Պերլինի Հենրիխ Պէոլի անուան հիմնադրամի կեդրոնէն ներս կայացած է Հայոց Ցեղասպանութեան մէջ Կայսերական Գերմանիոյ դերակատարութեան նուիրուած գիտական յօդուածներու հաւաքածուի շնորհանդէսը,- կը հաղորդէ News.am՝ վկայակոչելով DWը:
Այս նիւթը արդիական դարձած է, երբ Պունտեսթակը մէկ տարի առաջ ընդունեց բանաձեւ, որով առաջին անգամ ու պետական մակարդակի վրայ Գերմանիա ճանչցաւ Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Այդ բանաձեւը հաճելի չէր Թուրքիոյ ու դարձած է գերմանական-թրքական յարաբերութիւններու կտրուկ սառեցման պատճառներէն մէկը:
Ի՞նչ գիտէին Պերլինի մէջ 1915ին
Կը պարզուի, թէ Պերլինի մէջ 1915ին շատ բան գիտէին Օսմանեան Կայսրութեան մէջ հայերու զանգուածային սպանութիւններու ու աքսորի մասին: Պատմաբան Քրիսթին Պշիխոլցը Գերմանիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան արխիւին մէջ գտած է ապացոյց, որ կայսերական Գերմանիոյ կառավարութիւնը ոչ միայն հոյակապ տեղեկացուած էր այդ իրադարձութիւններու մասին, այլեւ՝ կը հասկնար, որ Օսմանեան Կայսրութենէն հայերու աքսորի ռազմական անհրաժեշտութեան մասին Երիտթուրքերու վստահեցումները անհիմն էին:
Գերմանիան,- կը պատմէ Պշիխհոլց,- Օսմանեան Կայսրութեան մէջ ունէր հիւպատոսական հաստատութիւններու մեծ ցանց, որու աշխատակիցները Պերլինին կը զեկուցէին հայերու դրութեան մասին: Ի դէպ՝ ոչ միայն Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի տարիներուն, այլեւ՝ ատկէ առաջ: Այնպէս որ Գերմանիոյ կառավարութիւնը գիտէր, թէ ի՛նչ բարդ դրութեան մէջ էր հայ բնակչութիւնը ու որքան պայթիւնավտանգ էր իրավիճակը:
Հաւաքածուի շնորհանդէսի ժամանակ Հայոց Ցեղասպանութեան հետազօտութեան գերմանական կեդրոնի ղեկավար Ռոլֆ Հոսֆելդ մէջբերած էր զեկոյց մը, զոր 1915ի Յուլիս 7ին Կ.Պոլիսէն Պերլին ուղարկած էր Գերմանիոյ դեսպանը:
Դիւանագէտը կը գրէր, որ թրքական իշխանութիւններու նպատակն է հայ ցեղի ոչնչացումը Օսմանեան Կայսրութեան մէջ: Նոյնատիպ գնահատականներ կանոնաւոր տրուած են նաեւ հետագայ զեկոյցներու մէջ:
Գերմանացի դիւանագէտները, անոր խօսքով, բաւական ճշգրիտ նկարագրած են այն, ինչ հետագային կոչուեցաւ ցեղասպանութիւն: Նոյնիսկ ռազմատենչ Գերմանիոյ մէջ, Հոսֆելդի խօսքով, չէին համարեր, որ այդ միջոցառումները ռազմական իմաստ ունին:
Պերլինը անգործ չէ մնացած
Վերոնշեալ բանաձեւին մէջ գերմանացի խորհրդարանականները ոչ միայն 1915-1916 թուականները Օսմանեան Կայսրութեան մէջ տեղի ունեցած զանգուածային կոտորածները ցեղասպանութիւն կոչած են, այլեւ՝ նշած ատոր համար Գերմանիոյ պատասխանատուութիւնը, որ այն ժամանակ Օսմանեան Կայսրութեան դաշնակիցն էր:
Պատգամաւորները համարած են, որ Պերլին ոչինչ ձեռնարկած է, հայերու աքսորն ու սպանութիւնները դադրեցնելու համար: Սակայն պատմաբանները պարզած են, որ ատիկա այդպէս չէ: Կամ ալ այդքան ալ այդպէս չէ:
Քրիսթին Պշիխխոլց կ՛ընդունի, որ Պերլին այդ ժամանակ կը համարէր, թէ Գերմանիան ու Օսմանեան Կայսրութիւնը համատեղ կը պայքարին Դաշնակից Ուժերու դէմ ու ատոր համար ալ աշխոյժ չէր հակազդեր հայերու նկատմամբ բռնութիւններուն: Բայցեւայնպէս, գերմանացի դիւանագէտներն ու զինուորականները որոշ քայլերու ձեռնարկած էին:
Օրինակ՝ սպաներէն քանի մը հոգի կրցած էին խոչընդոտել խումբ մը հայերու աքսորը, իսկ որոշ զինուորներ անոնց օգնած են, գումար փոխանցած, որ փախչին:
Եղած են նաեւ սպանութիւնները կանխելու դիւանագիտական փորձեր,- կը պատմէ ան,- գերմանացի դիւանագէտները իրենց վրդովմունքը յայտնած են իրենց ազդարարող նամակներով, բայց ապարդիւն:
Հայերու հետապնդումներուն դէմ Գերմանիոյ կառավարութեան ու դեսպանատան բազմաթիւ բողոքներուն միայն մէկ պատասխան ստացած են: 1915ի Դեկտեմբերին,- կը պատմէ Ռոլֆ Հոսֆելդը,- Օսմանեան Կայսրութեան կառավարութիւնը Գերմանիոյ պաշտօնապէս յայտնած էր իր ներքին գործերուն միջամտելու անթոյլատրելիութեան մասին: «Մի կարծէք, թէ 1915ին Օսմանեան Կայսրութիւնը գերմանական կիսագաղութի պէս բան մը էր»,- կ՛ըսէ Հոսֆելդ:
Հայոց ցեղասպանութիւնն ու Հոլոքոսթը
Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի աւարտէն ետք, Գերմանիոյ մէջ սկսան մոռնալ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին, բայց յետոյ ատոր մասին յիշեցին ուժ հաւաքած «ազգային ընկերվարական»ները (Հիթլէրի կուսակցութիւնը — «Ա.Օ.»): Իրենց թերթերու ու ամսագիրներու էջերուն անոնք սկսան ոչ թէ հերքել ցեղասպանութեան փաստը, այլ զայն ներկայացնել որպէս ազգաբնակչութեան ժամանակակից քաղաքականութեան թոյլատրելի մեթոդ: Այս նիւթով յօդուած մը գտած են նացիական ամսագրին մէջ, որ թողարկուած էր դեռ 1923էն ալ առաջ:
«Հիթլերի պատկերացումով` Հայոց Ցեղասպանութեան գաղափարակիր Էնվեր փաշան մէկն էր, որ մաքրած էր ազգը,- կը բացատրէ Հոսֆելդը,- Էթնիկ զտման ու ատոր բնորոշ բռնութիւններու այդ գաղափարը սկիզբէն եղած է «ազգային-ընկերվարական»ներու գաղափարախօսութեան մէկ մասը»: Ըստ պատմաբանին` հայերու զանգուածային ոչնչացումը Օսմանեան Կայսրութեան մէջ Հիթլերը դրդած էր այն մտքին, որ նման մեթոդը կիրառելի է նաեւ Գերմանիոյ մէջ` հրեաներու նկատմամբ:
«Եռագոյն»