Թուրքիոյ շուրջ

ԹԱՆԷՐ ԱՔՉԱՄ
­Թարգ­մա­նեց՝ ՄԵԼԻՆԷ ԱՆՈՒՄԵԱՆ

Ա­մե­րի­կան մօ­տի­կից ճա­նա­չող ըն­կեր­ներս կը հա­ւաս­տեն, որ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը եր­բեք ուղ­ղա­կի եւ բա­ցա­յայտ կեր­պով չեն առ­ճա­կա­տում: Ն­րանք կ­՛ա­սեն, որ ա­մե­նաուժ­գին ընդ­հար­ման ժա­մա­նակ ան­գամ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը ժպի­տով դրու­թիւնն ար­ձա­նագ­րե­լով՝ ա­ռանձ­նա­պէս մեծ հա­կազ­դե­ցու­թիւն չեն ցու­ցա­բե­րում:
Ըն­կեր­նե­րիս կար­ծի­քով՝ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րի «ուժ­գին եւ ան­մի­ջա­կան հա­կազ­դե­ցու­թիւն ցու­ցա­բե­րե­լուց հե­ռու» մնա­լու այդ կե­ցո­ւած­քը հիմ­նա­կա­նում սխալ է մեկ­նա­բան­ւում հա­կա­ռա­կոր­դի կող­մից: ­Հա­կա­ռա­կոր­դը կար­ծում է՝ «յաղ­թա­նակ է տա­րել» եւ կար­ծում է, թէ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը յետ­քայլ են ա­րել: Այ­նինչ՝ դա մի մեծ սխալ­մունք է լի­նում:
«­Քան­զի,- ա­սում են ըն­կեր­ներս,- ի­րենց հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը «բղա­ւե­լով» եւ բա­ցա­յայտ կեր­պով չցու­ցադ­րող ա­մե­րի­կա­ցի­ներն ի­րենց ի­րա­կան կե­ցո­ւած­քը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում են բա­ցա­յայ­տում: Ե­թէ խօսքս տե­ղին է, նրանք վար­ւում են անգ­լիա­ցի­նե­րի «Ա­մե­նա­ճիշտ վրէ­ժը սա­ռը կեր­պով է մա­տուց­ւում» խօս­քին հա­մա­պա­տաս­խան, եւ շատ ծան­րակ­շիռ կեր­պով են ի­րենց «վրէ­ժը լու­ծում»:
Չ­գի­տեմ, թէ որ­քա­նո՛վ է յար­մար ազ­գու­թիւն­նե­րի նման վե­րա­բեր­մուն­քից խօ­սե­լը, բայց ­Նիւ Եոր­քում շա­րու­նա­կո­ւող ­Զար­րա­բի դա­տա­կան գոր­ծը (խօս­քը ­Թուր­քիա­յի, Ի­րա­նի եւ ­Մա­կե­դո­նիա­յի գոր­ծա­րար ­Ռե­զա ­Զար­րա­բի մա­սին է — «Ա­կունք») ինձ յի­շեց­րեց այդ ա­մէ­նի մա­սին:
­Թուր­քիա­յի եւ, յատ­կա­պէս, ­Թա­յիփ Էր­դո­ղա­նի հետ բա­ւա­կա­նին բա­ցա­յայտ ընդ­հար­ման մէջ մտած եւ վեր­ջի­նում «լուռ մնա­ցող» Ա.Մ.Ն.ը հի­մա սկսում է կա­մաց-կա­մաց իր խա­ղը բա­ցա­յայ­տել:
Ինչ­պէս ե­րե­ւում է, Էր­դո­ղա­նի դէմ (Ա.Մ.Ն.ի կող­մից) սկսո­ւել է եր­կա­րա­տեւ չի­նա­կան տա­ռա­պանք­ներ յի­շեց­նող, բա­ւա­կա­նին ման­րազ­նին կեր­պով նա­խա­պատ­րաս­տո­ւած մի պլան (ծրա­գիր):
­Զար­րա­բի դա­տա­կան գոր­ծըն­թա­ցում բա­ցա­յայ­տո­ւող ա­մէն տե­ղե­կու­թիւն շոկ (ցնցում) է ա­ռա­ջաց­նում: Ար­դա­րու­թիւն եւ ­Բար­գա­ւա­ճում ­Կու­սացու­թեան (Ա.Բ.Կ.) կա­ռա­վա­րու­թիւնն ու Էր­դո­ղա­նը սկզբնա­պէս կա­րող են շար­ժո­ւել՝ այդ հրաձ­գու­թիւ­նից քա­ղա­քա­կան ու գա­ղա­փա­րա­կան փաս­տարկ­նե­րով պաշտ­պա­նո­ւե­լու զգա­ցու­մի:
Ա.Բ.Կ.ն ­կա­րող է մտա­ծել, թէ ին­քը, հնա­րա­ւոր է, շա­հած դուրս գայ խա­ղից՝ այն գա­ղա­փա­րից ել­նե­լով, թէ այդ «յար­ձակ­ման» աղ­բիւրն Ա.Մ.Ն.ն ­չէ, թէ երկ­րում ամ­րապնդ­ւում են հա­կա-ա­մե­րի­կեան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րը, եւ թէ դա «­Թուր­քիա­յի դէմ կազ­մա­կեր­պո­ւած խաղ է»:
Այս­պէս, օ­րի­նակ, թուր­քա­կան կա­ռա­վա­րու­թեանն ընդ­դի­մա­դիր ո­րոշ շրջա­նակ­նե­րում ան­գամ հնա­րա­ւոր է այդ պաշտ­պա­նա­կան գծի հետ­քե­րը նշմա­րել: ­Քիչ չեն նրանք, ով­քեր ա­սում են, թէ «յար­ձա­կու­մը ­Թուր­քիա­յին է ուղ­ղո­ւած, եւ որ խօս­քը գնում է ազ­գա­յին պաշտ­պա­նու­թեան մա­սին»:
­Սա­կայն խիստ ակն­յայտ է, որ այդ պաշտ­պա­նա­կան գծում մեծ անց­քեր են բա­ցո­ւե­լու՝ տե­ղե­կա­տո­ւու­թեան նոր ռմբա­կո­ծու­թեան մի­ջո­ցով: ­Նախ՝ այն փաս­տը, որ մե­ղադ­րանք­ներն ան­ձանց են ուղ­ղո­ւած, ամ­րապն­դում է այն հա­մոզ­մուն­քը, թէ «մաղձ թա­փե­լով» հնա­րա­ւոր է գոր­ծի մի­ջից դուրս գալ: Ար­դէն իսկ Ա.Մ.Ն.ի ռազ­մա­վա­րու­թեան կա­րե­ւոր հիմ­քե­րից մէկն էլ հէնց դա է: ­Թուր­քիա­յին ա­ռա­ջարկւում է ­Զար­րա­բի դա­տա­կան գոր­ծի մի­ջո­ցով «մաղ­ձից ա­զա­տո­ւել»:
Երկ­րոր­դը՝ սոյն դա­տա­կան գոր­ծի տնտե­սա­կան հե­տե­ւանք­ներն են… ­Ճիշդ է՝ ե­թէ խնդի­րը միայն ներ­քին հա­սա­րա­կա­կան կար­ծի­քին ուղ­ղո­ւած քա­ղա­քա­կան ու գա­ղա­փա­րա­խօ­սա­կան փաս­տարկ­նե­րով սահ­մա­նա­փա­կո­ւէր, Էր­դո­ղա­նը եւ Ա.Բ.Կ.ն ­կա­րող էին շա­հած դուրս գալ այս ընդ­հա­րու­մից: ­Սա­կայն սկսեց հո­րի­զո­նում ե­րե­ւալ, որ սոյն դա­տա­կան գործն իր հետ կա­րող է բե­րել նաեւ տնտե­սա­կան ան­կում: Ինչ­պէս ե­րե­ւում է, 2019թ. ընտ­րու­թիւն­նե­րին զու­գըն­թաց զար­գա­ցող տնտե­սա­կան ան­կու­մը շատ մեծ վնաս­ներ է հասց­նե­լու ­Թուր­քիա­յի քա­ղա­քա­ցուն, վնաս­ներ, ո­րոնք չեն կա­րող ո­րե­ւէ գա­ղա­փա­րա­կան փաս­տար­կով հա­տու­ցո­ւել:
Այդ կէ­տում Ա.Բ.Կ.ն­ այ­լեւս հաս­տատ կանգ­նած է լի­նե­լու եր­կու նա­խընտ­րան­քի առ­ջեւ. կա՛մ այդ «մաղ­ձը», այ­սինքն՝ Էր­դո­ղա­նին իր մէջ­քից ցած գցել, կամ էլ ա­մէն բան աչ­քի ա­ռաջ ու­նե­նալ՝ յա­նուն մի հո­գու պաշտ­պա­նու­թեան: Այդ երկ­րորդ ընտ­րու­թիւ­նը նշա­նա­կում է քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ: Եր­րորդ այ­լընտ­րանք ա­ռայժմ չի ե­րե­ւում:
­Բա­ցար­ձա­կա­պէս պա­տա­հա­կա­նու­թիւն չէր այն, որ ­Քե­մալ ­Քը­լըչ­դա­րօղ­լուն Էր­դո­ղա­նի հա­րա­զատ­նե­րի կա­տա­րած ֆի­նան­սա­կան (դրա­մա­կան) ա­պօ­րի­նու­թիւն­նե­րի մա­սին տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը հրա­պա­րա­կեց ­Զար­րա­բի դա­տա­կան գոր­ծի ու­սում­նա­սիր­ման հետ գրե­թէ նոյն օ­րե­րին: ­Ռազ­մա­վա­րու­թիւնն ակն­յայտ է. մե­կու­սաց­նել Էր­դո­ղա­նին՝ որ­պէս անձ, տա­րան­ջա­տում դնել նրա եւ ­Թուր­քիա­յի մի­ջեւ:
Ե­թէ Ա.Բ.Կ.ն­ ա­մէն բան ա­նի յա­նուն իր ա­ռաջ­նոր­դի, վեր­ջի­նիս պաշտ­պա­նե­լու հա­մար հար­կադ­րո­ւած կը լի­նի յար­ձա­կո­ւել ­Ժո­ղովր­դա­հան­րա­պե­տա­կան կու­սակ­ցու­թեան վրայ, իսկ դա նշա­նա­կում է մի գոր­ծըն­թա­ցի սկիզբ, ո­րը են­թադ­րում է ան­գամ ­Ժո­ղովր­դա­կան-­Հան­րա­պե­տա­կան ­Կու­սակ­ցու­թեան (Ժ.Հ.Կ.) շտա­բի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի, նե­րա­ռեալ՝ ­Քը­լըչ­դա­րօղ­լու ա­զա­տազր­կում: ­Դա էլ քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մի գոր­ծըն­թացն է, հա­սա­րա­կու­թեան 50 տո­կո­սի պայ­քար՝ միւս 50 տո­կո­սի դէմ… ­Յա­նուն ին­չի՞, ին­չի՞ հա­մար: ­Յա­նուն մէկ ան­ձի պաշտ­պա­նու­թեան…
Որ­քան տա­րա­ծո­ւեն ­Զար­րա­բի դա­տա­կան գոր­ծի տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը, Ա.Բ.Կ.ն­ եւ պե­տու­թեան միւս ղե­կա­վար­ներն այն­քան կը տես­նեն, որ ի­րենց ու­նե­ցած այ­լընտ­րանք­նե­րը հետզ­հե­տէ նո­ւա­զում են. կա՛մ մի հո­գուց ա­զա­տո­ւել, կամ էլ քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ՝ յա­նուն այդ ան­ձի պաշտ­պա­նու­թեան… Ա­ռա­ջի­նը շատ դիւ­րին է, ո­րով­հե­տեւ ի վեր­ջոյ հար­կադ­րո­ւած չեն լի­նի մեծ փո­փո­խու­թիւն ա­նե­լու պե­տու­թեան հիմ­նա­կան նա­խընտ­րու­թիւն­նե­րի մէջ, բայց մի ան­ձի պաշտ­պա­նե­լը կա­րող է լիո­վին կոր­ծա­նել այս եր­կի­րը:
Չ­գի­տեմ՝ Ա.Բ.Կ.ի ղե­կա­վա­րու­թիւնն ար­դե­՞օք այդ­քան հե­ռա­տես է, որ կա­րո­ղա­նայ այս գոր­ծըն­թա­ցի խո­րու­թիւ­նը տես­նել: ­Սա­կայն հաս­տատ է, որ մտել ենք մի այն­պի­սի գոր­ծըն­թա­ցի մէջ, ո­րում այ­լընտ­րանք­նե­րի թի­ւը շատ է նո­ւա­զել՝ կա՛մ Էր­դո­ղա­նը, կա՛մ ­Թուր­քիան: