Հայաստան-Թուրքիա Արձանագրութիւնները պաշտօնապէս չեղեալ հռչակուեցան

­Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ, Ազ­գա­յին Անվ­տան­գու­թեան ­Խոր­հուր­դի (Ա.Ա.Խ.) նա­խա­գահ ­Սերժ ­Սարգ­սեան ­Մարտ 1ին հրա­ւի­րած է Ա.Ա. ­Խոր­հուր­դի նիստ:
­Մին­չեւ օ­րա­կար­գի հար­ցե­րու քննարկ­ման անց­նի­լը, նա­խա­գա­հը նախ նիս­տին մաս­նակ­ցող բո­լոր գոր­ծըն­կեր­նե­րուն ա­նու­նով շնոր­հա­ւո­րած է ­Գա­գիկ ­Յա­րու­թիւ­նեա­նը` Ազ­գա­յին ­Ժո­ղո­վին լայն հա­մա­ձայ­նու­թեամբ ­Բարձ­րա­գոյն ­Դա­տա­կան ­Խոր­հուր­դի ան­դա­մի պաշ­տօ­նին ընտ­րո­ւե­լու ա­ռի­թով եւ մաղ­թած, որ դա­տա­կան խոր­հուր­դի ան­դամ իր միւս գոր­ծըն­կեր­նե­րուն հետ միա­սին ան յա­ջո­ղու­թեամբ ի­րա­կա­նաց­նէ խոր­հուր­դի սահ­մա­նադ­րա­կան գոր­ծա­ռոյ­թը` ա­պա­հո­վել դա­տա­րան­նե­րու եւ դա­տա­ւոր­նե­րու ան­կա­խու­թիւ­նը:
Ա.Ա. ­Խոր­հուր­դի նիս­տի օ­րա­կար­գի շրջա­գի­ծին մէջ, քննար­կու­մի ներ­կա­յա­ցո­ւած է ­Հոկ­տեմ­բեր 2009ին ­Ցիւ­րի­խի մէջ ստո­րագ­րո­ւած ­Հա­յաս­տան-­Թուր­քիա Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու մա­սին հար­ցը, ո­րուն վե­րա­բե­րեալ զե­կու­ցած է ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Է­դո­ւարդ ­Նալ­բան­դեան:
­Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը նիս­տի բաց­ման խօս­քին մէջ հա­կիրճ անդ­րա­դար­ձած է շրջա­նին մէջ ա­պա­հով ու հա­մե­րաշխ ա­պա­գայ կեր­տե­լու տես­լա­կա­նով իր նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ սկիզբ դրո­ւած` ա­ռանց նա­խա­պայ­ման­նե­րու ­Հա­յաս­տա­նի եւ ­Թուր­քիոյ մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւոր­ման գոր­ծա­ռոյ­թին եւ այ­նու­հե­տեւ տե­ղի ու­նե­ցած զար­գա­ցում­նե­րուն. նա­խա­գահ ­Սարգ­սեան ներ­կա­յա­ցու­ցած է ­Ցիւ­րի­խեան Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու ստո­րագ­րու­թե­նէն ետք միջ-պե­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը յա­ռաջ մղե­լու ուղ­ղու­թեամբ ­Հա­յաս­տա­նի ջան­քերն ու հա­կա­ռակ ա­նոր` մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան առ­ջեւ իր ստանձ­նած պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րու կեն­սա­գործ­ման ուղ­ղու­թեամբ տա­րի­ներ շա­րու­նակ ­Թուր­քիոյ կող­մէ դրա­կան տե­ղա­շար­ժի բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը:
­Նա­խա­գահ ­Սերժ ­Սարգ­սեան յի­շե­ցու­ցած է, որ ­Հա­յաս­տան տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով յայ­տա­րա­րած է, թէ այս հար­ցով ­Թուր­քիոյ կող­մէ նշեալ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան չփո­խո­ւե­լու պա­րա­գա­յին՝ ­Հա­յաս­տան ­Ցիւ­րի­խեան Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը չե­ղեալ պի­տի յայ­տա­րա­րէ եւ 2018 թո­ւա­կա­նի գա­րուն պի­տի մտնէ ա­ռանց ա­նոնց: Հ.Հ. նա­խա­գա­հը ը­սած է.- «­Յար­գե­լի՛ գոր­ծըն­կեր­ներ, կը յի­շէք, որ բո­լո­րիդ հա­մա­ձայ­նու­թեամբ, երբ ես նա­խա­ձեռ­նե­ցի ­Հա­յաս­տա­նի եւ ­Թուր­քիոյ մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ա­ռանց նա­խա­պայ­մա­նի կար­գա­ւո­րե­լու գոր­ծըն­թա­ցը, կ­՛ա­ռաջ­նոր­դո­ւէի շրջա­նին մէջ ա­պա­հով եւ հա­մե­րաշխ ա­պա­գայ կեր­տե­լու տես­լա­կա­նով: ­Հա­յաս­տան կա­տա­րեց կա­րե­լին մեր հան­րա­պե­տու­թեան եւ ­Թուր­քիոյ ­Հան­րա­պե­տու­թեան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը կար­գա­ւո­րե­լու բե­ռը գա­լիք սե­րունդ­նե­րուն չձգե­լու հա­մար: ­Մեր ցան­կու­թիւ­նը այդ էր, որ­պէս­զի այդ բե­ռը մենք կրենք, ա­ւար­տենք գոր­ծըն­թա­ցը եւ չձգենք ա­նոնց ու­սե­րուն: ­Սա­կայն Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու ստո­րագ­րու­թե­նէն ետք ան­ցած ի­նը տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին Ան­գա­րան, վե­րա­դառ­նա­լով իր ան­հիմն նա­խա­պայ­ման­նե­րուն, ո՛չ միայն ո­րե­ւէ քայլ չա­ռաւ ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը վա­ւե­րաց­նե­լու եւ ու­ժի մէջ մտնե­լու հա­մար, այ­լեւ ո­րե­ւէ կաս­կած չձգեց, որ ան պատ­րաստ չէ այդ գոր­ծըն­թա­ցը ի­րա­կա­նաց­նե­լու: ­Սեպ­տեմ­բեր 2017ին Մ.Ա.Կ.ի Ընդ­հա­նուր ­Ժո­ղո­վի ամ­պիո­նէն ես յայ­տա­րա­րե­ցի, որ ­Թուր­քիոյ կող­մէ Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու վա­ւե­րաց­ման գոր­ծըն­թա­ցը ըստ պատ­շա­ճի չի­րա­կա­նաց­նե­լու պա­րա­գա­յին՝ մենք գա­րուն պի­տի մտնենք այդ Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը չե­ղեալ յայ­տա­րա­րած, այ­սինքն` ա­ռանց այդ Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րուն: ­Հի­մա ե­կած է ո­րո­շում տա­լու ժա­մա­նա­կը, եւ այ­սօ­րո­ւան մեր քննար­կու­մին նիւ­թը ա՛յդ է»,- ը­սած է նա­խա­գահ ­Սերժ ­Սարգ­սեան` ա­ւելց­նե­լով, որ ­Հա­յաս­տա­նը, նա­խա­ձեռ­նե­լով այս գոր­ծա­ռոյ­թը, կը գի­տակ­ցէր, որ ա­նի­կա պի­տի չըն­դու­նո­ւէր հա­սա­րա­կու­թեան բո­լոր ան­դամ­նե­րուն ու յատ­կա­պէս սփիւռ­քի հայ­րե­նա­կից­նե­րուն կող­մէ, ո­րոնք ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վե­րապ­րած­նե­րու սե­րունդ­ներ են, այ­սու­հան­դերձ, գնաց այդ քայ­լին` գի­տակ­ցե­լով ա­նոր անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը:
Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րի զե­կու­ցու­մէն ետք Ա.Ա. ­Խոր­հուր­դի ան­դամ­նե­րը ներ­կա­յա­ցու­ցած են ի­րենց դիր­քո­րո­շում­նե­րը հար­ցին վե­րա­բե­րեալ` նշե­լով, որ դրա­ցի ­Թուր­քիան չօգ­տո­ւե­ցաւ ըն­ձե­ռո­ւած պատ­մա­կան ա­ռի­թէն, ա­ւե­լին` յա­ռաջ քա­շած իր նա­խա­պայ­ման­նե­րով ո՛չ միայն չնպաս­տեց ­Հա­յաս­տա­նի եւ ­Թուր­քիոյ մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւոր­ման, այ­լեւ բար­դու­թիւն­ներ ստեղ­ծեց ­Լեռ­նա­յին ­Ղա­րա­բա­ղի տագ­նա­պի խա­ղաղ լուծ­ման բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին մէջ` նպաս­տե­լով Ազր­պէյ­ճա­նի դիր­քո­րո­շու­մին ա­ռա­ւել կարծ­րաց­ման: Ա.Ա. ­Խոր­հուր­դի ան­դամ­նե­րը ընդգ­ծած են, որ ստեղ­ծո­ւած ի­րա­վի­ճա­կին մէջ ­Հա­յաս­տա­նին այ­լընտ­րանք չի մնար, քան դադ­րեց­նել Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու կնքման ըն­թա­ցա­կարգ­նե­րը:
Ա­նոնք նաեւ նշած են, որ ­Հա­յաս­տան ա­ւե­լի շատ հիմ­քեր ու­նէր ­Թուր­քիոյ նա­խա­պայ­ման­ներ ա­ռա­ջադ­րե­լու, սա­կայն ընտ­րեց դրա­ցի­նե­րուն հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւո­րու­մով խա­ղաղ եւ կա­յուն շրջան ու­նե­նա­լու հե­ռան­կա­րը:
Քն­նար­կու­մի լոյ­սին տակ Ա.Ա. ­Խոր­հուր­դը միա­ձայ­նու­թեամբ հա­մա­ձայ­նու­թիւն տո­ւաւ 10 ­Հոկ­տեմ­բեր 2009ին ­Ցիւ­րի­խի մէջ ստո­րագ­րո­ւած «­Հա­յաuտա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան եւ ­Թուր­քիոյ ­Հան­րա­պե­տու­թեան մի­ջեւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լու մա­սին» եւ «­Հա­յաuտա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան եւ ­Թուր­քիոյ ­Հան­րա­պե­տու­թեան մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու զար­գաց­ման մա­սին» Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու կնքման ըն­թա­ցա­կարգ­նե­րու դադ­րե­ցու­մին:
Ամ­փո­փե­լով նիս­տը` նա­խա­գա­հը ան­գամ մը եւս շեշ­տած է, որ «­Թուր­քիան խախ­տե­լով ըն­դու­նո­ւած մի­ջազ­գա­յին փոր­ձը եւ այն յանձ­նա­ռու­թիւն­նե­րը, զորս պե­տու­թիւն­նե­րը ու­նին մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան առ­ջեւ, ուղ­ղա­կի կո­պիտ ձե­ւով չվա­ւե­րա­ցուց այդ ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը` յա­ռաջ մղե­լով ա­նոնց հետ կապ եւ ո­րե­ւէ ա­ղերս չու­նե­ցող նա­խա­պայ­ման­ներ:
«Ան­գամ մը եւս կ­՛ու­զեմ կրկնել, որ մենք ոե­ւէ մէ­կուն հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ նա­խա­պայ­ման­ներ չենք ա­ռա­ջադ­րեր, եւ ոե­ւէ մէ­կուն նա­խա­պայ­ման­ներ ա­ռա­ջադ­րե­լու փորձ չու­նինք: ­Մենք փոքր պե­տու­թիւն ենք, ո՛չ հզօր զի­նո­ւո­րա­կան, ո՛չ ալ տնտե­սա­կան նե­րուժ ու­նինք, բայց մենք ան­կախ պե­տու­թիւն ենք եւ պի­տի գոր­ծենք միայն ի շահ մեր պե­տու­թեան եւ մեր ժո­ղո­վուր­դին:
«Եւ հա­շո­ւի առ­նե­լով մեր հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը այս հար­ցին շուրջ` ես նիս­տէն ետք ան­մի­ջա­պէս պի­տի ստո­րագ­րեմ հրա­մա­նա­գիր այս ըն­թա­ցա­կար­գը դադ­րեց­նե­լու մա­սին: ­Կը խնդրեմ ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րէն` մեր այս ո­րո­շու­մին մա­սին ծա­նու­ցել ­Թուր­քիոյ, որ­մէ ետք այդ հա­մա­ձայ­նա­գիր­նե­րով ստանձ­նած ո­րե­ւէ պար­տա­ւո­րու­թիւն մե­զի հա­մար ի­րա­ւա­կան ո­րե­ւէ նշա­նա­կու­թիւն պի­տի չու­նե­նայ»,- ընդգ­ծած է նա­խա­գահ ­Սարգ­սեան` նշե­լով, որ այս հար­ցին առն­չու­թեամբ ­Հա­յաս­տա­նի մօ­տե­ցում­նե­րուն մա­սին նա­մա­կով տե­ղե­կա­ցու­ցած է նաեւ Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու ստո­րագր­ման ա­րա­րո­ղու­թեան ներ­կայ բո­լոր կող­մե­րուն, յատ­կա­պէս` ­Ռու­սիոյ, Ֆ­րան­սա­յի, ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու եւ ­Զո­ւի­ցե­րիոյ նա­խա­գահ­նե­րուն, Եւ­րո­պա­կան ­Միու­թեան ­Խոր­հուր­դի նա­խա­գա­հին, ինչ­պէս նաեւ Եւ­րո­պա­կան ­Խոր­հուր­դի ընդ­հա­նուր քար­տու­ղա­րին` շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­լով ա­նոնց եւ բո­լոր այն եր­կիր­նե­րուն ու մի­ջազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րուն, ո­րոնք ա­ջակ­ցու­թիւն ցու­ցա­բե­րած են այս նա­խա­ձեռ­նու­թեան:
«Ես կ­՛ու­զեմ մեր հան­րու­թեան եւ ձեր ու­շադ­րու­թիւ­նը հրա­ւի­րել եր­կու հան­գա­ման­քի վրայ:
«­Հան­գա­մանք ա­ռա­ջին` իմ խո­րին հա­մո­զու­մով, մեր ան­ցած ճամ­բան շատ օգ­տա­կար էր: Երբ մենք կը սկսէինք բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին, բնա­կան է, որ կը նա­խա­տե­սէինք եր­կու ելք` դրա­կան կամ բա­ցա­սա­կան: Եւ ե­կանք այն եզ­րա­կա­ցու­թեան, որ եր­կու պա­րա­գա­յին ալ մենք շա­հող ենք. ե­թէ յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լը յա­ջո­ղի` ա­տի­կա կը բխի եր­կու ժո­ղո­վուրդ­նե­րու շա­հե­րէն, ե­թէ չյա­ջո­ղի, ա­պա մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թիւ­նը կը հա­մո­զո­ւի, որ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը պէտք է փնտռել այլ տեղ, յա­մե­նայն դէպս ոչ ­Հա­յաս­տա­նի գոր­ծե­լաո­ճին մէջ: Եւ կը կար­ծեմ` մենք ա­նոր ամ­բող­ջո­վին հա­սած ենք: Չ­կայ մի­ջազ­գա­յին կա­ռոյց, չկայ շատ թէ քիչ մի­ջազ­գա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րուն մաս­նակ­ցող ո­րե­ւէ պե­տու­թիւն, որ ու­նե­նայ այլ կար­ծիք: Եւ այդ կար­ծի­քը բազ­միցս մենք լսած ենք հրա­պա­րա­կաւ` թէ գնդա­կը ո­րո՛ւ դաշտն է, թէ ո­րո՛ւ պատ­ճա­ռով չեն վա­ւե­րա­ցո­ւիր այս Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը:
«­Հան­գա­մանք երկ­րորդ` ինչ­պէս ը­սի, մեր սկզբուն­քա­յին դիր­քո­րո­շու­մը կը մնայ ան­փո­փոխ. մենք խո­րա­պէս հա­մո­զո­ւած ենք, որ ­Հա­յաս­տա­նի եւ ­Թուր­քիոյ մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լը, այ­նու­հե­տեւ այդ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու զար­գա­ցու­մը կը բխին մեր եր­կու ժո­ղո­վուրդ­նե­րու շա­հե­րէն: ­Գի­տէք, վստա­հա­բար, շա­հը ակն­յայտ է, բայց միշտ վա­զել այդ շա­հին ե­տե­ւէն` յոյս չու­նե­նա­լով, թէ ո­րե­ւէ պա­րա­գա­յի կրնաս հաս­նիլ, այդ ըն­թաց­քին կրնաս շատ բան կորսնց­նել: Ուս­տի, մենք պատ­րաստ կ­՛ըլ­լանք ­Թուր­քիոյ հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լու, ե­թէ այս գի­տակ­ցու­մը ըլ­լայ նաեւ թրքա­կան կող­մին մօտ: Ե­թէ վա­ղը, միւս օ­րը ըլ­լան ա­ռա­ջարկ­ներ, մենք պատ­րաստ պի­տի ըլ­լանք այս ա­ռա­ջարկ­նե­րը քննար­կե­լու, իսկ մինչ այդ մենք կ­՛աշ­խա­տինք զար­գա­նա­լու այն­պէս, ինչ­պէս մին­չեւ հի­մա կը զար­գա­նա­յինք` ա­ռանց ­Թուր­քիոյ հետ ու­նե­նա­լու դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ»,- ընդգ­ծած է հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը:

Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը Չե­ղեալ Ն­կա­տե­լու
Վե­րա­բե­րեալ ­Նա­խա­գահ Սարգ­սեա­նի Հ­րա­մա­նա­գի­րը

­Ղե­կա­վա­րո­ւե­լով 2005 թո­ւա­կա­նի փո­փո­խու­թիւն­նե­րով ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան ­Սահ­մա­նադ­րու­թեան 55րդ ­յօ­դո­ւա­ծի 7րդ ­կէ­տով եւ հիմք ըն­դու­նե­լով «­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան մի­ջազ­գա­յին պայ­մա­նա­գիր­նե­րու մա­սին» ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան օ­րէն­քի 39.1 յօ­դո­ւա­ծի ա­ռա­ջին մա­սը` նա­խա­գահ ­Սերժ ­Սարգ­սեա­նը ո­րո­շած է.
1.- ­Դադ­րեց­նել 2009 թո­ւա­կա­նի 10 ­Հոկ­տեմ­բե­րին ­Ցիւ­րի­խի մէջ ստո­րագ­րո­ւած «­Հա­յաuտա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան եւ ­Թուր­քիոյ ­Հան­րա­պե­տու­թեան մի­ջեւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տե­լու մա­սին» եւ «­Հա­յաuտա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան եւ ­Թուր­քիոյ ­Հան­րա­պե­տու­թեան մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու զար­գաց­ման մա­սին» Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու կնքման ըն­թա­ցա­կար­գը:
2.- ­Յանձ­նա­րա­րել ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րին` Ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու կնքման ըն­թա­ցա­կար­գը դադ­րեց­նե­լու մա­սին ծա­նու­ցել ­Թուր­քիոյ ­Հան­րա­պե­տու­թեան: