ՅՈՎՍԷՓ ՊԱՐԱԶԵԱՆ

­Զե­կոյց՝ ներ­կա­յա­ցո­ւած Ե­րե­ւա­նի մէջ Հ.Հ. սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան եւ Լ­րագ­րող­նե­րու ­Հա­մա­հայ­կա­կան Խմ­բա­ւո­րու­մին կող­մէ ­Մա­յիս 30էն ­Յու­նիս 1 կազ­մա­կեր­պո­ւած լրագ­րող­նե­րու 9րդ ­հա­մա­ժո­ղո­վի ե­ռօ­րեայ նիս­տի ըն­թաց­քին, «­Պե­տա­կա­նու­թիւն եւ լրագ­րու­թիւն» նիւ­թով:

Աշ­խար­հիս վրայ պե­տու­թիւն­նե­րու, կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րու, ա­ւե­լի լայն ի­մաս­տով իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու հան­դէպ լրագ­րող­նե­րու կե­ցո­ւածքն ու դիր­քա­ւո­րու­մը հիմ­նա­կա­նօ­րէն կը տար­բե­րին՝ իշ­խա­նա­մէտ, ընդ­դի­մա­դիր, չէ­զոք, ան­կախ, կամ պի­տա­կա­ւո­րո­ւած կող­մո­րո­շում­նե­րու տար­բե­րա­կո­ւա­ծու­թեան ու գա­ղա­փա­րա­բա­նա­կան զա­նա­զա­նու­թեան ըմբռ­նո­ղու­թեամբ:
­Պե­տու­թիւն­նե­րը ընդ­հան­րա­պէս ան­հան­դուր­ժո­ղու­թիւն կը ցու­ցա­բե­րեն ա­մէն ին­չի հան­դէպ, որ մօ­տէն թէ հե­ռո­ւէն կապ ու­նի, կամ՝ կապ կրնայ ու­նե­նալ զի­րենք քննե­լու-քննար­կե­լու տա­րաբ­նոյթ հար­ցե­րով:
­Հարկ է յստա­կաց­նել, սա­կայն, թէ պե­տու­թիւն­նե­րը ըն­կե­րա­յին զար­գաց­ման ու շա­րու­նա­կա­կա­նու­թեան վրայ կը հիմ­նո­ւին. ա­տոնք տո­ւեալ­ներ են, որ ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն կ­՛առն­չո­ւին մեր նշած քննա­կան թէ քննա­դա­տա­կան ըմբռ­նում­նում­նե­րու ըն­դու­նո­ւած հո­լո­վոյ­թին հետ:
Եր­կար ա­տե­նէ ի վեր, աշ­խար­հիս մէջ, պե­տա­կա­նու­թեան կազ­մա­ւոր­ման կա­ռու­ցա­յին դրսե­ւոր­ման պատ­կե­րա­ցու­մին շուրջ նոր տե­սա­բա­նու­թիւն մը կը զար­գա­նայ, այն է թէ՝ հան­րա­պե­տա­կան պի­տա­կի տակ գոր­ծող պե­տու­թիւն­ներ կեղծ ար­դա­րու­թեան զար­գաց­ման հո­լո­վոյթ մը կ­՛ապ­րին, կորսն­ցու­ցած ըլ­լա­լով ի­րենց ճար­տա­րու­թիւնն ու ճկու­նու­թիւ­նը. ե­թէ ոչ, ո՞րն է պե­տա­կա­նու­թեան մը ո­րա­կա­յին հան­գա­ման­քը, երբ չի կրնար յար­գել գա­ղա­փար­նե­րու եւ տե­սա­կէտ­նե­րու այ­լա­զա­նու­թեան ու զա­նա­զա­նու­թեան տար­բե­րա­կա­նու­թիւ­նը:
