«Ազդակ» — ՎԱՀՐԱՄ ԷՄՄԻԵԱՆ
Չորեքշաբթի՝ 18 Հոկտեմբեր 2017ին, Պրիւքսէլի Հայ Տան մէջ ընթացք առաւ Եւրոպայի հայութեան 4րդ համագումարը, որուն առաջին օրուան սկիզբը ողջոյնի խօսքեր արտասանեցին Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի նախագահ Գասպար Կարապետեան, Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բակօ Սահակեան, Արամ Ա. Կաթողիկոս, Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեան եւ Հ.Յ.Դ. Հայ Դատի Կեդրոնական Խորհուրդի նախագահ Յակոբ Տէր-Խաչատուրեան:
Գասպար Կարապետեան ամփոփ կերպով ներկայացուց Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակի գործունէութեան հիմնական կէտերը: Ան յայտնեց, որ իրենց համար շատ կարեւոր էր 2015ին ունենալ Եւրոպական Խորհրդարանին կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման նոր բանաձեւ մը, ուր Թուրքիան զերծ պիտի չըլլար պատասխանատուութենէ, ինչպէս 1987ի պարագային: Ան նաեւ շեշտեց կարեւորութիւնը Հայաստան-Եւրոպական Միութիւն յարաբերութիւններուն, Ջաւախքի եւ Արցախի հարցերուն` նշելով, որ Արցախի նախագահ Բակօ Սահակեան 3րդ անգամ ըլլալով կ՛այցելէր Պրիւքսէլ, ուր կ՛ունենայ կարգ մը հանդիպումներ:
Գասպար Կարապետեան ներկաներուն յայտնեց, որ կէսօրին ֆլամանական խորհրդարանին մէջ կը հաստատուի Արցախի հետ բարեկամութեան խմբակը, իսկ Ուրբաթ օր ֆրանսախօս Ուալոնիոյ խորհրդարանին մէջ եւս պիտի կազմուի նոյնպիսի խմբակ մը:
Նախագահ Բակօ Սահակեան Հ.Յ.Դ. Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակը պարգեւատրեց «Երախտագիտութեան» շքանշանով։
Ապա խօսք առաւ Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բակօ Սահակեան, որուն խօսքի սկիզբը կարդացուեցաւ նախագահական հրամանագիրը, որ Հ.Յ.Դ. Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակին կը պարգեւէ «Երախտագիտութեան» շքանշան: Ան նշեց, որ նշեալ գրասենեակը Արցախի ամէնէն աշխոյժ գործընկերներէն մէկն է, եւ վեր առաւ գրասենեակին գործունէութեան եւ մատուցած ծառայութեան կարեւորութիւնը: Նախագահ Սահակեան յայտնեց, որ այս խորհրդաժողովը լաւ հարթակ է քննարկելու հիմնախնդիրները եւ զարգացնելու ծրագիրները Արցախի եւ Հայաստանի հետ:
Արամ Ա. Կաթողիկոս.- «Հայ Դատի հետապնդումը Աստուածատուր իրաւունքի հարց է»
Արամ Ա. Կաթողիկոսը իր խօսքին մէջ յայտնեց, որ Հայ Դատը մեր եկեղեցւոյ եւ յատկապէս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան համար գոյութենական իրաւունքի հարց է: Վեհափառ Հայրապետը նշեց, որ մեր Դատը մարդկային իրաւանց դատ է եւ, իբրեւ այդպիսին, մեզի համար աստուածատուր իրաւունքի հարց է, որ ոեւէ մէկը չի կրնար խլել մեզմէ: «Իբրեւ եկեղեցի վերանորոգ թափով պիտի շարունակենք հայ ժողովուրդի իրաւունքի դատը»,- յայտնեց Արամ Ա. Կաթողիկոս:
Վեհափառ Հայրապետը նաեւ շեշտեց, թէ Հայ Դատը քաղաքական հարց մըն է, որ պէտք է տեղափոխուի իրաւական դաշտ` աւելցնելով, որ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը առած է առաջին քայլը` Սիսի Կաթողիկոսութեան վերատիրացման հարցով դատ բանալով:
Անոր խօսքով` ազգային պահանջատիրութեան հիմքը նաեւ Արցախի ժողովուրդի ինքնիշխանութեան, անկախութեան իրաւունքի պաշտպանութիւնն ու ամրապնդումն է:
«Հայաստանը, Արցախը, Հայ դատի գրասենեակները, մենք բոլորս զանազան կերպով աշխատանք կը տանինք եւ պէտք է տանինք: Ես կը նկատեմ Հայաստանի եւ Սփիւռքի ամբողջական զօրակցութիւնը Արցախի նկատմամբ: Մեր ժողովրդի իրաւունքն է Արցախի անկախութիւնը, ամէնէն առաջ ատիկա մեր ժողովուրդի պատմական իրաւունքն է, քանի որ մեր ժողովուրդը այնտեղ է, Արցախի մէջ: Մեր ժողովուրդը զայն չգրաւեց, ուրիշները ուրիշին նուէր տուին: Մեր ժողովուրդը իր պատմական հողին վրայ է»,- ըսած է ան` ընդգծելով, թէ կարեւոր է նաեւ հարցի իրաւական կողմը, քանի որ ժողովուրդի արդար իրաւունքն է իր հողին վրայ կազմակերպել իր անկախութիւնն ու ինքնիշխանութիւնը:
Նախարար Հրանոյշ Յակոբեան.- «Զարմանալի է, որ Ստալինի բռնարարքները դատապարտող Եւրոպան չի դատապարտեր Արցախի բռնակցումը Ատրպէյճանին»
Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեան պատմական մեծ հնչեղութիւն ունեցող իրողութիւն նկատեց Եւրոպայի հայերու 4րդ խորհրդաժողովին կայացումը: Ան անդրադարձաւ Եւրոպայի մէջ հայութեան կատարած աշխատանքին, որուն հիմամբ այդտեղ բնակող հայերուն կոչ ուղղեց` իրենց գլուխը բարձր պահելու եւ իրենք զիրենք նկատելու եւրոպացիներուն հաւասար:
Ան հարց տուաւ, թէ եւրոպական երկիրները ինչո՞ւ կը վախնան ընդունելու Հայոց Ցեղասպանութիւնը` նշելով, որ այստեղ մենք պէտք է աւելի յարձակողական ըլլանք: Եւ աւելցնելով, որ Արցախը վերածուած է ժողովրդավարութեան փոքրիկ ու գեղեցիկ կղզեակի, զարմանալի նկատեց, որ Ստալինի բռնարարքները դատապարտող Եւրոպան չի դատապարտեր Արցախի բռնակցումը Ատրպէյճանին:
Յակոբ Տէր-Խաչատուրեան.- «Ճանաչումէն անցած ենք պահանջատիրութեան եւ հատուցման հարցի հետապնդման»
Հ.Յ.Դ. Հայ Դատի Կեդրոնական Խորհուրդի նախագահ Յակոբ Տէր-Խաչատուրեան նշեց, որ մենք ճանաչումէն անցած ենք պահանջատիրութեան եւ արդէն հասած հայկական իրաւական հարցերու վերլուծութեան կեդրոնի հաստատման: Ան կարեւոր նկատեց հայրենիքի պետականութեան կայացման օժանդակութիւնը, որ սփիւռքի ամէնօրեայ աշխատանքը պէտք է ըլլայ: Ան նաեւ ընդգծեց կարեւորութիւնը Արեւմտահայաստանի մէջ բնակող թաքուն հայերու հարցին եւ երիտասարդութիւնը ներկայի աշխատանքին միացնելու համար քաղաքականացման յատուկ օրակարգի գոյութեան:
Ողջոյնի խօսք արտասանեց նաեւ Եւրոպական Խորհրդարանի անդամ, Լիւքսամպուրկէն երեսփոխան Ֆրանք Էնկել, որ անուղղակիօրէն ակնարկելով Հայաստանին` յոյս յայտնեց, որ Եւրոպական Խորհրդարանը դառնայ տունը այնպիսի երկիրներու, որոնք անդամ չեն Եւրոպական Միութեան: Ան ցաւ յայտնեց, որ նախագահ Սահակեան Պրիւքսէլ կը գտնուի, սակայն իրենք չեն կրնար զինք հիւրընկալել Եւրոպական Խորհրդարանին մէջ, այսուհանդերձ՝ յայտարարեց, որ այդ մէկը շուտով կը կատարուի:
Համագումարին առանձին նիստերը
«Հայապահպանում` գոյատեւման հիմնական ազդակ» խորագիրով առաջին կլոր սեղանին զրուցավարն էր «Համազգային» կրթական եւ մշակութային միութեան Կեդրոնական Վարչութեան ատենապետ Մկրտիչ Մկրտիչեան, որ ընդհանուր գիծերու մէջ ներկայացուց սփիւռքի կազմաւորման պատմութիւնը, ապա՝ խօսքը յանձնեց Մոնրէալի Ս. Յակոբ վարժարանի հայեցի դաստիարակութեան պատասխանատու Մհեր Գարագաշեանին, որ նշեց, թէ հայեցի դաստիարակութեան հարցը կարելի է տեսնել Մեսրոպ Մաշտոցի օրերէն:
Ան յայտնեց, որ Ցեղասպանութենէն ետք մեր գլխաւոր հարցը հայապահպանումն էր, որու վրայ հիմնուեցանք Ցեղասպանութեան ճամբուն վրայ, եւ որ սակայն Հայաստանի եւ Արցախի անկախութիւնը եկաւ ցոյց տալու, թէ աւելի լայն հիմեր ունի: Ան նշեց հին ու նոր հարցեր.- «Լեզո՞ւ, թէ՞ ոգի», «պատկանելիութեան զգացո՞ւմ, թէ՞ լիարժէք ինքնութիւն», «Հայապահպանո՞ւմ, թէ՞ հայակերտում», «Ինչպէ՞ս սահմանել հայկականութիւնը, ո՞վ է հայը» եւ «Մայրենի լեզու չկայ այլեւս», «Հայերէնը տա՞ն լեզու, թէ՞ 2րդ լեզու»:
Նշելով, որ աշխատանքը կ՛ընթանայ դէպի վիրթուըլ աշխարհ, ան առաջարկեց մասնագիտական ուսումնասիրութեան վրայ հիմնուած համացանցային դպրոց մը` ազատելով քարեղէն դպրոցներ կառուցելու բեռէն: Սահմաններ չունեցող սփիւռքի մը համար աշխարհագրական սահմաններ չճանչցող այդպիսի դպրոց մը կրնայ մեծ բան փոխել:
Փարիզի Հրանդ Տինք վարժարանի մանկավարժական բաժինի պատասխանատու Կարապետ Տագէսեան սկիզբէն նշեց, որ իր խօսքը ենթակայական է եւ գիտական հիմեր չունի: Անդրադառնալով սփիւռք-Հայաստան յարաբերութիւններուն ռազմավարական բնոյթ ունենալուն մասին եղած յայտարարութիւններուն, ան հարց տուաւ, թէ սփիւռքը ատոր պատրա՞ստ է, սփիւռքը պիտի ընդունի՞ ինքնանորոգման միջոցներ գտնել:
Տագէսեան ներկայ իրավիճակը նկատեց աննախընթաց եւ ահազանգ հնչեցուց յառաջիկայ 50 տարուան ընթացքին ինքնութեան կորուստի վտանգին մասին:
Ան նշեց, որ Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութիւնն ու սփիւռք-Հայաստան կապերը որոշ չափով կը մեղմացնեն այս ընթացքը, սակայն ճակատագիրը չեն փոխեր, որովհետեւ սփիւռքը չ՛արտադրեր:
Յունաստանի Հայ Կապոյտ Խաչի Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան Ազգային Վարժարանի նախկին տնօրէն Միհրան Քիւրտօղլեան ընդգծեց ազգային կառոյցներու եւ կազմակերպուածութեան կարեւորութիւնը` աւելցնելով, որ պետութիւնը ատոր գերագոյն օրինակն է:
Ան նշեց, որ սփիւռքը ներկայիս սկսած է մաշիլ բազմաթիւ պատճառներով, որոնց բոլորին յաղթահարումը մեր կարելիութենէն վեր է: Սակայն անոնցմէ 2ը կարելի է լուծել: Սփիւռքը կորսնցուցած է իր քաղաքական ջիղը եւ այդ պատճառով ալ մատնուած անկազմակերպուածութեան: Քիւրտօղլեան ըսաւ, որ անտեսեցինք համացանցը եւ չարիք նկատեցինք համաշխարհայնացումը, փոխանակ զայն իբրեւ ամրապնդման միջոց օգտագործելու:
Օրուան 2րդ կլոր սեղանը կը կրէր «Թուրքեւատրպէյճանական լոպին Եւրոպայի մէջ» խորագիրը եւ անոր զրուցավարն էր Հ.Յ.Դ. Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակի եւրոպական հարցերու պատասխանատու Հեղինէ Էվինեան, որ ըսաւ, թէ նիւթը շատ կարեւոր եւ այժմէական է, եւ անհրաժեշտ է քննարկել տարբեր տեսանկիւններէ:
Ան նշեց, որ թուրքեւատրպէյճանական լոպին կ՛օգտագործէ 6-7 փաստարկներ, սակայն նաեւ ոչ-օրինական միջոցներ, որոնք կ՛առնչուին փտածութեան:
«Հայաստանի եւրոպացի բարեկամներ» կազմակերպութեան երեւանեան գրասենեակի ծրագիրներու ղեկավար Տաթեւիկ Հայրապետեան յայտնեց, որ կազմակերպութիւնը 6 հոգինոց խումբ մըն է, որ կը գործէ Պրիւքսէլի եւ Երեւանի գրասենեակներուն ճամբով: Ան ներկայացուց շարք մը թրքական եւ ատրպէյճանական լոպիիստական կազմակերպութիւններ եւ անոնց գործունէութեան ուղղութիւնները: Հայրապետեան նշեց, որ երկու երկիրներու լոպիիստական կազմակերպութիւնները կը գործակցին որոշ հարցերու շուրջ: Ան ցաւ յայտնեց, որ Եւրոպայի մէջ, ուր ժողովրդավարութիւն կը քարոզուի` դրամի ազդեցութեան տակ ժողովրդավարութեան ու մարդկային իրաւանց դէմ գործունէութիւն կը ծաւալի:
Լրատուական ուսումնասիրութեանց շարք մը ուսումնարաններու հիմնադիր Մուրատ Փափազեան յայտնեց, որ թրքական եւ ատրպէյճանական լոպիները նոյնն են, ունին նոյնպիսի միջոցներ եւ պետական տնտեսաւորում, եւ որոշած են ամէն գնով ոչնչացնել հայկական լոպին: Ան նաեւ նշեց, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը չի տնտեսաւորեր հայկական լոպին, իսկ թուրքերը եւ ատրպէյճանցիները կը տնտեսաւորուին իրենց պետութիւններուն կողմէ, այդ պատճառով ալ կը նկատուին Էրտողանի եւ Ալիեւի գործակալներ, իսկ հայերը` իրենց երկիրներու քաղաքացիներ:
Տեղեկատուական անվտանգութեան եւ լրատուամիջոցներու մասնագէտ Սամուէլ Մարտիրոսեան յայտնեց, որ ընկերային ցանցերուն վրայ աշխոյժ կերպով կ՛ընթանայ հայ-թրքական հակամարտութիւնը, եւ այսօր ընկերային ցանցերը կը նկատուին ճակատներէն մէկը: Այդ ցանցերուն մէջ սկսած է Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի սերտաճում, եւ այդտեղ մեծ ազդեցութիւն ունին թրքաբնակ ատրպէյճանցիները:
Ան նշեց, որ ատրպէյճանական կողմը Թուրքիայէն աւելի յարձակողական է Հայոց Ցեղասպանութեան ժխտման հարցին մէջ, իսկ փոխարէնը` թուրք ազգայնականները աւելի աշխոյժ են արցախեան տագնապին վերաբերող նիւթերուն մէջ: Երկու կողմերը կ՛օգտագործեն մեծ թիւով համացանցային քարոզչական աշխատողներ:
Օրուան վերջին կլոր սեղանին, որ կը կրէր «Ցեղասպանութեան ճանաչում եւ հատուցումներ» խորագիրը, զրուցավարն էր «արդարութեան եւ մարդկային իրաւանց հայկական իրաւաբանական կեդրոն»ի տնօրէններու խորհուրդի անդամ Գէորգ Յակոբճեան:
Միջազգային իրաւունքի փորձագէտ Վլատիմիր Վարդանեան յայտնեց, որ փոխ-հատուցումը շատ կարեւոր է Հայոց Ցեղասպանութեան իրաւական թղթածրարին համար: Ան ըսաւ, որ Ցեղասպանութիւնը այն եզակի յանցագործութիւններէն է, որ ուղղուած է մարդկային ինքնութեան դէմ` աւելցնելով, որ Ցեղասպանութեան մեծագոյն փաստը տարածքային կորուստ չէր, այլ` ինքնութեան կորուստը:
Ան յայտնեց, որ անմիջական հետեւանքներու վերացումը պայմանաւորուած է միջ-պետական հարցեր ներկայացնելու աշխատակարգներու հետ, որոնց շարքին չկայ այնպիսին, որուն դիմելով կրնանք անմիջականօրէն ստանալ մեր իրաւունքները:
Վարդանեան ընդգծեց, որ իրաւական միջոցները անհրաժեշտ են եւ չունին այլընտրանք, սակայն այդտեղ յաջողութեան հասնելու համար պէտք է ունենալ բարոյահոգեբանական բարենպաստ վիճակ:
Օրուան վերջին զեկուցաբերը՝ Պոխումի «Ռուր» համալսարանի դասախօս փրոֆ. Միհրան Տապաղ յայտնեց, թէ սփիւռքը իրականութիւն մըն է, որ պիտի շարունակէ մնալ, ուստի կը պահանջէ մասնաւոր հետաքրքրութիւն եւ խնամք: Ան ըսաւ, որ լեզուն եւ աւանդութիւնը միշտ փոփոխութիւններու կ՛ենթարկուին եւ կորուստի վտանգ կը դիմագրաւեն, իսկ այն ինչ որ մեր պատկանելիութիւնը կ՛ապահովէ՝ յիշողութի՛ւնն է: Տապաղ յայտնեց, որ մենք քաղաքականացած մօտեցումէն անդին պէտք է մեր կորուստին հանդէպ զարգացնենք ինքնութեան պատում մը` հիմնուած յիշողութեան վրայ: