Հայ Դատ

ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ — «­Քա­լի­ֆոր­նիա ­Քու­րիըր»

Ա­մե­րի­կա­հա­յե­րը գի­տէին, որ ի­րենք մեծ յաղ­թա­նակ տա­րած են ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման գոր­ծին մէջ, երբ ­Թեք­սաս դար­ձաւ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը ճանչ­ցած Ա­մե­րի­կա­յի 46րդ ­նա­հան­գը: ­Սա­կայն ա­նոնք չէին գի­տակ­ցեր, որ ­Թեք­սա­սի ճա­նա­չու­մը կոր­ծա­նա­րար ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցած է այդ նա­հան­գի թրքա­կան հա­մայն­քի լո­պիիս­տա­կան ջան­քե­րուն վրայ:
Turkishnews.comի մէջ հրա­պա­րա­կո­ւած յօ­դո­ւա­ծով մը՝ դոկ­տոր ­Ֆե­րուհ ­Տե­միր­մէն բա­ցա­յայ­տեց յու­սա­հա­տու­թեան այն աս­տի­ճա­նը, որ ինք եւ իր թուրք ըն­կեր­նե­րը ապ­րած են ­Թեք­սա­սի մէջ, երբ նա­հան­գի ­Ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ­Տու­նը ճանչ­ցած է ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը 2017ի ­Մա­յիս 19ին: ­Յա­ճախ չենք հան­դի­պիր թուրք լո­պիիս­տի մը, որ կ­՛ըն­դու­նի ի­րենց կող­մի ջախ­ջա­խիչ պար­տու­թիւ­նը՝ հայ հա­մայն­քէն:
­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման բա­նա­ձե­ւի ըն­դուն­ման հա­մար ­Տե­միր­մէն սկիզ­բը կը մե­ղադ­րէ իր թուրք ըն­կեր­նե­րը՝ «թրքա­կան ան­տար­բե­րու­թեան եւ կրա­ւո­րա­կա­նու­թեան տա­րի­նե­րուն հա­մար, հա­մադ­րո­ւած հայ­կա­կան յար­ձա­կո­ղա­կա­նու­թեամբ եւ ա­րեւմ­տեան նա­խա­պա­շա­րում­նե­րով»: Ան նաեւ կ­՛ըն­դու­նի Ա­մե­րի­կա­յի Ա­րեւմ­տեան շրջա­նի ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բին աշ­խու­ժու­թիւ­նը՝ «քա­ղա­քա­յին հան­դի­պում­նե­րուն ըն­թաց­քին հայ գոր­ծիչ­նե­րու (activists) մաս­նակ­ցու­թեամբ շրջայ­ցեր կազ­մա­կեր­պե­լու, նա­հան­գի ընտ­րո­ւած պաշ­տօ­նա­տար ան­ձե­րուն կար­գով» այ­ցե­լե­լու եւ «­Տա­լա­սի, Օս­թը­նի եւ ­Հիւս­թը­նի մէջ» ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բի մաս­նա­ճիւ­ղեր ստեղ­ծե­լու հա­մար:
­Թուրք գոր­ծի­չը ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան բա­նա­ձե­ւի յա­ջո­ղու­թեան մէջ կ­՛ըն­դու­նի նաեւ «­Նա­հան­գի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Ս­քաթ ­Սէն­ֆըր­տի ա­ջակ­ցու­թիւ­նը, որ միա­ժա­մա­նակ ­Թեք­սա­սի Մկրտ­չա­կան ե­կե­ղեց­ւոյ հո­գե­ւոր հո­վիւն է»: Իր յօ­դո­ւա­ծին հա­մար մե­ծա­ծա­ւալ հե­տա­զօ­տու­թիւն ը­նե­լով՝ ­Տե­միր­մէն կը յի­շեց­նէ, որ «2016 Ապ­րի­լին ­Տա­լա­սի ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բի կազ­մա­կեր­պած հան­դէ­սին, ներ­կա­յա­ցու­ցիչ ­Սէն­ֆըրտ ար­ժա­նա­ցած է «Ար­դա­րու­թեան պաշտ­պան» մրցա­նա­կի՝ «­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին ի­րա­զե­կու­թեան բարձ­րաց­ման գոր­ծով իր ու­նե­ցած մեծ նո­ւի­րու­մին հա­մար»: ­Հան­դէ­սի ժա­մա­նակ կար­դա­ցո­ւած է հան­րա­պե­տա­կան ծե­րա­կու­տա­կան ­Թէտ Ք­րու­զի նա­մա­կը ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման մա­սին,- կը գրէ ­Տե­միր­մէն:
2017ի ­Յու­նո­ւար 26ին ­Սէն­ֆըրտ ներ­կա­յա­ցու­ցած է ­Թեք­սա­սի ­Ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ­Տան HR-191 բա­նա­ձե­ւը՝ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը ճանչ­նա­լու մա­սին: ­Բա­նա­ձե­ւը ա­ռա­ջին ան­գամ ներ­կա­յա­ցո­ւած է Ա­ռեւ­տու­րի եւ ­Միջ-պե­տա­կան ­Հար­ցե­րու ­Յանձ­նա­ժո­ղո­վին (TIAC), որ կոչ ը­րած է Ապ­րիլ 24ին հան­րա­յին քննար­կում­ներ կա­տա­րել Օս­թը­նի մէջ գտնո­ւող նա­հան­գի ­Պա­լա­տը: ­Տե­միր­մէն ափ­սո­սանք կը յայտ­նէ, որ ­Թեք­սա­սի օ­րէնս­դի­րը «հրա­պա­րա­կա­յին լսում­նե­րու հա­մար ընտ­րեց Ապ­րիլ 24ը, որ խորհր­դան­շա­կան օր է հայ­կա­կան ան­հիմն պնդում­նե­րու հա­մար, [ին­չը] ա­ռա­ջին նշանն էր, որ TIAC հա­յա­մէտ է իր հա­յեացք­նե­րով»:
­Տե­միր­մէն դժգոհ է, որ «լսում­նե­րը լաւ հա­մա­կար­գո­ւած էին Ա­մե­րի­կա­յի Ա­րեւմ­տեան շրջա­նի ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բի եւ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ ­Սէն­ֆըր­տի կող­մէ, եւ ի տար­բե­րու­թիւն հայ­կա­կան կող­մի, որ կա­նու­խէն գի­տէր լսում­նե­րու մա­սին, թրքա­կան կող­մը հան­դիպ­ման մա­սին տե­ղե­կա­ցած է միայն քա­նի մը օր ա­ռաջ»: Ա­սոր հե­տե­ւան­քով՝ լսում­նե­րուն մաս­նակ­ցած է միայն վեց թուրք (հին­գը՝ ­Հիւս­թը­նէն, մէ­կը՝ ­Տա­լա­սէն), մինչ­դեռ «հայ­կա­կան կող­մէ ներ­կայ էր մեծ բազ­մու­թիւն մը: Իբ­րեւ «դի­տորդ» [TIACի մէջ] ներ­կայ էր նաեւ ­Սէն­ֆըրտ: ­Տե­միր­մէն ափ­սո­սանք կը յայտ­նէ, որ միայն չորս թուրք, նե­րա­ռեալ՝ ինք, վկա­յու­թիւն տո­ւած է ­Յանձ­նա­ժո­ղո­վի մէջ, մինչ թի­ւով 21 հայ տո­ւած է վկա­յու­թիւն: «­Հայ­կա­կան կող­մը հինգ ան­գամ ա­ւե­լի հնա­րա­ւո­րու­թիւն ու­նէր իր տե­սա­կէ­տը ներ­կա­յաց­նե­լու, քան թրքա­կան կող­մը: Այս­պի­սով՝ հայ­կա­կան կող­մը լսում­նե­րու ժա­մա­նակ գե­րակշ­ռեց ոչ միայն «ներ­կա­յու­թեան» ա­ռու­մով, այլ նաեւ՝ տո­ւած վկա­յու­թիւն­նե­րով»,- խոս­տո­վա­նած է ­Տե­միր­մէն: «­Հայ­կա­կան կող­մէ վկա­յու­թիւն տո­ւող­նե­րու շար­քին էին ­Թեք­սա­սի ­Հո­լո­քոս­թի եւ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ­Յանձ­նա­ժո­ղո­վի եւ ­Հիւս­թը­նի ­Հո­լո­քոս­թի թան­գա­րա­նի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը»,- կը տե­ղե­կաց­նէ ­Տե­միր­մէն:
­Բա­ցի ատ­կէ, «հա­րիւ­րա­ւոր նա­մակ­ներ ու­ղար­կո­ւած էին նա­հան­գի օ­րէնս­դիր­նե­րուն: ­Թի­ւով ա­ւե­լի շատ հե­ռա­խօ­սա­յին զան­գեր ե­ղած էին հայ­կա­կան հա­մայն­քի կող­մէ»:
­Բա­նա­ձե­ւին դէմ վկա­յու­թիւն տո­ւած թուր­քե­րու ա­ռար­կու­թիւն­ներն էին.
1) «­Թեք­սա­սի օ­րէնս­դիր­նե­րու ան­պատ­շաճ մի­ջամ­տու­թիւ­նը՝ ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան վե­րա­բե­րող հար­ցե­րուն.
2) վնա­սը, զոր բա­նա­ձե­ւը կրնայ հասց­նել ­Թեք­սա­սի եւ ­Թուր­քիոյ մի­ջեւ գո­յու­թիւն ու­նե­ցող ա­ռեւտ­րա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն.
3) բա­նա­ձե­ւին պա­ռակ­տիչ դե­րը, եւ ոչ միայն.
4) փաս­տը, որ բա­նա­ձե­ւը վի­րա­ւո­րա­կան կը հա­մա­րո­ւի ­Թեք­սա­սի թուրք բնակ­չու­թեան կող­մէ»,- բո­ղո­քած է ­Տե­միր­մէն:
Այս ա­ռար­կու­թիւն­նե­րէն եւ ոչ մէ­կը ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցած է TIACի ան­դամ­նե­րուն վրայ, ո­րոնք Ապ­րիլ 24ին բա­նա­ձե­ւը միա­ձայ­նու­թեամբ ըն­դու­նե­ցին: ­Թեք­սաս նա­հան­գի ­Ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ­Տու­նը բա­նա­ձե­ւը ըն­դու­նեց ­Մա­յիս 19ին՝ կողմ քո­ւէար­կած 137 ձայ­նե­րով հաս­տա­տե­լով զայն (ութ ան­դամ բացա­կա­յած է, հին­գը՝ ձեռն­պահ մնա­ցած է):
Խս­տօ­րէն յու­սա­հատ՝ ­Տե­միր­մէն այս ար­դիւն­քը կը ներ­կա­յաց­նէ իբ­րեւ «Ա­մե­րի­կա­յի Ա­րեւմ­տեան շրջա­նի ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բի կող­մէ գլխա­ւո­րո­ւած ի­րա­գոր­ծում, ա­ջակ­ցու­թեամբ ­Թեք­սաս նա­հան­գի ­Ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ­Տան: ­Թէեւ բա­նա­ձե­ւը ի­րա­ւա­կան ուժ չու­նի, սա­կայն բո­լոր գործ­նա­կան նպա­տակ­նե­րու եւ լայն հա­սա­րա­կու­թեան հա­մար ա­նի­կա հռչա­կա­գիր մըն է, որ օս­մա­նեան թուր­քե­րը կը նկա­տէ մե­ղա­ւոր՝ կա­տա­րո­ւած սոս­կա­լի ոճ­րա­գոր­ծու­թեան հա­մար»:
­Տե­միր­մէն կը խոս­տո­վա­նի, որ «թրքա­կան ար­ձա­գան­գը HR-191ին, առ­նո­ւազն ստո­րին մա­կար­դա­կի վրայ, թոյլ էր…: ­Թուր­քե­րը չեն կրնար մրցիլ հա­յե­րու հետ ի­րենց աշ­խու­ժու­թեամբ՝ «­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան» հար­ցի շուրջ…: Թր­քա­կան կող­մը միայն ինք­զինք պէտք է մե­ղադ­րէ՝ իր թու­լու­թեան եւ ան­գոր­ծու­թեան հա­մար»:
­Թուրք գոր­ծի­չը իր յօ­դո­ւա­ծը կ­՛ա­ւար­տէ մե­ղադ­րե­լով ATA-­Հիւս­թը­նը (Ա­մե­րի­կա­յի Թր­քա­կան Ըն­կե­րակ­ցու­թիւն), որ ջան­քեր չգոր­ծադ­րեց HR-191 բա­նա­ձե­ւը դի­մա­կա­յե­լու հա­մար: Ան խում­բը կը կո­չէ՝ «միա­սին ու­րախ ժա­մեր ան­ցը­նե­լու հա­մար 1979 թո­ւա­կա­նին հիմ­նադ­րո­ւած ըն­կե­րակ­ցու­թիւն, որ հե­տաքրք­րո­ւած չէ ­Հայ­կա­կան ­Հար­ցով…»:
­Թէեւ ­Տե­միր­մէն կը մե­ղադ­րէ ­Թեք­սա­սի թուր­քե­րը՝ ի­րենց ան­գոր­ծօ­նու­թեան հա­մար, սա­կայն ի­րա­կա­նու­թեան մէջ միայն մէկ պատ­ճառ կայ, որ բա­նա­ձե­ւը ըն­դու­նո­ւե­ցաւ. ո­րով­հե­տեւ ա­նի­կա ճշմար­տու­թիւ­նը կ­՛ը­սէ…:
­Թեք­սա­սի նա­հան­գը վեր­ջա­պէս ճանչ­ցաւ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պատ­մա­կան ի­րո­ղու­թիւ­նը…