Նման է Սրբազան Խաչափայտի խորհուրդին. քրիստոնէական իր երկնային մեկնաբանութեամբ՝ սա արեամբ մաքրուելու խորհրդաւոր հիմքը ունի, որ եւ ՈՒԽՏն է կեանքի ու մահուան գեր-իմանալի պաշտամունքին Ստեղծիչ Աստուծոյ։ Բայց եւ մատուցողին անմիջական մասնակցութեամբ, մատուցմամբ՝ ՈՒԽՏն է ժողովուրդի մը, իր Աստուծոյ հետ կնքած. եւ արիւնը անոր անջնջելի կնիքն է։
Քրիստոսապաշտ իմ ժողովուրդ, 102 տարիներ առաջ զոհաբերուեցար՝ Վասն Հաւատոյ եւ Վասն Հայրենեաց։ Վերանորոգեցիր հին եւ նոյն սրբազան ուխտդ՝ ամբողջական պատկերովդ, մահուան զոհարան բարձրացար՝ որպէս անմեղ գառներ մէկուկէս միլիոն հոգի… որ եւ գրաւականն է հաստատակամութեանդ՝ միեւնոյն սրբազան ուխտին տէրը ըլլալուդ եւ տէրը մնալուդ՝ որպէս ժողովուրդ՝ մեր հայրերու հաւատքին, վճռակամութեան։
Վահագներու եւ Անահիտներու խորանը ոչինչով կը տարբերի այս ուխտէդ, քանի նոյն պաշտամունքի խորանին վրայ բազմած էին անոնք՝ մեր նախահայրերը, որպէս չաստուածներ՝ պաշտամունքի առարկայ, անմեռութեան անմահութեան հաւատքի վրայ խարսխուած։ Այդ պաշտամունքը Հայրերուդ սէրն էր զաւակներուն՝ քեզի, եւ քու զոհաբերումդ՝ նշան անոնց՝ Հայրերուդ սիրոյն։
Մենք այսօր եկած ենք այս անմահներու յուշարձանին՝ յարութեանդ աւետիսը շեփորող զանգիդ առաջ, կանգնելու արդարօրէն որպէս ժառանգորդներ, որպէս դժոխային գազանաբարոյ սպանդէն վերապրողներու զաւակներ… Աստուծոյ սէրը՝ մեր սրտերուն յար եւ նման մարդացած Աստուածորդիին՝ որ մարդկութեան փոխարէն իր Խաչի մահով մատոյց մեր սէրը՝ Հայր Աստուծոյ։
Տարօրինակ է այս ժողովուրդին կամքը. պաշտամունքի խորանին հազարամեակներ նոյն ժողովուրդի նախահայրերն էին նստած՝ ե՛ւ առաջ, ե՛ւ այսօր՝ Սրբացած Նահատակներդ, որպէս սրբազան աղբիւրը՝ ակո՛ւնքը մեր ցեղին եւ կեանքին։
Միթէ նոյն սրբարանը չէ՞ ԿԵՆԱՑ ՓԱՅՏԸ՝ խաչը Գողգոթային՝ որուն փարեցանք 2000 տարիներ առաջ… եւ արեան այդ խորհուրդով կնքուած՝ զաւակներուդ ինքնամատուցումը ահաւասիկ դեռ երէկ, 102 տարիներ առաջ, նոյն սրբութիւններուն պաշտամունքովը, ամբողջական սիրովը, լրիւ հաւատքով տոգորուած Հայոց Լեռնաշխարհի գողգոթան բարձրացանք՝ խաչուեցանք, վասն հաւատոյ եւ վասն հայրենեաց։
Կանգնած ենք պատմութեան լուսարձակին դիմաց, եւ սա պահուն երբ կ՛ապրինք՝ կը վերյիշենք պատմութեան այս սեւ էջը՝ Մեծ Եղեռնը… Միւս կողմէ կը վերակենդանացնենք մէկ կողմէ մեր հայրերուն սէրը ազգին եւ մեր Հայրենիքին ու սրբութիւններուն հանդէպ՝ որու սիրոյն տեղի ունեցաւ զոհաբերումը, բայց եւ միւս կողմէ այսօր կը վերանորոգենք այն քաջարի մեր հայրերու կա՛մքին կառչած մնալու որոշումը, կեանքի մեր իրաւունքը… գոյատեւելու, ամէն իմաստուն միջոցառումներով՝ մինչեւ ինքնազոհմամբ՝ մահուամբ, որ մեր այսօրուան գոյութեան երաշխիքն ու դեղն է անկասկած։
Ապրիլի 24ը տխրագոյն սոսկալի թուականն է մեր արդի պատմութեան, բայց եւ վստահ եղէք, սեւ էջն է համայն մարդկութեան պատմութեան։ Վերապրողներուդ, անցնող չորս սերունդներու ընթացքին, սեւ սուգի դրօշը սպիտակեցաւ. կարմիր արեան գոյնը փոխակերպուեցաւ գարնանային երբներանգ ծաղկումին՝ ջրհեղեղէն վերջ, Ծիածանին՝ յաղթական եռագոյնին, եւ բնական ընթացքով մը ա՛յսօր այդ ահաւոր օրն ու տարին կ՛ընդունինք որպէս մանանան ապրելո՛ւ, մանանան՝ հզօրանալո՛ւ եւ վերածնելո՛ւ Յարութեան՝ նոր խորհրդանշական նշանախօսքով։
Այս հաւատքով սնած, այս հաւատքով մեծցած հազարամեակներու այս ժողովուրդը չի մեռնիր, Կ՛ԱՊՐԻ՛։
Քանի կեանքի հաւատացող ժողովուրդ է Հայը, ստեղծագործ, Աստուծոյ շունչովը սնանող, ունի եւ Աստուծոյ պատկերը, եւ զաւակն է՝ Դրախտավայր երկիր Հայաստանի։
Օրեր առաջ, մեր հայ աղբիւր թերթը՝ «Ազատ Օր» կը յիշեցնէր ու որպէս լուր կը հաղորդէր, թէ՝ «հարիւր քսան երկու տարիներ առաջ նոյն Ապրիլին, 19 Ապրիլ 1895ին եւրոպական դիւանագիտութիւնը ձեռնարկեց հայկական վեց նահանգներու բարենորոգումներու Մայիսեան ծրագրի մշակումին»… Բայց մինչեւ շարժին ի խնդիր այդ ծրագրի գործադրութեան՝ հայութեան միջնաբերդի, Սասունի ժողովուրդը ջարդուեցաւ աւելի քան 300.000 զաւակներէդ, նենգ դահիճին ձեռքով… Այդ ատեն աշխարհ սարսեցաւ։
Ինչո՞ւ չհաղորդենք բարենորոգումներու մեր իրաւունքին այդ լուրը նոյն այդ պետութիւններուն, վեհաժողովներու պարարտացած մեծերուն, թէ՝ արդար մեր իրաւունքն էր եւ է. կը պահանջենք մեր արդար իրաւունքը ոչ միայն այսօր՝ 102րդ տարին, այլ մշտապէս, ու յոյսով ենք, թէ մինչեւ 122րդ տարին Ցեղասպանութեան՝ ժամանակի անիւը կը դադրի, ետ կը դառնայ ու կը վերանորոգուի, կրկին տարիներ առաջ, այդ վճռական օրը։
Հատուցէք մեր արդար իրաւո՛ւնքը. ո՞ւր են վիշապներ սպաննող ձեր հեծեալները։ Այստեղ հրէշածին վիշապ մը կը տուայտի ազատութեան մէջ… վերադարձուցէք հայութեան իրաւունքը՝ դուք, որ ջարդերը լռութեան մղեցիք, ձեր ստացած կաշառքներով՝ չքնաղ Կիպրիան, կամ՝ ուրիշներու ստացած արիւնոտ ոսկիներով…
Թուրանական թշնամին օրեր առաջ, երբ Ապրիլ ամիսը մօտեցաւ ու ամօթի պատին առաջ կրկին կանչուելու վախը զգաց… եւ զգաց, թէ օղակները սկսան սեղմուիլ իր շուրջ… մեղսակցութեան ու առաւել յանցագործութեան անարգ պիտակը իր ճակտէն ուզեց հանել եւ իր դաշնակից Գերմանիային եւ անոր գերմանացի սպաներու ճակտին փորձեց նետել, որպէս բուն աղբիւրը հայոց դէմ գործուած անմարդկային Մեծ Եղեռնի գազանութեան։
Շատ սխալեցար ո՛վ անարգ ու նենգ թշնամի՝ խաղաղ ու ստեղծագործ, հաւատարիմ ու խաղաղասէր քաղաքացիներուդ հանդէպ։ Կու գայ հատուցմանդ օրը եւ չ՚ուշանար…։
Ո՜վ թանկագին նոր սերունդ՝ Ցեղասպանութենէն վերապրողներու թոռներ, Հայկի, Արամի, Նժդեհի զաւակներ, ո՜վ առիւծի ձագեր… Նեմեսիսներու ժառանգորդներ, ձեր առաջ ունիք քսան տարիներ՝ վերաթնութեան ու հրաշաստեղծ իրագործումներու տարիներ։ Ժամանակն է մերազն ժողովուրդը ցաւազրկելու՝ ցաւազրկելու մեր Մեծ Եղեռնի ցաւէն, մեր սրտերու, մեր հոգիներու խո՜ր ՑԱՒէն. ու անոր դեղն ու դարմանը աշխարհով մէկ դէպի երկիր՝ դէպի երկիր նոր զօրակոչն է, աշխարհասփիւռ նժդեհութենէն նոր հայահաւաքի կոչն է… նոր յեղափոխական կամքով, աշխարհէն դէպի դրախտավայր վերադարձի բալասանը՝ նախքան որ օտարաձուլման վատ ու անարգ ախտը մեր ներկայ աշխարհով մէկ, մեր սերունդներուն արիւնը վարակէ։
Ինչու չէ, պրկէ ջիլերդ ու թող արթննայ արիական արիւնդ, հերոսի կամքդ, նեմեսիսներու արդար բազուկդ։
Ահա՛ ջահը քեզ կը յանձնենք, ո՜վ պատուական մեծ ազգին մեծ հոգիներ՝ Վաղուան մեր յոյսն ու փրկութիւնը. այսօր ձայնդ աւելի բա՛րձր թող հնչէ, աւելի բա՛րձր, աւելի ուժե՛ղ թող կանչէ՛։ Սարսափեցու՛ր թշնամին՝ հայու հոգիէն ժայթքող կրակո՛վդ, ու թող գիտնան, թէ այս նահատակ ժողովուրդի մարտականները կան, ներկա՛յ են… ու գիտնան, թէ հայը չի՛մեռնիր մինչեւ արդարութիւն ու կը կանգնի արդարութեան սուրը իր ձեռքին։
Յարգանք Ձեզ՝ հայոց սրբազան բիւրաւոր Նահատակներ։
ԿՈՄԻՏԱՍ ԱՐՔ.ՕՀԱՆԵԱՆի ուղերձը՝ 24 Ապրիլին
Յունահայոց թեմակալ Կաթողիկոսական Փոխանորդ ԿՈՄԻՏԱՍ ԱՐՔ.ՕՀԱՆԵԱՆի ուղերձը՝ 24 Ապրիլ 2017ին, Նէա Զմիռնիի Հայոց Նահատակաց յուշակոթողին առջեւ կայացած ոգեկոչման արարողութեան ընթացքին