Խօսում է քարը
Մաննիկ Պէօրէքճեան – Աշրեան
«Ես հնութիւն եմ, ինձ լաւ նայիր
տարեգրութիւն եմ ու ոգու կեանք, կանխատեսում
ապագայի ե՛ւ քո անցեալը, եւ քո ներկան»
Հայրենի «Ս. Գայեանէ» տաճարի մուտքին փորագրուած վերոնշեալ տողերու կանչը յանկարծ ուժեղ հնչեց ականջներուս, երբ որոշեցի ընդառաջել խաչուհի ընկերուհիներուս առաջարկին՝ յուշարձաններու իմաստն ու կարեւորութիւնը եւս ներառնելու այս տարուան ապրիլեան պատգամներուն շարքին:
Հ.Կ.Խաչի դիպուկ այս մտածումը զիս տարաւ 21 տարիներ ետ, 1998ի Հ.Օ.Մ.ի հայաստանեան խորհրդաժողովի անմոռանալի օրերուն: Իւրայատուկ ապրումներով լիցքաւորուած պահեր էին: Մեր մտքերուն մէջ անջնջելի հետքեր թողուց Թուրքիոյ սահմանագծին վրայ մեր փառապանծ անցեալի վկայ՝ Անիի աւերակներուն կենդանի պատկերացումը: Յուզումի ալիքներ բարձրացուց «Սօսէ Մայրիկ»ի աճիւններուն թաղումը Եռաբլուրի հերոսական սրբավայրին մէջ: Բազմաթիւ առիթներ ունեցանք ամրապնդելու մեր ազգային ոգին՝ խոնարհելով յուշարձաններու առաջ հայրենիքէն ներս, թէ Արցախի տակաւին վէրքերով լի, բայց ազատագրուած հողին վրայ, առաջին «Սօսէ» մանկապարտէզի բացման յուզիչ առիթով:
Խօսում է քարը…
Կը խօսի իսկապէս քարը ու մեզի կը փոխանցէ անժամանցելի իր պատգամը՝ «Ես ոգու կեանք եմ, ե՛ւ քո անցեալը, ե՛ւ քո ներկան»:
Իրօք յուշակոթողները իրենց լռութեան մէջ ամէնէն պերճախօս վկաներն են մեր հինաւուրց ազգի ոգեշնչող պատմական պատուաբեր անցեալին, հայուն բարձր մշակոյթը, ստեղծագործ ոգին ու պողպատեայ կամքը խորհրդանշող թանկագին քարեր, որ իրենց ամրակուռ ներկայութեամբ կը գօտեպնդեն մեր ներկան ու հայավայել ապագայի մը յոյսը կը ներշնչեն:
Պատահական չէ, որ ազգի մը բնաջնջումը ծրագրող ամէն թշնամի, մարդկային զոհերէն անդին, կը ջանայ փճացնել նաեւ յուշակոթողները, միանգամընդմիշտ ջնջելու համար անոր հետքերը: Այսպէս, մեր ազգի ցեղասպանութեան պարագային եւս 1.500.000 նահատակներու կողքին, մեր պապենական հողերը դարձան նաեւ աւելի քան 1700 յուշակոթողներու լռելեան աղաղակող գերեզմանը:
Մենք, սակայն, մեր միլիոնաւոր անթաղ մեռելներու յիշատակը յաւերժացնող Ծիծեռնակաբերդին առաջ խոնարհելով, կը լսենք անոնց կանչը եւ անմար բոցին խորհուրդը մեր հոգիներուն մէջ պահելով կ’ուխտենք, մեր ինքնութեան հաւատարիմ՝ ծառայել մեր արդար դատին մինչեւ վերջնական յաղթանակ: Հայրենիքէն թէ հերոսական Արցախէն ներս եւ սփիւռքի տարածքին, անհամար յուշակոթողներ, ցեղասպանութեան եւ հերոսներու յիշատակին նուիրուած, ամէն հայու կը փոխանցեն ազգային ուղիղ ճանապարհի հետեւելու սրբազան պատգամը:
Ամբողջ աշխարհի մէջ, նրբաճաշակ մեր խաչքարերը հիացում կ’առթեն նոյնիսկ օտարներուն, իբրեւ մեր ազգի բարձրորակ մակարդակին ու քրիստոնէական խոր հաւատքին յատկանշական նմոյշներ: Դժբախտաբար, թշնամին տակաւին իր բարբարոսութեան թիրախ կը դարձնէ զանոնք, ուր որ հնարաւորութիւն ունի, թէկուզ եղբայրակից ժողովուրդներու ձեռքով:
Նահատակաց պատգամաբեր յուշադամբաններէն անդին, սակայն, մենք իբր յարուցեալ ազգ, Սարդարապատի յաղթական ոգիով կը զինուինք, յուշահամալիր, Բաշ-Ապարան, Ղարաքիլիսէ այցելելով եւ նորոգելով մեր ազգային ուխտը նորագոյն մեր պատմութեան հերոսներու յուշարձաններուն առաջ Եռաբլուրի թէ Արցախի մէջ:
Խօսում է քարը…
Կը խօսի քարը ու կը վկայէ մեր հողերուն հայկականութիւնը, կը պատմէ իր պապենական հողերէն արմատախիլ եղած հայուն վիշտն ու արցունքը, վէրքն ու երգը, ապագայի յոյսն ու տեսլականը, հայօրէն տոկալու իր կամքը:
Այսպէս կը խօսի նաեւ Նէա Զմիռնիի մեր յուշակոթող զանգակը:
Այնտեղ կը ղօղանջեն մեր բոլոր սրբատեղիներու զանգակները՝ Ս. Էջմիածնայ թէ Անթիլիասի, մեր բոլոր եկեղեցիներու հնչող թէ լռած զանգակները, մինչեւ Աղթամարայ «Ս. Խաչը» եւ Անիի մայր տաճարի աւերակները:
Յուշը՝ մոռացութեան դէմ:
Աշխարհի որ անկիւնն ալ գտնուինք, ականջ տալ այդ ղօղանջին, անլռելի մեր զանգակատուններու աղաղակող կանչին, մեր յուշակոթողներու խօսող քարերու պատգամին, մեր հոգու պարտքն է:
Խօսում է քարը՝ «ես քո անցեալն եմ եւ քո ներկան»:
Թէ մեր անցեալն է ան, բոլորս հպարտութեամբ կը նշենք:
Եթէ, սակայն, տագնապալից այս դարուն, ազգային մեր հաւատոյ հանգանակը մեր ներկան չէ այլեւս, զանգակներու ղօղանջը ու քարերու կանչը մեր ներկան դարձնելը, պահելով մեր ինքնութիւնն ու արժէքները, այդ ալ մեր հոգու պարտքն է, եթէ կ’ուզենք «վառ յոյսերով նայիլ դէպի հայոց ապագան», եթէ կ’ուզենք «մեր երգը ըլլայ միշտ յաղթութիւն»:
