ՍՕՍԻ ՄԻՇՈՅԵԱՆ-ՏԱՊՊԱՂԵԱՆ
Այսօր, երբ Մկրտիչ Պէշիկթաշլեանի «Մահ Քաջորդւոյն»ը կը կարդայի, անդրադարձայ, որ ԽՆԴՐԵԼ բայը մեր գիտցած աղաչել, ուզել, փափաքիլ իմաստներէն զատ շատ հետաքրքրական այլ իմաստ մըն ալ ունի:
Ահաւասիկ քերթուածէն պատառիկ մը.
–Դու զո՞վ ԽՆԴՐԵՍ, մա՜յր իմ անոյշ,
Ե՛կ մի՛դողար, մօտեցիր հոս,
Անլաց աչօք դիտէ զորդիդ
Ու իւր վէրքերն արիւնահոս…:
Բանաստեղծը ԽՆԴՐԵԼ բայը գործածած է գրաբարեան իմաստով, որ կը նշանակէ «փնտռել, որոնել, ցանկալ»:
Տեսէ՛ք գրաբարեան այս օրինակը. «Դիակապուտս առաքէ տիկինն յետ յաղթութեանն ի տեղի ճակատուն, ԽՆԴՐԵԼ ի մէջ դիականցն անկելոց զըղձալին իւր»: (Խորենացի, աշխարհաբարով՝ տիկինը (Շամիրամը) յաղթանակէն յետոյ ճակատամարտի վայրը դիակ կողոպտողներ կ’ուղարկէ, որ ինկած դիակներուն մէջ իր սիրելին (Արան) ՓՆՏՌԵՆ):
Ահա այս իմաստով ալ գործածած է Պէշիկթաշլեան ԽՆԴՐԵԼ բայը, այսինքն՝ դուն զո՞վ կը փնտռես, մա՜յր իմ անուշ:
Խնդրել բային արմատը ուրեմն խնդիրն է, որ կը կրէ «որոնել, փնտռել, քննութիւն» իմաստները: Յիշեցէ՛ք ԽՆԴՐՈՅ ԱՌԱՐԿԱՅ արտայայտութիւնը, որ կը նշանակէ քննութեան առարկայ:
Որոնողի իմաստով ունինք.
Արկածախնդիր– արկած որոնող
Շահախնդիր– շահ որոնող
Բախտախնդիր– բախտ որոնող
Մանրախնդիր– մանրուք որոնող
Խնդիրը նաեւ հարցի մը կամ մտահոգութեան նիւթն է. ժողովուրդը կ’ըսէ ՝ «Խնդիր մի՛ հաներ հիմա», որ կ’ակնարկէ հարցը մեղմութեամբ փակելուն:
Ժողովրդական բարբառներուն մէջ կը հանդիպինք հետեւեալ ըսելաձեւին. «Աստուած մեղ ա էլել, խնդիրս գետին չթողեց»:
Չմոռնանք «ձեռքը խնդրել» արտայայտութիւնը, որ աղջիկ ուզելուն կը վերաբերի:
Խնդիր չէ– կարեւոր չէ
Խնդիր մի՛ ըներ– մի առարկեր
Խնդիրը բազմիմաստ բառ է: «Խնդրեմ»ով կը պատասխանենք մեզ շնորհակալութիւն յայտնողին: «Խնդրեմ»ով մեր համաձայնութիւնը կ’արտայայտենք նաեւ.
–Գիրքդ վայրկեան մը կրնա՞մ առնել:
– Խնդրեմ:
«Խնդրեմ»ը կը գործածուի նաեւ Իբրեւ հրաւէրի արտայայտութիւն.
– Խնդրե՛մ, այստեղ նստեցէք:
Արեւմտահայերէնի մէջ աղաչական իմաստով ալ կը գործածուի խնդրելը. «Ի՜նչ կ’ըլլաս….. կը խնդրեմ», իսկ արեւելահայերէնի մէջ քաղաքավարական խօսքի արտայայտիչ է, ճիշդ արեւմտահայերէնի «հաճիս»ին պէս:
Սակայն, ճամբան երբ մէկը քեզ չհասկնալով «խնդրում եմ հայերէն խօսա՛» կ’ըսէ, ա՛լ ոչ խնդրելը միտքդ կու գայ, ո՛չ ալ քաղաքավարութիւնը…
Այս բոլորէն ետք, պիտի խնդրեմ, որ խնդիրներէն զերծ մնաք, իսկ եթէ մարդ ես` պատահի որ ոեւէ մէկուն հետ խնդիր ունենաք, կը մաղթեմ որ կարողանաք… «խնդիրը անուշ-անուշ տեղ կապել»: