Հայ ազ­գը, որ­պէս ժո­ղո­վուրդ եւ հայ­րե­նիք, կը պատ­կե­րաց­նենք դա­րու ա­ւար­տին

ՅԱԿՈԲ ՊԱԼԵԱՆ

Դա­րու ա­ւար­տը տես­նել, ըստ այնմ ծրագ­րել, կազ­մա­կեր­պել եւ նա­խա­ձեռ­նել՝ ի­րաւ ղե­կա­վա­րու­թեան ա­ռա­քի­նու­թիւնն է:
Ղե­կա­վա­րու­թիւն, մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւն եւ հա­մեստ­ներ հայ ազ­գը եւ ­Հա­յաս­տա­նը կը տես­նե՞ն դա­րա­վեր­ջին:
Ո՞ւր կը տա­նին, ո՞ւր կ­՛եր­թանք, ո՞ւր հաս­նե­լու հա­մար:
Ա­ռանց այս պատ­կե­րաց­ման ի­մաս­տու­թեան, մեր նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րը եւ կա­ռոյց­նե­րը կը ծան­ծա­ղին տնա­վա­րի կար­գադ­րու­թիւն­նե­րու մա­կար­դա­կին:

Հիմ­նա­կան հար­ցում. ազ­գա­յին ա­պա­գա­յի ո՞ր պատ­կե­րաց­ման մաս կը կազ­մեն հայ­կա­կան հա­մայն­քի մը փո­ղով-թմբու­կով օ­տար ա­փեր փո­խադ­րու­թիւ­նը, կամ՝ ­Հա­յաս­տա­նէն տե­ղի ու­նե­ցած եւ շա­րու­նա­կո­ւող հե­ղե­ղա­յին ար­տա­գաղ­թը:
Զոյգ պա­րա­գա­նե­րուն ալ ազ­գա­յին ո­չինչ կայ. կան ան­հա­տա­կան բա­ւա­րա­րու­թեան հար­ցեր:
Ո՞ր ա­պա­գա­յի պատ­կե­րաց­ման մաս կը կազ­մէ ար­տա­կարգ կեր­պով փա­ռա­հեղ, շլաց­նո՜ղ ե­կե­ղե­ցի­նե­րու կա­ռու­ցու­մը այս կամ այն «հիւ­րըն­կալ» երկ­րին մէջ. վեր­ջին փո՞րձ մը՝ շի­ջու­մէ ա­ռաջ:
Յի­շեց­նե՞նք օ­տա­րա­խօ­սու­թիւ­նը եւ հա­յե­րէ­նի մէջ օ­տար բա­ռե­րու վայ­րագ ներ­խու­ժու­մը, որ ինք­նու­թիւն պա­հող լե­զուն կ­՛այ­լա­սե­րէ, այ­լա­սե­րե­լով նոյն այդ ինք­նու­թիւ­նը:

Բազ­մա­պատ­կե՞նք ցաւց­նող օ­րի­նակ­նե­րը, ո­րոնք իբ­րեւ թէ ար­դիա­կա­նաց­ման կը ծա­ռա­յեն. խա­բու­սիկ եւ ա­պազ­գայ­նաց­նող ինք­նա­հաս­տատ­ման թա­փա­հա­րում­ներ: ­Հա­ւա­նօ­րէն՝ ոչ թէ ար­դիա­կա­նաց­ման, այլ քաղ­քե­նիա­կան ցու­ցա­մո­լի­կու­թեան:
Մա­կե­րե­սայ­նու­թիւն եւ կապ­կում կը վկա­յեն խոր­քի պա­կա­սի մա­սին, ո՛չ նոր են, ո՛չ ինք­նատ­պու­թիւն, ոչ ալ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն:
Ի տես կրկնո­ւող եւ ազ­գի տո­կա­լու եւ տե­ւե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը կրծող այս ե­րե­ւոյթ­նե­րուն, կա­րե­լի է են­թադ­րել, որ ամ­բո­խա­յին ճնշման տակ, «էս­թէպ­լիշ­մընթ»ը կը ծրագ­րէ եւ կը գոր­ծէ այն­պէս, որ ըն­դու­նած ըլ­լայ, թէ Ս­փիւռ­քը հա­յոց ազ­գի ա­պա­գան է:
Այ­սինքն՝ հա­յու­թեան մէկ զան­գո­ւա­ծը ինք­զինք կը տես­նէ որ­պէս Ս­փիւռ­քի Ազգ:

Պատ­մու­թիւ­նը եւ կեան­քի փոր­ձը պար­զա­պէս կը թե­լադ­րեն այն ի­մաս­տու­թիւ­նը, որ Ս­փիւռ­քի Ազ­գը ազ­գի գո­յա­տեւ­ման տես­նա­կիւ­նէ ա­մուլ կա­ցու­թիւն մըն է:
Ի՞նչ կրնայ ըլ­լալ նման ա­պա­գա­յի յան­գու­մը:
Ղե­կա­վա­րու­մի բա­ցա­կա­յու­թեան փաստ է օ­րը օ­րին ապ­րե­լու, ազ­գին՝ որ­պէս այդ­պի­սին՝ հետ չա­ռըն­չուող նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րու բազ­մա­պատ­կու­մը:
«Էս­թէպ­լիշ­մընթ»ը, ­Հա­յաս­տան եւ Ս­փիւռք, ան­մի­ջա­կա­նը կը տնտե­սէ, եւ հե­ռան­կա­րի բա­ցա­կա­յու­թեան՝ անձ­նա­կանն է, որ կը տի­րա­պե­տէ. իշ­խա­նա­կան փա­ռա­սի­րու­թիւն­ներ, նիւ­թա­կան շա­հախնդ­րու­թիւն­ներ, այս բո­լո­րը մի­ջա­վայ­րին հա­մար­կո­ւե­լու կա­մայ-ա­կա­մայ ըն­թաց­քի մը մէջ, իւ­րաց­նե­լով բար­քե­րը, մշա­կոյ­թը, ար­ժէք­նե­րը, մաս­նակ­ցե­լով տնտե­սա­կան կեան­քին, մշա­կոյ­թին, յա­ճախ նաեւ՝ մանր փա­ռա­սի­րու­թեամբ՝ քա­ղա­քա­կան, միշտ քիչ մը ա­ւե­լի խառ­նո­ւե­լով շրջա­պա­տի ըն­կե­րա­յին կեան­քին՝ եւ խառ­նո­ւե­լով ժո­ղո­վուր­դին, տե­ւա­բար ինք­նու­թիւն զի­ջե­լով:

Ո՛չ ե­րէկ եւ ոչ ալ այ­սօր, ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան լոյ­սին տակ, ար­ժե­ւո­րու­մը չկա­տա­րո­ւե­ցաւ Երկ­րորդ Աշ­խար­հա­մար­տի ա­ւար­տին տե­ղի ու­նե­ցած ներ­գաղ­թած հա­յե­րու զան­գո­ւա­ծա­յին ար­տա­գաղ­թին՝ ի­րենց հոն ծնած զա­ւակ­նե­րով հան­դերձ:
Չի կա­տա­րո­ւիր նաեւ, նոյն ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան լոյ­սին տակ, ա­ղէտ-ար­տա­գաղ­թին ար­ժե­ւո­րու­մը: ­Մո­լո­րա­կի այս կամ այն տա­րա­ծու­թիւ­նը հա­յոց հայ­րե­նի­քի նա­հանգ կամ գա­ւառ չէ, ու­րի­շի՛ հայ­րե­նիք է, ուր կա՛մ հիւր ենք, կա՛մ ինք­նու­թիւն կորսնց­նե­լու դա­տա­պար­տո­ւած հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն: ­Ժա­մա­նակ մը կրնանք տա­տա­նիլ հիւ­րի եւ ինք­նու­թեան կո­րուս­տի մի­ջեւ ե­ղած զար­տու­ղու­թիւն­նե­րուն մէջ:

Հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւ­նը, որ­պէս սկզբունք, ազ­գա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն է: ­Ներ­գաղ­թի ձա­խո­ղու­թիւ­նը ու­նէր բազ­մա­թիւ պատ­ճառ­ներ. տնտե­սա­կան-նիւ­թա­կան, ա­պա­հո­վա­բա՛ր: ­Պէտք է ըն­դու­նիլ նաեւ, որ հա­մա­կար­գը եւ հայ­րե­նաբ­նակ ժո­ղո­վուր­դը չէին տրա­մադ­րո­ւեր ներ­գաղ­թը յա­ջողց­նե­լու: ­Պար­զա­պէս ը­սենք, որ նաեւ մեր­ժում կար, բա­ցա­սա­կան վե­րա­բե­րում: Ե­թէ այդ­պէս չըլ­լար, շատ հա­ւա­նօ­րէն «հայ­րե­նա­սէր» ներ­գաղ­թո­ղը հեշ­տու­թեամբ կը դի­մագ­րա­ւէր կեն­ցա­ղա­յին դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը:
Ազ­գի համ­րան­քի եւ հայ­րե­նի­քի պաշտ­պա­նու­թեան հա­մար հո­ղին տի­րու­թի՛ւն ը­նող ժո­ղո­վուրդ պէտք է:
Յա­րա­ճուն եւ տարտղ­նո­ւող Ս­փիւռ­քը ի՞նչ է եւ դա­րա­վեր­ջին ի՞նչ կրնայ ըլ­լալ ազ­գին հա­մար:
Ղե­կա­վա­րու­թիւն­նե­րը, ­Հա­յաս­տան եւ բազ­մա­գոյն սփիւռք­ներ, ի՞նչ ու­նին ը­սե­լիք այս մա­սին:

Ս­փիւռ­քը բռնո­ւած է քաղ­քե­նիաց­ման եւ սպա­ռո­ղա­կան ըն­կե­րու­թեան ցան­ցին մէջ: ­Կան բա­ցա­ռու­թիւն­ներ, ո­րոնք գի­տակ­ցա­կան հզօր ո­րո­շու­մով, կ­՛ու­զեն ըլ­լալ տի­րու­թիւն ը­նող ժո­ղո­վուրդ եւ յանձն կ­՛առ­նեն դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը: ­Բայց պարզ է, որ հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւ­նը բա­ցա­ռիկ պա­րա­գա­նե­րով չի յա­ջո­ղիր, ազ­գա­յին իս­կա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն չ­՛ըլ­լար: Այլ խօս­քով՝ ­Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թիւ­նը եւ ժո­ղո­վուր­դը պի­տի ըլ­լան հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան պայ­ման­նե­րը ստեղ­ծող­նե­րը. աշ­խա­տան­քի եւ բնա­կու­թեան պայ­ման­նե­րու ընդ­հա­նուր ծրագ­րու­մով, օ­րէնք­նե­րու, կրթա­կան, կեն­ցա­ղա­յին, ա­ռող­ջա­պա­հա­կան, բա­րօ­րու­թեան:

Պել­ճի­քան (­Պել­գիան) ու­նի ­Հա­յաս­տա­նի տա­րա­ծու­թիւ­նը: ­Բայց հոն կեան­քի ո­րա­կը նոյնն է բո­լոր քա­ղաք­նե­րու մէջ, դպրոց­ներ, հա­մալ­սա­րան, հի­ւան­դա­նոց, գի­տա­կան կեդ­րոն: ­Հա­յաս­տա­նի պա­րա­գա­յին Ե­րե­ւա­նէն ան­դին չկան լաւ պայ­ման­ներ: ­Նոյ­նիսկ այս կամ այն մար­զի մարզ­պե­տը… կը բնա­կի Ե­րե­ւան:
Ս­փիւռք­նե­րը «սփիւռ­քի ազգ» պի­տի չըլ­լան: Ա­նոնք դեռ ժա­մա­նակ մըն ալ հայ­րե­նա­սէր-հա­յա­սէր­ներ պի­տի ըլ­լան: Ե­թէ ­Հա­յաս­տա­նէն ար­տա­գաղ­թը շա­րու­նա­կո­ւի… Projection մը պէտք է ը­նել, եւ պատ­կե­րաց­նել, թէ 2100 թո­ւա­կա­նին ի՞նչ պի­տի ներ­կա­յաց­նեն սփիւռք­նե­րը՝ որ­պէս ազ­գա­յին ո­րա­կով համ­րանք-հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն­ներ, ի՞նչ պի­տի ըլ­լայ ­Հա­յաս­տա­նի հայ բնակ­չու­թեան համ­րան­քը:

Մաս­նա­գէտ­ներ այս խնդիր­նե­րը կրնան վի­ճա­կագ­րա­կան տախ­տակ­նե­րու վե­րա­ծել: Այդ պա­րա­գա­յին զգա­ցա­կան-հայ­րե­նա­սի­րա­կան մշու­շո­տած աչ­քե­րով չենք դի­տեր կա­ցու­թիւ­նը:
«Ս­փիւռ­քի ազգ»ը քաղ­քե­նիա­կան ան­հե­թե­թու­թիւն է:
Ե­թէ ­Հա­յաս­տա­նը ա­մա­յա­նայ, օր մը ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն ան կը դադ­րի հա­յու հայ­րե­նիք ըլ­լա­լէ:
Հա­յաս­տա­նի եւ սփիւռք­նե­րու «ղե­կա­վա­րու­թիւն­նե­րը» այ­սօր ի՞նչ կ­՛ը­նեն, որ­պէս­զի յո­ռե­գոյ­նը չպա­տա­հի: Ի՞նչ կ­՛ը­նեն կեն­սա­գոր­ծե­լու հա­մար հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւ­նը, ա­ռանց ոտ­քի քնաց­նող ան­շահ ճա­ռե­րու: ­Քա­նի որ հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւ­նը կը գնա­հա­տո­ւի թի­ւե­րով: Եւ ի հար­կէ չի շփո­թո­ւիր զբօ­սաշր­ջիկ­նե­րով եւ զբօ­սաշր­ջի­կի նմա­նող ­Հա­յաս­տան բնա­կու­թիւն հաս­տա­տող թո­շա­կա­ռու­նե­րով:

Դա­րա­վեր­ջին հա­մար ի՞նչ կ­՛ը­սեն նա­խա­տե­սու­թիւն­նե­րը՝ թի­ւե­րով, ո­րոնք վի­ճե­լի չեն ըլ­լար, են­թա­կա­յա­կան չեն:
Փո­խա­նակ բազ­մա­պատ­կե­լու ա­թոռ-ա­թո­ռա­կի ակն­կա­լու­թեամբ ա­ճող կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու թի­ւը, ին­չո՞ւ չենք յա­ջո­ղիր զան­գո­ւա­ծա­յին հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւն կազ­մա­կեր­պել:
Այս պէտք է ըլ­լայ այ­սօ­րո­ւան հիմ­նա­կան ա­ռա­ջադ­րան­քը, ա­ւե­լի կա­րե­ւոր քան այս կամ այն քա­ղա­քի ­Խոր­հուր­դի սնա­փա­ռու­թիւն­ներ հո­վա­հա­րող պա­րա­գա­յա­կան «ճա­նա­չում­նե­րը», ո­րոնք թիզ մը հող չեն ա­զա­տագ­րեր եւ հինգ հա­յե­րու հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւն չեն ա­պա­հո­վեր: