Ի խո­րոց սրտի ու վշտի

ՊԱՐԷՏ ՔՀՆՅ. ԽԱՉԵՐԵԱՆ

­Մեր սի­րե­ցեալ կի­նը ու անն­ման մայ­րը՝ ­Մա­րա­լը, եր­կինք մեկ­նե­ցաւ։
­Մեր տու­նը փոք­րիկ դրախտ մըն էր։ Ըն­տա­նե­կան սրբու­թիւն, եր­ջան­կու­թիւն, գո­հու­նա­կու­թիւն, ինք­նա­բա­ւու­թիւն եւ դրա­կան այլ տրա­մադ­րու­թիւն­ներ կազ­մած էին մեր դրախ­տա­վայ­րի ա­մուր հիմ­քը։ Այդ վայ­րին մէջ, եր­կար տա­րի­ներ ա­ռաջ, կա­րո­ղա­ցանք նաեւ ճշդել մեր կեան­քի նոր ու­ղին, ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի ու Ա­րեւ­մուտ­քի տար­բեր կեն­ցաղ­նե­րու ու մշա­կոյթ­նե­րու ի­րար շա­ղա­խու­մով։ Եւ այդ վայ­րին պատ­կե­րը գե­ղեց­կօ­րէն գծո­ղը, գոյ­նե­րու բծախն­դիր ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը տո­ւո­ղը եւ ու­րախ մթնո­լոր­տը մշտա­կան պա­հո­ղը մեր ­Մա­րալն էր։
­Մեր ըն­տա­նի­քին հան­դէպ ա­նոր սէ­րը, նո­ւի­րումն ու զո­հո­ղու­թիւ­նը սահ­ման ու տկա­րու­թիւն չէր ճանչ­նար։ ­Կեան­քի բազ­մա­տե­սակ փո­թո­րիկ­նե­րուն դի­մաց, ան մեր ըն­տա­նի­քի հե­րոս պա­հա­պանն էր ու ան­սա­սան պա­րիս­պը։ Ըն­տա­նի­քը «Սրբու­թիւն սրբոց» էր ի­րեն հա­մար։
Եւ մեր այդ գե­ղե­ցիկ կեան­քին ըն­թաց­քին, յան­կարծ չա­րը ե­կաւ եւ մեր տան դու­ռը կոտ­րե­լով ներս մտաւ։ Բռ­նի մտաւ եւ իր հետ մե­ծա­գոյն չա­րի­քը բե­րաւ։ ­Կա­տա­ղօ­րէն մտաւ եւ իր ա­մէն ու­ժով հա­րո­ւա­ծեց մեր տան ա­մուր սիւ­նին։ ­Չա­րը ա­նո­ղոք հի­ւան­դու­թեան մի­ջո­ցաւ տա­պա­լեց մեր տան հե­րոս թա­գու­հին։ Ուս­տի, մեր կա­ռու­ցած ե­րե­սուն տա­րի­նե­րու փոք­րիկ դրախ­տը, չա­րը մէկ օ­րո­ւան ըն­թաց­քին դժոխ­քի վե­րա­ծեց։
­Մեր տան բա­րի, ժպտե­րես, ըն­կե­րա­յին, ծա­ռա­յող ու ա­ղօ­թող հրեշ­տա­կը՝ ­Մա­րա­լը, եր­կինք մեկ­նե­ցաւ։
Աշ­խար­հի վրայ բա­րիի ու չա­րի պա­տե­րազ­մը գո­յու­թիւն ու­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան ա­ռա­ջին իսկ օ­րէն։ ­Պատ­մու­թիւնն ու ժա­մա­նա­կը ցոյց տո­ւած են սա­կայն, որ չա­րին ու­ժը հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի հզօ­րա­ցած է ու բա­ւա­կա­նա­չափ գե­տին եւ մար­դիկ գրա­ւած։ Ուս­տի աշ­խար­հի վրայ չա­րը ա­ւե­լի է քան բա­րին։ ­Խո­ժոր դէմ­քը ա­ւե­լի է քան ժպտու­նը։ ­Մարդ վա­նո­ղը ա­ւե­լի է քան ըն­կե­րա­յի­նը։ ­Ծա­ռա­յեց­նո­ղը ա­ւե­լի է քան ծա­ռա­յո­ղը։ ­Նա­խա­տո­ղը ա­ւե­լի է քան ա­ղօ­թո­ղը։ Ու­րեմն, ի տես այս տխուր ի­րո­ղու­թեան, մեր աշ­խար­հը չա­փա­զանց կա­րիքն ու­նի մեծ թի­ւով բա­րի, ժպտե­րես, ըն­կե­րա­յին, ծա­ռա­յող ու ա­ղօ­թող մար­դոց։ Եւ բա­րի մար­դոց վա­ղա­ժամ մեկ­նու­մը, մեր խոր վշտին ու ընդվ­զու­մին ընդ­մէ­ջէն «ին­չո՞ւ» հար­ցա­կա­նը եւս կը յա­ռա­ջաց­նէ։
­Մեր ­Մա­րա­լը, մարդ­կա­յին ար­ժա­նիք­նե­րով օժ­տո­ւած սքան­չե­լի անձ­նա­ւո­րու­թիւն մըն էր։ Դժ­բախ­տա­բար սա­կայն, չա­րը շատ ա­րագ յաղ­թեց ա­նոր եւ իր վճի­ռը ար­ձա­կեց։ ­Չար­չա­րանք, տա­ռա­պանք եւ ա­պա մահ։ ­Զա­փա­զանց ծանր վճիռ։ ­Բայց ին­չո՞ւ այդ­քան ծանր պա­տիժ, երբ դի­մա­ցը կանգ­նո­ղը բա­ռին բուն ի­մաս­տով երկ­րա­ւոր հրեշ­տակ մըն էր, որ իր բա­րի սիր­տով ու ան­կեղծ ժպի­տով շա­հած էր բո­լո­րի սիր­տե­րը։ Եւ այդ սիր­տե­րը, իր կեան­քի հարս­տու­թիւնն էին ու եր­ջան­կու­թիւ­նը։ Ի վեր­ջոյ, այդ ծանր վճի­ռը ես իմ մէջս պա­հե­ցի, հա­կա­ռակ, որ ան ա­մէն օր հո­գիս կը տան­չէր։ ­Բայց պար­տա­ւոր էի գաղտ­նի պա­հե­լու, տո­կա­լու եւ…­յու­սա­լու։
Այդ­պէս ու­րեմն, անն­կա­րագ­րե­լի տա­ռա­պան­քին ա­ւար­տին, վճի­ռը ա­րա­գօ­րէն գոր­ծադ­րո­ւե­ցաւ։ Եւ յետ մա­հու, մեր ­Մա­րա­լին ա­նու­նը ար­ձա­նագ­րո­ւե­ցաւ գա­ղու­թի պատ­մու­թեան սու­գի ու վիշ­տի ա­նո­ւա­նա­ցան­կին մէջ։ Ար­ցուն­քին ու յու­զու­մին հետ «­Մա­րա­լը ար­ժա­նի չէր այս ճա­կա­տագ­րին» ար­տա­յայ­տու­թիւնն էր, որ բո­լո­րէն ը­սո­ւե­ցաւ ու լսո­ւե­ցաւ։ Իմ փա­փաքն էր, որ Ա­թէն­քի Ս. Գ­րի­գոր ­Լու­սա­ւո­րիչ մայր ե­կե­ղեց­ւոյ ­Տիկ­նանց մարմ­նէն ներս, ­Գո­քի­նիոյ Ս. ­Յա­կոբ ե­կե­ղեց­ւոյ ­Տիկ­նանց մարմ­նէն ներս, ­Հայ Գ­թու­թեան ­Խա­չի ­Գո­մո­թի­նիի «Է­րե­բու­նի» մաս­նա­ճիւ­ղի վար­չու­թե­նէն ներս, ­Հայ ­Կա­պոյտ ­Խա­չի ­Ֆիք­սի «­Ռու­բի­նա» մաս­նա­ճիւ­ղի վար­չու­թե­նէն ներս եւ Հ.Մ.Ը.Մ.-ի ­Ֆիք­սի սկաու­տա­կան խոր­հուր­դէն ներս, մեր ­Մա­րա­լին հա­մեստ ծա­ռա­յու­թիւնն ու ներդ­րու­մը եր­կար տա­րի­ներ շա­րու­նա­կո­ւէր եւ այդ­պի­սով ա­նու­նը ար­ձա­նագ­րո­ւէր գա­ղու­թի փայ­լուն եւ ար­ժա­նեաց է­ջե­րուն վրայ։ ­Բայց չե­ղաւ։
­Հա­կա­ռակ մեր մեծ կո­րուս­տին ու ցնցու­մին, սրտի պարտք կը զգամ այս­տեղ յե­տա­դարձ ակ­նարկ մը կա­տա­րել ան­մո­ռա­նա­լի ու խո­րազ­գաց ի­րո­ղու­թեան մը, որ ապ­րե­ցաւ մեր ըն­տա­նի­քը։
Սկ­սանք մա­հու կե­նաց մեր ճա­կա­տագրա­կան պայ­քա­րը, մեր կող­քին ու­նե­նա­լով ըն­տա­նի­քի բա­րե­կամ­նե­րը։ ­Յան­կարծ եւ շատ ա­րագ, մեր ըն­տա­նի­քին շուրջ գեր­դաս­տան մը յայտ­նո­ւե­ցաւ։ ­Գեր­դաս­տան մը, բաղ­կա­ցած բազ­մա­թիւ ըն­տա­նիք­նե­րէ ու ան­հատ­նե­րէ։ ­Գեր­դաս­տան մը, ո­րու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը ու­նէինք իս­կա­պէս։
Ա­նոնք ա­մե­նայն հա­րա­զա­տու­թեամբ մեզ շրջա­պա­տե­ցին եւ օգ­տա­կար հան­դի­սա­ցան այդ օ­րե­րու մեր ըն­տա­նի­քի բազ­մա­պի­սի կա­րիք­նե­րուն։ ­Շա­տեր ա­ղօ­թե­ցին մեր ­Մա­րա­լին ա­ռող­ջու­թեան հա­մար։ ­Շա­տեր բազ­մա­թիւ ան­գամ­ներ խօ­սե­ցան իր հետ, միշտ յոյս ներշն­չե­լով, իսկ մե­զի ուժ եւ համ­բե­րու­թիւն մաղ­թե­լով։ ­Շա­տեր այ­ցե­լե­ցին ա­նոր։ Ու­րիշ­ներ հի­ւան­դա­նոց ըն­կե­րակ­ցե­ցան։ Ու­րիշ­ներ սննդե­ղէ­նով օգ­տա­կար դար­ձան։ Ո­մանք ա­րիւ­նա­տուու­թեամբ եւ այլ ձե­ւե­րով։ ­Մենք ա­ռան­ձին չմնա­ցինք։
Օր մը, ուշ գի­շե­րին, երբ մեր ­Մա­րա­լը տկար ու հոգ­նած կը քնա­նար, եր­կու աղջնակ­նե­րուս հետ հիաց­մուն­քով եւ ե­րախ­տա­գի­տու­թեան խոր զգա­ցում­նե­րով անդ­րա­դար­ձանք մեր շուրջ գտնո­ւող մե­ծա­թիւ հա­րա­զատ­նե­րու ան­վե­րա­պահ ա­ջակ­ցու­թեան մա­սին։ Եւ այդ զրոյ­ցը ա­ւար­տե­ցաւ իմ հե­տե­ւեալ հաս­տա­տու­մով. «Ք­սան վեց տա­րի­ներ, ­Մա­րալն ու ես ինչ որ ցա­նե­ցինք, այդ մէ­կը կը հնձենք այ­սօր»։ ­Մենք սէր ու յար­գանք ցա­նե­ցինք։
Ուս­տի ի խո­րոց սրտի շնոր­հա­կա­լու­թիւն կը յայտ­նենք ­Յու­նաս­տա­նի ­Հա­յոց ­Թե­մի օ­րո­ւան Ա­ռաջ­նորդ ­Գերշ. Տ. ­Գե­ղամ Ս. Արք. ­Խա­չե­րեա­նին, որ մեզ յու­սադ­րեց ու քա­ջա­լե­րեց, եւ ա­ւար­տին՝ հո­գե­ւոր դա­սուն հետ տան կար­գը կա­տա­րեց ու իր մխի­թա­րա­կան խօս­քե­րով մեր վիշ­տը սփո­փեց։
Ի խո­րոց սրտի շնոր­հա­կա­լու­թիւն ­Յու­նաս­տա­նի ­Հա­յոց ­Թե­մի Կ­րօ­նա­կան ժո­ղո­վին, ինչ­պէս նաեւ ­Գերպծ. Տ. ­Յով­սէփ Ծ. Վրդ. ­Պէ­զա­զեա­նին, ­Վե­րա­պա­տո­ւե­լի ­Վի­գէն ­Չո­լա­քեա­նին ու ­Տիկ­նանց յանձ­նա­խում­բին, ­Գերպծ. Տ. ­Ներ­սէս Ծ. Վրդ. ­Սա­գա­յեա­նին, ո­րոնք մեր դժո­ւա­րին ու­ղե­ւո­րու­թեան ըն­թաց­քին, ի­րենց մնա­յուն հե­տաքրք­րու­թեամբ, ա­ղօթք­նե­րով ու այ­ցե­լու­թիւն­նե­րով նե­ցուկ կանգ­նե­ցան մեր ըն­տա­նի­քին։
Ի խո­րոց սրտի շնոր­հա­կա­լու­թիւն ­Մե­ծի ­Տանն ­Կի­լի­կիոյ ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան ­Կեդր. վար­չու­թեան ան­դամ տոքթ. Ար­մէն ­Տէ­րեա­նին, Ազ­գա­յին վար­չու­թեան ա­տե­նա­պետ պրն. ­Թագ­ւոր ­Յո­վա­կի­մեա­նին եւ ան­դամ­նե­րուն, Հ.Յ.Դ. ­Կեդր. կո­մի­տէին, շրջան­նե­րու կո­մի­տէ­նե­րուն, ­Հա­մազ­գա­յի­նի ու Հ.Մ.Ը.Մ.-ի Շրջ. վար­չու­թիւն­նե­րուն, ազգ. վար­ժա­րան­նե­րու տնօ­րէ­նու­թեանց ու Ծ­նո­ղա­կան միու­թեանց, Ա­զատ Օր-ի խմբագ­րու­թեան, ­Գո­քի­նիոյ ու ­Ֆիք­սի ա­կումբ­նե­րու յանձ­նա­խում­բե­րուն, ­Թա­ղա­յին խոր­հուրդ­նե­րուն, ա­ռա­ւել եւս ­Գո­քի­նիոյ Ս. ­Յա­կոբ ե­կե­ղեց­ւոյ գոր­ծա­կից­նե­րուս՝ ­Թա­ղա­յին խորհր­դոյ ու ­Տիկ­նանց մարմ­նոյ ան­դամ­նե­րուն, դպրա­պե­տին, սար­կա­ւա­գաց ու դպրաց դա­սե­րուն, ի­րենց հե­տաքրք­րու­թեան, քա­ջա­լե­րան­քին ու օգ­տա­կա­րու­թեան հա­մար։
Ի խո­րոց սրտի շնոր­հա­կա­լու­թիւն ­Հայ ­Կա­պոյտ ­Խա­չի Շրջ. վար­չու­թեան ա­տե­նա­պե­տու­հի տիկ. ­Լի­զա Ա­ւա­գեա­նին եւ ան­դամ­նե­րուն, մաս­նա­ճիւ­ղե­րու վար­չու­թեանց եւ բազ­մա­թիւ խա­չու­հի­նե­րուն, ո­րոնք մնա­յուն կեր­պով հե­տաքրք­րո­ւե­ցան ի­րենց մեծ ըն­տա­նի­քի ան­դա­մին՝ ըն­կե­րու­հի ­Մա­րա­լին ա­ռող­ջա­կան վի­ճա­կով։ Ա­ռա­ւել եւս, տօ­նա­կան օ­րե­րուն, ­Ֆիք­սի եւ ­Գո­քի­նիոյ վար­չու­թիւն­նե­րը, ան­կող­նին ծա­ռա­յող ի­րենց ըն­կե­րու­հիին յա­տուկ ձե­ւով մաս­նա­կից դար­ձու­ցին այդ օ­րե­րու ու­րախ մթնո­լոր­տին։ ­Հարկ կը զգամ խոր յու­զու­մով նշել նաեւ, թէ մեր ­Մա­րա­լը, ա­ռող­ջա­պա­հա­կան իր դժո­ւա­րին վի­ճա­կին պատ­ճա­ռով, ­Ֆիք­սի «­Ռու­բի­նա» մաս­նա­ճիւ­ղի վար­չու­թեան ներ­կա­յա­ցուց ա­տե­նա­պե­տու­հիի պաշ­տօ­նէն իր հրա­ժա­րա­կա­նը։ Իր ժո­ղո­վա­կից­նե­րը սա­կայն, քա­ջա­լե­րե­լու ու յոյս ներշն­չե­լու մարդ­կա­յին ու միու­թե­նա­կան ազ­նո­ւա­գոյն գի­տակ­ցու­թե­նէն մղո­ւած, մեր­ժե­ցին հրա­ժա­րա­կա­նը եւ շա­րու­նա­կե­ցին ի­րենց ա­տե­նա­պե­տու­հիին տե­ղեակ պա­հել աշ­խա­տանք­նե­րէն։
Ի խո­րոց սրտի շնոր­հա­կա­լու­թիւն մեր ըն­տա­նի­քի բա­րե­կամ­նե­րուն, ան­ցեա­լի թէ ներ­կա­յի ծխա­կան­նե­րուն եւ ար­տա­սահ­մա­նի ազ­գա­կան­նե­րուն ու բա­րե­կամ­նե­րուն, ո­րոնք մեզ քա­ջա­լե­րե­ցին, յոյս ներշն­չե­ցին եւ օգ­տա­կար դար­ձան։ Իսկ ազ­գա­կան­նե­րէն ո­մանք, ան­ձամբ մեր կող­քին գտնո­ւե­ցան։
Իսկ հի­մա, մեր ըն­տա­նի­քի տա­ռա­պա­կոծ ու­ղե­ւո­րու­թեան տխուր ա­ւար­տին, ի խո­րոց սրտի ու վշտի շնոր­հա­կա­լու­թիւն կը յայտ­նենք բո­լո­րին՝ խո­րազ­գաց վշտակ­ցու­թեան, ցա­ւակ­ցու­թեան ու մխի­թա­րան­քին հա­մար։
­Խունկ ու ա­ղօթք դրախ­տի մեր հրեշ­տա­կին՝ մեր ­Մա­րա­լին հոգ­ւոյն։