­Հա­յաս­տա­նի սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան կող­մէ ­Հա­յաս­տան-Ս­փիւռք մամ­լոյ այս 9րդ ­հա­մա­ժո­ղո­վի լոյ­սին տակ՝ ճշդո­ւած օ­րո­ւան նիւ­թը ինք­նին կը սահ­մա­նէ ա­նոր բո­վան­դա­կա­յին բնոյ­թը, ինչ­պէս նաեւ հրա­պա­րա­կո­ւած օ­րա­կար­գա­յին հա­մա­պար­փակ խօս­քե­րու ու վեր­լու­ծում­նե­րու խորքն ու էու­թիւ­նը:
­Գէշ չէ, նիւ­թը՝ այ­լա­պէս օգ­տա­կար է, քա­նի որ ինք­նա­բե­րա­բար կը բխի մեր ժա­մա­նակ­նե­րու ազ­գա­յին ու քա­ղա­քա­կան այժ­մէա­կան պա­հանջ­նե­րէ, ո­րուն հա­մար ալ ան­բար­դոյթ մղու­մով կա­րե­լի է շատ բան ը­սել:
­Ճիշդ է, պե­տու­թիւն մը, ո­րե­ւէ պե­տու­թիւն մաս­նա­ւոր­նե­րուն հա­մար չէ միայն. բո­լո­րին հա­մար է, այդ պատ­ճա­ռով ալ՝ պե­տա­կա­նու­թիւ­նը ժո­ղովրդա­վա­րա­կան սկզբունք­նե­րէ եւ գա­ղա­փա­րա­կան ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րէ չի վախ­նար: ­Չի վախ­նար մա­նա­ւանդ հայ­րե­նա­սի­րու­թե­նէ, ո­րով­հե­տեւ պե­տա­կան հայ­րե­նա­սի­րու­թիւ­նը ե՛ւ ա­րա­կան է, ե՛ւ ի­գա­կան: ­Պե­տա­կա­նու­թիւ­նը լաւ կը ճանչ­նայ եր­կուքն ալ եւ իւ­րա­քան­չիւր պա­րա­գա­յի ճիշդ կ­՛օգ­տա­գոր­ծէ ա­մէն մէ­կուն ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւ­նը:
­Վեր­լու­ծե՛նք:
Երբ պե­տու­թեան սահ­մա­նու­մը կու­տանք, նախ եւ ա­ռաջ հայ­րե­նա­սի­րա­կան հա­մընդ­հա­նուր սկզբուն­քա­յին մօ­տե­ցում պէտք է ու­նե­նալ: ­Մեր պա­րա­գա­յին ե­րեք հիմ­նա­կան պատ­ճառ­նե­րով.
ա) ­Նո­րա­կազմ, հա­զիւ 27 տա­րո­ւան ան­կա­խու­թեան տի­րա­ցած ըլ­լա­լու հան­գա­ման­քը:
բ) ­Շա­րու­նա­կո­ւող պա­տե­րազ­մի մէջ գտնո­ւե­լու հան­գա­ման­քը:
գ) Իր պատ­մու­թեան մէջ ա­հա­ւոր ծա­ւա­լով ճանչ­ցած ար­տա­գաղ­թին պատ­ճա­ռով: Այ­սինքն, եր­կիր մը, ո­րու բնակ­չու­թեան եր­կու եր­րոր­դը կ­՛ապ­րի մայր հո­ղէն հե­ռու, եւ բա­րեա­ցա­կա­մօ­րէն ը­սած՝ միայն մէկ եր­րոր­դը կ­՛ապ­րի հայ­րե­նի հո­ղին վրայ, ա­նո­րոշ ու տա­տա­նող ա­պա­գա­յի մը առ­ջեւ գտնուե­լով:
Անհ­րա­ժեշտ է ճիշդ գնա­հա­տել մե­զի պար­տադ­րուած ե­րե­ւոյթ­նե­րը: ­Մեր պե­տա­կա­նու­թիւ­նը աս­կէ վերջ՝ պե­տա­կա­նու­թեան զու­գա­հեռ պի­տի մեծ­նայ ու զօ­րա­նայ, իր­մէ պակ­սածն ու ա­ւել­ցա­ծը ար­ժե­ւո­րե­լով ա­ռա­ւե­լա­գոյն հնա­րա­ւո­րու­թեանց կա­րե­լիու­թիւն­նե­րով:
­Գի­տենք, որ պե­տա­կա­նու­թեան հաս­կա­ցո­ղու­թեան հա­սու­նա­ցու­մը քիչ մը ժա­մա­նակ կ­՛ու­զէ, բայց վստահ ե­ղէք, որ պե­տա­կա­նու­թիւն զգե­ցած հան­րա­պե­տու­թեան ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը եր­բեք չի վեր­ջա­նար:
Իր դի­մագ­րա­ւած ներ­կայ դժո­ւա­րու­թեանց պատ­ճա­ռով հայ­կա­կան պե­տա­կա­նու­թիւ­նը չ­՛ար­տա­յայ­տեր, չի՛ կրնար ար­տա­յայ­տել բազ­մա­կող­մա­նիօ­րէն ու բազ­մա­ճա­կա­տօ­րէն իր ը­սել եւ իր ը­նել ու­զա­ծը: ­Մենք ալ, կարգ մը բա­ներ կը փոր­ձենք մատ­նա­ցոյց ը­նել, ա­ռանց եր­բեմն ա­մէն ինչ ի­րենց ճշգրիտ ա­նու­նով ար­տա­յայ­տե­լու:
­Պե­տա­կա­նու­թեան մը մէջ ա­ռանձ­նաշ­նոր­հեալ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան ցու­ցա­նիշ չի կրնար հա­մա­րո­ւիլ՝ ա­ռանձ­նաշ­նոր­հեալ հրեշ­տակ­ներ եւ ոչ-ա­ռանձ­նաշ­նոր­հեալ սա­տա­նա­ներ ու­նե­նա­լը: Ա­ռանձ­նաշ­նոր­հեալ­նե­րը՝ ի՛նչ տի­պի կամ կեր­պի մար­դիկ ըլ­լան ա­նոնք, սեւ կամ սպի­տակ ոչ­խար­ներ չեն կրնար սնու­ցա­նել, մի­տում­նա­ւո­րօ­րէն կողմ­նո­րո­շո­ւած դա­սա­կար­գում­ներ կա­տա­րել, ո­րով­հե­տեւ մէկ օ­րո­ւան մէջ սե­ւը սպի­տա­կի եւ սպի­տա­կը սե­ւի կրնայ վե­րա­ծո­ւիլ:
­Նոյն­պէս, եւ վե­րա­դառ­նա­լով մեր հա­մա­գու­մա­րի օ­րո­ւան նիւ­թին, ը­սենք, թէ պե­տա­կա­նու­թեան մէջ ա­ռանձ­նաշ­նոր­հեալ տե­ղե­կա­տո­ւու­թիւ­նը ժո­ղովրդա­վա­րու­թեան ցու­ցա­նիշ չի կրնար հա­մա­րո­ւիլ: Լ­րագ­րո­ղը քա­ղա­քա­կան ան­կա­խու­թիւն պէտք է ու­նե­նայ, երբ պե­տու­թեան հա­մար ո­րե­ւէ վեր­լու­ծում կո­չո­ւած է ը­նե­լու: Լ­րագ­րո­ղը պէտք է ա­ռաջ­նոր­դո­ւի ազ­գա­յին պար­կեշ­տու­թե­նէ, եւ ոչ թէ շա­հա­մոլ զգու­շա­ւո­րու­թե­նէ: Առ­նո­ւազն՝ պար­կեշտ զգու­շա­ւո­րու­թե­նէ, կամ զգու­շա­ւոր պար­կեշ­տու­թե­նէ:
Լ­րագ­րո­ղը պէտք է խա­րա­նէ քո­ւէի, ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րու եւ հան­րա­պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րու հետ խա­ղալ ու­զող իշ­խա­նու­թեանց, եւ իշ­խա­նա­ւոր­նե­րուն:
Այս բո­լո­րով հան­դերձ, զգո՜յշ, պէտք է լաւ գիտ­նալ թէ՝ պե­տու­թեան, կամ պե­տա­կան հաս­կա­ցո­ղու­թեան, ինչ­պէս նաեւ ու մա­նա­ւանդ բա­նա­կին հան­դէպ ար­տա­կարգ յար­գանք պէտք է ու­նե­նալ, ո­րով­հե­տեւ պե­տա­կա­նու­թիւնն ու բա­նա­կը բա­ներ են, ո­րոնց­մէ հա­յը զրկո­ւած էր դա­րե­րու ըն­թաց­քին եւ զրկո­ւած էր այն չա­փով, որ կար­ծես հա­մաշ­խար­հա­յին ան­բու­ժե­լի, այ­լեւ բա­ցա­սա­կա­նօ­րէն փո­խան­ցիկ ման­րէ մը հա­րո­ւա­ծած ըլ­լար հա­յուն ճա­կա­տա­գի­րը:
­Պե­տու­թիւն­նե­րը միշտ ալ գե­րիշ­խող մե­ծա­մաս­նու­թիւն­նե­րու պատ­կե­րը չեն ցո­լաց­ներ, այն­քան ա­տեն, որ մու­թին մէջ կը մնան պե­տու­թեամբ զբա­ղող մե­խա­նիզմ­ներ: Այս բարդ ու ան­թա­փան­ցիկ հար­ցին մէջ շատ մը բա­ներ դաշտ, ճա­կատ ու այլ բա­ներ փո­խած են: ­Դաշտն ու ճա­կատն ալ ա­նուն փո­խած են:
Յս­տակ պէտք է ըլ­լայ բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րու մէջ թէ՝ պե­տու­թիւն­նե­րը ար­ժէ­քա­յին շրջա­գի­ծի մը մէջ պէտք է տա­րու­բե­րին: Ե­թէ ան­կէ դուրս գալ ու­զեն, պի­տի նմա­նին ա­ղի ջու­րի մէջ սնա­նող ձու­կի մը, ո­րուն ա­նուշ ջու­րի մէջ կը փոր­ձենք լո­ղալ սոր­վեց­նել: Ա­նոր ա­պա­գան փայ­լուն չի կրնար ըլ­լալ:
Ե­կէ՛ք, սա պարզ հաս­տա­տում­նե­րէն ան­դին եր­թանք, որ­պէս­զի այն տպա­ւո­րու­թիւ­նը չստա­ցո­ւի, թէ մենք ալ հին մո­տա­նե­րու, կամ լո­զուն­գա­յին կան­խո­րո­շո­ւած ո­ճի մը մշա­կոյ­թի հե­տե­ւորդ­ներ թէ ջա­տա­գով­ներ ենք:
Լ­րագ­րող մը, ի­մա՝ հայ լրագ­րող մը, խմբա­գիր մը, իր գոր­ծը ճիշդ ու ար­դիւ­նա­ւոր ձե­ւով ը­նե­լու հա­մար, օ­րո­ւան բազ­մա­զան հար­ցե­րու մա­սին միայն իր պե­տու­թե­նէն չի կրնար տե­ղե­կա­նալ, ոչ ալ միայն իր պե­տու­թե­նէն կրնայ ղե­կա­վա­րո­ւիլ: ­Հայ­կա­կան աղ­բիւր­նե­րէ ան­դին, անհ­րա­ժեշտ է որ ան օգ­տա­գոր­ծէ նաեւ թրքա­կան, ա­զե­րիա­կան, վրա­ցա­կան, ռու­սա­կան, ա­մե­րի­կեան, եւ­րո­պա­կան, պարս­կա­կան, մէկ խօս­քով բա­րե­կամ, թշնա­մի, դաշ­նա­կից թէ ոչ պե­տու­թեանց թղթա­կից­նե­րէ, տար­բեր ու տար­բեր հա­ղոր­դակ­ցա­կան մի­ջոց­նե­րէ: Ա­ւե­լին, մի­ջազ­գա­յին վեր­լու­ծա­բան­նե­րէ: ­Հա­ղոր­դակ­ցու­թինն է որ հա­սա­րա­կու­թիւ­նը կրնայ ճշմա­րիտ ա­ռօ­րեա­յին ու ճշմա­րիտ ե­ղե­լու­թիւն­նե­րուն կա­պել:
­Քիչ մը ա­ւե­լի ան­դին եր­թա­լով՝ ա­ւելց­նենք, որ պե­տա­կան բազ­մա­ճիւղ հան­գա­մանք­նե­րով զբա­ղուող ղի­կա­վար ան­ձանց խորհր­դա­տու­ներ, ի­րենց ղե­կա­վար­նե­րուն պէս մտա­ծող մար­դոց­մէ պէտք չէ բաղ­կա­նան, մէկ խօս­քով՝ պե­տա­կան մե­քե­նա­յի մար­դիկ պէտք չէ ըլ­լան ա­նոնք:
Ըն­դու­նինք, որ ցան­կա­ցած շատ մը բա­ներ պե­տու­թիւն­նե­րուն մէջ չկան, ա­նոնց գոր­ծը հե­զա­սահ ու ար­դիւ­նա­ւոր դարձ­նե­լու հա­մար:
­Պե­տու­թիւն մը պէտք չէ գո­հա­նայ միայն լո­զուն­գա­յին հռե­տո­րու­թեամբ, ո­րով­հե­տեւ հռե­տո­րու­թիւ­նը շատ մը պա­րա­գա­նե­րու կրնայ հա­կա­ռակ ար­դիւն­քը տալ: ­Շատ մը պա­րա­գա­նե­րու ալ, ա­տոր փաս­տե­րը կան:
Հ­րա­պա­րա­կա­գիր­ներ կան, որ ա­մէն ա­ռի­թով կը ճգնին պահ­պա­նել հա­յե­րէն լե­զո­ւի ո­րա­կա­յին էու­թիւ­նը, նոյ­նիսկ երբ բա­ւա­րար մի­ջոց­նե­րէ զրկո­ւած են, այդ ո­րա­կի գո­յա­տե­ւու­մը ա­պա­հո­վե­լու հա­մար:
Լ­րագ­րո­ղը, ի հար­կին՝ պե­տու­թիւն քննող, քննար­կող, քննա­տա­տող ու միա­ժա­մա­նակ գնա­հա­տող պէտք է ըլ­լայ: Ըն­թեր­ցողն ալ՝ նո՛յն պատ­ճառ­նե­րով լրագ­րո­ղին: Երբ լրագ­րո­ղը ազ­գա­յին կեն­սա­կան հար­ցե­րու մօ­տեց­ման հաշ­ւոյն յա­ջոր­դա­կան ցուց­մունք­ներ կը կա­տա­րէ, ու իր պե­տու­թիւ­նը ա­մէն ինչ կ­՛ան­տե­սէ եւ կը շա­րու­նա­կէ միեւ­նոյն սխալ­նե­րը կրկնել, թե­րեւս ժա­մա­նա­կա­ւո­րա­պէս կրնայ գո­հա­ցում զգալ իր ըն­թաց­քին հա­մար, սա­կայն այդ հար­ցե­րը ա­պա­գա­յին, վստա­հա­բար իր դի­մաց պի­տի ցցո­ւին:
­Պե­տա­կան ղե­կա­վա­րու­թիւն­նե­րը մտքի տա­րածք պէտք է ու­նե­նան, նո­րա­նոր դաշ­տեր բա­նան, այդ բա­ցո­ւածքն ալ ըն­դար­ձա­կեն:
­Պե­տու­թիւն մը պար­տի նկա­տի ու­նե­նալ՝ որ­քան նշա­նա­ւոր, նոյն­քան մըն ալ անն­շան բա­ներ, մա­նա­ւանդ տխուր բա­ներ:
­Պե­տա­կան դրա­մագ­լու­խին հա­մա­զօր ու հա­ւա­սա­րա­չափ է լրագ­րա­կան դրա­մագ­լու­խը:
Լ­րագ­րո­ղը կը պատ­կե­րաց­նեմ երկ­րա­շարժ­ներ ար­ձա­նագ­րող սիզ­մոկ­րա­ֆիք ե­լեկտ­րո­նա­կան սար­քի մը, որ երկ­րա­շար­ժը ար­ձա­նագ­րե­լէ ետք, պար­տի ա­նոր ար­դիւն­քը հա­սա­րա­կու­թեան փո­խան­ցել, որ­քան ալ տխուր ըլ­լայ ա­նոր ար­դիւն­քը:
­Հարց տո­ւող կրնա՞յ ըլ­լալ, ե­թէ լրագ­րո­ղը կրնայ ազ­դել պե­տու­թեան վրայ:
Ան­շո՛ւշտ որ կ’ազ­դէ, ան­շո՛ւշտ որ կրնայ ազ­դել: Ե­թէ չազ­դէ, սխալ կ’ը­նէ:
Լ­րագ­րող մը, յա­ճախ, ընդ­դի­մա­դիր կու­սակ­ցու­թե­նէ մը, օ­տար պե­տու­թե­նէ մը ա­ւե­լի նկա­տի կ’առ­նո­ւի, քան իր պե­տու­թե­նէն: Օ­տար դես­պան­ներ ու փոր­ձա­գէտ­ներ ու­շի-ու­շով կը կար­դան ո­րոշ ու ազ­դե­ցիկ լրագ­րող­նե­րու յօ­դո­ւած­ներն ու վեր­լու­ծում­նե­րը:
Լ­րագ­րո­ղը յա­ճախ գաղտ­նի սպա­սար­կու­թիւն­նե­րէն մէկ քայլ ա­ռաջ, իսկ պե­տու­թիւն­նե­րէն եր­կու քայլ ա­ռաջ կրնայ գտնո­ւիլ իր տրա­մադ­րած կա­պե­րով, աղ­բիւր­նե­րով, ծա­նօ­թու­թիւն­նե­րով, փոր­ձա­ռու­թեամբ, հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րով ու հնա­րամտու­թեամբ:
­Պե­տու­թիւն­նե­րը լրջու­թեամբ պէտք է մօ­տե­նան լրագ­րող­նե­րուն: Այս հա­մա­գու­մա­րը կար­ծեմ ա­տոր կա­րե­ւո­րու­թեան ցու­ցա­նիշ պէտք է հա­մա­րել՝ ուս­տի եւ պէտք է սրտանց շնոր­հա­ւո­րել նա­խա­ձեռ­նող­նե­րը, կազ­մա­կեր­պող­նե­րը եւ այս ա­զատ բե­մը մե­զի ըն­ձե­ռող­նե­րը:
Չ­մոռ­նանք. լրագ­րու­թիւ­նը ազ­նո­ւա­կան ա­ռա­քե­լու­թիւն մըն է, ուր լրագ­րո­ղը իր կեան­քին կէ­սը կ’ան­ցը­նէ խօ­սե­լով ու գրե­լով այն­պի­սի բա­նե­րու մա­սին որ չի գի­տեր, իսկ մնա­ցեալ կէսն ալ կ­՚ան­ցը­նէ լուռ մնա­լով այն­պի­սի բա­նե­րու մա­սին, որ գի­տէ:
­Գիտ­ցէ՛ք, ան՝ որ չի կրնար հասկ­նալ լրագ­րո­ղի մը լռու­թիւ­նը, եր­բե՛ք պի­տի չհասկ­նայ ո՛չ իր խօ­սա­ծը, ոչ ալ իր գրա­ծը: