ՔԵՐՈԲ ԷՔԻԶԵԱՆ

«Եւ դուք, ե­րի­տա­սարդ­ներ,
միշտ եւ ա­մէն տեղ՝
վսեմ գա­ղա­փար­նե­րի պաշտ­պան­ներ,
միա­ցէ՛ք ժո­ղովր­դի հետ»
(Հ.Յ.Դ. ­Մա­նի­ֆեստ, 1890)

­Մա­յիս 10-12 եր­կա­րող շա­բա­թա­վեր­ջի ըն­թաց­քին, յու­նա­հայ գա­ղու­թը պի­տի հիւ­րըն­կա­լէ ե­րի­տա­սար­դա­կան եր­կու կա­րե­ւոր խորհր­դա­ժո­ղով­ներ՝ Ա­թէն­քի մէջ։
Հ.Յ.Դ. Եւ­րո­պա­յի Ե­րի­տա­սար­դա­կան ­Միու­թիւն­նե­րու եւ Հ.Մ.Ը.Մ.ի Ե­րի­տա­սար­դա­կան ­Հա­մա­գու­մար­նե­րուն նոյն օ­րե­րու ըն­թաց­քին ծա­ւա­լու­մը պի­տի հա­մախմ­բէ ­Հա­յաս­տա­նի, Եւ­րո­պա­յի եւ այլ ցա­մա­քա­մաս­նե­րէ ե­րի­տա­սար­դու­թեան կա­րե­ւոր թիւ մը՝ նոյն յար­կին տակ։
Հ.Յ.Դ ­Բիւ­րո­յի կող­քին գոր­ծող Ե­րի­տա­սար­դա­կան Գ­րա­սե­նեա­կի եւ Հ.Մ.Ը.Մ. ­Կեդ­րո­նա­կան ­Վար­չու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեամբ, եր­կու խորհրդա­ժո­ղով­նե­րը կո­չո­ւած են մեր կազ­մա­կերպ ե­րի­տա­սար­դու­թեան զան­գո­ւած­նե­րուն տա­լու աշ­խա­տան­քի նոր թափ եւ խան­դա­վա­ռու­թիւն։ ­Յատ­կան­շա­կան է Հ.Յ.Դ ­Բիւ­րո­յի եւ Հ.Մ.Ը.Մ.ի ­Կեդ­րո­նա­կան ­Վար­չու­թեան զոյգ ներ­կա­յու­թիւ­նը խորհր­դա­ժո­ղով­նե­րուն, որ ցոյց կու տայ սոյն նա­խա­ձեռ­նու­թեանց կա­րե­ւո­րու­թեան տա­րո­ղու­թիւ­նը։
Հ.Յ.­Դաշ­նակ­ցու­թեան հո­վա­նիին տակ գոր­ծող մեր եր­կու ե­րի­տա­սար­դա­կան կա­ռոյց­նե­րը պի­տի զբա­ղին յա­տուկ օ­րա­կար­գե­րով, ո­րոնք կը յատ­կան­շեն ի­րենց գո­յու­թեան եւ ա­ռա­քե­լու­թեան ի­մաս­տը՝ հայ ժո­ղո­վուր­դի ազ­գա­յին, քա­ղա­քա­կան, ըն­կե­րա­յին, մարմ­նակր­թա­կան, հա­յա­կերտ­ման եւ հայ­րե­նա­շի­նու­թեան ծրա­գիր­նե­րու ծա­ւա­լու­մին մէջ։
Եր­կու խորհր­դա­ժո­ղով­նե­րու ըն­թաց­քին, մեր ե­րի­տա­սարդ­նե­րու քննար­կում­նե­րու ա­ռանց­քը պի­տի հան­դի­սա­նայ ­Հա­յաս­տա­նը, այլ նաեւ սփիւռ­քը։ Ա­ռա­ւել՝ օ­րա­կար­գի վրայ պի­տի ըլ­լան հա­յու­թեան եր­կու միա­ւոր­նե­րու մէջ հայ ե­րի­տա­սար­դու­թեան դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը, ազ­գա­յին ա­ռա­ջադ­րանք­նե­րը, հա­յու ինք­նու­թեան պահ­պան­ման գրա­ւա­կա­նը, ­Հայ ­Դա­տի հե­տապն­դու­մը, Ար­ցա­խի հիմ­նա­հար­ցին լուծ­ման կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը, հայ մա­մու­լը, ըն­կե­րա­յին ցան­ցե­րը, ար­դի ըն­կե­րու­թիւն­նե­րը զբա­ղեց­նող հար­ցե­րը. բո­լորն ալ՝ ե­րի­տա­սար­դու­թեան պրիս­մա­կէն դի­տո­ւած, ե­րի­տա­սար­դու­թեան մտա­ծե­լա­կեր­պին եւ ընբռ­նում­նե­րուն յա­րիր, այլ նաեւ՝ նոր շուն­չով եւ նոր տե­սա­կի ո­րո­նում­նե­րու ու հար­ցե­րը նոր տե­սան­կիւն­նե­րէ ըն­կա­լե­լու չա­փով։
Հ.Յ.­Դաշ­նակ­ցու­թեան ծան­րակ­շիռ ­Մա­նի­ֆես­տի կո­չը ե­րի­տա­սար­դու­թեան, իր մէջ կը պար­փա­կէր մարդ­կու­թեան ա­զա­տա­միտ գա­ղա­փար­նե­րու եւ յա­ռաջ­դի­մու­թեան էա­կան այն մարմ­նա­ցու­մը, ո­րու վրայ հիմ­նո­ւե­ցաւ թէ՛ հայ ժո­ղո­վուր­դի ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րը եւ ա­նոր պսա­կու­մը ­Մա­յի­սեան ան­կա­խու­թեամբ, այլ նաե՛ւ սփիւռ­քի եր­կար ու­ղիին վրայ, հա­յու ինք­նու­թեան պահ­պա­նու­մը ու դէ­պի վե­րան­կա­խա­ցում սե­ւե­ռու­մը։
Ա­ւե­լին՝ Ար­ցա­խեան հե­րո­սա­պա­տու­մը պատ­մա­կան մեր եր­թի նո­րա­գոյն սխրա­գոր­ծու­թիւ­նը հան­դի­սա­ցաւ, որ պա­տեց իւ­րա­քան­չիւր դաշ­նակ­ցա­կան ե­րի­տա­սար­դի եւ Հ.Մ.Ը.Մ.ա­կան հա­յոր­դիի ազ­գա­յին եւ գա­ղա­փա­րա­խօ­սա­կան էու­թիւ­նը, ա­նով սնա­նե­լու եւ ան­կա­խու­թեան ու ա­զա­տու­թեան ձգտու­մը զօ­րաց­նե­լու ներ­գոր­ծու­թեամբ։
­Պա­տա­հա­կան չէ, որ այս եր­կու ե­րի­տա­սար­դա­կան հա­մախմ­բում­նե­րը տե­ղի կ­՚ու­նե­նան հայ ժո­ղո­վուր­դի բախ­տո­րոշ թո­ւա­կան­նե­րու նշու­մին առ­թիւ, Ար­ցա­խի մէջ ­Շու­շիի ա­զա­տագ­րու­թեան տա­րե­դար­ձի օ­րե­րուն, ո­րոնք հայ ժո­ղո­վուր­դի հո­գեմ­տա­ւոր եւ յու­զա­կան աշ­խար­հին մէջ զու­գա­հե­ռա­բար հպար­տու­թեան ա­լիք­ներ կը լեց­նեն՝ 1918ի ­Մա­յի­սեան հե­րո­սա­պա­տում­նե­րու դիւ­ցազ­ներ­գու­թեանց կող­քին։
­Պէտք է հպարտ զգալ Հ.Յ.Դ ե­րի­տա­սար­դու­թեամբ եւ Հ.Մ.Ը.Մ.ի մէջ ի­րենց ազ­գա­յին թրծում­նե­րը ար­տա­յայ­տող ե­րի­տա­սարդ հա­յոր­դի­նե­րով։
Ա­նա­ռար­կե­լի է եր­կու ե­րի­տա­սար­դա­կան գոր­ծօն­նե­րու դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը հայ ազ­գի նո­րա­գոյն եր­թին մէջ։ Ա­նոնց­մէ ծնած են ազ­գա­յին գոր­ծիչ­ներ, գա­ղա­փա­րա­կան ան­շեղ տղաք­ներ, հա­յե­ցի գի­տակ­ցու­թեամբ ե­րի­տա­սարդ մշակ­ներ, ­Հա­յաս­տանն ու հա­յու­թիւ­նը ի­րենց մէջ ապ­րեց­նող պա­տա­նի­ներ, ո­րոնք բարձ­րա­նա­լու ի­րենց գե­րա­գոյն ճի­գին մէջ, նոյ­նիսկ կեան­քի ու ա­րեան գնով, միա­սին բարձ­րա­ցու­ցած են ե­րի­տա­սարդ զան­գո­ւած­նե­րը՝ ­Հայ ­Դա­տի եւ ազ­գա­յին ա­ռա­ջադ­րանք­նե­րու հե­տապն­դու­մին հա­մար։
Այ­սօր, ­Հա­յաս­տա­նի պար­պու­մին եւ սփիւռ­քի հա­յա­թափ­ման կոր­ծա­նիչ ի­րա­կա­նու­թեան դի­մաց, ա­ւե­լի քան եր­բեք, մենք կա­րի­քը ու­նինք ե­րի­տա­սար­դու­թեան մը՝ որ ո՛չ միայն մեր պա­հան­ջա­տի­րա­կան դրսե­ւո­րում­նե­րուն ա­ռա­ջա­մար­տի­կը պի­տի ըլ­լայ, այ­լեւ ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի ազ­գա­յին ու ըն­կե­րա­յին բար­գա­ւաճ­ման ի խնդիր իր ներդ­րու­մը պի­տի նո­ւի­րա­բե­րէ։
Ա­մէն տե­սա­կի ու­ժա­կան եւ պա­հան­ջա­տի­րա­կան ար­տա­յայ­տու­թեանց եւ ծրա­գիր­նե­րու ծա­ւալ­ման կող­քին, այ­սօ­րո­ւան կազ­մա­կերպ ե­րի­տա­սար­դը նախ պէտք է իր շուրջ ներգ­րա­ւէ ան­մասն մնա­ցած հայ ե­րի­տա­սարդ­նե­րու լայն խաւ մը, ա­պա՝ ա­ռաջ­նոր­դող ու­ժը հան­դի­սա­նա­լով, ան իր ամ­բողջ կա­րո­ղա­կա­նու­թիւ­նը պէտք է ուղ­ղէ դէ­պի հայ­րե­նի­քի հզօ­րա­ցում եւ բար­գա­ւա­ճում։
­Պէտք չէ վա­րա­նինք մեր ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն առ­ջեւ բա­նա­լու մեր այ­սօ­րո­ւան ա­զատ եւ ան­կախ հայ­րե­նի­քի յու­սադ­րիչ ա­պա­գան ու ա­նոր մէջ ապ­րե­լու եւ ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու գրա­ւա­կա­նը, ա­պա նաեւ ա­նոր տնտե­սու­թեան եւ ըն­կե­րա­յին բար­գա­ւաճ­ման սա­տա­րե­լու հա­մար՝ զօ­րա­շար­ժի են­թար­կե­լու մեր ե­րի­տա­սարդ­նե­րու գի­տա­կան կա­րո­ղու­թիւն­նե­րը։
­Կա­րի­քը ու­նինք մեր հայ­րե­նի­քը օժ­տե­լու գի­տա­կան, ար­հես­տա­գի­տա­կան եւ քա­ղա­քա­կան հա­սու­նու­թեամբ նոր ու­ժե­րով, ո­րոնք յա­ռաջ պի­տի գան նոր սե­րուն­դի ազ­գա­յին զար­գա­ցու­մով՝ յատ­կա­պէս կազ­մա­կերպ մի­ջա­վայր­նե­րուն մէջ, որ կո­չո­ւած են ըլ­լա­լու Հ.Յ.Դ. Ե­րի­տա­սար­դա­կան ­Միու­թիւն­նե­րը եւ Հ.Մ.Ը.Մ.ի շար­քե­րը՝ ի­րենց հա­յաս­տա­նեան եւ սփիւռ­քեան տա­րո­ղու­թեամբ ու կա­րո­ղա­կա­նու­թեամբ։
Ա­հա թէ ին­չու ա՛յս եւ ա­պա­գայ խորհր­դա­ժո­ղով­նե­րու ա­ւար­տին, ա­մէն մէկ ե­րի­տա­սարդ պէտք է մեկ­նի լից­քա­ւո­րո­ւած՝ իր հայ­րե­նի­քին ծա­ռա­յու­թիւն մա­տու­ցա­նե­լու յանձ­նա­ռու­թեան ներ­գոր­ծող ազ­դե­ցու­թեան տակ։
­Պէտք է հե­տա­մուտ ըլ­լալ, որ­պէս­զի այդ նե­րու­ժը ան փո­խան­ցէ իր սերնդա­կից­նե­րուն եւ ազ­գա­յին մտա­հո­գու­թիւն­նե­րով սնած իր տա­րե­կից­նե­րուն։
­Պէտք է ա­մէն կեր­պով կա­սեց­նել մեր ազ­գա­յին ինք­նու­թեան հի­մե­րը կոր­ծա­նող ար­տա­գաղ­թը եւ զայն փո­խա­րի­նել դէ­պի հայ­րե­նիք ե­րի­տա­սար­դա­կան հո­սան­քի մը ուռ­ճա­ցու­մով, որ­պէս ե­րաշ­խի­քը մեր հա­մազ­գա­յին ու հա­մա­մարդ­կա­յին նո­ւա­ճում­նե­րուն։
­Դաշ­նակ­ցա­կան եւ Հ.Մ.Ը.Մ.ա­կան ե­րի­տա­սար­դը պի­տի շա­ղա­խո­ւի ­Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի ե­րի­տա­սար­դու­թեան հետ, պի­տի ըն­կա­լէ հայ­րե­նի աշ­խար­հի նոր սե­րունդ­նե­րու սպա­սում­նե­րը, պի­տի ներշն­չո­ւի ա­նոնց­մէ ու պի­տի ներշն­չէ զա­նոնք։
Հ.Յ.Դ. Ա­ռա­ջին ­Մա­նի­ֆես­տի կո­չին ան­սա­լով՝ մեր ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը պէտք է միա­նայ ժո­ղո­վուր­դին։
Ա՛յս է գրա­ւա­կա­նը՝ ամ­բող­ջա­կան հա­յու­թեամբ տես­նե­լու հա­մար մեր հայ­րե­նի­քի ամ­բող­ջու­թիւ­նը։