ ընդ­հան­րա­պէս։ Ա­ռիթ է նշեմ նաեւ, որ այս տա­րի Փա­րի­զում՝ ԵՈՒՆԵՍՔՕի հռչա­կա­ւոր մարդ­կանց եւ կա­րե­ւոր ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րի օ­րա­ցոյ­ցում ընդգր­կուել է Կո­մի­տա­սի եւ Յ. Թու­մա­նեա­նի ծննդեան 150ա­մեա­կի յո­բե­լեան­նե­րը՝ Հ.Հ.ի եւ Ֆ­րան­սա­յի ու Գեր­մա­նիա­յի ա­ջակ­ցու­թեամբ։ ԵՈՒՆԵՍՔՕն հո­վա­նա­ւո­րել է նաեւ Կո­մի­տա­սի եր­գա­յին (վո­կալ) ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րի ձեռ­նար­կի հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը։

Թան­գա­րա­նը տա­րե­կան ի՞նչ գոր­ծու­նէու­թիւն է ծա­ւա­լում. այս տա­րի յատ­կա­պէս, որ նաեւ Կո­մի­տա­սի 150ա­մեակն է։

Տա­րեսկզ­բից մի շարք մի­ջո­ցա­ռում­ներ ենք ի­րա­կա­նաց­րել, այդ թւում՝ 150ա­մեա­կին նո­ւի­րո­ւած Կո­մի­տա­սի վո­կալ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րի շար­քը։ Առ­հա­սա­րակ թան­գա­րա­նը բա­ցո­ւե­լուց ե­ւեթ մենք տա­րե­կան կազ­մա­կեր­պում ենք ա­ւան­դա­կան եւ ժա­մա­նա­կա­կից ա­րո­ւես­տին նո­ւիրուած ցու­ցադ­րու­թիւն­ներ, ո­րը օ­րի­նա­չափ է եւ առնչ­ւում է Կո­մի­տա­սի կեան­քին ու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րին, նրա ա­ռա­ջա­դէմ ե­րաժշ­տա­կան մտա­ծո­ղու­թեա­նը եւ հա­յեացք­նե­րին։ Թե­մա­տիկ ցու­ցա­հան­դէս­ներ, ինչ­պէս օ­րի­նակ՝ Քէօ­թա­հիա­յի յախ­ճա­պա­կու ա­րո­ւես­տին նո­ւի­րո­ւած, ա­պա Կո­մի­տա­սի ա­շա­կերտ­նե­րին ձօ­նուած ձեռ­նարկ­ներ։ Կեն­դա­նի օր­գա­նիզմ է թան­գա­րա­նը, որ ա­մե­նօ­րեայ ջան­քե­րի շնոր­հիւ պէտք է ճիշդ ուղ­ղու­թեամբ զար­գաց­նել։ Մին­չեւ տա­րե­վերջ շուրջ 200-250 ձեռ­նարկ­ներ ի­րա­կա­նա­ցուած կը լի­նեն՝ դա­սա­խօ­սու­թիւն­ներ, հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ, շնոր­հան­դէս­ներ, գրա­կան — ե­րաժշ­տա­կան ե­րե­կո­նե­րը, փա­ռա­տօն­ներ։ Նաեւ մար­զե­րում ենք կա­տա­րում ո­րոշ կրթա­կան ծրագ­րեր, ո­րը շատ մեծ նշա­նա­կու­թիւն եւ կա­րե­ւո­րու­թիւն է ձեռք բե­րել։ Այս տա­րի՝ 150ա­մեա­կի ա­ռի­թով, էլ ա­ւե­լի պար­տա­ւո­րեց­նող է, ա­ւե­լի ու­շա­դիր եւ հե­տե­ւո­ղա­կան ենք։ Հա­մա­գոր­ծակ­ցում ենք գրե­թէ բո­լոր դես­պա­նատ­նե­րի, սփիւռ­քի կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րի, մշա­կու­թա­յին միու­թիւն­նե­րի հետ, ցան­կու­թեան դէպ­քում տրա­մադ­րում ենք մաս­նա­գի­տա­կան խորհրդատուու­թիւն։

Ով­քե՞ր են թան­գա­րա­նի այ­ցե­լու­նե­րը։

Շատ տար­բեր ան­ձիք. ու­րա­խա­լին այն է, որ մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն կայ ոչ մաս­նա­գէտ­նե­րի կող­մից եւս։ Հե­տաքրք­րո­ւած են իհար­կէ օ­տա­րերկրեայ քա­ղա­քա­ցի­ներ, պաշ­տօ­նա­կան ան­ձինք։ Տա­րե­կան մօտ 25.000 այ­ցե­լու ենք ու­նե­նում, այդ թւում՝ ե­րե­խա­ներ, ա­շա­կերտ­ներ, կազ­մա­կեր­պե­ցինք ա­մա­ռա­յին դպրոց։ Ե­րաժշտա­կան բնոյ­թի կրթա­կան յա­տուկ ծրա­գիր ենք ի­րա­կա­նաց­րել նոյ­նիսկ 0-3 տա­րե­կան ե­րե­խա­նե­րի հա­մար՝ ա­պա­գայ մայ­րե­րին ուղ­ղո­ւած օ­րօր­նե­րի թե­մա­յով, ո­րը բա­ւա­կան մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն ա­ռա­ջաց­րեց։ Եւ­րո­միու­թեան պա­տո­ւի­րա­կու­թեան հետ հա­մա­տեղ մի ծրա­գիր եւս տե­ղի ու­նե­ցած «Ե­րաժշ­տա­կան կրթու­թեան ներգ­րա­ւու­մը կրթա­կան հա­մա­կարգ» թե­մա­յով, որ­տեղ ներգ­րա­ւո­ւած էին չորս եւ­րո­պա­կան երկր­ներ՝ Ֆ­րան­սա, Ի­տա­լիա, Գեր­մա­նիա, Լե­հաս­տան։ Ծ­րագ­րին մաս­նակ­ցե­լու հա­մար այդ երկր­նե­րից ժա­մա­նե­ցին մաս­նա­գէտ­ներ եւ հան­դէս ե­կան դա­տա­խօ­սու­թիւն­նե­րով, գործ­նա­կան դա­սըն­թաց­ներ անց­կաց­րե­ցինք։ Սա­կայն եր­բեք չենք սահ­մա­նա­փակ­ւում, շատ աշ­խա­տանք կայ դե­ռեւս կա­տա­րե­լու։ Պի­տի ա­նենք միա­սին, պի­տի ա­նենք հա­մախմ­բո­ւած, որ­տեղ նաեւ շատ մեծ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նի սփիւռ­քի մաս­նակ­ցու­թիւ­նը։

«­Կո­մի­տաս» մի­ջազ­գա­յին գի­տա­ժո­ղով — փա­ռա­տօ­նի 2019ի ծրա­գի­րը կը ներ­կա­յաց­նէ՞ք (­Գի­տա­ժո­ղով — փա­ռա­տօ­նը ըն­թաց­քի մէջ է)։

Մեր մօտ ա­ւան­դոյթ դար­ձած ար­դէն՝ այս տա­րի եւս Սեպ­տեմ­բե­րի 26ից Հոկ­տեմ­բե­րի 8ը անց­կաց­նում ենք «­Կո­մի­տաս» մի­ջազ­գա­յին գի­տա­ժո­ղով – փա­ռա­տօ­նը՝ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեամբ Հ.Հ. կրթու­թեան եւ գի­տու­թեան նա­խա­րա­րու­թեան եւ Գեր­մա­նիա­յում Հ.Հ. դես­պա­նու­թեան:
Սեպ­տեմ­բե­րի 26ին փա­ռա­տօ­նի մեկ­նար­կը տե­ղի կ­’ու­նե­նայ Կո­մի­տա­սի պան­թեօ­նում հո­գե­հանգիս­տի կարգ, ա­պա ե­րե­կո­յեան պաշ­տօ­նա­կան բա­ցու­մը Ալ. Ս­պեն­դիա­րեա­նի ա­նո­ւան օ­պե­րա­յի եւ բա­լե­տի ազ­գա­յին ա­կա­դե­միա­կան թատ­րո­նում՝ ա­նո­ւա­նի հայ եւ օ­տար ե­րա­ժիշտ­նե­րի մաս­նակ­ցու­թեամբ: Կ­՚ի­րա­կա­նա­ցո­ւեն մի շարք ձեռ­նարկ­ներ Ե­րե­ւա­նում, Գիում­րիում, ա­պա նաեւ Ար­ցա­խում՝ Ս­տե­փա­նա­կերտ, Շու­շի եւ Գան­ձա­սար։ Հոկ­տեմ­բե­րի 8ին ար­դէն կը մեկ­նար­կի գի­տա­ժո­ղո­վը, ո­րը Գեր­մա­նիա­յի հետ հա­մա­տեղ այս տա­րի ո­րո­շե­ցինք անց­կաց­նել Բեռ­լի­նի Հում­բոլդ­տի հա­մալ­սա­րա­նում, ի յար­գանք, որ Կո­մի­տա­սը այն­տեղ է սո­վո­րել ե­րեք տա­րի (ան­ցեալ տա­րի գի­տա­ժո­ղո­վը անց­կաց­րել էինք Սոր­բո­նի հա­մալ­սա­րա­նում)։ «­Կո­մի­տա­սը եւ իր ժա­ռան­գու­թիւ­նը» գի­տա­ժո­ղո­վը Հոկ­տեմ­բե­րի 9-10 կը շա­րու­նա­կո­ւի Մար­տին Լիւ­թե­րի հա­մալ­սա­րա­նում, որ­տեղ կլոր սե­ղա­նի զու­կու­ցում­ներ տե­ղի կ­՚ու­նե­նան՝ Կո­մի­տա­սի ու­սա­նո­ղու­թեան այդ ժա­մա­նա­կա­հա­տո­ւա­ծի անդ­րա­դարձ կը կա­տա­րենք։ Հ­րա­ւի­րեալ­ներ ու­նենք տար­բեր երկր­նե­րից, մաս­նա­ւո­րա­պէս միջ­նա­դա­րա­գէտ­ներ, երժշ­տա­գէտ­ներ Գեր­մա­նիա­յից, Ֆ­րան­սիա­յից, Ուկ­րաի­նա­յից, Ի­տա­լիա­յից եւ Ռու­սաս­տա­նից։
«­Կո­մի­տաս» մի­ջազ­գա­յին գի­տա­ժո­ղով-փա­ռա­տօ­նի հիմ­նա­կան նպա­տակ­նե­րից է՝ Վար­դա­պե­տի ժա­ռան­գու­թեան մի­ջո­ցով հայ ե­րաժշ­տա­կան մշա­կոյ­թը հան­րահռ­չա­կել եւ­րո­պա­կան մշա­կու­թա­յին ո­լոր­տում։

Կո­մի­տա­սի թան­գա­րան-ինս­տի­տու­տը կա­ռու­ցե­լու ո­րո­շու­մը կա­յա­ցո­ւել է 2013ին եւ ա­պա պաշ­տօ­նա­պէս իր դռնե­րը բա­ցել է 2015ին։ Թան­գա­րա­նում գոր­ծում է գի­տա­հե­տա­զօ­տա­կան կեդ­րոն, հա­մեր­գա­յին դահ­լիճ, ե­րաժշ­տա­կան հիմ­նար­կու­թիւն, գրա­դա­րան։ Ն­պա­տակն է՝ գի­տա­կա­նօ­րէն ու­սում­նա­սի­րել եւ ներ­կա­յաց­նել Կո­մի­տա­սի կեանքն ու գոր­ծու­նէու­թիւ­նը. բա­նա­հա­ւաք­չա­կան, ե­րաժշ­տա­գի­տա­կան, խա­զա­բա­նա­կան ձե­ռագ­րե­րի, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ժա­ռան­գու­թեան եւ ո­ճի ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւն­նե­րը, ար­խի­ւի հե­տա­զօ­տու­թիւն եւ այլն։ Կո­մի­տա­սի Թան­գա­րա­նը ի­րա­կա­նացնում է մի շարք կրթա­կան ծրագ­րեր, հա­մերգ­ներ, գի­տա­կան հան­դի­պում­ներ, այ­ցեր, ու­նի մշտա­կան եւ ժա­մա­նա­կա­ւոր ցու­ցադ­րու­թիւն, ինչ­պէս նաեւ անց­կաց­ւում է ա­մե­նա­մեայ «­Կո­մի­տաս» մի­ջազ­գա­յին փա­ռա­տօն — գի­տա­ժո­ղով։
Թան­գա­րան-ինս­տի­տու­տը գտնւում է Ե­րե­ւա­նի Կո­մի­տա­սի ա­նո­ւան զբօսայ­գում, նա­խագ­ծի հե­ղի­նակն է ճար­տա­րա­պետ Կո­րիւն Յա­կո­բեա­նը եւ նո­րաս­տեղծ կա­ռոյ­ցի ճար­տա­րա­պետ՝ Ար­թուր Մես­չեանը: