Սգակիցներ,
Գիտենք, որ կեանքին պէս հին է մահը, միասին են անոնք ու քով-քովի՝ զուգահեռ ընթացքով, բայց դարձեալ մենք՝ մահկանացու արարածներս չենք կրցած հաշտուիլ անոր հետ: Միշտ տխուր ենք ու անմխիթար՝ մահուան դիմաց: Մեր հոգին կը ճմլուի, յուզումը կը համակէ մեզ, երբ անվերադարձ մեկնողը, այսպէս, մեր սիրելի՚ն է, սրտակի՚ցն ու գործակի՚ցը եւ հարազա՚տը: Նոյնիսկ կը դառնանք անզօր՝ իբրեւ յարգանքի դոյզն ու հուսկ արտայայտութիւն՝ քանի մը պարբերութիւններով դամբանական խօսքի մը մէջ խտացնելու մեզմէ առյաւէտ հեռացողին բարեմասնութիւնները:
Կարօ Ղեւոնդեանի բարեմասնութիւնները…:
Ո՞վ չի գիտեր զանոնք, ո՞ր բարեմասնութեան վրայ առաւել շեշտը դնել…այնքան շատ են անոնք ու իրական, մէկը միւսէն գերազանց :
Հաճընցի ընտանիքի զաւակ, ծնած Աթէնք, 1923ին: Այսինքն, կեանքին բացուած՝ փոքրասիական աղէտէն տարի մը ետք, գաղթականի ահաւոր ու թշուառ պայմաններու տակ: Մանկութիւնն ու պատանեկութի՞ւնը՝ հացի եւ նախակրթական ուսումի պայքար, որմէ ի՚նք ու իր սերնդակիցները յաղթական դուրս եկան: Իբրեւ մարդ ու իբրեւ հայ՝ ի՚ր ու իր սերունդին ոտքի կանգնիլը հրա՚շք էր արդէն, եւ այդ հրաշքէն ետք երկրորդ հրաշք մը՝ անոնց յաջողութիւնը անձնական կեանքի մէջ, ինչպէս եւ գաղութ կազմակերպելու, գաղութ պահելու, ազգային-հաւաքական հետապնդումներու պայքարին մէջ:
Փոքր-ասիական աղէտին հետեւանքները տակաւին չթեթեւցած՝ Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմն է, որու ընթացքին երիտասարդ Կարօ գերի կը տարուի Գերմանիա՝ բռնի աշխատանքի: Վերադարձին՝ նոր սկիզբ, ճակատագրի դէմ նո՚ր պայքար՝ անձնական կեանքը կազմակերպելու, միաժամանակ՝ գաղութային գործօններուն մասնակից՝ աշխատանքները աշխուժացնելու նպատակ: Շնորհիւ իր աշխատասիրութեան, պարկեշտութեան, ազնիւ նկարագրին եւ բնատուր ձիրքերուն, Կարօ կը վայելէ շրջապատին համակրանքը, կ՚արժանանայ անվերապահ յարգանքի, կարճ ժամանակի մէջ տէր կը դառնայ սեփական գործի ու բնակարանի եւ կը կազմէ ընտանեկան բոյնը:
Քանի մը տողով Կարոյին համար այս ըսուածը քիչ-շատ կը վերաբերի նաեւ իր սերնդակիցներուն, որոնց կեանքի պատմութիւնը չգրուած վէպ մըն է, որ ափսո՜ս, թերեւս պիտի չգրուի երբեք: Այնպէս, ինչպէս անոնցմէ տաղանդաւորները երբե՚ք չունեցան միջոցն ու պատեհութիւնը՝ իրենց տաղանդը մշակելու, զարգացնելու, լիարժէք դառնալու, որով եւ անանուն մեկնեցան մեզմէ:
Տաղանդաւորներէն էր մեր սիրեցեալ ննջողը: Եզակիներէն մէկը, արուեստի մարդ, արուեստի տարբեր մարզերու սիրահար, միաժամանակ՝ ատոնց նուիրեալ մը: Երգարուեստի մէջ՝ մենակատար ու երգչախումբերու մասնակից, հաւաքոյթներու ընթացքին՝ արտասանող, թատերականներուն՝ կարեւոր դերեր անձնաւորող, նաեւ՝ գեղանկարիչ, որուն արտադրութիւնները թափ պիտի առնէին յատկապէս վերջին տարիներուն՝ հանգստեան կոչուելէն ետք: Լուսանկարչութեան իր ասպարէզին մէջ յաջողած էր, շնորհիւ իր պարկեշտութեան եւ այն հմտութեան, որ լուսանկարչութեան կու տար արուեստի որակ ու մակարդակ:
Ննջեցեալը՝ աւանդապահ հայ, ընտանիքի օրինակելի հայր եղաւ ու մեծ հայր: Տիպար ամուսին մը, նոյնքան տիպար իր կողակիցին՝ նորոգ այրի տիկին Թագուհիին: Երկուքով՝ շրջապատին բացուող ու մատուցուող սիրտ մը, պարզութեան ու բարութեան մէջ զիրար ամբողջացնող, որոնցմէ դժուար թէ լսուած ըլլայ ժխտական արտայայտութիւն որեւէ հասցէի, որեւէ պատճառով:
Կը կարծեմ, թէ երկու վկայութիւններ, թէեւ անձնական ու անբաւարար, բայց եւ այնպէս որոշ չափով կու տան ուրուագիծը սիրեցեալն Կարոյին ու ընտանիքին մարդկային արժանիքներուն, նկարագրին ու բարեմասնութիւններուն…
Ուղիղ 48 տարիներ առաջ, հայակրթական պաշտօնով երբ ընտանեօք Աթէնք հաստատուեցանք, մեր հարազատներուն ու բարեկամներուն կարօտի ծանրութիւնը բաժնողները գլխաւորաբար եղան ննջեցեալն ու անոր կողակիցը: Յաճախ մեզի կ՚այցելէին կամ իրենց յարկին տակ կը հիւրընկալէին մեզ, կը գուրգուրային մեր վրայ, իրենց պտոյտներուն մասնակից կը դարձնէին, մեր երեխաներուն բժշկական կարիքներուն կը հասնէին: Կարճ՝ մեր հարազատներուն բացակայութիւնը ձեւով մը կը փոխարինուէր անոնց մտերմութեամբ, որուն համար երախտապարտ ենք ընտանիքով: Գիտենք նաեւ, որ միակը չենք եղած անոնց գուրգուրանքին արժանացողը:
Երկրորդ վկայութիւնը կը վերաբերի դպրոցական կեանքին: Պիւտճէական դժուար օրեր էին եւ մեզ կը պակսէր երգի ուսուցիչ՝ շաբաթը 2 պահի համար: Լուսանկարիչները 6 օր կ՚աշխատէին եւ միայն Չորեքշաթին արձակ էր անոնց համար: Վարանքով կը դիմեմ Կարոյին: Առանց որեւէ առարկութեան, գրեթէ խանդավառութեամբ կ՚ընդունի առաջարկը եւ ամէն Չորեքշաբթի, իր միակ արձակ օրը, անվճար, կուգար վարժարան՝ հայ երգը սորվեցնելու աշակերտներուն: Որքան կը յիշեմ, աւելի քան երկու տարի տեւեց այդ դրութիւնը եւ չգանգատեցաւ ոչ մէկ անգամ ու չըսաւ, թէ ալ կը բաւէ, արձակուրդի միակ օրս կապտուած եմ հոս, ժամանակաւոր եմ կարծեցի, բայց մնայուն դարձայ, զիս ձերբազատէ այս պարտականութենէս…: Երգի իր աշակերտները վստահ, որ միշտ պիտի յիշեն զինք՝ անոր սորվեցուցած երգերուն ընդմէջէն:
Արուեստի մարդ ըլլալէ առաջ ու ետք՝ գաղափարի նուիրեալ մըն էր Կարօ Ղեւոնդեան եւ հանրային կեանքին իր բոլոր գործօն մասնակցութիւնները մղում կ՚առնէին ու կը ներշնչուէին այն գաղափարականէն, որուն զինուորագրուած էր երիտասարդ տարիքէն:
Սիրեցեալին համար որքան կը պատշաճի սուրբ-գրային խօսքը, թէ՝ «կեանքի պատերազմը արդարօրէն պատերազմեցայ, հիմա ինծի բաժին կը մնայ յաւիտենական հանգիստը…»:
Եւ իրապէս. 94-95 տարիներու իր կեանքը եղաւ բազմաճակատ «պատերազմ» մը՝ գաղթավայրի ցեխերուն ու թշուառութեան դէմ, «պատերազմ» մը՝ արդար քրտինքով ու տքնաջան աշխատանքով օրուան հացը վաստկելու , «պատերազմ» մը՝ աւանդապահ ընտանիք մը կազմելու եւ պահելու , «պատերազմ» մը՝ ի խնդիր արուեստի ու գաղափարի եւ վերջապէս «պատերազմ» մը՝ ազնուական ոգիով պատուաւոր կեանք մը ապրելու համար:
Ազնուական ոգիդ ու պատուաւոր անունդ կը թողուս մեզի սիրեցեալդ Կարօ, գաղափարի նուիրուածութիւնդ եւ պարկեշտօրէն գործելու վարքդ ժառանգած է արդէն որդիդ՝ Առլէնը: Յաւերժին երթդ, յաւիտենական հանգիստդ անխռով ու հողը թեթեւ՝ գաղափարի ազնի՚ւ ընկեր, սրտակի՚ց բարեկամ…
Հ.Յ.Դ. Յունաստանի կեդր. Կոմիտէութեան գաղափարի ընկերները կը բաժնեն սուգը հանգուցեալի այրիին՝տիկին Թագուհիին, որդիին՝ Առլէնին ու հարազատներուն:
Երկա՜ր ապրիք, երկա՜ր յիշէք…:
