Դասախօսութիւն — Վարդանանց

ԳԷորգ ԵՊՍ. ԱՍԱՏՈՒՐԵԱՆ
(­Պէյ­րու­թի հայ կա­թո­ղի­կէ պատ­րիար­քա­կան
թե­մի օգ­նա­կան ե­պիս­կո­պոս)

Դա­րեր շա­րու­նակ, ցայ­սօր, հայ ժո­ղո­վուր­դի գի­տակ­ցու­թեան եւ հո­գիին մէջ դրոշ­մո­ւած Ա­ւա­րայ­րի ճա­կա­տա­մար­տին յի­շա­տա­կը ո­գե­կո­չե­լու կը հրա­ւի­րո­ւինք ազ­գո­վին, ուր որ ալ գտնո­ւինք, սրահ­նե­րու մէջ, յու­շա­կո­թող­նե­րու դի­մաց կամ մեր ե­կե­ղե­ցի­նե­րու խո­րան­նե­րէն։
­Տա­րին օր մը, մէկ օր, ինչ­պէս այ­սօր, կը մէկ­տե­ղո­ւինք նշե­լու հա­մար 1566 տա­րի­ներ ա­ռաջ մա­յի­սեան ա­ռա­ւօտ մը պա­տա­հած ճա­կա­տա­մարտ մը, ո­րուն ա­ռաս­պե­լա­տիպ հե­րո­սը դար­ձու­ցած ենք մեր զա­ւակ­նե­րուն պաշ­տա­մուն­քին ա­ռար­կան։
Ա­սի­կա կա­տա­րած ենք յա­ճախ սո­վո­րա­մո­լու­թեամբ, ազ­գա­յին բնազ­դով, թե­լադ­րո­ւած մեր վաղ ման­կու­թե­նէն մեր հո­գի­նե­րուն մէջ դրոշ­մո­ւած եւ մեր մատ­ղաշ միտ­քե­րուն հա­մար դեռ եւս ան­հասկ­նա­լի այն հա­մո­զու­մէն, որ ­Հա­յոց պատ­մու­թեամբ նո­ւի­րա­գոր­ծո­ւած Ա­ւա­րայ­րի ճա­կա­տա­մար­տին կտրիճ­նե­րը գի­տա­կից մա­հո­ւամբ մա­հը յաղ­թա­հա­րե­ցին, ­Յի­սու­սին նման։ Ա­նոնք մա­հո­ւամբ յա­ւեր­ժա­գիր տո­ւին ի­րենց ազ­գին, մա­հո­ւամբ ամ­րագ­րե­ցին մեր ազ­գա­յին ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քը, ազ­գա­յին ինք­նու­թիւ­նը, ո­րով հա­յը դար­ձու­ցին հո­մա­նիշ քրիս­տո­նեա­յի, իսկ քրիս­տո­նէու­թիւ­նը պի­տակ՝ հա­յուն։
­Զոյգ ինք­նու­թիւն­ներ ու պատ­կա­նե­լիու­թիւն, ո­րոնք դա­ւա­նան­քա­յին բա­րե­մաս­նու­թիւն­նե­րը եւ ազ­գա­յին ար­ժա­նիք­նե­րը հո­յա­կա­պօ­րէն կը միա­ձու­լեն մէկ մարմ­նի մէջ, հայ­կա­կան ինք­նու­թեան տա­րա­զին մէջ։ Եւ ա­մէն հայ՝ իր այս միա­ձու­լո­ւած զոյգ պատ­կա­նե­լիու­թեամբ կը մկրտէ ինք­զինք վաղ ման­կու­թե­նէն, կը մկրտէ՝ ինք­զինք դա­ւա­նե­լով թո­ռը ­Քաջն ­Վար­դա­նի, բար­բառե­լով դեռ եւս կա­զա­զուն լե­զո­ւով.-
ՀԱ՛Յ ԵՄ ԵՍ, ՔԱՋՎԱՐԴԱՆԻ ԹՈՌՆ ԵՄ ԵՍ։
­Յետ քրիս­տո­նէա­կան ա­ւա­զա­նի մկրտու­թեան, ծե­րու­նա­զարդ տա­տի­կին ու պա­պի­կին շուն­չով եւ ա­րեան ձայ­նով կա­տա­րո­ւած այս ինք­նամկր­տու­թիւ­նը, տա­րի­նե­րու թա­ւա­լու­մին հետ, կը դառ­նայ ազ­գա­յին ու քրիս­տո­նէա­կան յանձ­նա­ռու­թիւն, ապ­րում, մտքի ու հո­գիի ներշնչ­ման աղ­բիւր։
Ո՛չ մէկ պատ­մա­գի­տա­կան վեր­լու­ծում կամ գնա­հա­տա­կան կրնայ խախ­տել հա­յոց պատ­մու­թեան հե­րոս­նե­րու բո­լոր ար­ժա­նիք­նե­րը սոսկ դէմ­քի մը մէջ տես­նե­լու այս ըն­դո­ծին մի­տու­մը եւ նսե­մաց­նել այս ժո­ղովր­դա­յին նո­ւի­րա­գոր­ծու­մը ի­րա­դար­ձու­թեան մը, որ կը խորհրդան­շէ իր հա­ւատ­քին, հո­ղին ու ազ­գա­յին-մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թեան կառ­չած ազ­գի մը ար­ժա­նիք­նե­րը խտաց­նող դա­րա­թա­փանց օ­րի­նակ մը։
Ո՛չ մէկ քա­ղա­քա­գի­տա­կան մօ­տե­ցում կրնայ անշ­քաց­նել փա­ռա­պանծ նշա­նա­կու­թիւ­նը ե­ղե­լու­թեան մը, որ ու­րիշ բան չէ, ե­թէ ոչ ազ­գա­յին հա­ւա­քա­կա­նու­թեան մը զգա­ցում­ներն ու ապ­րում­նե­րը ճնշե­լու փոր­ձի մը դէմ կեան­քի գնով ճա­կա­տում, ժա­մա­նա­կա­կից բա­ցատ­րու­թեամբ՝ ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քար։
­Հա­յոց պատ­մու­թեան է­ջե­րը լե­ցուն են հե­րո­սա­կան դրո­ւագ­նե­րով, ազ­գա­յին լի­նե­լու­թեան մա­քա­ռում­նե­րով, օր­հա­սա­կան դէպ­քե­րով, ճա­կա­տագ­րա­կան մար­տե­րով, սկսեալ հայ ժո­ղո­վուր­դի ազ­գա­յին կազ­մա­ւոր­ման ա­ռա­ջին դա­րա­տափ­նե­րէն, ­Հայկ դիւ­ցազ­նէն մին­չեւ մեր օ­րե­րը։ Ա­նոնց­մէ իւ­րա­քան­չիւ­րը ու­նե­ցած է իր հե­րո­սը, հե­րոս­նե­րը, տի­տանն ու նա­հա­տակ­նե­րը։ ­Բայց ա­նոնց­մէ ոչ մէ­կը ար­ժա­նա­ցած է իւ­րա­քան­չիւր հա­յու ծագ­ման ու ա­ռա­քի­նու­թեանց ժո­ղովր­դա­յին վկա­յա­գի­րը խորհր­դան­շե­լու ան­գե­րա­զան­ցե­լի պա­տի­ւին։
Ա­հա՛, ե­զա­կի այդ պա­տի­ւը վե­րա­պա­հո­ւած է ­Վար­դա­նի եւ իր ըն­կեր­նե­րուն։
Ին­չո՞ւ։
Ին­չո՞ւ այ­սօր ­Ղա­րա­բա­ղի սահ­ման­նե­րուն վրայ կանգ­նած հե­րո­սա­ծին հայ զի­նո­ւո­րին մէջ կամ ­Սար­դա­րա­պա­տի ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րուն մէջ ­Վար­դա­նի ժա­ռան­գորդ­նե­րը տես­նե­լու մղու­մը։
Ին­չո՞ւ իւ­րա­քան­չիւր հա­յոր­դիի մտքին ու հո­գիին մէջ վաղ ման­կու­թե­նէն իսկ այդ դէպքն ու դէմ­քը դրոշ­մե­լու 1566ա­մեայ այս յա­մառ ճի­գը։
Ո­րով­հե­տեւ ­Վար­դան, ­Ղե­ւոնդ Ե­րէց ու ի­րենց հե­տե­ւորդ­նե­րը՝ սուրն ու ­Խա­չը ձե­ռին կանգ­նե­լով թշնա­միին դի­մաց՝ ցոյց տո­ւին քրիս­տո­նէա­կան հա­ւատ­քով ու խղճի ա­զա­տու­թեամբ զօ­րա­ցած, հան­ճա­րեղ ­Մաշ­տո­ցի լու­սաս­փիւռ ­Գիւ­տով ամ­րա­խա­րիսխ, քա­ղա­քակր­թա­կան ու բա­րո­յա­կան բարձր ար­ժա­նիք­նե­րով հար­թո­ւած ազ­գա­յին գո­յա­տեւ­ման ու­ղին։
Ո­րով­հե­տեւ կրօն­քի եւ հայ­րե­նի­քի միա­ձոյլ վսեմ գա­ղա­փա­րա­կան­նե­րը կրցան այն­քան քաջ, այն­քան ա­ներ­կիւղ ու յան­դուգն դարձ­նել 66.000 մար­տիկ­նե­րը Ա­ւա­րայ­րի դաշ­տին, որ ա­նոնք ի­րենց ­Լու­սա­ւոր­չեան­Հա­ւատ­քը զրահ դար­ձու­ցած եւ ազ­գու­թիւ­նը՝ սուր, դի­մա­կա­լե­ցին թի­ւով հնգա­պա­տիկ գե­րա­զանց պար­սից բա­նա­կը, գի­տա­կից մա­հով ան­մա­հա­նա­լու հա­մար։
Ո­րով­հե­տեւ իւ­րա­քան­չիւր դար, իւ­րա­քան­չիւր սե­րունդ իր դէմ գտաւ ­Յազ­կերտ մը, ­Դեն­շա­պուհ մը, մո­լե­ռանդ մո­գեր, ու­նե­ցաւ վա­սակ­ներ, զորս չէ­զո­քաց­նե­լու հա­մար հարկ էր ա­մէն տա­րի ո­գե­կո­չել խոր­հուրդն Ա­ւա­րայ­րի եւ պատ­գա­մը ­Վար­դա­նանց։
Ո­րով­հե­տեւ իւ­րա­քան­չիւր սե­րունդ նկա­տեց, թէ հա­յուն հա­մար վերջ չէ գտած Ա­ւա­րայ­րը, կը գո­յա­տե­ւէ մեր հո­գե­կան ու ի­մա­ցա­կան ինք­նատ­պու­թիւ­նը պա­տու­հա­սե­լու մի­տող վտան­գը եւ, ու­րեմն, պէտք է սե­րուն­դէ սե­րունդ փո­խան­ցո­ւի, ապ­րի՛ ­Վար­դա­նանց զո­հա­բե­րու­թեան խոր­հուր­դը, հա­ւատ­քի ու­ժը, ազ­գա­յին ար­դար ինք­նա­սի­րու­թեան ո­գին եւ զօ­րա­նայ ա­նոնց հա­ւա­տա­րիմ մնա­լու կամ­քը։