­Չո­րեք­շաբ­թի՝ 14 ­Հոկ­տեմ­բեր 2020-ին, հո­ղին յանձ­նո­ւե­ցաւ վա­ղա­մե­րիկ ընկ. ­Դե­րե­նիկ ­Մա­րու­խեան։ Ազ­գա­յին եւ գա­ղա­փա­րա­կան իւ­րա­յա­տուկ ըն­տա­նեկան մթնո­լոր­տի մը մէջ ծնած ու սնած մեր ըն­կե­րը, իր սերն­դա­կից­նե­րէն սի­րո­ւե­ցաւ ու անոնց հետ միա­սին ճամ­բայ կտրեց։ Թաղ­ման ա­րա­րո­ղու­թեան նա­խա­գա­հեց Ա­ռաջ­նորդ Սր­բա­զան հայ­րը, որ իր խօս­քով շեշ­տադ­րեց ազ­գա­յին ջերմ միջավայրը, ո­րուն մէջ իր հա­սա­կը նե­տեց հան­գու­ցեա­լը։ ­Հա­կա­ռակ թա­գա­վա­րա­կի պատ­ճա­ռով յա­ռա­ջա­ցած սեղ­մում­նե­րուն, ըն­տա­նե­կան բա­րե­կամ­ներ եւ գա­ղա­փա­րա­կից ըն­կեր­ներ ներ­կայ ե­ղան եւ «­Վեր­քե­րով լի» եր­գով վեր­ջին հրա­ժեշ­տը տո­ւին ընկ. ­Դե­րե­նի­կին։
Ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ, գա­ղա­փա­րի ըն­կեր­նե­րու ա­նու­նով դամ­բա­նա­կա­նը կար­դաց ընկ. ­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեան, ո­րուն խօս­քը կը ներ­կա­յաց­նենք ստո­րեւ։

­Դամ­բա­նա­կան

Ս­գա­կից­ներ,
­Հա­մա­վա­րա­կի խստա­պա­հանջ պայ­ման­նե­րը հա­զիւ կը թոյ­լատ­րեն , որ նոյ­նիսկ սի­րե­լի ննջե­ցեա­լի հո­գիին ի հան­գիստ ե­կե­ղե­ցա­կան կար­գը կա­տա­րո­ւի ըն­տա­նե­կան շատ սեղմ մի­ջա­վայ­րի մէջ, զան­ցել-զլա­նա­լով ըն­կեր­նե­րու եւ բա­րե­կամ­նե­րու ներ­կա­յու­թիւ­նը: Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ, մեր սի­րե­ցեալ ­Դե­րե­նի­կը ա­րիւ­նի կա­պով իր հա­րա­զատ ըն­տա­նի­քին զա­ւա­կը ըլ­լա­լէ ետք ու ա­նոր ա­ռըն­թեր, ան­դամ էր նաեւ գա­ղա­փա­րա­կան ըն­տա­նի­քի մը, ­Դաշ­նակ­ցու­թեան մեծ ըն­տա­նի­քին, ո­րուն ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րէն մին՝ անձս, սա տխուր պա­հուն եւ իբ­րեւ սրտի պարտք, ե­կած է յա­նուն այդ ըն­տա­նի­քին «եր­թաս բա­րո­վի» վեր­ջին հրա­ժեշ­տը տա­լու ան­դարձ մեկ­նող գա­ղա­փա­րի իր ըն­կե­րոջ:
Գա­ղա­փա­րա­կան մթնո­լոր­տով պա­րու­րո­ւած էր Նն­ջե­ցեա­լին ըն­տա­նի­քը, ուր ծնաւ, ման­կու­թիւնն ու պա­տա­նու­թիւ­նը ան­ցուց ­Փետ­րո­ւա­րեան ապս­տամ­բու­թեան մաս­նա­կից մեծ հօր՝ վաս­տա­կա­շատ ընկ. ­Թոր­գո­մին եւ մեծ մօր գուր­գու­րան­քով, ա­ճե­ցաւ ընկ. Հ­րայր ­Մա­րու­խեա­նի (յար­գանք ու փառք յի­շա­տա­կին) շուն­չով եւ մեծ­հո­գի մօր՝ անն­ման տի­կին Ա­նա­հի­տի անձն­դիր խնամ­քին տակ: ­Հա­մալ­սա­րա­նա­կան ու­սու­մը ա­ւար­տե­լէ ու Ա­թէնք հաս­տա­տո­ւե­լէն ետք ­Դե­րե­նիկ մաս կազ­մեց Ա­րամ ­Մա­նու­կեան կո­մի­տէու­թեան եւ ո­րոշ շրջան մը դար­ձաւ ա­կում­բի ե­րի­տա­սարդ­նե­րը ի­րա­րու շա­ղա­խող ըն­կե­րա­յին կեան­քի կա­րե­ւոր օ­ղակ­նե­րէն մէ­կը:
Ազ­նո­ւա­սիրտ, բա­րի հո­գի, ըն­կե­րա­կան ու ժպտուն, եր­գով ու նո­ւա­գով կը ստեղ­ծէր ի՛ր մթնո­լոր­տը եւ այդ մթնո­լոր­տին շուրջ կը բո­լո­րէր շրջա­պա­տը: Այդ մթնո­լոր­տը ա­ռա­ւել կեն­սա­գոր­ծե­լու եւ ա­նոր նոր ե­րանգ մը տա­լու հա­մար, նոյ­նիսկ փոր­ձեց ստեղ­ծել հայ ե­րի­տա­սարդ­նե­րէ կազ­մո­ւած նո­ւա­գա­խումբ մը ՝ «Ե­րանգ» ա­նու­նով, որ սա­կայն պայ­ման­նե­րու բե­րու­մով կար­ճա­տեւ կեանք ու­նե­ցաւ: Այս բա­ռին ընտ­րու­թիւ­նը՝ «ե­րանգ», ինք­նին ցոյց կու տար ­Դե­րե­նի­կի զգա­յուն հո­գին եւ յա­ւակ­նոտ չըլ­լա­լու ա­նոր հա­մեստ խառ­նո­ւած­քը:
­Յատ­կան­շա­կան ե­ղաւ ­Դե­րե­նի­կին ներ­կա­յու­թիւ­նը ե­րի­տա­սար­դա­կան կամ պա­տա­նե­կան այն բա­նա­կում­նե­րուն, ո­րոնց մաս­նա­կից դար­ձաւ ան իբ­րեւ ու­սու­ցա­նող-մար­զիչ այն­պի­սի մար­զա­ձե­ւե­րու, ո­րոնք ֆի­զի­քա­կա­նին հետ ո­գի կը կռա­նեն, կամք կ­՚ամ­րաց­նեն: Իսկ ի­րի­կո­ւան ժա­մե­րուն, օ­րո­ւան յայ­տագ­րի ա­ւար­տին, բա­նա­կող­նե­րը իր շուրջ բո­լո­րած՝ ըն­կե­րա­յին կեան­քին ո­գին կը դառ­նար ննջե­ցեա­լը՝ կի­թա­ռով ու մե­ներ­գե­րով:
Որ­քան որ կա­րե­լի է կռա­հել, սի­րե­ցեալն ­Դե­րե­նի­կին տա­րեր­քը երգն էր ու ե­րաժշ­տու­թիւ­նը եւ պոէ­մա­կան կեն­սա­ձե­ւը: ­Սա­կայն ման­կու­թե­նէն ստա­ցած դաս­տիա­րա­կու­թիւ­նը, ապ­րած մի­ջա­վայ­րը եւ կեան­քի ե­լե­ւէջ­նե­րը դա­սա­ւո­րե­ցին այն­պէս, որ ան եր­գի ու ե­րաժշ­տու­թեան թա­քուն ձգտու­մը չկա­րե­նայ պտղա­ւո­րել ե­րի­տա­սար­դա­կան այն տա­րի­նե­րուն, երբ ան­ձին ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ներ­քին ու­ժա­կա­նու­թիւ­նը թափ կ­՚առ­նէ եւ ծաղ­կե­լու ճամ­բայ կը բա­նայ: Ա­ւե­լի ուշ տա­րի­նե­րուն էր, ինք­զին­քին հետ ըլ­լա­լու հա­մար ­Դե­րե­նի­կը ամ­փո­փո­ւե­ցաւ ինքն իր մէջ եւ տրուե­ցաւ եր­գին ու ե­րաժշ­տու­թեան ու իր նա­խա­սի­րած կեն­սա­ձե­ւին եւ այդ­պէս ալ ա­հա առ յա­ւէտ կը բաժ­նո­ւի մեզ­մէ:
Ընկ. ­Դե­րե­նիկ, լոյս՝ հո­գիիդ: կա՛րճ, շատ կա՛րճ խնդրանք մը: Ան­դե­նա­կա­նի մէջ հօրդ՝ ընկ. Հ­րայ­րին ը­սէ՛, որ իր յա­ճա­խա­կի կրկնած պատ­գա­մին հա­ւա­տա­րիմ՝ ի­րեն հե­տե­ւորդ տղա­քը «ՊԻՆԴ» են ա­մէ­նու­րեք՝ Ար­ցա­խի ճա­կա­տին վրայ թէ սփիւռ­քի տա­րած­քին…:
­Յա­նուն «Ա­րամ ­Մա­նու­կեան» կո­մի­տէու­թեան եւ գա­ղա­փա­րի ըն­կեր­նե­րուս ցա­ւակ­ցու­թիւն­ներ սի­րե­ցեալ ննջե­ցեա­լին մօ­րը՝ տի­կին Ա­նա­հի­տին, քոյ­րե­րուն՝ Ա­լե­նու­շին, ­Շա­ղի­կին եւ բո­լոր հա­րա­զատ­նե­րուն:
Եր­կա՜ր ապ­րիք, եր­կա՜ր յի­շէք մեզ­մէ առ­յա­ւէտ բաժ­նո­ւած ­Դե­րե­նի­կը :

­Յե­տագ­րու­թիւն.
Սի­րե­լի՛ ­Շա­ղիկ,
1. Կ­՚են­թադ­րեմ թէ անդ­րա­դառ­նա­լով, որ ընդգրկած ա­զատ աս­պա­րէ­զը ա­պե­րախտ գոր­ծօն է եր­գի ու ե­րաժշ­տու­թեան իր ձգտու­մին դէմ, ինչ­պէս նաեւ իր անձ­նա­կան կեան­քի ո­րոշ պա­րա­գա­նե­րէն ազ­դո­ւած եւ զգա­լով, որ եր­գի ու ե­րաժշ­տու­թեան ներ­քին տա­րեր­քը սկսած է խամ­րիլ, տրո­ւե­ցաւ այն կեն­ցա­ղին, զոր գի­տենք:
Թե­րեւս կը սխա­լիմ, սխալ կը հո­գե­բա­նեմ, քա­նի որ հան­գու­ցեալ եղ­բայրդ խոր­քա­յին ի­մաս­տով ճանչ­նա­լու ա­ռիթ չեմ ու­նե­ցած: Իմ ծա­նօ­թու­թիւնս մա­կե­րե­սա­յին էր, պա­տա­հա­կան հան­դի­պում­նե­րէ:
2. Ե­րէկ, թա­ղու­մին յա­ջոր­դող ժա­մե­րուն, ե­րե­կո­յեան ժա­մը 6։30-ին, երկ­րորդ ան­գամն ըլ­լա­լով պա­տե­րազ­մի դա­տա­պար­տան­քով ու Ար­ցա­խի պա­հանջ­քով տե­ղի ու­նե­ցաւ ցոյց՝ ­Սին­տաղ­մա­յէն թրքա­կան դես­պա­նա­տուն: ­Հա­կա­ռակ, օ­րե­րէ ի վեր իշ­խա­նու­թեան հնչե­ցու­ցած հա­մա­վա­րա­կի «ա­հա­զան­գին», ան­նա­խըն­թաց էր ցու­ցա­րար­նե­րու ներ­կա­յու­թիւ­նը, որ կը գլէր-կ­՚անց­նէր նոյ­նիսկ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­րիւ­րա­մեա­կի­նը: ­Յայտ­նօ­րէն, կը մաս­նակ­ցէին նաեւ հա­յաս­տան­ցի հայ­րե­նա­կից­ներ:
Ի տե­ղե­կու­թիւն յայ­տեմ նաեւ, որ այս քա­նի մը օ­րե­րու ըն­թաց­քին, ա­ռանց յա­տուկ ճի­գի, Ար­ցա­խի ֆոն­տին դրա­մա­կան հա­շի­ւին մէջ գո­յա­ցած է 200.000 եւ­րօ, որ թէեւ ո­չինչ գու­մար է հսկայ կա­րի­քին դի­մաց, բայց նաեւ բարձր ցու­ցա­նիշ է յու­նա­հայ գա­ղու­թի «տա­լու» մշա­կոյ­թին հետ հա­մե­մա­տած՝ տնտե­սա­կան տա­րի­ներ տե­ւող շատ անն­պաստ պայ­ման­նե­րու մէջ: ­Չեմ բա­ցա­ռեր, որ կարգ մը յոյ­ներ ալ մաս­նակ­ցած ըլ­լան այս գու­մա­րի գո­յաց­ման :
­Շատ դժո­ւար օ­րե­րու մէջ ենք: ­Սու­րիան մոռ­ցանք,որ ար­դէն երկ­րոր­դա­կան փլան ան­ցաւ ­Լի­բա­նա­նի դի­մագ­րա­ւած ող­բեր­գու­թեամբ:
­Հի­մա՝ Ար­ցա­խի պա­տե­րազմ եւ ե­ղե­րա­կան մա­հեր ե­րի­տա­սարդ­նե­րու, ո­րոնք ազ­գին վա­ղո­ւան սե­րուց­քը պի­տի հարս­տաց­նէին…: Այս ի­մաս­տով ափ­սո՜ս մա­հեր, թէեւ ա­նոնք ի­րենց մա­հով ազ­գին փառ­քը ա­ւել­ցու­ցին: Իսկ սփիւռ­քը ան­զօ­րու­թեան մատ­նո­ւած, ցոյ­ցե­րով, քայ­լեր­թե­րով, դրա­մա­հա­ւա­քով ինք­զինք կը փոր­ձէ ար­ժե­ւո­րել:
Ա­մե­նայն­դէպս, սի­րե­լի ­Շա­ղիկ, աս­կէ ա­ռաջ ը­սած եմ ու գրած, կը կրկնեմ նաեւ ներ­կայ դժուա­րա­գոյն օ­րե­րուն այն, թէ գէթ վեր­ջին բազ­մա­հա­րիւր տա­րի­նե­րու մէջ հայ կեան­քը չէ ե­ղած այն­քան բար­գա­ւաճ, այն­քան կազ­մա­կերպ ու հզօր, որ­քան այ­սօր:
Ու­նինք հայ­րե­նիք, ազ­գա­յին պե­տու­թիւն ու բա­նակ եւ քա­ղա­քա­կան ազ­դա­կի դե­րին մէջ՝ սփիւռք…: ­Կը մնայ, որ մեր ու­նե­ցա­ծը աչ­քի լոյս դարձ­նենք ու մնանք «պինդ», ընդ­միշտ վա­նե­լով ա­մէն տե­սակ Ճղ­ճի­մու­թիւն…:
­Կը նե­րես, տա­րա­ծո­ւե­ցայ: Ե­րե­ւի ներ­քին պա­հանջ մը մղեց, որ ան­հար­կի զե­ղում ու­նե­նամ:
Ցա­ւակ­ցու­թիւն­ներ եւ ա­մե­նա­խոր յար­գանք մա­մա­յիդ՝ տի­կին Ա­նա­հի­տին:

Ջեր­մա­պէս՝
­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեան