«Երիտասարդները պէտք է գիտակցին,
թէ յարաբերաբար տկար անձի մը չարաշահումը
երբեք ընդունելի չէ առողջ ընտանիքի մը համար»
Հարցազրոյցը վարեց՝ Հռիփսիմէ Յարութիւնեան
Երկրի մը մէջ, ուր կիներու ներկայութիւնը պետական եւ հանրային պաշտօններուն մէջ «անբաւարար»էն մինչեւ «անգոյ» կարելի է բնորոշել, բնաւ զարմանք պէտք չէ պատճառէ, թէ Հայաստանի Ազգային Ժողովի քննարկման կը ներկայացուի ընտանեկան բռնութեան դէմ օրէնքի նախագիծ մը, որ պաշտպանութեան տակ պիտի առնէ կիները՝ անոնց ֆիզիքական ինքնապաշտպանութեան իրաւունքը հաստատելով եւ պաշտպանելով զանոնք ընտանեկան յարկի տակ բիրտ վերաբերումի ենթարկուելու փորձանքին դէմ։ Խստօրէն դատապարտելի եւ քրէական յանցանքի համազօր նման երեւոյթներ, յետ այսու, անթոյլատրելի եւ պատիժի ենթակայ պիտի ըլլան։
Ներկայ ժամանակներուն, երբ ընկերութեան զանազան կառոյցներու մէջ՝ ընտանիքէն մինչեւ դպրոց, հասարակական կեանքէն մինչեւ պետական հաստատութիւններ, կիները տիրապետող ներկայութիւն կը դառնան, մերժելի ու դատապարտելի է արական սեռի կողմէ (ու ո՛չ միայն) բռնութեան կիրարկումը։
Այս օրինագիծի քննարկման նախօրեակին, Հայաստանի եւ սփիւռքի մէջ բաւական ծաւալուն նախաձեռնութիւններ առնուեցան՝ յօդուածագրութեամբ, ստորագրահաւաքով, հրապարակային զրոյցներով հանրութիւնը լուսաբանելու համար։
Լոնտոնաբնակ աշխոյժ ակտիվիստ Աննէթ Մոսկոֆեան-Արզումանեանի նախաձեռնութեամբ՝ համացանցային ստորագրահաւաք մը սկիզբ առաւ, օրէնքի ընդունումը յաջողցնելու ի նպաստ։ Շատ կարճ ժամանակի մէջ մեծ թիւով հայրենակիցներ միացան ստորագրահաւաքին, աւելի քան 2835 ստորագրութիւններ հաւաքելով եւ իրենց հաւանութիւնը յայտնելով այս գործի յաջողութեան։
Յունաստանի Հայ Կապոյտ Խաչի Կնոջական Էջի կողմէ կապ հաստատուեցաւ ընկ. Աննէթ Մոսկոֆեանի հետ՝ խնդրելով մանրամասնութիւններ եւ տեղեկութիւններ։
Հայ ազգի պատմութեան մէջ հայ կինը մեծարանքի արժանացած է դարերու ընթացքին։ Որպէս մայր, դաստիարակ, հասարակական գործիչ, այլ նաեւ քաղաքական գործիչ ու մտաւորական անձնաւորութիւն, հայ կնոջ արժանի տեղ վերապահուած է միշտ։ Որքանո՞վ իրականութեան կը համապատասխանեն այս բոլորը։
Նախ սկսիմ՝ յայտնելով, թէ Հայաստանի մէջ կիները կը կազմեն բնակչութեան 52 առ հարիւրը։ Անոնք պաշտօնապէս երաշխաւորուած են գենդերային (ծինասեռային) հաւասարութեան սկզբունքով՝ 1991 թուականի Հայաստանի Հանրապետութեան ստեղծումէն ի վեր։ Այսուհանդերձ՝ կիները, իրականութեան մէջ, նուազ չափով ներկայացուած են քաղաքական, ընկերային եւ տնտեսական բնագաւառներէն ներս։
Կ՚արժէ նշել, թէ Ազգային Ժողովի (խորհրդարանի) 131 անդամներէն միայն 14ը կիներ են (10,7 առ հարիւրը), թիւ՝ որ 1990ի սկզբնական 36 հոգիէն շատ աւելի նուազ է։ Կառավարութեան 18 նախարարներէն միայն 3ը կիներ են։ Կան 12 կին փոխ-նախարարներ՝ այդ պաշտօնը զբաղեցնող 51 այր փոխ- նախարարներու կողքին։ Չկան բնաւ կին մարզպետներ կամ քաղաքապետներ…։ Համայնքներու Աւագանիի անդամներու միայն 8,6 առ հարիւրը կին է՝ Հայաստանի ամբողջ տարածքին, երբ համայնքներու Աւագանիներու ընդհանուր կազմը 6164 անդամ կը հաշուէ (որոնցմէ 534ը՝ կիներ)։
Grant Thornton International businessի 2011ի տուեալներուն համաձայն՝ մեր երկրի գործարար բարձրագոյն ղեկավար պաշտօններուն վրայ գտնուած կիները կազմած են 29 առ հարիւր տոկոս, ցուցանիշ՝ որը նուազած է սակայն 2011ի տուեալներուն համաձայն՝ հասնելով 23 առ հարիւրի։
Մ.Ա.Կ.ի կանանց բաժնի գործադիր տնօրէն Միշէլ Պաչէլէթ, որ նախապէս Չիլիի նախագահի պաշտօնին ընտրուած եւ իր քաղաքական ասպարէզի ընդարձակ ժամանակաշրջանին պայքարած է կիներու իրաւունքներու եւ անոնց տրուող հնարաւորութիւններուն ի նպաստ, յայտնած է հետեւալը.- «Տուեալները ցոյց կուտան, թէ գենդերային հաւասարութեան բարձր մակարդակ ունեցող երկիրները, շատ աւելի բարձր ցուցանիշներ ունեցած են համախառն ազգային արտադրանքի չափով, ինչպէս առեւտրային բարելաւուած արդիւնքներ։ Տարբեր երկիրներու խորհդարաններուն մէջ փաստուած է, թէ հոն՝ ուր կիներու թիւը համեմատաբար աւելի բարձր է, աւելի՛ առարկայական եւ արդար օրէնքներ որդեգրուած են, երեխաներու, կիներու եւ ընտանիքներու իրաւունքներուն ու կենցաղին առնչուած ընկերային ծրագիրներով»։
Ինչո՞ւ Հայաստանի մէջ կիները անբաւարար չափերով ներկայացուած են քաղաքական-ընկերային-հասարական կեանքին մէջ։ Որովհետեւ հանրութեան ընկալումներուն մէջ պահպանողական եւ հայրենասիրական կարծրատիպերու տարածուածութիւնը հիմնական խոչընդոտ է։ Եւ ճիշդ այդ վերաբերմունքն է, որ ընտանեկան բռնութիւնը քրէականացնելու եւ օրէնքի ընդունումը յաջողցնելու քայլերուն մէջ՝ արգելքներու կը հանդիպի։
Կրնա՞ք անդրադառնալ Հայաստանի ընկերութեան մէջ տիրող իրավիճակին։
Եւրոպայի Անվտանգութեան եւ Համագործակցութեան Proactive Society կազմակերպութեան կողմէ 2011ին հրապարակուած եւ Հայաստանի մէջ ընտանեկան բռնութեան վերաբերեալ հետազօտութեան հիման վրայ պարզուած է, թէ վիճակագրութեան մաս կազմած անձերու 59,6 առ հարիւրը ենթարկուած է ընտանեկան բռնութեան, իր կեանքին ընթացքին։
Յստակ է, թէ ընտանեկան բռնութեան դէմ համապարփակ օրէնքներու բացակայութիւնը, նման դէպքերու քրէականացուած չըլլալը եւ զոհերու պաշտպանութեան ուղղուած քայլերու անբաւարարութիւնը շատ լուրջ խնդիրներ են մեր ընկերութեան մէջ։ Քրէական օրէնսդրութեան մէջ յատուկ նշում չկայ ընտանեկան բռնութեան մասին, ինչ որ կը դժուարացնէ մեղաւոր անձանց պատասխանատուութեան ենթարկելու գործը։
Քրէական իրաւունքի ընդհանուր դրոյթները կրնան կիրարկուիլ որոշ պարագաներու, սակայն ցարդ գործող օրէնքներու հիմամբ դժուար է դիմումը հիմնաւորել ընտանեկան բռնութեան մեղադրանքով։ Հայ կիներու առնուազն 60 առ հարիւրը յայտնած են, թէ իրենց կեանքի ընթացքին, առնուազն անգամ մը, տուժած են ընտանեկան բռնութեան դէպքով (Ե.Ա.Հ.Կ.ի վիճակագրութեան համաձայն)։
2011ին Հ.Հ. կառավարութիւնը մշակած էր «Գենդերային քաղաքականութեան ծրագիր» մը (2011-2015 ժամանակահատուածը ընդգրկող) կիներու իրաւունքներու պաշտպանութեան բարելաւման գծով։
Հոն նախատեսուած էր Կիներու Խորհուրդ մը ստեղծելու գաղափարը։ Այնուամենայնիւ, 2013ի Մայիսին, Հ.Հ. կառավարութիւնը մերժեց ընտանեկան բռնութեան կանխարգիլման մասին ներկայացուած օրինագիծը, որ քայլ առ քայլ սկսուած էր մշակուիլ 2007էն ի վեր ։
Օրէնքի ընդունումը կը կարծէ՞ք, որ տարբերութիւն պիտի բերէ հայ ընտանիքի կեանքին մէջ։
Ներկայացուած օրէնքը դեռ եւս կատարեալ չէ՝ ընտանեկան բռնութեան դէպքերը պատժելու եւ զոհերուն ապահովութիւնը երաշխաւորելու մէջ։ Յստակ է, թէ ընտանեկան բռնութիւնը մարդու իրաւունքներու լուրջ խախտում է, մասնաւորապէս կեանքի իրաւունքի եւ հաւասարութեան տեսակէտէ։ Ոստիկանութեան միջամտութիւնը կարեւոր է, պաշտպանելու համար զոհերու հատուցման իրաւունքը։
Ես տեղեկացայ եւ մօտէն հետեւեցայ Հայաստանի մէջ ընտանեկան բռնութեան դէպքերու լրջութեան, վերջին տարիներուն սփիւռքեան լրատուամիջոցներուն մէջ հրապարակուած լրատուութեան եւ բացայայտուած դէպքերուն ճամբով։ Աւելի քան տարի մըն է, որ անդամ եմ «Կանանց աջակցութեան Երեւանի կեդրոն»ին ( Advisory Board of Women’s Support Centre WSC)։ Այս կեդրոնին միջոցաւ փայլուն աշխատանք կը տարուի ընտանեկան բռնութեան զոհերուն ապաստան տրամադրելու գործով։ Սակայն ներկայիս Հայաստանի մէջ հազիւ երկու ապաստարաններ գոյութիւն ունին միայն։ Օրէնքի ընդունումէն ետք, պետութիւնը պէտք է կացարաններ ստեղծէ, որոնք պիտի գործեն անհրաժեշտութեան պարագային։
Երկու խօսքով բացատրեմ օրէնքին բովանդակութիւնը.-
Կանխարգիլել ընտանեկան բռնութիւններու դէպքերը՝ զոհերու պաշտպանութեան եւ հզօրացման միջոցաւ։
Վերականգնել ընտանիքի անդամներուն կարգավիճակը՝ զոհերուն ապահովելով ապաստարաններ։ Բուժել եւ անհրաժեշտ հոգեբանական ու ընկերային օգնութիւնը տրամադրել անոնց, ինչպէս նաեւ ապահովել երեխաները։
Կարելի՞ է զանազանութիւն դնել երիտասարդ զոյգերու դիմագրաւած հարցերուն մէջ։
Երիտասարդները պէտք է կանուխէն դաստիարակուին այս հարցերով ու գիտակցին, թէ յարաբերաբար տկար անձի մը չարաշահումը երբեք ընդունելի չէ առողջ ընտանիքի մը կազմութեան համար։
Անհրաժեշտ է բարձրացնել ընկերութեան իրազեկութիւնը՝ գենդերային հաւասարութեան եւ ընտանիքին մէջ արդարութեան սկզբունքներուն վրայ ու դաստիարակել սերունդները ընտանեկան բռնութեան եւ անոր հետեւանքներու յոռի երեւոյթներուն դէմ։ Նման փոփոխութիւններով է, որ մեր երկրին մէջ աւելի առողջ ընկերութիւն պիտի ստեղծուի, ուր պիտի յարգուին իւրաքանչիւր մարդու իրաւունքները։ Ի վերջոյ, հայկական զօրաւոր ընկերութիւն մը իւրաքանչիւր հայ անհատի նպատակն ու փափաքն է։
