Լիւդվիգ Դուրեան (1933-2010)

Լիւդվիգ Դուրեան (1933-2010). Սրտաբուխ երգերու եւ խորասոյզ խոհերու սիրուած բանաստեղծը Ն.

0
2654

Յու­նիս 21ի այս օ­րը կը նշենք ծնուն­դը հայ քնա­րեր­գու­թեան մե­րօ­րեայ տա­ղան­դա­ւոր­նե­րէն Լիւդ­վիգ Դու­րեա­նի, որ իր բա­նաս­տեղ­ծու­թեամբ եւ երգ ու խոհ բաշ­խող մշտա­հոս իր գրի­չով ար­ժա­նա­ւո­րա­պէս սի­րո­ւե­ցաւ ըն­թեր­ցող­նե­րուն կող­մէ.

Գար­նան ամպ եմ, գա­լիս եմ ես,
Մ­ռայլ ահ եմ բե­րում.
Դուք այդ ա­հից մի՜ վա­խե­ցէք —
Ձմ­րան մահ եմ բե­րում:

… Գար­նան ամպ եմ, գա­լիս եմ ես
Ու ո­րոտ եմ բե­րում.
Դուք ո­րո­տից մի՜ վա­խե­ցէք —
Ծաղ­կա­հոտ եմ բե­րում:

Գար­նան ամպ եմ, գա­լիս եմ ես
Ու կայ­ծակ եմ բե­րում.
Դուք կայ­ծա­կից մի՜ վա­խե­ցէք —
Ծիա­ծան եմ բե­րում:

Գա­լիս եմ ես ու հե­ղե­ղի
Խ­ռով ձայն եմ բե­րում.
Դուք հե­ղե­ղից մի՜ վա­խե­ցէք —
Սերմ­նա­ցան եմ բե­րում:

Սր­տա­բուխ այ­սօ­րի­նակ եր­գեր ա­րա­րե­լու բնա­տուր շնորհ­քով օժ­տո­ւած տա­ղան­դի տէրն է Լ. Դու­րեան, որ ան­ցեալ դա­րու 70ա­կան­նե­րէն իր ու­րոյն ան­կիւ­նը նո­ւա­ճեց հայ ըն­թեր­ցո­ղին մօտ՝ հո­գե­թով իր քնա­րի գողտ­րիկ եր­գե­րով։
Մեղ­միկ յոյ­զե­րու, պարզ խռովք­նե­րու եւ սրտե­րուն հաս­նող պատ­կեր­նե­րու քնա­րեր­գակն է Լ. Դու­րեան։ Մար­դու եւ կեան­քի, հայ ժո­ղո­վուր­դի ու հա­յոց աշ­խար­հի իւ­րօ­րի­նակ ու­սա­նողն ու վեր­ծա­նո­ղը հան­դի­սա­ցաւ ան եւ ա­ւե­լի քան ե­րե­սուն ժո­ղո­վա­ծու­ներ հա­շո­ւող բե­ղուն ժա­ռան­գու­թիւն կտա­կեց մեր սե­րունդ­նե­րուն։
Աշ­խոյժ մաս­նա­կի­ցը եւ ար­ժա­նա­ւոր սերմ­նա­ցա­նը ե­ղաւ վեր­ջին քա­ռաս­նա­մեա­կի հայ գրա­կան կեան­քին։ Բ­նաւ ինք­նամ­փոփ բա­նաս­տեղ­ծի կեր­պա­րը չե­ղաւ, այ­լեւ ա­մէ­նուր շնչեց ու գոր­ծեց ինք­զինք գտնե­լու եւ ար­տա­յայ­տե­լու վա­ւե­րա­կան ինք­նա­հա­ւա­տար­մու­թեամբ.

Թա­փա­ռում եմ, թա­փա­ռում եմ,
Ինքս իմ մէջ թա­փա­ռում եմ,
Ինքս իմ մէջ ես վա­ռում եմ
Ինձ տա­քաց­նող, հսկող խա­րոյկ:

Թա­փա­ռում եմ, թա­փա­ռում եմ
… Ու լի­նում եմ ինքս իմ մէջ
Ա­մէն մի տեղ
Այս աշ­խար­հում:

Ի վեր­ջոյ մար­դու եւ կեան­քի ի­րաւ ըն­կալ­ման կի­զա­կէ­տը, լիար­ժէք բա­նաս­տեղ­ծին հա­մար, սե­փա­կան հո­գին գտնե­լու եւ բո­լո­րին առ­ջեւ պար­զե­լու մնա­յուն փնտռտուքն է, ինչ որ մղիչ ու­ժը դար­ձաւ Լ. Դու­րեա­նին.

— Ո՞ւմ ես փնտռում,- ա­սում են.- ո՞ւմ,
Ի՞նչ ես փնտռում դու ոտ­քա­մաշ։

— Աշ­խար­հը հին,
Աշ­խարհն ան­հաշտ.
Մի տեղ հե­ղեղ,
Մի տեղ ե­րաշտ…

Ա­ւա­զա­նի ա­նու­նով Լու­կաշ Ծե­րու­նի Ք­րիս­տոս­տու­րեան՝ Լիւդ­վիգ Դու­րեան ծնած է 1933ի Յու­նիս 21ին, Ռու­սաս­տա­նի Ռոս­տո­վի մար­զի Մեաս­նի­կեա­նի շրջա­նի Չալթր գիւ­ղը:
1934ին ըն­տա­նեօք տե­ղա­փո­խո­ւած են Հա­յաս­տան եւ բնա­կու­թիւն հաս­տա­տած Կո­տայ­քի շրջա­նի Շա­հաբ գիւ­ղը, որ հե­տա­գա­յին վե­րա­նո­ւա­նո­ւե­ցաւ Մա­յա­կովս­կի՝ ռու­սա­կան յե­ղա­փո­խու­թեան եր­գիչ մեծ բա­նաս­տեղ­ծին ա­նու­նով:
Ու­սու­մը ստա­ցաւ նախ գիւ­ղա­կան, այ­նու­հե­տեւ Ե­րե­ւա­նի թիւ 29 միջ­նա­կարգ դպրո­ցին մէջ: Ե­րե­ւա­նի Պտ­ղա­բան­ջա­րա­բու­ծա­կան Տեխ­նի­կու­մի ու­սա­նող էր տա­կա­ւին, երբ 1960ա­կան­նե­րու վեր­ջը լոյս ըն­ծա­յեց իր ա­ռա­ջին բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րը։ Հայ­րե­նի բնու­թեան գե­ղեց­կու­թիւնն ու հայ կեան­քի տոհ­միկ գրաւ­չու­թիւ­նը երգ դար­ձան Լ. Դու­րեա­նի գրչին տակ, ինչ­պէս որ «­Ծաղ­կած բա­լե­նի» խո­րագ­րով իր քեր­թո­ւա­ծը կը վկա­յէ.

Հար­սի նման ճեր­մակ հա­գար,
Ծաղ­կած բա­լե­նի։
Կար­ծես յոյ­սի ճամ­բով ե­կար,
Իմ յոյս բա­լե­նի։
Ինձ առ ճեր­մակ թե­ւե­րիդ մէջ,
Իմ քոյր բա­լե­նի:
Ախ, ու­զում եմ դո­ղալ քեզ պէս,
Հարս­նա­քո­ղի տակ։
Ինձ առ ճեր­մակ թե­ւե­րիդ մէջ,
Իմ քոյր բա­լե­նի:
Քեզ տես­նե­լիս լցւում եմ ես
Ա­նոյշ մու­րա­զով։
Քեզ տես­նե­լիս ապ­րում եմ ես
Բա­րի ե­րա­զով:
Դու ինձ հի­մա շատ ես նման,
Քո բոյր ու նա­զով։
Քեզ տես­նե­լիս լցւում եմ ես
Ա­նոյշ մու­րա­զով։
Քեզ տես­նե­լիս ապ­րում եմ ես
Բա­րի ե­րա­զով:

1971ին բա­նաս­տեղ­ծը ա­ւար­տեց Մոս­կո­ւա­յի Մ. Գոր­կու Ան­վան Գ­րա­կա­նու­թեան Ինս­տի­տու­տը: Նե­տո­ւե­ցաւ գրա­կան աս­պա­րէզ եւ ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու կող­քին աշ­խա­տե­ցաւ իբ­րեւ խմբա­գիր։ Տասն­չորս տա­րի ա­նընդ­մէջ «Ե­րե­կո­յեան Ե­րե­ւան» օ­րա­թեր­թի պա­տաս­խա­նա­տու քար­տու­ղար ե­ղաւ, իսկ այ­նու­հե­տեւ «­Հա­յաս­տան» հրա­տա­րակ­չու­թեան մէջ ստանձ­նեց բաժ­նի վա­րի­չի պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը:
Յա­տուկ գուր­գու­րանք ցու­ցա­բե­րեց ե­րի­տա­սարդ գրող­նե­րու հան­դէպ՝ թարմ ու­ժեր յայտ­նա­բե­րե­լու եւ ա­նոնց առ­ջեւ աս­պա­րէզ բա­նա­լու խան­դա­ղա­տան­քով, ո­րով­հե­տեւ «­Գար­նա­նա­մուտ»ի խռովք ու­նէր իր հո­գիին խոր­քը.

Հե­ղեղ­նե­րում` քա­րան­ձաւ­ներ վտառ-վտառ,
Հե­ղեղ­նե­րում` սար­սա­փա­մեծ քա­րա­վի­շապ,
Քա­րա­ցու­լի քան­դու­քա­րափ ա­նող վթար,
Խե­ւաթ­ռիչք յոր­ձանք­նե­րում ա­հեղ սեւ շանթ:

Այս­պէս է միշտ գա­լիս հա­յոց գա­րու­նը մեր,
Գա­լիս է նա այս­պէ՛ս միայն, սոս­կա­տա­րած,
Այս տե­սակ է ծնւում գա­րուն, մեռ­նում ձմեռ…
Ու ա­հը միշտ վեր­ջա­նում է ծա­ղիկ դար­ձած:

Լ. Դու­րեան ըն­թեր­ցո­ղին հրամ­ցուց գողտ­րիկ քեր­թո­ւած­նե­րու եւ եր­կա­րա­շունչ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րու ա­ւե­լի քան 35 ժո­ղո­վա­ծու, ո­րոնց շար­քին՝ «­Մաշ­տոց», եւ «Ասք հո­ղի» եր­կա­րա­շունչ գոր­ծե­րը, «­Լեռ­նե­րը չեն խո­նարհ­ւում», «Ե­ռա­գոյն ա­ռա­գաստ», «Ա­րեւ խաչ­քար», «Եւ մա­նա­նայ, եւ նշխարք», «­Քա­րէ ար­ցունք» եւ այլ հա­ւա­քա­ծո­նե­րը։ Իր կեան­քի վեր­ջա­լոյ­սին հրա­տա­րա­կո­ւե­ցաւ «­Կեանք ի­մա­ցեալ» ա­նու­նով յո­բե­լի­նա­կան հաս­կա­քա­ղը։
Սի­րոյ եր­գը միշտ բա­բա­խեց Լ. Դու­րեա­նի մօտ՝

Շուր­թերդ այն­քա՜ն հա­սուն —
Հիւ­թա­վառ լե­ցուն էին,
Թ­ւում էր, թէ համ­բու­րեմ,
Կը կա­թեն վառք ու ա­րիւն:
Վար­սերդ այն­քա՜ն հո­սուն —
Լու­սայ­գի շողք-ձայն էին.
Ու այն­քա՜ն դեղ­ձան էին,
Թ­ւում էր` ձեռքս մեկ­նեմ…
Կ’ա­ւե­րեմ ա­րե­ւի գոյն:
Միա­միտ, չի­մա­ցայ, որ
Ու­զում ես քեզ համ­բու­րեմ.
Համ­բու­րեմ քեզ այն­քա՜ն բորբ…
Շուր­թերդ ճա­քեն, բու­րեն
Ինչ­պէս որ նու­ռը ճա­քած…
Մա­զերդ խառ­նեմ այն­պէս,
Որ դառ­նան խա­րոյկ բո­ցեղ…
Աս­տո­ւած իմ, ին­չո՞ւ էի
Ես այդ­քա՜ն, այդ­քա՜ն ան­մեղ:

Ե­րաժշ­տա­կա­նու­թիւ­նը այն­քա՜ն ու­ժեղ է Լ. Դու­րեա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեանց մէջ, որ ա­նոր քեր­թո­ւած­նե­րէն շա­տեր իբ­րեւ խօսք ներշնչ­ման աղ­բիւր դար­ձան մե­րօ­րեայ ե­րա­ժիշտ­նե­րու մեծ մա­սին՝ դառ­նա­լով մեր ժո­ղո­վուր­դին կող­մէ սի­րո­ւած ու փնտռո­ւած եր­գեր։
Լ. Դու­րեա­նի գոր­ծե­րը նաեւ թարգ­մա­նո­ւե­ցան խորհր­դա­յին եւ ար­տա­սահ­մա­նեան լե­զու­նե­րով։ Ու­նե­ցաւ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րու իր ու­րոյն շար­քը՝ անգ­լե­րէն «­Հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կա­նու­թիւն» մա­տե­նա­շա­րի «­Սո­վե­տա­կան Պոե­զիա» հա­տո­րին մէջ։
Իր կեն­դա­նու­թեան ե­ղաւ Յով­հան­նէս Թու­մա­նեա­նի, Ա­ւե­տիք Ի­սա­հա­կեա­նի եւ Վա­հան Թե­քէեա­նի ա­նո­ւան մրցա­նակ­նե­րու դափ­նե­կիր:
Լիւդ­վիգ Դու­րեան վախ­ճա­նե­ցաւ 2010ի Յու­լիս 9ին: Ար­ժա­նա­ցաւ պե­տա­կան-կա­ռա­վա­րա­կան յու­ղար­կա­ւո­րու­թեան եւ թա­ղո­ւե­ցաւ Ե­րե­ւա­նի Քա­ղա­քա­յին Պան­թէո­նը։
Իր ծննդեան տա­րե­դար­ձին նո­ւի­րո­ւած այս է­ջը փա­կենք սրտա­բուխ իր եր­գով՝

Ինձ տա­րած տեղդ ան­հունն է, Տէ՜ր,
Մին­չեւ ո՞ւր պ­իտ­ի տան­ես, աս­ա՛,
Ես հանգր­ու­անն իմ չգիտ­եմ դեռ,
Չ­եմ էլ իմ­ան­ում` թե ո՛ւր հաս­այ:

… Անս­ահմ­ան­ութ­իւնն այս նոյն­ած­իր
Ինձ ինչք­ա՜ն պիտ­ի տարր­ալ­ուծ­ի,
Որ տալ­ով հոգ­ուս շունչ թափ­անց­իկ
Դ­արձն­ի անն­իւթ ինձ ու տար­ած­ի: