Մարիա Մարկոսեան-Տամատեան
Հայկական երաժշտութիւնը աշխարհը ճանչցաւ Կոմիտասով։
Կոմիտասի շնորհիւ հայը պահպանեց իր մշակոյթը, ազգային-աւանդական երգամտածողութեան առանձնայատկութիւնները, նկարագիրը, ազգային ինքնութիւնը։ Կոմիտա՛սը բացայայտեց հայ ժողովրդի ստեղծագործական ձիրքն ու երաժշտական լեզուի ինքնատիպութիւնը: Կոմիտասը իր կեա՛նքը նուիրեց հայ ազգային երաժշտութեան գիտական, ստեղծագործական եւ բանահիւսական մակարդակի ուսումնասիրութիւներուն։ Ան է գիւղէ գիւղ, քաղաքէ քաղաք փնտրելով ու բացայայտելով՝ մոռացումէ փրկած հայ ժողովուրդի կերտած մշակոյթը՝զբաղուելով հայկական ժողովրդական երաժշտութեան բանահաւաքչական եւ նօթագրման աշխատանքներով։
Կոմիտասը՝ մարդ, որ ամբողջ ժողովուրդի մը համար գիտական հիմքերու վրայ ստեղծեց երաժշտական հայեցի մտածողութեան նոր համակարգ մը՝ հայուն բնորոշ եւ տիպական։ Աւելին, այն նաեւ ճանաչելի ու հասկանալի դարձուց զարգացած մշակոյթ ունեցող աշխարհի՛ համար հայկական երաժշտութիւնը։ Եւ ահա այսօր, աշխարհը, աշխարհասփիւռ հայ եւ օտար մշակութասէր հասարակութիւնը կը տօնէ հայ դասական երաժշտութեան հիմնադիրի՝ երաժշտագէտի ու գիտնականի, խմբավարի ու մանկավարժի, երգահանի, երաժիշտ-բանահաւաքի՝ մեր յանճարեղ Կոմիտաս վարդապետի ծննդեան 150ամեակը։
Յունաստանի «Համազգային»ը եւս՝ իր յարգանքի տուրքը մատուցեց Վարդապետին, իր ծննդեան 150 ամեակի առիթով։ Շրջանային վարչութեան կազմակերպութեամբ, Շաբաթ՝ 25 Յունուարին, «Համազգային»ի «Յակոբ Փափազեան» երկսեռ երգչախումբը իր ելոյթով ոգեկոչեց վառ յիշատակը յանճարի՝ անոր թողած աւանդին եւ գործունէութեան։ Կոմիտաս-150՝ ձեռնարկը տեղի ունեցաւ Աթէնքի կեդրոնը գտնուող յունաց Կաթողիկէ Մայր եկեղեցւոյ մէջ, ճարտարապետական շինութեան հրաշագեղ տաճարի մը մէջ, որ նաեւ հանդիսացաւ ձեռնարկի կազմակերպման յաջողութեան գրաւականներէն մէկը։ Հայ, յոյն եւ օտարերկրեայ քաղաքացիներ կանուխէն կը շտապէին մուտք գործել եւ տեղ ապահովել, սակայն շատերը, նոյնիսկ ոտքի մնացողները լեփ-լեցուն սրահին մէջ (շուրջ 500 հոգի)՝ ակնածանքով կը սպասէին համերգի մեկնարկին։
Երեկոյի բացումը կատարեց հանդիսավարուհի ընկ. Լիլիթ Վարդանեան. «Համազգային մշակութային եւ կրթական միութիւնը առիթը կ‘ընծայէ մեզի երկիւղածութեամբ խոնարհելու Պարոյր Սեւակի ներշնչումով, հայ երգի «անլռելի զանգակատուն»՝ Կոմիտաս վարդապետի հանճարին առաջ, իր ծննդեան 150ամեակին նուիրուած այսօրուայ ձեռնարկով։ Բնական է՝ հնարաւոր չէ ելոյթի մը սահմանափակ ժամանակին անդրադառնալ իրեն ձօնուած հսկայական գրականութեան, յուշագրութիւններուն կամ բանաստեղծութիւններուն։ Մեծն Կոմիտասի փառահեղութիւնը արդէն ոչ մէկ այլ տեղ կը սեղմի, բացի մեր հոգիներէն ու մտքերէն ներս»։ Շարունակելով՝ ան նշեց, որ երեկոյի ընթացքին պիտի ընթերցուին Կոմիտասի կեանքէն յատկանշական դրուագներ, ապա ծանօթացնելով բարձրորակ մակարդակի մեր մշակոյթը՝ հայ եւ օտար ունկնդիրները պիտի լիցքաւորուին եւ պիտի զգան իրենց հոգիներէն ներս Կոմիտասի գործը՝ իբրեւ հայրենաշունչ մատեան եւ Մեծ Վարդապետը՝ իբրեւ հայ երգի Մեսրոպ Մաշտոցը։ Հայերէն եւ յունարէն բացման խօսքէն վերջ, ան ներկայացուց Կոմիտասի կենսագրական հակիրճ տեղեկութիւններ, որ միաժամանակ յունարէնի թարգմանուած կը ցուցադրուէր եկեղեցւոյ սրահին մէջ տեղակայուած պաստառին վրայ։ Ողջ երեկոյի ընթացքին ցուցադրուեցան նաեւ պատկերներ Կոմիտասի կեանքէն, այդպիսով Վարդապետի անմահ ներկայութիւնը զգալի դարձնելով հանդիսատեսին։ Յաջորդաբար «Յակոբ Փափազեան» երկսեռ երգչախումբը, մաեսթրօ Մկրտիչ Գրիգորեանի խմբավարութեամբ կատարեց՝ «Հայր Մեր»ը։ Հարցին, թէ որքան ժամանակ է, որ երգչախումբը կը նախապատրաստուի այսպիսի պատասխանատու ելոյթիմը համար՝ խմբավարը պատասխանեց. «Մօտաւորապէս չորս ու կէս ամիս է, որ հետեւողական փորձերով ու աշխատանքով Կոմիտասի ծննդեան 150ամեակին նուիրուած համերգին կը պատրաստուէինք՝ ընթացքին կամքէ անկախ պատճառներով ծագած դժուարութիւններով հանդերձ։ Մեր խումբը բաղկացած է սիրողականներէ, եւ ամէն մէկը իր անձնական ու ընտանեկան խնդիրներով ծանրաբեռնուած՝ ի վերջոյ դիմագրաւեցինք դժուարութիւնները եւ համերգը տեղի ունեցաւ մեր ուզած որակով ու արդիւնքով»։
Յաջորդաբար հնչեցին Կոմիտասի «Քրիստոս ի մէջ» եւ «Սուրբ, Սուրբ» հոգեւոր երգերը։ Ելոյթի անցումային դադարներուն կը ղողանջէին երաժշտական ձեռքի զանգակներ (hand chime), որ կը կատարէին երիտասարդներ Երուանդ Մանուկեան, Վիգէն Բարդամեան եւ Սերգօ Սամուէլեան՝ ազդարարելով յաջորդ երգի սկիզբը։
… Վարդապետը կ՚ըսէ. «Հայ ժողովուրդն ունի իր երգը: Մարդիկ կան, որոնք յայտարարում են, որ հայ երաժշտութիւն գոյութիւն չունի եւ որ եղածը այլ ժողովուրդներու մշակոյթի ազդեցութիւնն է կրում: Մինչդեռ հայկական երաժշտութիւնն այնքան ազգային է եւ այնքան ինքնուրոյն, որչափ նրա լեզուն ու գրականութիւնը, որովհետև իւրաքանչիւր ազգի երաժշտութիւն ազգի հնչիւնական ելեւէջներից է սնուում», հատուած մը հանդիսավարուհիի խօսքէն, որմէ յետոյ հեզասահօրէն երգչախումբը կատարեց յայտագիրին նշուած ընդհանուրին 14 երգեր, շարականներ եւ ժողովրդական ստեղծագործութիւններ՝ գրաւելով ունկնդիրներու սիրտը եւ կոմիտասեան յաւիտենական մեղեդիով բարձր հոգեւոր զգացումներ հաղորդելով ներկաներուն։ «Խոր զգացումներով աշխատեցայ, Կոմիտաս ներկայացնելը դիւրին գործ չէ. պէտք է հասկնաս իր հոգին, իր մտածելակերպը եւ մանաւանդ երաժշտութիւնը։ Որքան շատ զբաղուիս, այնքան աւելի կ՚ընկալես Վարդապետի ներաշխարհն ու տաղանդը։ Ան կոչուեցաւ Մեծն Կոմիտաս, յատկապէս իր բացառիկ երաժշտագիտական հմտութիւններու եւ ուսմունքի շնորհիւ (αντίστιξη — ձայնակարգութիւն՝ բազմաձայն մեղեդիներու զուգակցման ներդաշնակ ամբողջականութիւնը)։ Միշտ զգուշութեամբ կը մօտենամ Կոմիտասի ստեղծագործութիւններուն, պէտք է նախ եւ առաջ գտնել հանճարի երաժշտութեան բանալին, որ երկար տարիներու համառ ջանք եւ ուսումնասիրութիւն կը պահանջէ», մեր զրոյցի ընթացքին ըսաւ խմբավար Մկրտիչ Գրիգորեան։ Այն հարցին, թէ արդեօ՞ք արդարացան իր սպասելիքները այս ելոյթէն՝ մաեսթրօն նշեց, որ երգչախումբի հետ միասին անչափ հսկայական աշխատանք տարած էին եւ կ՚ուզէին կատարեալ ըլլայ ամէն ինչ. «Ելոյթէն ընդամէնը հինգ ժամ առաջ հայրս կորսնցուցած էի, բայց պատրաստակամ եղայ եւ պէտք էր ձեռնարկը յաջողութեամբ իրականանար։ Ջանացինք եւ կարծեմ թէ յաջողեցանք։ Ակնկալիքներ ունիմ, որ մեր հայրենակիցները, յատկապէս երիտասարդներ եւ արական ձայներ դիմեն եւ մաս կազմեն մեր երգչախումբին՝ նպաստելով գաղութէն ներս հայ երգարուեստի զարգացման։ Մեր երգչախումբը այնպիսի խումբ մըն է, որ կ՚արժէ հետամուտ ըլլալ նորանոր որոնումներու, իսկ յամառ, խիզախ եւ հետեւողական աշխատանքը յաջողութեան հասնելու հիմնական պայմաններէն է. խօսքեր, որոնք յաճախ կ՚ըսեմ երգչախումբի մեր մասնակիցներուն։ Ջերմ շնորհաւորութիւններս բոլորին»։
Համերգը իրենց ներկայութեամբ պատուեցին Աթէնքի քաղաքապետարանի պաշտօնէութեան նախագահ Խրիսթոս Թենտոմաս, Յունահայոց Թեմակալ Առաջնորդ Գեղամ արք. Խաչերեան, Հայ Կաթողիկէ համայնքի ժողովրդապետ Յովսէփ ծ.վ. Պէզազեան, Հայ Աւետարանական համայնքի հովիւ վերապատուելի Վիգէն Չոլաքեան, Յունաստանի կաթողիկէ Առաջնորդարանի ներկայացուցիչը՝ Հայր Եորղիոս Ալթուվաս, քահանայից դասը: Ներկայ էին նաեւ Ազգային վարչութեն, Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Կեդր. կոմիտէի, Հ.Յ.Դ. Հայ դատի յանձնախումբի, ազգային կառոյցներու եւ միութիւններու ներկայացուցիչներ, հայ եւ օտար մշակութասէր, երաժշտասէր հանդիսատեսներ։
«Կոմիտաս վարդապետ սկիզբ մըն է, որ վախճան չունի: Ան պիտի ապրի ժողովուրդով, հայ ժողովուրդը պիտի ապրի իրմով, ինչպէս այսօր, այնպէս ալ յաւիտեան», այս խօսքերով ամփոփեց երեկոն հաղորդավարուհի Լիլիթ Վարդանեան, ապա «Համազգային»ի Շրջանային վարչութեան կողմէ շնորհակալութիւն յայտնեց բոլոր ներկաներուն, յատկապէս խմբավարին, երգչախումբի անդամներուն, տիկին Մաննիկ Աշրեանին՝ նիւթերը պատրաստելու համար եւ բոլոր մասնակիցներուն, որ իրենց ներդրումը ունեցած էին ձեռնարկի կազմակերպման ընթացքին։
«Մինչդեռ յուսով» եւ «Ո՜հ ինչ քաղցր բան» երգերու կատարումներով աւարտին մօտեցաւ Կոմիտասի 150ամեակին նուիրուած համերգը՝ ժողովուրդի ոտնկայս ծափահարութիններու ներքոյ՝ գոհունակ հայեացքներով, Կոմիտասեան ոգիի հոգեւոր բաւարարուածութեամբ, շնորհաւորանքի խօսքերով եւ յաջողութեան նորանոր մաղթանքներով։
