Ծաղկազարդ. բնութեան զարթօնք եւ տիրոջ մուտքը Երուսաղէմ

­Մա­րիա ­Մար­կո­սեան-­Տա­մա­տեան

­Ծաղ­կա­զարդ… ­Ծառ­զար­դար… ­Ծառ­կոտ­րուք… Այս­պէս է հայ ժո­ղո­վուր­դը կո­չել ազ­գա­յին նա­խա­հիմք ու­նե­ցող իր ա­մե­նա­սի­րե­լի տօ­նե­րից մէ­կը։ Այն նո­ւի­րո­ւած է բնու­թեան զար­թօն­քին, ի մաս­նա­ւո­րի՝ կե­նաց ծա­ռի խոր­հուրդն ու­նի իր մէջ։
­Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցին, Ա­ւագ ­Շա­բաթ օ­րը, ­Սուրբ ­Յա­րու­թեան՝ ­Զատ­կի տօ­նից մէկ շա­բաթ ա­ռաջ է տօ­նում ­Ծաղ­կա­զար­դը՝ Ք­րիս­տո­սի յաղ­թա­կան մուտ­քը Ե­րու­սա­ղէմ. «Եւ բա­զում ժո­ղո­վուրդ ի­րենց զգեստ­նե­րը փռե­ցին ճա­նա­պար­հին, իսկ ու­րիշ­ներ ծա­ռե­րից ճիւ­ղեր էին կտրում ու սփռում ճա­նա­պար­հի վրայ» (­Մատթ.21:9): ­Ժո­ղո­վուր­դը ­Տի­րոջ մուտ­քը Ե­րու­սա­ղէմ ըն­դու­նել է խան­դա­վա­ռու­թեամբ` ա­ղա­ղա­կե­լով. «Ով­սան­նա՜ ­Բար­ձեա­լին, օրհ­նեալ լի­նի ­Նա, Ով գա­լիս է ­Տի­րոջ ա­նու­նով… ­Խա­ղա­ղու­թիւն երկն­քում եւ փառք բար­ձունք­նե­րում» (­Մարկ. 11:9-10):
­Հա­մա­ձայն կրօ­նա­կան եւ ժո­ղովր­դա­կան սո­վո­րոյթ­նե­րի, ­Ծաղ­կա­զար­դին օրհ­նում են ձի­թե­նու կամ ու­ռե­նու ոս­տեր եւ բա­ժա­նում ժո­ղովր­դին: Ե­թէ դրանք անպ­տուղ են՝ խորհր­դան­շում են հե­թա­նոս­նե­րին, ո­րոնք միայն Ք­րիս­տո­սին ըն­ծա­յո­ւե­լուց յե­տոյ պտղա­բե­րե­ցին, իսկ ե­թէ փա­փուկ են ոս­տե­րը՝ Ք­րիս­տո­սին հե­տե­ւող­նե­րի խո­նար­հու­թիւնն է խորհր­դան­շում։
­Ծաղ­կա­զար­դի նա­խոր­դող շա­բաթ ե­րե­կո­յեան տե­ղի է ու­նե­նում նա­խա­տօ­նակ. ե­կե­ղե­ցի­նե­րը զար­դա­րում են ու­ռե­նու ճիւ­ղե­րով, ա­պա բաց­ւում է խո­րա­նի վա­րա­գոյ­րը։ ­Կի­րա­կի ա­ռա­ւօ­տեան հան­դի­սա­ւոր ժա­մեր­գու­թիւն եւ ան­դաս­տա­նի կարգ է կա­տար­ւում (օրհն­ւում են աշ­խար­հի չորս կող­մե­րը, մաս­նա­ւո­րա­պէս՝ հայ­րե­նի­քը, բնա­կիչ­նե­րը, վան­քե­րը, տա­րո­ւայ պտղա­բե­րու­թիւ­նը)։ ­Յա­ջոր­դա­բար, օրհ­նո­ւած ճիւ­ղե­րը, որ խորհր­դան­շում են բա­րիք, ա­ռա­տու­թիւն, ի­մաս­տու­թիւն, խա­ղա­ղու­թիւն, յաղ­թա­նակ՝ բա­ժա­նում են հա­ւա­տա­ցեալ ժո­ղովր­դին։ ­Նոյն օ­րը ե­րե­կո­յեան կա­տար­ւում է «Դռն­բա­ցէք»ի ա­րա­րո­ղու­թիւն՝ ­Մեծ ­Պահ­քի ա­ւարտն ու Ա­ւագ ­Շա­բա­թի սկիզ­բը, տի­րոջ երկ­րորդ գալս­տեան, աշ­խար­հի վախ­ճա­նի եւ Ա­հեղ դա­տաս­տա­նի խոր­հուր­դով։
­Ծաղ­կա­զար­դի օ­րը հռչա­կո­ւած է նաեւ որ­պէս մա­նուկ­նե­րի օրհ­նու­թեան օր. երբ Ք­րիս­տո­սը Ե­րու­սա­ղէ­մի տա­ճար մտաւ, մա­նուկ­նե­րը գո­չում էին. «Օրհ­նու­թիւ՜ն, ­Դաւ­թի որ­դուն»:
­Հա­մա­ձայն պահ­պա­նո­ւած տե­ղե­կու­թիւն­նե­րի, նա­խաք­րիս­տո­նէա­կան ծա­գում ու­նե­ցող այս տօ­նը նուի­րո­ւած է ե­ղել ջրի եւ անձ­րե­ւի աս­տո­ւա­ծու­հի ­Նա­րին, ով անձ­րեւ­ներ է ու­ղար­կել եր­կի­րը ե­րաշ­տից փրկե­լու հա­մար, ծի­սա­կան եր­գե­րի ու­ղեկ­ցու­թեամբ։ ­Ծէ­սի մաս կազ­մող տիկ­նի­կը կո­չո­ւել է ­Նու­րի, ­Հու­րի, ­Խուճ­կու­րու­րիկ, ­Չի­չի-մա­մա եւ այլն։
­Կե­նաց ծա­ռի խոր­հուր­դը, որ «­Ծաղ­կա­զարդ» տօ­նի հիմքն է՝ ծննդից մին­չեւ ծաղ­կունք ու պտղա­բե­րու­թիւն շեշ­տում է կեան­քի վե­րըն­թաց զար­գա­ցու­մը։ Ե­թէ Ա­մա­նո­րին կե­նաց ծա­ռը զար­դա­րել են չրե­րով ու մրգե­րով, ­Ծաղ­կա­զար­դին՝ փնջած ձո­ւե­րով, գու­նա­ւոր լա­թե­րով, եւ այդ պատ­ճա­ռով էլ տօ­նը ստա­ցել է ­Ծառ­զար­դար ա­նո­ւա­նու­մը՝ չար­խա­փան նշա­նա­կու­թեամբ։
­Հե­թա­նո­սա­կան ար­մատ­ներ ու­նե­ցող ­Ծաղ­կա­զար­դի տօ­նը Ք­րիս­տո­նէու­թեան ըն­դու­նու­մից յե­տոյ հա­մա­պաս­խա­նե­ցո­ւել է Ք­րիս­տո­նէու­թեան գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեա­նը եւ նշո­ւել որ­պէս ­Տի­րոջ՝ Ե­րու­սա­ղէմ մտնե­լու օր։ Եւ Ինչ­պէս նկա­րագ­րել են բո­լոր ա­ւե­տա­րա­նիչ­նե­րը՝ Ք­րիս­տո­սին դի­մա­ւո­րել են ձի­թե­նու կա­նաչ ոս­տե­րով։
Օ­րո­ւայ հետ կա­պո­ւած ե­ղել են նաեւ յա­տուկ ծի­սա­կան խա­ղեր, պա­րեր, կե­րա­կուր­ներ, եր­գեր։ ­Յի­շա­տա­կո­ւած ա­ւան­դոյթ­նե­րից է, երբ ­Ծաղ­կա­զար­դի օ­րը՝ ­Մեծ պահ­քի ըն­թաց­քում ա­ռա­ջին ան­գամ տե­ղի է ու­նե­ցել յան­պատ­րաս­տի նշա­նադրու­թիւն. փե­սա­ցո­ւի մայ­րը, նա­խա­պէս հա­մա­ձայ­նեց­րած լի­նե­լով հարս­նա­ցո­ւի մօր հետ, վերց­րել է ու­ռե­նու ճիւ­ղի վրայ տե­ղադ­րո­ւած մո­մե­րից մէ­կը, վա­ռել այն ու վրան հագց­նե­լով նշանդ­րէ­քի մա­տա­նին՝ յանձ­նել է հարս­նա­ցո­ւին, եւ նա այն ըն­դու­նե­լով, այ­լեւս հա­մա­րո­ւել է նշա­նո­ւած։
Այ­սօր էլ՝ դա­րեր անց, ­Ծաղ­կա­զար­դը բնու­թեան զար­թօն­քի իր խոր­հուր­դով, պահ­պա­նո­ւած ե­կե­ղե­ցա­կան եւ ժո­ղովր­դա­կան սո­վո­րոյթ­նե­րով՝ հայ ժո­ղովր­դի ա­մե­նա­սի­րե­լի տօ­նե­րից մէկն է։