Դաշնակցութեան խօսքն ու հայելին Յունաստանի մեր օճախին մէջ

Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ

­Հայ ­Յե­ղա­փո­խա­կան ­Դաշ­նակ­ցու­թեան մա­մու­լի մեծ ըն­տա­նի­քին մէջ, «Ա­զատ Օր»ը իր իւ­րա­յա­տուկ տեղն ու վաս­տա­կը ու­նի, ո­րով­հե­տեւ 75 տա­րիէ ի վեր, ե­ղած է ­Դաշ­նակ­ցու­թեան բան­բե­րը, եւ ա­նոր շուն­չը տա­րա­ծած է իր ըն­թեր­ցող­նե­րուն մէջ, ա­նոնք ըլ­լան շար­քա­յին կու­սակ­ցա­կան­ներ, հա­մա­կիր­ներ թէ հայ գա­ղու­թի ան­դամ­ներ: Իբ­րեւ լրա­տու թերթ, ա­նի­կա ե­ղած է շրջա­նի ­Հայ ­Կեան­քին հա­յե­լին, միա­ժա­մա­նակ դառ­նա­լով ցո­լա­ցու­մը՝ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան գա­ղա­փա­րա­կան աշ­խար­հին, ­Դաշ­նակ­ցու­թեան բարձ­րա­ցու­ցած դրօշ­նե­րուն, ա­ռա­ջի հեր­թին՝ ­Հայ ­Դա­տի ու ­Հայ մշա­կոյ­թի, ժո­ղո­վուրդ­նե­րու ու մարդ­կա­յին ի­րա­ւունք­նե­րու պաշտ­պա­նու­թեան եւ դեռ շատ բա­նե­րու:
Այ­սօր, երբ թեր­թը կը նշէ իր 75-րդ ­տա­րե­դար­ձը, բնա­կան է, որ բո­լո­րիս ա­ռա­ջին մտա­ծու­մը ըլ­լայ յար­գանք եւ խո­նար­հում յի­շա­տա­կին բո­լոր ա­նոնց, ո­րոնք հի­մը դրին «Ա­զատ Օր»-ին, ա­նոր հա­մար ընտ­րե­ցին յար­մա­րա­գոյն ա­նուն մը, յե­տոյ, ի­րենց ջա­հը փո­խան­ցե­ցին սե­րուն­դէ սե­րունդ, ի­րենց ա­նու­նը ար­ձա­նագ­րե­ցին թեր­թին ու մեր հա­սա­րա­կա­կան կեան­քի պատ­մու­թեան մէջ, ու եր­բայս աշ­խար­հէն մեկ­նե­ցան, ի­րենց ե­տին թո­ղու­ցին անջն­ջե­լի ու ան­մո­ռա­նա­լի ժա­ռան­գու­թիւն, ա­ւանդ, դրօշ՝ որ բարձր կը պա­հո­ւի հա­մա­ձայն ի­րենց ան­խօս պատ­գա­մին:
­Հիմ­նա­դիր սե­րուն­դին եւ ա­նոնց բա­ցած ու­ղին ան­նա­հանջ, ա­նընդ­հատ ու ան­շեղ շա­րու­նա­կող­նե­րուն վաս­տա­կը գնա­հա­տե­լու հա­մար, նախ եւ ա­ռաջ պէտք է կանգ առ­նեք ՍՓԻՒՌՔԻ ՄԷՋ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒՈՂ ՀԱՅ ԹԵՐ­Թի ա­ռա­քե­լու­թեան ու ար­ժա­նիք­նե­րուն առ­ջեւ: ­Հայ թեր­թը, մաս­նա­ւո­րա­բար սփիւռ­քեան օ՛­րա­թեր­թը, չի նմա­նիր տար­բեր եր­կիր­նե­րու մէջ լոյս տես­նող թեր­թե­րուն: ­Հայ թեր­թը ստի­պո­ւած է նիւ­թա­կան ու աշ­խա­տա­կազ­մի նո­ւա­զա­գոյն մի­ջոց­նե­րով պահ­պա­նել մրցու­նա­կու­թիւն՝ նոյն եր­կին­քին տակ լոյս տես­նող թեր­թե­րու հետ, ո­րով­հե­տեւ ա­ռանց այդ ար­ժա­նի­քին, ըն­թեր­ցո­ղը կարճ ա­տեն ետք կը դադ­րի ա­նոր կա­պո­ւած ըլ­լա­լէ, ինք­նա­բե­րա­բար թեր­թը տա­նե­լով դէ­պի խա­փա­նում: ­Հայ ­Թեր­թը, ինչ­պէս որ է «Ա­զատ Օր»ը, իբ­րեւ միակ յե­նա­րան՝ ու­նի շրջա­նի կու­սակ­ցա­կան ըն­տա­նի­քը, բա­ժա­նորդ­նե­րը, նաեւ նիւ­թա­պէս սա­տար կանգ­նող հայ­րե­նա­կից­ներ, իսկ իբ­րեւ բա­րո­յա­կան դրա­մագ­լուղ-յե­նա­րան՝ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան գա­ղա­փա­րա­կան աշ­խար­հը (այս մա­սին նաեւ ա­ւե­լի ան­դին): ­Դաշ­նակ­ցա­կան ո­րե­ւէ թեր­թի պէս, ան չի վա­յե­լեր ա­ջակ­ցու­թիւ­նը նիւ­թա­կան լայն կա­րո­ղու­թիւն­ներ եւ մի­ջոց­ներ ու­նե­ցող «հսկա­ներ»ու, ո­րոնք կրնան ըլ­լալ պե­տա­կան կամ պաշ­տօ­նա­կան հա­տա­տու­թիւն­ներ, ա­ռեւտ­րա­կան ըն­կե­րու­թիւն­ներ, ո­րոնք ուղ­ղա­կի կամ ա­նուղ­ղա­կի կեր­պով կ­‘ու­զեն վարձ­կան-կա­մա­կա­տար մը տես­նել տո­ւեալ թեր­թին մէջ: ­Դաշ­նակ­ցա­կան թեր­թի մը տէրն ու զայն «վար­ձու առ­նո­ղը» մեր ժո­ղո­վուրդն ու ա­նոր շա­հե­րը, տես­լա­կան­ներն ու ձգտում­ներն են, հե­տե­ւա­բար, ա­նոր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը կը սկսի ու կը շա­րու­նա­կո­ւի ան­կա­շառ, այ­սինքն, չի կրնար լծո­ւիլ մաս­նա­կի ու կողմ­նա­կի շա­հեր հե­տապն­դող­նե­րու կառ­քին: Ու ե­թէ ան­պայ­ման «կաշ­կան­դող» բան մը պի­տի փնտռենք՝ այն ալ դաշ­նակ­ցա­կան մտա­ծո­ղու­թեան չսահ­մա­նա­փա­կող եւ ան­պա­րա­գիծ մտա­ծո­ղու­թիւնն է, ա­նոր ու­ղիին հա­ւա­տար­մու­թիւ­նը: Իսկ ան, որ ծա­նօթ չէ կամ չ’ու­զեր տես­նել ­Դաշ­նակ­ցու­թեան մտա­ծո­ղու­թեան լայն ծի­րը, հրա­ւի­րո­ւած է վե­րա­տե­սու­թեան են­թար­կե­լու իր գի­տե­լիք­նե­րու մթե­րա­նո­ցը եւ ի­րա­զեկ դառ­նա­լու, թէ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան գա­ղա­փա­րա­կան աշ­խարհն ալ կը կազ­մէ բազ­մա­գոյն ծիա­ծան մը, ա­ռանց դաշ­նակ­ցա­կա­նու­թե­նէ հե­ռա­նա­լու, այն­պէս՝ ինչ­պէս որ է 130-ա­մեայ կու­սակ­ցու­թեան պատ­մու­թիւ­նը, միա­ձու­լո­ւած՝ մեր հայ­րեն­քի ու ժո­ղո­վուր­դի պատ­մու­թեան:

ԱՌԱՔԵԼՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍՆԻԿՆԵՐԸ

Ե­թէ «Ա­զատ Օր»ին ա­ռա­քե­լու­թեան հիմ­նա­կան սահ­մա­նու­մը կը խտա­նայ վե­րի հաս­տա­տու­մին մէջ, չենք կրնար ան­տե­սել ա­նոր են­թա­բա­ժա­նում­նե­րը: Ըլ­լա­լով գա­ղու­թին ու ժո­ղո­վուր­դին թեր­թը, ա­նոր ա­ռա­քե­լու­թեան մաս կը կազ­մէ դառ­նալ հա­յե­լին ու ար­ձա­գան­գո­ղը՝ շրջա­նի հա­յու­թեան կեան­քին ու գոր­ծու­նէու­թեան: Իսկ «շրջա­նի հա­յու­թիւն» ը­սե­լով, կը հասկ­նանք ­Հայ Դպ­րո­ցը, Ե­կե­ղե­ցին, մշա­կու­թա­յին ու մար­զա­կան միու­թիւն­նե­րը, կու­սակ­ցա­կան ու ե­րի­տա­սար­դա­կան կեան­քը, ­Հայ ­Դատն ու ա­նոր հե­տապնդ­ման ի խնդիր յա­րա­բե­րա­կան աշ­խա­տան­քը: ­Կայ ան­կէ շատ ա­ւե­լին: Լ­րա­տո­ւու­թեան հիմ­նա­կան այս ե­րե­սին կող­քին, եւ նոյն­քան կա­րե­ւո­րու­թեամբ՝ «Ա­զատ Օր»ը բեմ մըն է հա­յու­թիւնն ու մարդ­կու­թիւ­նը շա­հագրգ­ռող, յու­զող, տագ­նա­պեց­նող, ա­նոնց հպար­տու­թիւն առ­թող հա­սա­րա­կաց դէպ­քե­րու մեկ­նա­բա­նու­թեա՛ն: ­Տա­կա­ւին, թեր­թը չի կրնար ան­տե­սել –­ եւ չ­‘ան­տե­սեր – ­տար­բեր տա­րի­քի եւ հե­տաքրք­րու­թիւն ու­նե­ցող ըն­թեր­ցող­նե­րու ակն­կա­լու­թիւն­նե­րը: ­Մա­նուկն ու պա­տա­նին ա­նոր է­ջե­րուն կը գտնեն (պէտք է գտնեն) զի­րենք հե­տաքրք­րող, լայն ի­մաս­տով ի­րենց դաս­տիա­րա­կու­թեան նպաս­տող նիւ­թեր: ­Տան­տի­կի­նը կը փնտռէ ու կը գտնէ օգ­տա­կան գի­տե­լիք­ներ, ո­րոնք կրնան գալ կնո­ջա­կան աշ­խար­հէն, հարս­տաց­նել իր խո­հա­նո­ցը, ե­րի­տա­սարդ մայ­րեր ո­րոշ թե­լադ­րանք կը գտնեն մա­նուկ­նե­րու հո­գաց­ման ու առտ­նին դաս­տիա­րա­կու­թեան մա­սին: Գ­րա­կա­նու­թիւն ու մշա­կոյթ սի­րողն ալ ա­նոր է­ջե­րուն կը փնտռէ ու կը գտնէ հին ու նոր պա­տա­ռիկ­ներ, ո­րոնք մէկ կող­մէ լու­սար­ձա­կի տակ կ­‘առ­նեն հայ­կա­կան ար­ժէք­ներ, մարդ­կա­յին խո­հեր ու միտ­քի հո­րի­զոն­նե­րը ըն­դար­ձա­կող նիւ­թեր, իսկ միւս կող­մէ, լուռ հրա­ւէր են նո­րե­րուն՝ հարս­տաց­նե­լու այս ան­դաս­տա­նը:
Երբ այս­պէս՝ քա­նի մը նա­խա­դա­սու­թեամբ կը խօ­սինք «Ա­զատ Օր»ի ա­ռա­քե­լու­թեան մա­սին, մեր ու­շադ­րու­թե­նէն պէտք չէ վրի­պին ի­րա­կա­նու­թիւն­ներ, ո­րոնք տա­րո­ւէ տա­րի ըն­թեր­ցո­ղին տրա­մադ­րո­ւած են այն­պի­սի բնա­կա­նու­թեամբ մը, որ մարդս կը մտա­ծէ, թէ… ա­սանկ բա­նե­րու մա­սին պէտք չու­նինք խօ­սե­լու: Ընդ­հան­րա­պէս չենք անդ­րա­դառ­նար իսկ այդ «բնա­կան բա­նե­րու» հո­լո­վոյ­թին, ե­ղա­փո­խու­թիւն­նե­րուն:
­Ժա­մա­նա­կի թա­ւա­լու­մին հետ «բնա­կա­նօ­րէն» հաս­նող ի­րո­ղու­թիւն­նե­րէն ար­ձա­նագ­րենք մէկ քա­նին: ­Կար ժա­մա­նակ, երբ «Ա­զատ Օր»ն­ ալ, աշ­խար­հի բո­լոր թեր­թե­րուն պէս, օր ա­ւուր իր ըն­թեր­ցո­ղին կը հաս­նէր միայն տպագ­րեալ տար­բե­րա­կով: ­Յե­տոյ, ե­կան հա­մա­կարգ­չա­յին եւ հա­մա­ցան­ցա­յին «դա­րեր»ը. ան­կա­րե­լի էր քայլ չպա­հել նո­րա­րա­րու­թեանց հետ: Ու թեր­թը ու­նե­ցաւ իր կայ­քէ­ջը, շու­տով նաեւ օ­րո­ւան թի­ւին նկա­րեալ (PDF-ով) տար­բե­րա­կը: Այս հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը ա­ռիթ ստեղ­ծե­ցին, որ «Ա­զատ Օր»ն­ ալ դառ­նայ տե­սակ մը նպաս­տա­բեր կայս­րու­թիւն, այ­սինքն՝ իր գիրն ու խօս­քը հասց­նէ ­Յու­նաս­տա­նի սահ­ման­նե­րէն ան­դին, հաս­նի հոն՝ ուր կայ հայ մը, որ նա­խան­ձախն­դիր է օ­րը օ­րին ծա­նօ­թա­նա­լու հա­յու­թեան սիր­տին իւ­րա­քան­չիւր բա­բա­խու­մին, ուր­կէ որ ալ հնչէ ա­նի­կա (ան­ցեա­լին, այլ ա­փե­րէ միայն փոք­րա­թիւ բա­ժա­նորդ­ներ, այն ալ՝ թղթա­տա­րա­կան սպա­սար­կու­թեան ա­պա­ւի­նե­լով, կը ստա­նա­յին թեր­թը): ­Սա խմբագրու­թեան ու անձ­նա­կազ­մին հա­մար նոր մար­տահ­րա­ւէր էր, ա­ռանց ան­տե­սե­լու… աշ­խա­տան­քի ծան­րա­ցու­մը: ­Թեր­թին հե­տե­ւո­ղը տե­սաւ, կը տես­նէ, որ այդ մար­տահ­րա­ւէ­րը դի­մա­ւո­րո­ւե­ցաւ ո՛չ միայն դաշ­նակ­ցա­կան գոր­ծի նա­խան­ձախնդ­րու­թեամբ, այլ ա­նակն­կալ տագ­նա­պի շրջա­նին, ինչ­պէս՝ Պ­սա­կա­ւոր ժահ­րի տա­րած­ման ա­ռա­ջին ա­լի­քի շրջա­նին, հա­մա­ցան­ցա­յին տար­բե­րա­կը ե­ղաւ ըն­թեր­ցո­ղին հաս­նե­լու միակ պա­տու­հա­նը. Ա­ռանց այդ պա­տու­հա­նին, «Ա­զատ Օր»ն­ ու նման­ներ վստա­հա­բար պի­տի մատ­նո­ւէին խա­փա­նու­մի, ժա­մա­նա­կա­ւոր դադ­րե­ցու­մի: ­Հի­մա, այդ փո­թոր­կոտ շա­բաթ­նե­րը ար­դէն պատ­մու­թեան ան­ցած են:

ԱՆՀԱՒԱՍԱՐ ՄՐՑԱԿՑՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ԵՒ…

Ըլ­լա­լով գրա­ւոր մա­մու­լի մէկ ան­դա­մը, «Ա­զատ Օր»ն­ ալ, ի­րե­րա­յա­ջորդ փու­լե­րու, դէմ յան­դի­ման կանգ­նած է նո­րա­րա­րու­թեանց, գի­տու­թեան ըն­ծա­յած նո­րու­թիւն­նե­րուն ստեղ­ծած մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն, միա­ժա­մա­նակ օգ­տո­ւած է գի­տու­թեան ու ար­հես­տա­գի­տու­թեան բա­րիք­նե­րէն:
Ե­թէ ա­ւե­լի քան 100 տա­րի ա­ռաջ, թեր­թը լայն հա­սա­րա­կու­թեան տե­ղե­կու­թիւն ու հե­ղի­նա­կա­ւոր խօսք հասց­նե­լու գլխա­ւոր մի­ջոցն էր (պե­տա­կան եւ պաշ­տօ­նա­կան հաս­տա­տու­թեանց հրո­վար­տակ­նե­րուն կող­քին), գի­տու­թեան բե­րած նո­րու­թիւն­նե­րը ինք­նա­բե­րա­բար թեր­թին դի­մաց հա­նե­ցին մրցա­կից­ներ: ­Նախ ե­կաւ «ձայ­նաս­փիւ­ռի դա­րաշր­ջա­նը»: ­Ձայ­նաս­փիւ­ռը տե­ղե­կու­թիւն կամ կար­ծիք տա­րա­ծող եւ ձայ­նով տեղ հասց­նող շատ ա­ւե­լի ա­րագ մի­ջոց էր (կար նաեւ ե­րաժշ­տու­թիւն ու ձայ­նա­յին նման մի­ջոց­նե­րու տա­րած­ման հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը), քան տպագ­րեալ թեր­թը, մին­չեւ իսկ ե­թէ ո­րոշ թերթ մը ու­նե­նար ա­ռա­ւօ­տեան եւ ե­րե­կո­յեան հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ: ­Շու­տով վրայ հա­սաւ պատ­կե­րաս­փիւռ կո­չո­ւած հրա­շա­լի­քը, որ ձայ­նին ըն­կե­րա­ցուց նաեւ շար­ժուն նկա­րը, ժա­պա­ւէն­նե­րը: Ակն­դի­րը հի­մա կրնար դէպք մը, ձեռ­նարկ մը եւ ի­րա­դար­ձու­թիւն մը ո՛չ միայն լսել, այլ նաեւ տես­նել՝ տու­նը նստած պա­հուն: ­Սա գրա­ւոր մա­մու­լը դրաւ շատ ա­ւե­լի լուրջ վտան­գի տակ, շատ ա­ւե­լի մրցու­նակ մար­տահ­րա­ւէ­րի դի­մաց: Եւ ա­հա, հա­մա­ցանցն ու ա­նոր պար­գե­ւած բա­զում բա­րիք­նե­րը, մի­ջոց­նե­րը նման մար­տահ­րա­ւէր­նե­րու դի­մաց դրին նոյ­նինքն ձայ­նաս­փիւռն ու պատ­կե­րաս­փիւ­ռը, ալ ի՜նչ խօսք՝ գրա­ւոր մա­մու­լին մա­սին. փաս­տօ­րէն, մարդս այ­սօր կրնայ վայր­կեա­նը-վայր­կեա­նին իր ա­փին մէջ ու­նե­նալ նո­րու­թիւն­նե­րը, ա­նոնց կա­պո­ւած մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րը, հաս­նիլ աշ­խար­հի մօ­տա­կայ եւ հե­ռա­ւոր ծայ­րե­րը, իսկ ե­թէ կը սի­րէ զբօ­սաշր­ջու­թիւն կամ մար­զա­խա­ղե­րը՝ անս­պառ ու ան­հա­մե­մա­տօ­րէն հա­սա­նե­լի տե­սա­նիւ­թեր ու­նի իր հա­սո­ղու­թեան մէջ, պէտք չու­նի սպա­սե­լու թեր­թին, ձայ­նաս­փիւ­ռին կամ պատ­կե­րաս­փիւ­ռին լու­րե­րու ժա­մուն: Եւ ե­թէ ըն­դու­նինք, որ «կա­րի­քը մայրն է հնարք­նե­րուն», թէ՛ պատ­կե­րաս­փիւ­ռը, թէ՛ ձայ­նաս­փիւ­ռը եւ թէ բազ­մա­թիւ թեր­թեր հնա­րած են տո­ւեալ երկ­րի մը ու աշ­խար­հի ի­րա­դար­ձու­թեանց հետ ան­մի­ջա­կան կա­պի դրու­թիւն, ու­նին ան­մի­ջա­կան լրա­հո­սի ձե­ւեր (Breaking News), որ­պէս­զի ըն­թեր­ցողն ու ունկն­դի­րը կա­պո­ւած մնան ի­րենց (ան­շուշտ ա­տի­կա ի­րենց կա­պո­ւած կը նա­հէ նաեւ… ծա­նու­ցող-հո­վա­նա­ւոր­նե­րը):
­Սա, բնա­կա­նա­բար, կ­‘են­թադ­րէ յա­ւե­լեալ աշ­խա­տա­կազմ, նիւ­թա­կան եւ ար­հես­տա­գի­տա­կան լայն մի­ջոց­ներ: ­Հայ­կա­կան մա­մու­լի աշ­խար­հը թէեւ կը փոր­ձէ քայլ պա­հել այս հեւ­քին հետ, սա­կայն կը յա­ջո­ղին… թէ­քէեա­նա­կան «կա­րե­լին այդ է միայն»ի տե­սու­թեան սահ­ման­նե­րուն մէջ: ­Հա­յաս­տա­նի լրա­տու աղ­բիւ­նե­րը, մա­մու­լը այս կա­լո­ւա­ծին մէջ ա­ւե­լի յա­ռաջ ան­ցած են, քան սփիւռ­քեան թեր­թե­րը, բազ­մա­թիւ ա­ռար­կա­յա­կան պատ­ճառ­նե­րով, ո­րոնց ցան­կագ­րու­մը կը նկա­տենք ա­ւե­լորդ: Այլ խօս­քով, սփիւռ­քեան թեր­թը, յատ­կա­պէս օ­րա­թեր­թը, հա­կա­ռակ իր ի գործ դրած ճի­գին ու քրտին­քին, ներ­կայ տո­ւեալ­նե­րով դա­տա­պար­տո­ւած է քա­նի մը քայլ ետ իյ­նա­լու ընդ­հա­նուր վազ­քէն:

…ՅԱՂԹԱՀԱՐԵԼՈՒ ՁԵՒԵՐ

Ե­թէ վե­րի «յո­ռե­տես» հաս­տա­տու­մը բա­ցար­ձա­կա­պէս ճիշդ ու հա­մա­պար­փակ ըլ­լար, սա պի­տի նշա­նա­կէր, որ այ­սօր, օ­րա­թերթ եւ ընդ­հան­րա­պէս թերթ պի­տի չու­նե­նա­յինք մեր կեան­քին մէջ: ­Մինչ­դեռ, եւ հա­կա­ռակ յի­շեալ ա­ռար­կա­յա­կան տուեալ­նե­րէն բխող ան­պա­տե­հու­թեանց, այ­սինքն՝ թեր­թի ըն­թեր­ցող­նե­րու թի­ւի նա­հան­ջին (հոն կայ ան­շուշտ այլ, շա՛տ ա­ւե­լի խո­րունկ ու մտա­հո­գիչ պատ­ճառ՝ ԸՆԹԵՐՑԱՆՈՒԹԵԱՆ ՆԱՀԱՆՋԸ, ո­րուն մէջ գրա­ւոր մա­մո­ւը յան­ցանք չու­նի, այլ կը կանգ­նի զո­հե­րուն շար­քին, գլխա­ւոր զո­հի դիր­քը զի­ջե­լով… բո­լոր տա­րիք­նե­րու ըն­թեր­ցող­նե­րուն. ՄԻՏ­Քի նա­հանջն ու բթա­ցու­մը քննար­կե­լի այլ հարց է ար­դէն), թեր­թը՝ ընդ­հան­րա­պէս, ու մաս­նա­ւո­րա­պէս դաշ­նակ­ցա­կան թեր­թը՝ ո­րո­շա­կի ա­րե­ւե­լում եւ հո­րի­զոն ու­նե­ցող թեր­թը կը մնան փնտռո­ւած: ­Բազ­մե­րես «ախտ»ը ու ա­նոր առ­թած տագ­նապ­ներն ալ նոր մար­տահ­րա­ւէր­նե­րու դի­մաց կը դնեն հրա­տա­րա­կո­ղը՝ թեր­թա­տէր եւ խմբա­գիր՝ հա­ւա­սա­րա­պէս:
Ո՞ւր պէտք է փնտռել թեր­թի գո­յա­տե­ւու­մը պահ­պա­նող գաղտ­նի­քին աղ­բիւ­րը, որ նաեւ ստեղ­ծո­ւած հին ու նոր մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը յաղ­թա­հա­րե­լու ու­ղի­ներ կը բա­նայ մա­մու­լի սպա­սար­կու­նե­րուն դի­մաց:
­Քիչ ա­ռաջ ակ­նար­կե­ցինք, որ թեր­թին մրցա­կից­ներն ալ, ի­րենց կար­գին, ի­րե­րա­յա­ջորդ փու­լե­րու՝ դի­մագ­րա­ւե­ցին մրցակ­ցա­կան վտանգ­ներ, զի­րենք նա­հան­ջի մատ­նե­լու կա­րո­ղա­կա­նու­թիւ­նը ու­նե­ցող մար­տահ­րա­ւէր­ներ, սա­կայն գտան ձե­ւե­րը ըստ կա­րել­ւոյն շրջան­ցե­լու այդ բո­լո­րը:
Ո­րե­ւէ տե­ղե­կա­տու աղ­բիւ­րի, նա­՛եւ թեր­թի յա­րա­տե­ւու­թեան գրա­ւա­կա­նը՝ մարդ­կու­թիւ­նը յու­զող տա­րա­տե­սակ հար­ցե­րը ԴԻՏԵԼՈՒ ԵՒ ՄԵԿՆԱԲԱՆԵԼՈՒ ԱՆՈՐ ԻՒՐԱՅԱՏՈՒԿ ՄԱՆՐԱԴԻՏԱԿ-ՊՐԻՍՄԱԿՆ Է: ­Կա­րե­լի է եր­կար խօ­սիլ այս իւ­րա­յատ­կու­թիւն­նե­րուն մա­սին, սա­կայն եր­կա­րա­պա­տում բա­ցատրու­թիւն­նե­րէ ետք, ան­պայ­ման որ պի­տի հաս­նինք բուր­գին միեւ­նոյն գա­գա­թը: Ե­թէ խօ­սինք քա­նի մը օ­րի­նա­կով, կը կար­ծենք, որ եր­կա­րա­պա­տում բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րը կրճա­տած կ­‘ըլ­լանք:
Այ­սօր, աշ­խար­հի վրայ կան հե­ղի­նա­կա­ւոր կար­ծիք ու­նե­ցող թեր­թեր, ձայ­նաս­փիւ­ռի ու պատ­կե­րաս­փիւ­ռի (ու այլ) կա­յան­ներ, հաս­տա­տու­թիւն­ներ, ո­րոնք ի­րենց կա­պո­ւած կը պա­հեն մի­լիո­նա­ւոր ըն­թեր­ցող­ներ (հոգ չէ թէ թի­ւի նո­ւա­զու­մով) եւ ակն­դիր-ունկն­դիր­ներ: ­Ծայ­րա­գոյն Ա­րե­ւել­քէն մին­չեւ Եւ­րո­պա­ներ (ա­րե­ւե­լեան ու ա­րեւմ­տեան գօ­տի­նե­րով), մին­չեւ Ա­մե­րի­կա­ներ (հիւ­սի­սէն մին­չեւ հա­րաւ), մար­դիկ հա­կա­մէտ են հե­տե­ւե­լու այս կամ այն կա­յա­նին հա­ղոր­դում­նե­րուն, մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րուն, քա­րոզ­չու­թեան (քա­րոզ­չու­թիւն ը­սե­լով՝ նկա­տի չու­նինք միայն մա­կե­րե­սա­յին, յա­ճախ ան­հե­թե­թի սահ­ման­նե­րը հաս­նող կամ յստակ կող­մա­կա­լու­թիւն ցու­ցա­բե­րող աղ­բիւր­նե­րը): Ա­նոնք կը տա­րու­բե­րին այս­պէս կո­չո­ւած՝ ա­զա­տա­կա­նու­թան ու գա­ղա­փա­րա­կան ո­րոշ ուղ­ղո­ւա­ծու­թեան մը ա­լիք­նե­րուն մի­ջեւ, նա­յած՝ թէ տո­ւեալ ա­ռա­գաստ­նա­ւը իր գա­ղա­փա­րա­կան հո­վե­րը կը ստա­նայ ա­րե­ւել­քէ՞ն թէ ա­րեւ­մուտ­քէն, դրա­մա­տի­րու­թե­նէ՞, ըն­կեր­վա­րու­թե­նէ՞ թէ այս­պէս կո­չո­ւած՝ վե­րա­փո­խու­թիւն ապ­րող հա­մայ­նա­վա­րու­թե­նէ ու ցե­ղա­պաշ­տա­կան մտա­ծո­ղու­թիւն­նե­րէ: Ակն­դիր-ունկն­դի­րը գի­տէ, պէ՛տք է գիտ­նայ, թէ իր լսած-դի­տած կա­յանն ու աղ­բիւ­րը ինչ­պի­սի՞ աղ­բիւ­նե­րէ կը խմէ իր ջու­րը, կրնայ հա­մակ­րիլ ա­նոր, կամ ըլ­լալ ա­նոր հա­կա­ռա­կոր­դը, սա­կայն ինքն ի­րեն թոյլ չի տար ան­տե­ղեակ ու ան­տադ­բեր մնա­լու տար­բեր կող­մե­րէ փչած հո­վե­րուն դի­մաց:
Այլ խօս­քով, ՏԵՍԱԿԷՏ-ԴԻՏԱՆԿԻՒՆ ու­նե­նա­լը հիմ­նա­կան տեղ ու­նի մա­մու­լի (խօս­քը լոկ տպա­գիր մա­մու­լին մա­սին չէ) այս կամ այն աղ­բիւ­րին ստեղ­ծած հե­ղի­նա­կու­թեան, հմայ­քին կամ ա­նոր հան­դէպ ա­տե­լու­թեան ու խու­սա­փո­ղա­կա­նու­թեան ա­րար­ման մէջ: ­Հոս ալ չենք ու­զեր մտնել ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու կամ ցան­կագ­րու­մի մէջ:
«Ա­զատ Օր»ին նման դաշ­նակ­ցա­կան թեր­թի մը հիմ­նա­կան ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը, ը­սինք, հար­ցերն ու ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը ­Դաշ­նակ­ցու­թեան դի­տան­կիւ­նէն ըն­կա­լե­լու, ներ­կա­յաց­նե­լու եւ մեկ­նա­բա­նե­լու մէջ կը կա­յա­նայ: ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ս­փիւռ­քի հայ­կա­կան կեան­քին մէջ ե­րե­ւոյ­թի մը կամ ի­րա­դար­ձու­թեան մը գնա­հա­տու­մը, մեկ­նա­բա­նու­մը ը­նե­լու հա­մար, նոյն ըն­տա­նի­քին պատ­կա­նող թեր­թե­րը ի սկզբա­նէ եւ ի բնէ այդ աշ­խա­տան­քը կ’ը­նեն՝ զա­նոնք դի­տե­լով ­Դաշ­նակ­ցու­թեան ման­րա­դի­տա­կով, զա­նոնք ան­ցը­նե­լով ­Դաշ­նակ­ցու­թեան պրիս­մա­կէն, ո­րուն գոյ­նե­րու տար­բա­ղադ­րու­մը ը­նող գոր­ծօ­նը՝ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան ԳԱՂԱՓԱՐԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀՆ ՈՒ ՀԱՅԵՑԱԿԷՏՆ է:
­Մին­չեւ իսկ լու­րե­րու ընտ­րու­թեան ու ա­նոնց խո­րա­գիր­նե­րուն բա­նա­ձեւ­ման մէջ, ո­րոշ լու­րի մը կամ հար­ցի մը տրա­մադ­րո­ւած ծա­ւա­լով (եւ նոր ժա­մա­նակ­նե­րը կը հար­կադ­րեն, որ յա­ճախ ծնուն­դէն քա­նի մը ժամ ետք, չը­սե­լու հա­մար օր մը ետք ժա­մա­նա­կավ­րէպ դար­ձող լու­րին պէտք է տալ ան­ցեա­լէն նո­ւազ ծա­ւալ-տեղ, իսկ մեկ­նա­բա­նու­թեան ու յստակ կար­ծի­քի հա­ղորդ­ման մէջ ըլ­լալ ա­ւե­լի՛ ա­ռա­տա­ձեռն), գնա­հա­տա­կան կամ քննա­դա­տա­կան տե­սա­կէտ­նե­րու ար­տա­յայ­տու­թեան հա­մար, դաշ­նակ­ցա­կան թեր­թը չի տա­րո­ւիր ԱՆՁՆԱԿԱՆ ՈՒ ՄԱՍՆԱԿԻ հա­շիւ­նե­րով, այլ մեկ­նա­կէտ ու վախ­ճա­նա­կան նպա­տակ ու­նի ­Հա­յաս­տա­նի ու հա­յու­թեան, նե­րա­ռեալ սփիւռ­քա­հա­յու­թեան պա­հանջ­նե­րը, ակն­կա­լու­թիւն­նե­րը, ար­ժա­նիք­ներն ու ազ­գա­յին-պատ­մա­կան ա­ւանդ­նե­րը: Օ­րի­նա­կի հա­մար, դաշ­նակ­ցա­կան խմբա­գի­րին ու մա­մու­լին հա­մար, այս կամ այն ֆե­տա­յին, թուրք ցե­ղաս­պան­ներ ա­հա­բե­կող­նե­րը, դաշ­նակ­ցա­կան ըլ­լա­լով հան­դերձ, հա­յու­թեան պատ­կա­նող, հա­յու­թեան հա­մար գոր­ծող ու զո­հո­ւած ան­ձեր են, ա­նոնց շա­հած լու­սապ­սակ­նե­րը հա­յու­թեան կող­մէ շնոր­հո­ւած են ու հա­յու­թեան հարս­տու­թիւ­նը կը կազ­մեն: ­Նոյ­նը՝ ան­ցեա­լի ու ներ­կա­յի պե­տա­կան եւ հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ­նե­րո՛ւն մա­սին, Ար­ցախն ու ­Հա­յաս­տա­նի պաշտ­պա­նող զի­նո­ւո­րի՛ն մա­սին, հայ գիրն ու մշա­կոյ­թը, ազ­գա­պատ­կան ժա­ռան­գու­թիւն­նե­րը պահ­պա­նող­նե­րո՛ւն մա­սին:
Ա­հա թէ ո՛ւր է դաշ­նակ­ցա­կան թեր­թի մը ժո­ղովրդա­կա­նու­թեան գաղտ­նի­քը, ո­րուն միայն մէկ ստո­րա­բա­ժա­նումն է ժո­ղո­վուր­դին հետ ան­կեղ­ծօ­րէն խօ­սե­լու, զրոյ­ցի նստե­լու եւ ա­նոր կար­ծիքն ու հո­րի­զոն­նե­րը հա­յու­թեան ի­րա­ւունք­նե­րուն, պա­հանջ­նե­րուն, ան­ցեա­լի ու ժա­մա­նա­կա­կից բո­լոր ար­ժէք­նե­րուն շուրջ ձե­ւո­րե­լու ճի­գը: ­Թեր­թին մէջ տեղ գտնող ա­մէ­նէն «ա­զատ կար­ծիք»ն­ ան­գամ նկա­տի կ­‘առ­նո­ւի դաշ­նակ­ցա­կա­նի դի­տան­կիւ­նէն, ու ի հար­կին, խմբա­գի­րը կրնայ ա­նոր ըն­կե­րաց­նել թեր­թին տե­սա­կէ­տը ար­տա­յա­տող քա­նի մը տող կամ սիւ­նակ մը:
«Ա­զատ Օր»ն­ ալ, դաշ­նակ­ցա­կան ո­րե­ւէ թեր­թի պէս, 75 տա­րի ա­ռաջ, Բ. Աշ­խար­հա­մար­տի ա­ւար­տէն ա­ռաջ, ճամ­բայ ե­լած է այս տես­լա­կա­նով ու ա­ռա­քե­լու­թեամբ, իր ու­ղին կեր­տած է այդ հու­նին հա­ւա­տա­րիմ մնա­լով, ա­նոր հա­մար ալ իր ըն­թեր­ցո­ղը փնտռած է, կը փնտռէ ու պի­տի շա­րու­նա­կէ փնտռել զինք, թեր­թը պի­տի պա­հէ իր հա­ցին ու ջու­րին կող­քին՝ իբ­րեւ կեն­սա­կան սնունդ, մաղ­թե­լով, որ ա­նի­կա նո­ւա­ճէ նոր ա­մեակ­ներ, ա­նոր հո­րի­զոն­նե­րը հաս­նին ու տա­րա­ծո­ւին 100-ա­մեա­կէն ան­դին:

­Լոս Ան­ճե­լըս, 22 ­Սեպ­տեմ­բեր 2020