(Բանտի պատմութիւններ)
ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐ — ԾՐԱԳՐՈՒՄՆԵՐ…
ՄԻՆՍԱՐ
Աստուած մեզի խելք ու տրամաբանութիւն տուեր է եղեր, որպէսզի կեանքերնիս ուզածնո՜ւս պէս ծրագրենք…
Մենք կ’առնենք եղեր, մեր կեանքի բոլո՛ր որոշումները…
Հա, հա… խնդամ տէ պարապի չերթայ…
Տահա չեղաւ եա՜…
Այսինքն մեր աշխարհ գալու որոշումը մե՞նք առեր ենք…
Անշո՛ւշտ եւ ոչ…
Չէ՛, եկէք հիմա ծուռ նստինք շիտակ խօսինք…
Մեր հայրը ու մայրը որոշեց, ծրագրեց եւ առանց մեզի հարցնելու, օրին մէկը՝ չուո՜ւո՜ւբ, սոխի գլուխի պէս, այս պարապ աշխարհը բուսանք… ու այդ օրէն սկսեալ… հիմա պիտի ըսէի թէ մեր մարը ինչ եղաւ եա՜… վերջապէս…
Եւ հայտէ տեսակ մը ընդունինք, եթէ մեզի աշխարհ բերելու որոշում-ծրագրումը, ըրած է… թագաւոր մը, նախագահ մը, վարչապետ մը, երեսփոխան մը, վերջապէս… մեծանուն անձ մը…
Հապա եթէ՞ այդ որոշում-ծրագրումը ըրած են, (օրինակ՝ իմ պարագայիս), «զիպիլճի» (աղբահաւաք) Աբգար Աբգարեանը, ու իր յարգելի կողակից՝ տիկին Եւփիմէ չեմ գիտեր ինչեա՞նը…
Աղքա՜տ, չքաւո՜ր, խե՜ղճ ու կրակ էրիկ-կնիկ մը, որոնց տունը հաց մտած օրը, կը կարծէին թէ Կաղանդ է…
Ծօ Աստուծուն Արեւը նոյնիսկ, իրենց ճամբայ ելլած օրը, ամպերուն ետեւը կը պահուըտէր, միայն ու միայն իրենց այս սեւ «հալը» (վիճակը) չտեսնալու համար…
Երբ հօրը կը հարցնէին, «ծօ Աբգար, այսքան չոճուխները ի՞նչ պիտի ընես… իրենց ինչպէ՞ս պիտի կերցնես, խմցնես, հագցնես»…
Բերանին մէջ պատասխանը արդէն պատրաստ էր…
«Չոճուխները օրհնութիւն են, չոճուխները Աստուած Պապան կու տայ եղեր… ուրեմն Իր տուածին պէս ալ՝ թող կերցնէ, խմցնէ, հագցնէ… ես կրցածս կ’ընեմ կոր, մնացածը Ինքը թող մտածէ»…
Է չէ՛, պարոն Աբգար, ըսածիդ պէս չէ, սխա՛լ ես… Աստուած քեզի խելք ալ տուեր է որպէսզի գործածես եղբայր… քեզի հետ չհամաձայնեցաւ, որ՝ «Ինծի նայիր Աբգար, դուն «եաւրում» աշխարհը միայն զաւակ ցանէ-բեր, ու բնաւ մի՛ մտածեր, Ե՛ս կը մեծցնեմ»…
Բանտի իր նեղ խուցին անկողինին վրայ փռուած, այս բաները կը մտածէր մեծայարգ պարոն Սագօ Աբգարեանը…
Անշուշտ եթէ չարագործներու, գող-աւազակներու, ու առաւ-բախաւներու շրջանակներուն մէջ, իրեն ա՛յդ անուն-մականունով փնտռելու ըլլայիր, մարդ պիտի չհասկնար թէ փնտռողդ ով կ’ըլլար…
Այդ փառահե՜ղ, մեծաշո՜ւք, ու պանծալի շրջանակներուն մէջ, Սագօն ծանօթ էր որպէս… «Ստոր Սագօ», «Ճկուն Սագօ», «Մուկ Սագօ», «Թեթեւմատիկ Սագօ», եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն…
Տիտղոսներ, որոնց արժանացած էր տարիներու չարաչար, ու դժնդակ «աշխատանքէ» ետք…
Մելամաղձոտութեամբ մտաբերեց իր ճարպիկ ու կարող դաստիարակ՝ «Փրօֆէսէօր»ին, իրեն տուած անձնական դասերը…
«Փրոֆէսէօր»ին կնունքի անունը պարապ տեղը մի հարցնէք, որովհետեւ բացի ոստիկանութենէն, ողորմածին բուն անուն-մականունը, մարդ-մարդասանկ չէր գիտեր…
«Տղաս, ասոր դրամապանակը ասանկ պիտի թռցնես… սա տունը այդ ծակէն պիտի մտնաս, սա «ախմախին» ասանկ պիտի խաբես»…
Հէյ կիւտի կիւնլէ՜ր…
Ա՜խ, սիրելի «Փրօֆէսէօր»ս, Աստուած թող հոգիդ լուսաւորէ…
Յուզումէն աչքերը լեցուեցան…
Հպարտ էր «Փրօֆէսէօր»ին նման մէկու մը քովը աշակերտած ըլլալուն համար, եւ վստահ էր որ փոխադարձաբար, դաստիարակն ալ հոն վերէն, հպարտ էր իր աշակերտին յաջողութիւններով…
Այս բոլորը սակայն… մինչեւ այդ չըլլալի՛ք, անիծեա՛լ վերջին գործը…
Այս վերջին գործին մէջ, ամէն բան սխալ գացած էր, կարծես թէ վրան անէծք մը կար… չար աչք մը կար…
Բայց աւելի լաւ, եկէք պատմութիւնը սկիզբէն բռնենք…
Նախ ընտրուեցաւ թեկնածու զոհը…
Բեղուն ու ճոխ ոսկէվաճառատուն մը…
Շաբաթ առաւօտ մը, «Ճկուն Սագօ»ն, տարիներու իր մեղսակից՝ «Կատու Սօնիկ»ին հետ, վերէն-վար փառաւորապէս հագուած, շտկուած, մտան ոսկերիչին խանութը…
— Բարի լոյս ձեզ, պարոն ոսկերիչ…
— Բարի լոյս ձեզ՝ տիկին, պարոն, խնդրեմ ինչպէ՞ս պիտի կարենայի ձեզի օգտակար դառնալ…
Սագօն, իբրեւ թէ քիչիկ մը տատամսելով, խօսիլ սկսաւ…
— Գիտեմ, որ վերջին ժամուն մնացինք, բայց գետէ՞ք ինչ է, Կիրակի օր մեր աղջիկը կ’ամուսնացնենք կոր, եւ կ’ուզենք կոր իրեն ասանկ՝ գեղեցիկ մատանի մը նուէր առնել… գինի մասին հէ՛չ մի մտածէք, միայն խնդրեմ մեզի ցոյց տուէք, ձեր ոսկէվաճառատան ամենայարգի ու ամենասուղ ոսկեղէնները…
«Տէր ու տիկինին» առջեւէն… հասակի կարգով տողանցել սկսան, ոսկէվաճառատան՝ ամենայարգի, ամենաթանկագին ու ամենածանր գոհարեղէններուն արկղիկները…
Մէկը… գեղեցիկ չէր…
Միւսը… ասանկ տեսակ մըն էր կարծես…
Ուրիշ մը… քա ադամանդները հէչ չէին փայլեր կոր…
Չէ, չէ, այդ մէկը շատ աժաննոց կ’երեւար կոր…
Վերջապէս, բաւական ժամ անցնելէն ետք, ու ոսկերիչին ալ հոգին բոլո՛րովին հանելէն ետք, զատեցին բաւական սուղնոց ու յարգի ոսկեղէն մը…
— Գինը որքա՞ն կ’ըլլայ, հարցուց «Ճկուն»ը…
Նախ դառակին մէջէն կշիռք մը ելաւ, ոսկեղէնը կշռուեցաւ, ու ապա տրուեցաւ վերջնական գինը…
— Ձեզի համար՝ 25.000 եւրօ միայն…
— Շատ ալ սուղ չէ եղեր, ըսաւ «Ճկուն Սագօն», եւ իսկոյն դրամապանակը բանալով, ապշահար ոսկերիչին հաշուեց ճիշդ 25.000 եւրօ, սակայն խնդրանք մը եւս ունինք…
— Խնդրեմ պարոն, ինչ որ կ’ուզէք…
— Հիմա մենք պէտք է որ շուկայ իջնանք, որոշ մանր-մունր գնումներ ալ ընելու համար, միթէ պիտի կարենայի՞նք մատանին ձեր մօտը ձգել, եւ շուկայէն վերադարձնուս գալ առնել…
Ոսկերիչը մատանիին փոխարժէքը արդէն գրպանած ըլլալուն, առանց երկրորդ մտածումի ընդունեց…
— Անշո՜ւշտ, անկասկա՜ծ… շա՜տ սիրով…
— Շա՜տ շնորհակալ ենք, խանութը ժամը քանիի՞ն կը գոցէք…
— Այսօր Շաբաթ ըլլալուն, կէսօրուան ժամը երեքին…
— Վստահ այդ ժամէն առաջ հոս կ’ըլլանք…
Անգամ մը եւս շնորհակալութիւն յայտնելով ելլան գացին…
Ոսկերիչը, իր այս բարի բախտին չուզեց հաւատալ… ծօ ասանկ յաճախորդ ո՞ր խանութպանը չուզեր եղեր… եղբայր, ասի Երկինքէն ինկած «եանասիպ» (բախտատոմսիկ) էր, «եանասի՜պ»…
Ժամը կէսօրուան երեքը հասաւ… երեքը անցաւ… բայց տակաւին որեւէ յաճախորդ չերեւցաւ…
«Ծօ սաւոնք ո՞ւր մնացին, մտածեց ոսկերիչը, կ’ըսես իրենց բա՞ն մը պատահեցաւ… աւելի լաւ… դրամն ալ մատանին ալ ինծի կը մնան»…
Ճիշդ երեքուկէսին, խանութին հեռաձայնը հնչեց…
— Հրամմեցէք… այո՞… ո՞վ է խօսողը…
— Մենք ենք, պարոն ոսկերիչ, թաքսի նստած կուգանք կոր, սակայն սաստիկ խճողում կայ… միթէ պիտի կարենայի՞ք քիչ մը եւս սպասել մեզի…
— Ի՞նչ կրնամ ընել, մէկ որ ուրիշ ճար չկայ, պիտի սպասեմ, սակայն ժամը անցած ըլլալուն, ու կեցած տեղերնիս տուրք մըն ալ չվճառելու համար, խանութին երկաթեայ փեղկերը իջեցուցած պիտի ըլլամ, երբ որ հասնիք դուռը զարկէք, որպէսզի ձեզի բանամ…
Ժամը չորսի ատենները, «էրիկ-կնիկ» թաքսիով մը հասան ոսկէվաճառատուն, եւ դուռը զարկին…
Ոսկերիչը ստուգելէն ետք թէ որոնք էին զարնողները, բացաւ դուռը, եւ զոյգը արագ մը խանութ մտաւ…
Անկէ ետք ամէն բան, տեղի ունեցաւ սաստիկ արագութեամբ…
Նախ երկուքով վրան ինկան, ու խե՜ղճ մարդուն «սալամի» (երշիկ) նման կապելնէն ետք, տարին, ու խանութին ետեւի մասը գտնուող, փոքրիկ աշխատանոցին մէջ նետեցին…
Յաջորդաբար՝ դարակէն ետ առին 25.000 եւրօն, ու սկսան պարպել խանութին բոլոր ոսկեղէնները…
Ոչ մատանի մնաց, ոչ ապարանջան մնաց, ոչ օղ մնաց, ոչ ժամացոյց մնաց, ոչ ալ որեւէ ուրիշ ոսկեղէն մնաց…
Իրենց պայուսակները բերնէ-բերան աղուոր մը լեցնելէն ետք, փորձեցին արագ մը փախուստ տալ…
Բա՞յց…
Բայց աւա՜ղ, որ երազ էր…
Խանութին երկաթեայ փեղկերը դարձեալ գոցուած էին, ու բանալը անկարելի էր…
Վազեցին դէպի փոքրիկ աշխատանոցը, վստահ ըլլալով որ փեղկերը ոսկերիչը գոցած էր…
Անհնար եղաւ մտնալը… փոքրիկ աշխատանոցին երկաթեայ դուռը… ներսէն կղպուած էր…
Մուկի նման ծուղակը բռնուած էին…
Քանի մը վայրկեան անց, վրայ հասան նաեւ մէկ-երկու ոստիկանական ինքնաշարժներ, ու ոստիկանները փեղկերը բանալով երկուքնուն ալ ձերբակալեցին…
* * *
Դատի ընթացքին ամէն բան բացայայտուեցաւ…
Ոսկերիչը յաջողած էր ձեւով մը ձեռքերը ազատել, խանութին փեղկերը ելեկտրական պատուէրով գոցել, աշխատանոցին դուռը ներսէն աղուոր մը կղպել ու անմիջապէս ոստիկանութեան լուր տալ…
Դատաւորը հինէն իրեն ծանօթ ըլլալուն, եւ նկատի առնելով որ անցեալէն ալ որոշ «պարտքեր» ունէր օրէնքին հանդէպ, բնաւ չուշացաւ վճիռը արձակելու…
Եօթը տարուան բանտարկութիւն, առանց որեւէ թեթեւացումի…
Անկողինին վրայ պարկած, «Ճկուն Սագօ»ն այլեւս վստահ էր…
Եղբայր… ասի աչք էր… խօսք չի վերցներ…
Այսինքն դուք ուրիշ ի՞նչ ձեւով պիտի բացատրէիք, այսքան մանրամասնութեամբ, բծախնդրութեամբ ու խորամանկութեամբ պատրաստուած ծրագիրի մը ձախողութիւնը…
12/05/2021
minsar55@gmail.com
