Յունիս 21ի այս օրը կը նշենք ծնունդը հայ քնարերգութեան մերօրեայ տաղանդաւորներէն Լիւդվիգ Դուրեանի, որ իր բանաստեղծութեամբ եւ երգ ու խոհ բաշխող մշտահոս իր գրիչով արժանաւորապէս սիրուեցաւ ընթերցողներուն կողմէ.
Գարնան ամպ եմ, գալիս եմ ես,
Մռայլ ահ եմ բերում.
Դուք այդ ահից մի՜ վախեցէք —
Ձմրան մահ եմ բերում:
… Գարնան ամպ եմ, գալիս եմ ես
Ու որոտ եմ բերում.
Դուք որոտից մի՜ վախեցէք —
Ծաղկահոտ եմ բերում:
Գարնան ամպ եմ, գալիս եմ ես
Ու կայծակ եմ բերում.
Դուք կայծակից մի՜ վախեցէք —
Ծիածան եմ բերում:
Գալիս եմ ես ու հեղեղի
Խռով ձայն եմ բերում.
Դուք հեղեղից մի՜ վախեցէք —
Սերմնացան եմ բերում:
Սրտաբուխ այսօրինակ երգեր արարելու բնատուր շնորհքով օժտուած տաղանդի տէրն է Լ. Դուրեան, որ անցեալ դարու 70ականներէն իր ուրոյն անկիւնը նուաճեց հայ ընթերցողին մօտ՝ հոգեթով իր քնարի գողտրիկ երգերով։
Մեղմիկ յոյզերու, պարզ խռովքներու եւ սրտերուն հասնող պատկերներու քնարերգակն է Լ. Դուրեան։ Մարդու եւ կեանքի, հայ ժողովուրդի ու հայոց աշխարհի իւրօրինակ ուսանողն ու վերծանողը հանդիսացաւ ան եւ աւելի քան երեսուն ժողովածուներ հաշուող բեղուն ժառանգութիւն կտակեց մեր սերունդներուն։
Աշխոյժ մասնակիցը եւ արժանաւոր սերմնացանը եղաւ վերջին քառասնամեակի հայ գրական կեանքին։ Բնաւ ինքնամփոփ բանաստեղծի կերպարը չեղաւ, այլեւ ամէնուր շնչեց ու գործեց ինքզինք գտնելու եւ արտայայտելու վաւերական ինքնահաւատարմութեամբ.
Թափառում եմ, թափառում եմ,
Ինքս իմ մէջ թափառում եմ,
Ինքս իմ մէջ ես վառում եմ
Ինձ տաքացնող, հսկող խարոյկ:
Թափառում եմ, թափառում եմ
… Ու լինում եմ ինքս իմ մէջ
Ամէն մի տեղ
Այս աշխարհում:
Ի վերջոյ մարդու եւ կեանքի իրաւ ընկալման կիզակէտը, լիարժէք բանաստեղծին համար, սեփական հոգին գտնելու եւ բոլորին առջեւ պարզելու մնայուն փնտռտուքն է, ինչ որ մղիչ ուժը դարձաւ Լ. Դուրեանին.
— Ո՞ւմ ես փնտռում,- ասում են.- ո՞ւմ,
Ի՞նչ ես փնտռում դու ոտքամաշ։
— Աշխարհը հին,
Աշխարհն անհաշտ.
Մի տեղ հեղեղ,
Մի տեղ երաշտ…
Աւազանի անունով Լուկաշ Ծերունի Քրիստոստուրեան՝ Լիւդվիգ Դուրեան ծնած է 1933ի Յունիս 21ին, Ռուսաստանի Ռոստովի մարզի Մեասնիկեանի շրջանի Չալթր գիւղը:
1934ին ընտանեօք տեղափոխուած են Հայաստան եւ բնակութիւն հաստատած Կոտայքի շրջանի Շահաբ գիւղը, որ հետագային վերանուանուեցաւ Մայակովսկի՝ ռուսական յեղափոխութեան երգիչ մեծ բանաստեղծին անունով:
Ուսումը ստացաւ նախ գիւղական, այնուհետեւ Երեւանի թիւ 29 միջնակարգ դպրոցին մէջ: Երեւանի Պտղաբանջարաբուծական Տեխնիկումի ուսանող էր տակաւին, երբ 1960ականներու վերջը լոյս ընծայեց իր առաջին բանաստեղծութիւնները։ Հայրենի բնութեան գեղեցկութիւնն ու հայ կեանքի տոհմիկ գրաւչութիւնը երգ դարձան Լ. Դուրեանի գրչին տակ, ինչպէս որ «Ծաղկած բալենի» խորագրով իր քերթուածը կը վկայէ.
Հարսի նման ճերմակ հագար,
Ծաղկած բալենի։
Կարծես յոյսի ճամբով եկար,
Իմ յոյս բալենի։
Ինձ առ ճերմակ թեւերիդ մէջ,
Իմ քոյր բալենի:
Ախ, ուզում եմ դողալ քեզ պէս,
Հարսնաքողի տակ։
Ինձ առ ճերմակ թեւերիդ մէջ,
Իմ քոյր բալենի:
Քեզ տեսնելիս լցւում եմ ես
Անոյշ մուրազով։
Քեզ տեսնելիս ապրում եմ ես
Բարի երազով:
Դու ինձ հիմա շատ ես նման,
Քո բոյր ու նազով։
Քեզ տեսնելիս լցւում եմ ես
Անոյշ մուրազով։
Քեզ տեսնելիս ապրում եմ ես
Բարի երազով:
1971ին բանաստեղծը աւարտեց Մոսկուայի Մ. Գորկու Անվան Գրականութեան Ինստիտուտը: Նետուեցաւ գրական ասպարէզ եւ ստեղծագործելու կողքին աշխատեցաւ իբրեւ խմբագիր։ Տասնչորս տարի անընդմէջ «Երեկոյեան Երեւան» օրաթերթի պատասխանատու քարտուղար եղաւ, իսկ այնուհետեւ «Հայաստան» հրատարակչութեան մէջ ստանձնեց բաժնի վարիչի պատասխանատուութիւնը:
Յատուկ գուրգուրանք ցուցաբերեց երիտասարդ գրողներու հանդէպ՝ թարմ ուժեր յայտնաբերելու եւ անոնց առջեւ ասպարէզ բանալու խանդաղատանքով, որովհետեւ «Գարնանամուտ»ի խռովք ունէր իր հոգիին խորքը.
Հեղեղներում` քարանձաւներ վտառ-վտառ,
Հեղեղներում` սարսափամեծ քարավիշապ,
Քարացուլի քանդուքարափ անող վթար,
Խեւաթռիչք յորձանքներում ահեղ սեւ շանթ:
…
Այսպէս է միշտ գալիս հայոց գարունը մեր,
Գալիս է նա այսպէ՛ս միայն, սոսկատարած,
Այս տեսակ է ծնւում գարուն, մեռնում ձմեռ…
Ու ահը միշտ վերջանում է ծաղիկ դարձած:
Լ. Դուրեան ընթերցողին հրամցուց գողտրիկ քերթուածներու եւ երկարաշունչ բանաստեղծութիւններու աւելի քան 35 ժողովածու, որոնց շարքին՝ «Մաշտոց», եւ «Ասք հողի» երկարաշունչ գործերը, «Լեռները չեն խոնարհւում», «Եռագոյն առագաստ», «Արեւ խաչքար», «Եւ մանանայ, եւ նշխարք», «Քարէ արցունք» եւ այլ հաւաքածոները։ Իր կեանքի վերջալոյսին հրատարակուեցաւ «Կեանք իմացեալ» անունով յոբելինական հասկաքաղը։
Սիրոյ երգը միշտ բաբախեց Լ. Դուրեանի մօտ՝
Շուրթերդ այնքա՜ն հասուն —
Հիւթավառ լեցուն էին,
Թւում էր, թէ համբուրեմ,
Կը կաթեն վառք ու արիւն:
Վարսերդ այնքա՜ն հոսուն —
Լուսայգի շողք-ձայն էին.
Ու այնքա՜ն դեղձան էին,
Թւում էր` ձեռքս մեկնեմ…
Կ’աւերեմ արեւի գոյն:
Միամիտ, չիմացայ, որ
Ուզում ես քեզ համբուրեմ.
Համբուրեմ քեզ այնքա՜ն բորբ…
Շուրթերդ ճաքեն, բուրեն
Ինչպէս որ նուռը ճաքած…
Մազերդ խառնեմ այնպէս,
Որ դառնան խարոյկ բոցեղ…
Աստուած իմ, ինչո՞ւ էի
Ես այդքա՜ն, այդքա՜ն անմեղ:
Երաժշտականութիւնը այնքա՜ն ուժեղ է Լ. Դուրեանի ստեղծագործութեանց մէջ, որ անոր քերթուածներէն շատեր իբրեւ խօսք ներշնչման աղբիւր դարձան մերօրեայ երաժիշտներու մեծ մասին՝ դառնալով մեր ժողովուրդին կողմէ սիրուած ու փնտռուած երգեր։
Լ. Դուրեանի գործերը նաեւ թարգմանուեցան խորհրդային եւ արտասահմանեան լեզուներով։ Ունեցաւ բանաստեղծութիւններու իր ուրոյն շարքը՝ անգլերէն «Համաշխարհային գրականութիւն» մատենաշարի «Սովետական Պոեզիա» հատորին մէջ։
Իր կենդանութեան եղաւ Յովհաննէս Թումանեանի, Աւետիք Իսահակեանի եւ Վահան Թեքէեանի անուան մրցանակներու դափնեկիր:
Լիւդվիգ Դուրեան վախճանեցաւ 2010ի Յուլիս 9ին: Արժանացաւ պետական-կառավարական յուղարկաւորութեան եւ թաղուեցաւ Երեւանի Քաղաքային Պանթէոնը։
Իր ծննդեան տարեդարձին նուիրուած այս էջը փակենք սրտաբուխ իր երգով՝
Ինձ տարած տեղդ անհունն է, Տէ՜ր,
Մինչեւ ո՞ւր պիտի տանես, ասա՛,
Ես հանգրուանն իմ չգիտեմ դեռ,
Չեմ էլ իմանում` թե ո՛ւր հասայ:
… Անսահմանութիւնն այս նոյնածիր
Ինձ ինչքա՜ն պիտի տարրալուծի,
Որ տալով հոգուս շունչ թափանցիկ
Դարձնի աննիւթ ինձ ու տարածի: