Գուրգէն Ալէմշահ (1907-1947)

22 ­Մա­յի­սի այս օ­րը, 110 տա­րի ա­ռաջ, Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թեան հա­յա­հոծ ­Պար­տի­զակ ա­ւա­նին մէջ (­Նի­կո­մի­տիա), լոյս աշ­խարհ ե­կաւ հայ­կեան հան­ճա­րի ե­րաժշ­տա­կան շնորհ­նե­րով օժ­տո­ւած մա­նուկ մը, որ թէեւ միայն 40 տա­րի ապ­րե­ցաւ այս աշ­խար­հին մէջ, բայց իր ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ ա­նու­նով հա­յոց սե­րունդ­նե­րուն եւ ընդ­հան­րա­պէս ե­րաժշ­տա­սէր մարդ­կու­թեան կտա­կեց հայ­կա­կան եր­գա­րո­ւես­տին ու ե­րաժշ­տու­թեան հմա­յիչ ջեր­մու­թիւ­նը տա­րա­ծող ան­կորն­չե­լի ժա­ռան­գու­թիւն մը։
Ինչ­պէս որ հայ մեծ ե­րա­ժիշ­տին մա­հո­ւան ա­ռի­թով ­Շա­ւարշ ­Մի­սա­քեա­նի «­Յա­ռաջ»ը պի­տի վկա­յէր ա­տե­նին՝
­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ «­Մարդն էր՝ սի­րուն ու կո­րո­վի, սրտով վե­հանձն եւ նկա­րագ­րով ազ­նո­ւա­կան, ըն­կե­րա­կան ու միշտ լա­ւա­տես: ­Կեան­քի հիմ­նա­կան ար­ժէք կը դա­ւա­նէր բա­րին ու գե­ղե­ցի­կը: Ա­րո­ւես­տա­գէտ մըն էր՝ կա­տա­րե­լա­գոր­ծո­ւած, տէրն էր՝ մեր ա­րո­ւես­տին, խո­րա­պէս ու­սեալ եւ լայ­նօ­րէն օժ­տո­ւած: ­Խո­րա­պէս հա­մո­զո­ւած հայ եր­գի անշ­փո­թե­լի գո­յու­թեան ու ան­փո­խա­րի­նե­լի գե­ղեց­կու­թեան, իր հե­ղի­նա­կու­թիւն­նե­րը մնա­յուն կո­թող­ներ են իր դա­ւա­նան­քին եւ ար­տա­յայ­տու­թեան նուրբ, զգա­յուն եւ պայ­ծառ ներշն­չու­մին»:
Եւ­րո­պա­կան բե­մե­րու փնտռո­ւած աստ­ղը ե­ղաւ Ա­լէմ­շահ, որ ա­մէ­նուր՝ գե­ղեց­կա­գոյն հնչե­ղու­թեամբ լսե­լի դար­ձուց հայ երգն ու ե­րաժշ­տու­թիւ­նը, ա­մէ­նէն դժո­ւա­րա­հաճ ունկն­դիր­ներն ու քննա­դատ­նե­րը գրա­ւե­լով հայ ո­գե­ղէն ե­րաժշ­տու­թեան դիւ­թան­քով։
­Գուր­գէն ­Մի­քա­յէ­լի Ա­լէմ­շահ միա­ժա­մա­նակ ե­րա­ժիշտ-եր­գա­հան էր, երգ­չա­խում­բի խմբա­վար եւ բե­մադ­րիչ։ ­Հա­կա­ռակ իր կար­ճա­տեւ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կեան­քին, Ա­լէմ­շահ յա­ջո­ղե­ցաւ ոչ միայն բարձ­րար­ժէք ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րով հարս­տաց­նել հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թեան բազ­մա­դա­րեան գան­ձա­րա­նը, այ­լեւ՝ կազ­մել, պատ­րաս­տել ու մի­ջազ­գա­յին համ­բա­ւի ա­ռաջ­նոր­դել իր ղե­կա­վա­րած երգ­չա­խում­բը։
­Նախ­նա­կան ու­սու­մը ստա­ցաւ ­Բե­րա­յի Մ­խի­թա­րեան վար­ժա­րա­նին մէջ։ 1918ին ըն­դու­նո­ւե­ցաւ ­Վե­նե­տի­կի ­Մու­րատ-­Ռա­փա­յէ­լեան վար­ժա­րա­նը, որ­մէ շրջա­նա­ւարտ՝ 1923ին, ան­ցաւ ­Մի­լա­նօ՝ հե­տե­ւե­լու հա­մար Ճ. ­Վեր­տիի ա­նո­ւան հե­ղի­նա­կա­ւոր Ե­րաժշտա­նո­ցի բարձ­րա­գոյն ուս­մանց։
­Մու­րատ-­Ռա­փա­յէ­լեան վար­ժա­րա­նին մէջ իր ա­շա­կեր­տու­թեան շրջա­նէն իսկ, ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ ու­շադ­րու­թիւն գրա­ւեց իբ­րեւ դաշ­նա­մու­րի շնոր­հա­լի նո­ւա­գող։ ­Դաշ­նա­մու­րի ու­սու­ցիչ ու­նե­ցաւ փրոֆ. ­Ձիար­տան։ ­Կեն­սա­գիր­նե­րու վկա­յու­թեամբ՝ «Ազ­գա­յին տօ­նե­րու եւ ա­մա­վեր­ջի հան­դէս­նե­րու ա­ռի­թով, երբ վար­ժա­րա­նի ­Թիէ­փո­լեան ­Դահ­լի­ճին մէջ կը տրո­ւէին նո­ւա­գա­հան­դէս­ներ Աւ­րե­լիա­նօ ­Փոն­ձի­լա­քո­ւա մա­յեսթ­րո­յի ղե­կա­վա­րու­թեամբ, ­Գուր­գէն իր դաշ­նա­մու­րի ըն­կե­րակ­ցու­թեամբ զարդն էր այդ գե­ղե­ցիկ հան­դէս­նե­րուն»։
­Մի­լա­նո­յի Ե­րաժշ­տա­նո­ցին մէջ եւս, ու­սու­ցիչ ու­նե­նա­լով ժա­մա­նա­կի հռչա­կա­ւոր վար­պետ­ներ ­Փիծ­ծէթ­թին, ­Ռոս­սին եւ ­Փա­րի­պէ­նին, ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ ար­ժա­նա­ցաւ բո­լո­րի սքան­չա­ցու­մին եւ քա­ջա­լե­րան­քին։ «Ե­րաժշ­տա­նո­ցի ու­սու­ցիչ­նե­րը իր մա­սին ար­տա­յայ­տո­ւած են միշտ գնա­հա­տա­կան բա­ռե­րով, ի­րենց ա­րե­ւելք­ցի այդ ա­շա­կեր­տին մէջ տես­նե­լով բա­ցա­ռիկ կա­րո­ղու­թիւն, ներշն­չու­մի ե­զա­կա­նու­թիւն եւ նիւ­թը ընդ­լայ­նե­լու ար­տա­սո­վոր յատ­կու­թիւն, որ գի­տէ «եւ­րո­պա­կան թեք­նիք»ին խառ­նել ա­րե­ւե­լեան վառվ­ռուն ե­րե­ւա­կա­յու­թեան տո­ւեալ­նե­րը եւ ժո­ղովր­դա­յին մո­թիֆ­նե­րը»։
1930ին, ե­րա­ժիշ­տի բարձ­րա­գոյն տիտ­ղոս­նե­րով ­Մի­լա­նո­յի Ե­րաժշ­տա­նո­ցը ա­ւար­տե­լով, ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ հաս­տա­տո­ւե­ցաւ ­Փա­րիզ, ուր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան իր բե­ղուն գոր­ծու­նէու­թեան կող­քին, ձեռ­նար­կեց «­Կի­լի­կիա» երգ­չա­խում­բի կազ­մու­թեան եւ գե­ղա­րո­ւես­տա­կան պատ­րաս­տու­թեան՝ քա­նի մը տա­րո­ւան մէջ զայն վե­րա­ծե­լով ֆրան­սա­հայ գա­ղու­թի հպար­տու­թիւ­նը կազ­մող ե­րե­ւոյ­թի։ ­Միա­ժա­մա­նակ ե­րաժշ­տու­թեան եւ դաշ­նա­մու­րի ու­սու­ցիչ նշա­նա­կո­ւե­ցաւ ինչ­պէս ­Սեւ­րի ­Մու­րա­տեան վար­ժա­րա­նի, այն­պէս եւ ­Փա­րի­զի ի­տա­լա­կան երկ­րոր­դա­կան վար­ժա­րան­նե­րուն։ 1933ին ան­դամ ընտ­րո­ւե­ցաւ Ֆ­րան­սա­յի «Ե­րաժշ­տա­կան հե­ղի­նակ­նե­րու, եր­գա­հան­նե­րու եւ խմբա­գիր­նե­րու ըն­կե­րակ­ցու­թեան»։ Այդ տա­րի­նե­րուն, ­Ժան ­Վալ­տոն ծած­կա­նու­նով, Ա­լէմ­շահ ստեղ­ծեց եւ­րո­պա­կան ներշն­չան­քով բա­զում գոր­ծեր, ո­րոնք ա­ռա­ւե­լա­բար ե­րաժշ­տա­կան ըն­կե­րակ­ցու­թիւն­ներ էին եւ լայն ժո­ղովր­դա­կա­նու­թիւն գտան ե­րաժշ­տա­սէր­նե­րու մօտ։
1934ի ­Յու­նիս 2ին, ­Փա­րի­զի հռչա­կա­ւոր ­Սալ ­Կա­վո­յի մէջ, ա­ւե­լի քան հա­զար հայ թէ օ­տար հան­դի­սա­տես­նե­րու ներ­կա­յու­թեան, ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ իր երգ­չա­խու­մով ներ­կա­յա­ցուց ինչ­պէս կո­մի­տա­սեան, նոյն­պէս եւ իր սե­փա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րով տպա­ւո­րիչ հա­մերգ մը, ո­րու ըն­թաց­քին ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով ներ­կա­յա­ցո­ւե­ցան իր «Ա­րե­ւե­լեան ­Գի­շեր­ներ»ն­ ու «Ա­ւա­րայ­րի ­Պա­տե­րազ­մը» կո­թո­ղա­կան գոր­ծը։
1935ին, Ա­լէմ­շահ ա­ւար­տեց եւ հան­րու­թեան ներ­կա­յա­ցուց իր ա­ռա­ջին հա­յե­րէն ե­րաժշ­տա­խառն խօ­սուն ժա­պա­ւէ­նը՝ «­Հայ­կա­կան ­Հար­սա­նիք»ը, որ ռում­բի մը ուժգ­նու­թեամբ ներ­գոր­ծու­թիւն ու­նե­ցաւ հայ ե­րաժշ­տա­սէր հա­սա­րա­կու­թեան մօտ։ Ոչ միայն ­Փա­րի­զի եւ ֆրան­սա­կան այլ քա­ղաք­նե­րու հա­յու­թիւ­նը, այ­լեւ Եւ­րո­պա­յի տա­րած­քին ապ­րող հա­յօ­ճախ­նե­րէն մին­չեւ ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի հա­յա­հոծ գա­ղութ­ներն ու ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու հա­յու­թիւ­նը հայ­րե­նա­բաղ­ձու­թեան ի­րենց ծա­րա­ւը յա­գե­ցու­ցին հայ ժո­ղովր­դա­կան երգն ու հո­գե­ւոր ե­րաժշտու­թիւ­նը պաս­տառ բարձ­րա­ցու­ցած մե­ծար­ժէք այս ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ։
­Յի­շար­ժան նո­ւա­ճում մը Ա­լէմ­շա­հի ա­նու­նին կա­պո­ւե­ցաւ յա­ջորդ տա­րի, 1936ին, երբ Մ­խի­թա­րեանն­նե­րու ­Վե­նե­տի­կի ­Մու­րատ-­Ռա­փա­յէ­լեան վար­ժա­րա­նի հիմ­նադ­րու­թեան հա­րիւ­րա­մեա­կին ա­ռի­թով, ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ իր նո­ւա­գա­խու­մով հա­մերգ­ներ տո­ւաւ ինչ­պէս վար­ժա­րա­նի դահ­լի­ճին, նոյն­պէս եւ ­Վե­նե­տի­կի ­Սուրբ ­Մար­կոս հրա­պա­րա­կին վրայ՝ գե­ղա­րո­ւես­տա­կան իր բարձ­րո­րակ ե­լոյ­թով գե­րե­լով հան­րու­թիւ­նը։ Ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով այդ առ­թիւ հնչեց Ա­լէմ­շա­հի «­Հե­քիաթ» հա­մեր­գա­յին պոէ­ման. նաեւ՝ կո­մի­տա­սեան գոր­ծե­րու կող­քին, ներ­կա­յա­ցո­ւե­ցան Ա­լէմ­շա­հի ստեղ­ծած ժո­ղովր­դա­յին եր­գե­րը։
1937ին, ­Փա­րի­զի մէջ կա­յա­ցած ­Ժո­ղո­վուրդ­նե­րու Ե­րաժշ­տու­թեան մրցա­հան­դէ­սի ըն­թաց­քին, ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շա­հի «­Հայ­կա­կան ­Հար­սա­նիք» ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը ար­ժա­նա­ցաւ 2րդ ­բարձ­րա­գոյն մրցա­նա­կի։ Այ­նու­հե­տեւ, կարճ ժա­մա­նակ մը «Ա­լա­գեազ» երգ­չա­խում­բը ղե­կա­վա­րե­լէ ետք, 1939էն մին­չեւ իր ա­պա­ժամ վախ­ճա­նը՝ 1947ի 14 ­Դեկ­տեմ­բե­րը, Ա­լէմ­շահ կազ­մեց եւ ղե­կա­վա­րեց «­Սի­փան-­Կո­մի­տաս» երգ­չա­խում­բը։
Իբ­րեւ խմբա­վար եւ ե­րաժշ­տա­կան ղե­կա­վար, ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շահ հա­մերգ­նե­րով շրջա­գա­յե­ցաւ Ֆ­րան­սա­յի, Ի­տա­լիոյ եւ 1947ին Ա­մե­րի­կա­յի ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու տա­րած­քին։ Աշ­խար­հով մէկ կա­տա­րեց ­Կո­մի­տա­սի, Ս­պեն­դիա­րեա­նի, ­Չու­խա­ճեա­նի, Ք­րիս­տա­փոր ­Կա­րա-­Մուր­զա­յի, Ար­մէն ­Տիգ­րա­նեա­նի եւ այ­լոց ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը։ Ա­մե­րի­կեան իր շրջա­գա­յու­թեան ըն­թաց­քին էր, 1947ին, որ ­Տիթ­րոյ­թի մէջ սրտի կա­թո­ւա­ծը անսպա­սե­լիօ­րէն վերջ տո­ւաւ յոգ­նիլ չգիտ­ցող եւ ի վե­րուստ հայ ե­րաժշ­տա­կան հան­ճա­րի շնորհ­նե­րով օժ­տո­ւած մեծն ­Գուր­գէն Ա­լէմ­շա­հի կեան­քին։
Ա­լէմ­շահ իր ե­տին ձգեց գե­ղա­րո­ւես­տա­կան հա­րուստ ժա­ռան­գու­թիւն մը, որ մին­չեւ մեր օ­րե­րը իր հմա­յիչ ջեր­մու­թիւ­նը կը տա­րա­ծէ հայ­կա­կան ե­րաժշ­տա­կան կեան­քին վրայ։
Իր մե­ծահռ­չակ եր­գե­րու շար­քին են՝ «­Բու­խա­րիկ»ը, «Իմ եր­գը», «Ես սի­րե­ցի»ն, «Իմ եա­րը», «Ա­ղո­ւոր­նե­րուն»ը, «­Նա­զե­րով»ը, «­Ծա­ղիկ էի»ն, «Իղձ»ը, «­Սի­րե­լիս»ը եւ «Պ­ճին­կօ»ն։
­Սի­րո­ւած եւ միշտ մեկ­նա­բա­նո­ւող խմբերգ­ներ են Ա­լէմ­շա­հի ստեղ­ծա­գոր­ծած «Իմ հե­ռա­ւոր հայ­րե­նիք»ը, «­Հա­յաս­տան»ը, «Ա­նու­շիկ եար ճան»ը, «­Մեր պար­տէ­զում»ը, «­Հունձք»ը եւ «Պլ­պուլն Ա­ւա­րայ­րի»ն։
­Սիմ­ֆո­նիք նո­ւա­գա­խում­բի հա­մար Ա­լէմ­շա­հի ստեղ­ծած գոր­ծե­րէն են՝ «Ա­րե­ւե­լեան ­Գի­շեր­ներ»ը, «­Հե­քիաթ»ը, «Եր­կու պատ­մո­ւածք հա­զար ու մէկ գի­շեր­նե­րէն»ը եւ «Ա­ւա­րայ­րի ­Պա­տե­րազ­մը»։
­Յի­շա­տա­կե­լի են նաեւ Ա­լէմ­շա­հի մշա­կած մէկ գոր­ծո­ղու­թեամբ ե­րաժշ­տա­կան պատ­կեր­նե­րը, ինչ­պէս «­Վար­դա­վառ»ը եւ «­Ծո­վի­նար»ը։
­Գուր­գէն Ա­լէմ­շա­հի ծննդեան 110ա­մեա­կին նո­ւի­րո­ւած այս հա­կիրճ վկա­յու­թիւ­նը կ­’ար­ժէ եզ­րա­փա­կել մեծ եր­գա­հան-ե­րա­ժիշ­տին ա­րո­ւես­տին հմա­յիչ ջեր­մու­թիւ­նը փո­խան­ցող Ա­լէմ­շա­հի «Ես սի­րե­ցի» գոր­ծին մեկ­նա­բա­նու­թեամբ, կա­տա­րո­ղու­թեամբ՝ սոփ­րա­նօ ­Մար­կա­րի­թա ­Թէր­զեա­նի եւ դաշ­նա­կա­հար ­Կա­րէն ­Յա­կո­բեա­նի, հա­մա­ցան­ցի հե­տե­ւեալ յղու­մով.-

http://www.youtube.com/ch?v=WOVXMb2INII&list=UUDs1PfvveFimgvQdLyeYXpA&index=1