«Կ­՛ու­զեմ հայրս տես­նել»

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ

­Տար­լին ի­նը տա­րե­կան աղ­ջիկ մըն է: Կ­՛ապ­րի Էլ ­Սալ­վա­տո­րի փոքր քա­ղաք­նե­րէն մէ­կուն` ­Սան ­Վին­սեն­թէի մէջ, ուր կը մաս­նակ­ցէի միջ-ե­կե­ղե­ցա­կան հա­մա­գու­մա­րի մը եւ կը խօ­սէի Աս­տո­ւա­ծա­շուն­չի ըն­կալ­ման տար­բեր բնու­թագ­րում­նե­րուն մա­սին` անգ­լե­րէն լե­զո­ւով: Չնշ­մա­րե­ցի, որ խում­բին մէջ կայ նաեւ ­Տար­լին, որ մեծ հօ­րը հետ ե­կած էր հա­մա­գու­մա­րին:
­Կէ­սօ­րո­ւան ճա­շի դա­դա­րին մօ­տե­ցաւ ին­ծի եւ անգ­լե­րէ­նով ը­սաւ.- «Կ­՛ու­զեմ հետդ անգ­լե­րէն խօ­սիլ, քա­նի որ դպրո­ցը կը սոր­վիմ եւ լաւ կ­՛ըլ­լայ, որ վար­ժու­թիւն ը­նեմ»:
­Սի­րե­ցի հա­մար­ձա­կու­թիւ­նը եւ սկսայ հե­տը զրու­ցել` հարց­նե­լով իր եւ իր յա­ճա­խած դպրո­ցին մա­սին: Ու­զե­ցի գիտ­նալ, թէ ի՛նչ են իր հե­տաքրք­րու­թիւն­նե­րը դպրո­ցը ա­ւար­տե­լէ ետք: «Ի՞նչ կ­՛ու­զես ը­նել դպրո­ցը ա­ւար­տե­լէդ յե­տոյ»:
«Կ­՛ու­զեմ հայրս տես­նել»,- ե­ղաւ իր ա­րագ եւ կտրուկ պա­տաս­խա­նը:
­Տար­լին` խար­տեաշ մա­զե­րով եւ ա­նու­շիկ ժպի­տով, իր հաս­տատ հա­մոզ­մուն­քը տո­ւաւ ին­ծի: ­Քիչ մը շո­ւա­րած էի եւ չէի գի­տեր, թէ ինչ­պէ՛ս առն­չել իր պա­տաս­խա­նը իմ հար­ցու­միս: ­Տար­լին չսպա­սեց, որ ես զար­մանքս փա­րա­տեմ: «­Հայրս ե­րեք տա­րիէ ի վեր Ա­մե­րի­կա է եւ զինք չեմ տե­սած: ­Շատ հա­ւա­նա­բար պի­տի չվե­րա­դառ­նայ»,- ը­սաւ ան ու աչ­քե­րէն սկսան հո­սիլ ման­կա­կան ան­մեղ ար­ցունք­ներ, ո­րոնց մէջ կար հօ­րը կա­րօ­տը, բայց նաեւ` ըն­տա­նիք ու­նե­նա­լու ա­պա­հո­վու­թիւ­նը:
­Տար­լի­նի մայ­րը կ­՛աշ­խա­տի տե­ղա­կան վար­ժա­րա­նի մը մէջ` իբ­րեւ վե­րա­կա­ցու:
«­Գի­շեր­նե­րը կը վե­րա­դառ­նայ շատ յոգ­նած եւ ոյժ չ­՛ու­նե­նար ին­ծի հետ ժա­մա­նակ ան­ցը­նե­լու»,- ը­սաւ աղջ­նա­կը: Ար­ցունք­նե­րը քիչ մը ա­ւե­լի հո­սե­ցան, բայց ար­դէն ես զինք գրկած էի, եւ ան կա­մաց-կա­մաց ա­պա­հո­վու­թիւն կը ստա­նար:
­Տար­լի­նի հայ­րը ե­րեք տա­րի ա­ռաջ մեկ­նած էր ­Թեք­սաս` ­Միա­ցեալ ­Նա­հագ­ներ, գոր­ծի ա­ւե­լի լաւ պայ­ման­ներ ձեռք ձգե­լու եւ հո­գա­լու հա­մար իր ըն­տա­նի­քին ապ­րուս­տը: Այս ալ Էլ ­Սալ­վա­տո­րի ըն­կե­րա­յին կեան­քի, տնտե­սա­կան վի­ճա­կի դժո­ւար ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րէն մէկն է: ­Բայց կար նաեւ այլ ե­րե­ւոյթ մը: Ան սպառ­նա­լիք­ներ ստա­ցած էր տե­ղա­կան «ա­ւա­զա­կա­խումբ­նե­րու» կող­մէ, ո­րոնք սպառ­նա­ցած են իր կեան­քին, ե­թէ ան ի­րենց մեծ գու­մար­ներ չտայ: ­Տար­լի­նի հայ­րը, ճա­րա­հատ, փա­խուստ տո­ւած էր Ա­մե­րի­կա: ­Մէկ կող­մէ իր ըն­տա­նի­քի նիւ­թա­կան ա­պա­հո­վու­թեան հա­մար, բայց նաեւ` իր կեան­քին… Ա­սի­կա Էլ ­Սալ­վա­տո­րի ի­րա­կան կեան­քին տխուր ե­րե­ւոյթ­նե­րէն մէկն է…
Էլ ­Սալ­վա­տոր շատ գե­ղե­ցիկ եր­կիր մըն է` շրջա­պա­տո­ւած լեռ­նե­րով, ո­րոնք հրաբ­խա­յին են: ­Խիտ ան­տառ­նե­րով ծած­կո­ւած է այս եր­կի­րը. կը սկսիս մտա­ծել, թէ ար­դեօ՞ք աշ­խար­հի բո­լոր ծա­ռե­րը հոս մէկ­տե­ղո­ւած են: ­Կա­րե­լի չէ չհմա­յո­ւիլ երկ­րին գե­ղեց­կու­թեամբ եւ ան­գամ մը եւս չհա­մո­զո­ւիլ, որ Աս­տու­ծոյ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը իս­կա­պէս «բա­րի» է ե­ղած իր գե­ղեց­կու­թեամբ:
­Բայց այդ «բա­րիին» դի­մաց զօ­րա­ւոր կեր­պով կե­ցած է «չա­րը»…
«Հ­րա՛յր, պի­տի խնդրէի, որ մի­նակդ դուր­սը չշրջա­գա­յիս»: ­Փաւ­լոն է զիս խրա­տո­ղը, Էլ ­Սալ­վա­տո­րի մեր գրա­սե­նեա­կի ե­րի­տա­սարդ գոր­ծա­կիցս: «­Մեր երկ­րին մէջ կը գոր­ծեն ա­ւա­զա­կա­խումբ­ներ, զորս մենք կը կո­չենք ­Մա­րա, ո­րոնք պե­տու­թեան մէջ պե­տու­թիւն հիմ­նած են եւ մեծ վտանգ կը սպառ­նան ժո­ղո­վուր­դին»,- ը­սաւ ան:
Էլ ­Սալ­վա­տոր 1980-1992 տա­րի­նե­րուն ան­ցած է քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մի դառն փոր­ձու­թիւն­նե­րու մէ­ջէն. այդ ըն­թաց­քին ար­ձա­նագ­րո­ւած են բազ­մա­թիւ մարդ­կա­յին կո­րուստ­ներ: ­Պա­տե­րազ­մէն ետք պե­տու­թիւ­նը, ըստ պատ­շա­ճի, չէ հո­գա­ցած ժո­ղո­վուր­դին` ըն­կե­րա­յին-հո­գե­բա­նա­կան դառն փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րուն բու­ժում ա­պա­հո­վե­լու ծրա­գիր­ներ մշա­կե­լով: Եւ այ­սօր այդ վի­ճակ­նե­րը բար­դա­ցած են եւ վե­րա­ծո­ւած` «կո­ղո­պու­տի, վայ­րա­գու­թեան եւ մա­հո­ւան» ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րու, ո­րոնք կը գոր­ծադ­րո­ւին կազ­մա­կեր­պո­ւած ա­ւա­զա­կա­խումբ­նե­րու` «մա­րա»նե­րու կող­մէ, ո­րոնք ահ ու սար­սափ կը սփռեն ժո­ղո­վուր­դին մէջ:
«Ա­մէն ա­միս ե­րե­սուն հա­զար մարդ կը ձգէ եր­կի­րը տար­բեր ձե­ւե­րով,- ­Փաւ­լոն է խօ­սո­ղը:- ­Մար­դիկ կ­՛ու­զեն ա­ւե­լի լաւ կեանք ու ա­պա­գայ եւ հնա­րա­ւոր ա­մէն ձեւ կը գտնեն` դուրս ել­լե­լու երկ­րէն»: Ու տա­կա­ւին, փոք­րե­րու եւ պա­տա­նի­նե­րու մաք­սա­նեն­գու­թիւ­նը նոյն­քան տա­րա­ծո­ւած է, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնք կը գոր­ծա­ծո­ւին մա­րա­նե­րուն կող­մէ` սպա­նու­թիւն­ներ եւ ո­ճիր­ներ ի­րա­կա­նաց­նե­լու նպա­տա­կով:
Էռ­նես­թօ քսան­հինգ տա­րե­կան ե­րի­տա­սարդ մըն է, որ կ­՛աշ­խա­տի այն պան­դո­կին մէջ, ուր ի­ջե­ւա­նե­ցի: Ան ա­ռեւտ­րա­կան գի­տու­թեանց ու­սա­նող է տե­ղա­կան հա­մալ­սա­րա­նը եւ պան­դո­կին մէջ այս իր ը­րած գոր­ծը քիչ մը նիւ­թա­կան ա­պա­հո­վել է՝ իր ապ­րուս­տին եւ ուս­ման ծախ­սե­րուն հա­մար: «­Մեր երկ­րին գլխա­ւոր մտա­հո­գու­թիւ­նը ա­նա­պա­հո­վու­թիւնն է»,- ը­սաւ Էռ­նես­թօ: Ան հա­մալ­սա­րա­նը ա­ւար­տե­լէ ետք կ­՛ու­զէ դուրս գալ երկ­րէն` նոր կա­րե­լիու­թիւն­ներ գտնե­լու նպա­տա­կով: ­Մինչ այդ Էռ­նես­թոն կար­ծես գտած է ապ­րե­լու ձե­ւը իր երկ­րին մէջ: «Ե­րե­ւի պի­տի հաշ­տո­ւինք այս կեան­քին հետ»,- ը­սաւ ան` պզտիկ ու գո­հու­նակ ժպիտ մը գծե­լով իր դէմ­քին վրայ:
­Բայց այս եր­կու ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րուն մէ­ջէն` բա­րիին, գե­ղե­ցի­կին եւ չա­րին` ա­նա­պա­հո­վու­թեան եւ վայ­րա­գու­թեան, ապ­րե­ցայ եր­րորդ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը: Եւ այդ ալ հե­ռա­ւոր Էլ ­Սալ­վա­տո­րի մէջ Ար­մե­նիա քա­ղաքն էր:
Ե­րե­ւի քիչ մը զար­մա­նա­լի, բայց նոյն­քան ու­րա­խա­նա­լի ե­րե­ւոյթ էր, որ հե­ռա­ւոր Էլ ­Սալ­վա­տո­րի մէջ կը մտնէի ­Հա­յաս­տան քա­ղա­քը` ա­ռանց հա­յու… Իսկ ա­նո՞ւ­նը: Էլ ­Սալ­վա­տոր կա­թո­ղի­կէ եր­կիր է եւ ա­նոնք Ար­մե­նիա ա­նու­նը տո­ւած են` մեկ­նե­լով Աս­տո­ւա­ծա­շուն­չի ­Նո­յեան ­Տա­պա­նի պատ­մու­թե­նէն, որ կայք դրաւ Ա­րա­րատ լե­րան վրայ: ­Ճիշդ է, որ ոչ մէկ հայ կայ, բայց Ար­մե­նիա ա­նու­նը տես­նել քիչ մը ա­մէն տեղ՝ շատ լաւ ու հպար­տա­նա­լիք զգա­ցում էր: ­Բայց չու­շա­ցաւ «չար» զգա­ցու­մը… Կր­նա՞յ ըլ­լալ, որ կը հաս­նինք այն օ­րը, երբ պատ­մու­թեան մէջ միայն Ար­մե­նիա ա­նու­նը կը մնայ եւ` ա­ռանց հայ մար­դու… Որ­պէս հայ­կա­կան ի­րա­կա­նու­թիւն… ­Յար եւ նման Էլ ­Սալ­վա­տո­րի՝ Ար­մե­նիա քա­ղա­քի՞ն…
­Խումբ մը ե­կե­ղե­ցա­կան ա­ռաջ­նորդ­նե­րու դի­մաց կը խօ­սէի ըն­կե­րա­լե­զո­ւա­բա­նա­կան եւ մշա­կու­թա­յին ու ազ­գա­յին ինք­նու­թեան գոր­ծօն­նե­րուն եւ Աս­տո­ւա­ծա­շուն­չի ըն­կալ­ման գոր­ծա­ռոյ­թին մէջ ա­նոնց ու­նե­ցած ազ­դե­ցու­թեան մա­սին: ­Շատ տար­բեր դի­մա­գի­ծեր, իւ­րա­քան­չիւ­րը` իւ­րա­յա­տուկ իր ինք­նու­թեան մէջ, քով-քո­վի կե­ցած եւ կազ­մած են էլ-սալ­վա­տո­րեան ազ­գա­յին մշա­կոյ­թը: Ան­պայ­մա­նօ­րէն հարց կու տաս, թէ ինչ­պէ՛ս կազ­մա­ւո­րո­ւած է այս ժո­ղո­վուր­դը : Ո՞ւր եւ ե՞րբ ա­նոնք միա­ձու­լո­ւած են ի­րա­րու հետ եւ կազ­մած այս նոր ինք­նու­թեամբ եր­կի­րը: ­Կան սպա­նա­կան գա­ղու­թա­տի­րու­թեան գոր­ծած ա­ւեր­նե­րը: Եւ թէ ինչ­պէ՛ս նոյն այդ գա­ղու­թա­տի­րու­թիւ­նը «ջնջած» է երկ­րին ազ­գագ­րա­կան ու ցե­ղա­յին ինք­նու­թիւ­նը, եւ ո­րուն յա­ջոր­դած է շատ մը ժո­ղո­վուրդ­նե­րու հոս­քը դէ­պի նոր եր­կիր: Եւ այս հոս­քին հետ` նոր ժո­ղո­վո՞ւրդ:
­Խօ­սե­ցայ հայ ժո­ղո­վուր­դին ու ա­նոր պատ­մու­թեան, բայց նաեւ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ա­հա­ւո­րու­թեան եւ ա­նոր պատ­ճա­ռած մեծ ցա­ւին մա­սին, այդ ցա­ւին խթան ե­ղող ազ­գա­յին ինք­նու­թեան եւ ա­նոր պատ­կա­նե­լու հպար­տու­թեան եւ պահ­պա­նու­մի անհ­րա­ժեշ­տու­թեան մա­սին: Դ­րի ա­ռա­ջարկս բո­լո­րին.- «­Պէտք է հպարտ զգաք ձեր ինք­նու­թեամբ, մշա­կոյ­թով եւ Աս­տո­ւա­ծա­շուն­չը պէտք է դնէք ձեր երկ­րի կեան­քին մէջ, որ­պէս­զի բա­րին զօ­րա­նայ»:
­Բա­րին, չա­րը եւ Ար­մե­նիա: Էլ ­Սալ­վա­տո­րի իմ մէկ շաբ­թո­ւան ապ­րած փոր­ձա­ռու­թիւն­ներս: ­Բայց բա­րին պէտք է յաղ­թէ ու իր տե­ղը գտնէ, ո­րով­հե­տեւ կայ ­Տար­լի­նը, ու տա­կա­ւին` բո­լոր ­Տար­լի­նե­րը, ո­րոնք «կ­՛ու­զեն ի­րենց հայր(եր)ը տես­նել…»: Ու տա­կա­ւին` Էռ­նես­թոն եւ բո­լոր ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, ո­րոնք պէտք է հա­ւա­տան ի­րենց երկ­րի ա­պա­գա­յին եւ մնան հպարտ…
­Բայց ­Փաւ­լոն հա­մո­զո­ւած է.- «­Մեր երկ­րի դրօ­շա­կին վրայ կայ ե­րեք ի­րա­կա­նու­թիւն` Աս­տո­ւած, միու­թիւն եւ ա­զա­տու­թիւն»: «­Մեր եր­կի­րը այս ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը վե­րա­ծեց լո­զուն­գի` ա­ռանց դարձ­նե­լու զա­նոնք ապ­րող ի­րա­կա­նու­թիւն­ներ: ­Բայց ին­ծի հա­մար այս ե­րե­քը իմ կեան­քի ներշնչումս է եւ ա­նոնց մի­ջո­ցով կը պա­հեմ եւ կը կեր­տեմ իմ ինք­նու­թիւնս եւ մշա­կոյթս»:
­Փաւ­լօ ո­րո­շած է մնալ Էլ ­Սալ­վա­տոր… Ան կ­՛ու­զէ աշ­խա­տիլ, որ­պէս­զի այս ե­րեք ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը սեր­մա­նէ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան կեան­քին մէջ, եւ որ­պէս­զի բա­րին յաղ­թէ: Ան չ­՛ու­զեր հաշ­տո­ւիլ իր երկ­րին ներ­կայ ի­րա­կա­նու­թեան հետ…
­Բայց կայ նաեւ իմ եւ հա­յուն պայ­քա­րը: Ար­մե­նիան սոսկ ա­նուն պէտք չէ մնայ: ­Հոն պէտք չէ հասց­նենք եր­բեք: Ար­մե­նիան ապ­րող կեանք եւ ի­րա­կա­նու­թիւն պար­տի մնալ եւ պէտք է աշ­խա­տիլ` պա­հե­լու հա­մար զայն:
­Բայց մինչ այդ կան ­Տար­լի­նին ար­ցունք­նե­րը… նաեւ` սրտին փա­փա­քը, որ` «կ­՛ու­զէ հայ­րը տես­նել»:
­Մին­չեւ ե՞րբ աշ­խարհ ու ա­նոր բո­լոր քա­ղա­քա­կան կար­գա­վի­ճակ­նե­րը պի­տի ան­տե­սեն ­Տար­լի­նին ու ա­նոր նման մա­նուկ­նե­րու ար­ցունք­նե­րը… ­Բա­րի ար­ցունք­նե­րը, ո­րոնք` «կ­՛ու­զեն ի­րենց հայ­րը տես­նել»…
­Բա­րին, չա­րը եւ Ար­մե­նիա:
­Պայ­քա­րի մեր կեան­քե­րը: ­Հոն, ուր բա­րին պի­տի կեր­տել եւ ապ­րեց­նել:
Ե­թէ ­Փաւ­լո­յին պայ­քարն է, բայց նաեւ իմս: Եւ որ նաեւ պէտք է դառ­նայ իւ­րա­քան­չիւ­րիս պայ­քա­րը:
­Պայ­քա­րը` բա­րին կեր­տե­լու…