­Գո­վերգ

ՇԱՀԱՆ ՖԱՐԱՃԵԱՆ

«­Նոր Օր»-ի ինչ­պէս նաեւ «Ա­զատ Օր»-ի թուղ­թը դեղ­նո­րակ էր. մա­շած մա­գա­ղա­թի նման խորհր­դա­ւոր ու յար­գի, հի­նե­րը կը յի­շեն վստա­հա­բար:
Օ­րա­թեր­թը կը մտնէր տու­նե­րէն ներս եւ աղ­քա­տիկ սե­նեակ­նե­րու լա­ւա­գոյն սե­ղա­նին վրայ տեղ կը գտնէր, կար­դա­ցո­ւե­լու հա­մար ըն­տա­նի­քի բո­լոր ան­դամ­նե­րուն կող­մէ: ­Հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մէն մնա­ցած գար­շա­հո­տը պա­տու­հան­նե­րէն ու դռնե­րէն դուրս կը գո­ցո­ւէր, որ­պէս­զի քա­րիւ­ղի լապ­տեր­նե­րու լոյ­սին տակ ծայ­րէ ի ծայր կար­դա­ցո­ւի ու լսո­ւի գա­ղու­թի ձայ­նը. հի­նե­րը կը յի­շեն:
­Պա­տե­րա՞զմն էր ար­դեօք, այդ օ­րե­րու անձ­կու­թի՞ւ­նը, վա՞­խը, ի­րա­րու մօ­տիկ զգա­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թի՞ւ­նը. կա­յին այս բո­լոր զգա­ցում­նե­րը ան­շուշտ, կար սա­կայն նաեւ ա­ւե­լին՝ ազ­գա­յին ինք­նու­թիւ­նը հաս­տա­տե­լու պա­հան­ջը: Ա­ռանց չա­փա­զան­ցած ըլ­լա­լու կա­րե­լի է ը­սել թէ հայ մա­մու­լը այս եւս ա­ռա­քե­լու­թեան կը ծա­ռա­յէր: Ին­չո՞ւ կը գոր­ծա­ծեմ ան­ցեա­լը եւ չեմ ը­սեր կը ծա­ռա­յէ…
­Վի­ճե­լի չէ, կը կար­ծեմ, այն տե­սա­կէ­տը ըստ ո­րուն մա­մու­լը, յատ­կա­պէս մեր ժո­ղո­վուր­դի պա­րա­գա­յին, միայն լրա­տո­ւու­թիւն չէ, այլ միա­ժա­մա­նակ ինք­նավս­տա­հու­թեան ու յա­ւե­լեալ դաս­տիա­րա­կու­թեան աղ­բիւր: Ե­թէ այ­սօր եւս այդ­պէս է, ան­ցեա­լը պէտք չէի գոր­ծա­ծել: ­Պա­տա­հե­ցաւ սա­կայն, որ ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն ե­կան նոր ժա­մա­նակ­նե­րը եւ թուղ­թը իս­կա­պէս կար­ծես դար­ձաւ ան­ցեա­լի մա­գա­ղաթ. ու կ­՚ը­սո­ւի, թէ բո­վան­դա­կու­թիւնն է կա­րե­ւո­րը, թէ թուղ­թի վրայ տպո­ւած էջ մը կամ պաս­տա­ռի մը վրայ մար­մա­նա­ցող բա­ռե­րը նոյնն են ըն­թեր­ցո­ղին հա­մար, մինչ պաս­տա­ռը ա­ւե­լի դիւ­րաւ մատ­չե­լի է ու ա­ժան, իսկ տպո­ւած թուղ­թը ժա­մա­նա­կավ­րէպ:
Հարկ է ան­մի­ջա­պէս նշել թէ կար­դալ փա­փա­քո­ղին հա­մար ար­դին կամ դիւ­րա­մատ­չե­լին չէ որ պի­տի խթա­նէ կար­դա­լու տրա­մադ­րու­թիւ­նը. թուղ­թի վրայ տպագ­րո­ւած է­ջը չկար­դա­ցո­ղը պի­տի չկար­դայ նաեւ ե­լեկտ­րո­նա­յին տար­բե­րա­կը: ­Հե­տե­ւա­բար, վեր­ջին տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին ստեղ­ծո­ւած այս վէ­ճը ա­նի­մաստ պէտք է նկա­տել: Իսկ, թէ մե­րօ­րեայ ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը ընդ­հան­րա­պէս կը խու­սա­փի ըն­թեր­ցու­մէն այլ խնդիր է, ո­րուն պատ­ճառ­նե­րը տար­բեր շրջա­գի­ծի մը մէջ պէտք է փնտռել:
Ան­կախ սա­կայն ըն­թեր­ցու­մէն, կա­րե­ւո­րը ին­քը թերթն է որ­պէս ա­ռար­կայ: Թե­րա­փա­պաշ­տի ( fetichiste ) ամ­բաս­տա­նու­թեան են­թար­կո­ւե­լէ ա­ռաջ պի­տի ու­զէի ամ­բող­ջաց­նել տե­սա­կէտս, որ հիմ­նո­ւած է հա­ղոր­դու­թեան՝ այ­սինքն մաս­նա­կից դառ­նա­լու գա­ղա­փա­րին վրայ, որ ա­մե­նայն յար­գան­քով պէտք է ը­սել թէ կրօ­նա­կան նաեւ խոր­հուրդ մըն է: Այս­պէս, օ­րա­թեր­թը նաեւ, շօ­շա­փե­լի ա­ռար­կայ մը ըլ­լա­լով, ու­նի իր հա­մը, այս պա­րա­գա­յին թուղ­թի յատ­կան­շա­կան հո­տը եւ ա­ռար­կա­յին հետ շփման գո­հու­նա­կու­թիւ­նը կ­՚ըն­ծա­յէ ստա­ցո­ղին:
Փոր­ձու­թիւ­նը ու­նե­ցայ այս մտա­ծում­նե­րով մօ­տե­նալ «Ա­զատ Օր»-ի 75-ա­մեա­կի տա­րե­դար­ձին, ո­րով­հե­տեւ վեր­ջին տա­րի­նե­րու տնտե­սա­կան դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը, զա­նա­զան խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րու պատ­ճառ դար­ձած են մեր օ­րա­թեր­թի ա­պա­գա­յին ու տե­սա­կին նկատ­մամբ:
Ան­շուշտշ շատ զօ­րա­ւոր է նաեւ զգա­ցա­կան բա­ժի­նը: Այս փոր­ձու­թեան եւս պի­տի ըն­դա­ռա­ջեմ գի­տակ­ցա­բար՝ ա­պա­ւի­նե­լով ըն­թեր­ցո­ղի համ­բե­րու­թեան ու նե­րո­ղամ­տու­թեան:
75 տա­րի պատ­նէ­շի վրայ մնա­լէ ետք, «Ա­զատ Օր»ը կը շա­րու­նա­կէ պահ­պա­նել իր գո­յու­թիւ­նը յա­նուն յու­նա­հայ գա­ղու­թին ու ոչ միայն: ­Թուղ­թը դեղ­նո­րակ չէ այ­լեւս եւ տես­քը ա­ւե­լի ինք­նավս­տահ: Ե­թէ սա­կայն այ­սօր՝ իր յա­ճախ գու­նա­ւոր է­ջե­րով եւս, «Ա­զատ Օր»ը վա­յե­լուչ ձե­ւով կը ներ­կա­յա­նայ հան­րու­թեան, այդ մէ­կը կը պար­տի ան­ցեա­լի նո­ւի­րեալ­նե­րուն, ո­րոնց շատ հա­մեստ ա­ռօ­րեան, նման ա­տե­նի դեղ­նո­րակ է­ջե­րուն, բա­ցա­ռիկ փայլ մը կը ստա­նար հա­ւա­տար­մու­թեան փա­րո­սի ճա­ռա­գայթ­նե­րէն:
Գաբ­րիէլ ­Լա­զեան, Ա­հա­րոն, ­Վազ­գէն եւ ու­րիշ­ներ, ինչ­պէ՞ս յի­շել բո­լո­րը, ինչ­պէ՞ս մոռ­նալ այն բո­լոր դէմ­քե­րը, որ ան­ցան ու կ­՚անց­նին «Ա­զատ Օր»ի խմբագ­րա­տու­նէն ազ­գա­յին հպար­տու­թեամբ, ա­ռանց պա­տիւ­նե­րու ար­ժա­նա­նա­լու. ­Յով­սէ­փը, գրա­շար­նե­րը, ցրո­ւիչ­նե­րը, ա­յո՜ ցրո­ւիչ­նե­րը, որ ա­մէն օր կ­՚ա­ւե­տէին ու կ­՚ա­ւե­տեն մեր գա­ղու­թի շա­րու­նա­կա­կա­նու­թիւ­նը, մեր գա­ղու­թի կեն­դա­նի ներ­կա­յու­թիւ­նը հա­յու­թեան գո­յա­տեւ­ման ու պայ­քա­րի ճամ­բուն վրայ. հոս են բո­լո­րը ու պի­տի շա­րու­նա­կեն ըլ­լալ մեր մէջ:
Ու երբ օր մը յի­շեն, տա­րի­ներ վերջ, այ­սօ­րո­ւայ «Ա­զատ Օր»ի փայ­լուն, թէեւ քիչ մը կարծր թուղ­թը եւ յու­զո­ւին մտա­բե­րե­լով խմբագ­րա­տան մե­րօ­րեայ դե­րա­կա­տար­նե­րը, օ­րա­թեր­թի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը, գոր­ծա­կից­նե­րը եւ բա­ժա­նորդ­նե­րը, ո­րոնք սի­րե­ցին զի­րար որ­պէս ­Հայ, բայց նաեւ որ­պէս թուղ­թի սի­րա­հար­ներ՝ յու­սով եմ որ պի­տի տես­նեն հոգ­ւոյ աչ­քե­րով նաեւ ցրո­ւիչ ­Գաբ­րիէլ ­Գաբ­րիէ­լեա­նի կեր­պա­րը ու պի­տի ըն­կե­րակ­ցին ա­նոր շատ ա­րագ քայ­լե­րուն, երբ կը բաժ­նո­ւէր տու­նե­րէն խա­նութ­նե­րէն, այլ թա­ղեր այ­ցե­լե­լու եւ գա­ղու­թի սիր­տը ցրո­ւե­լու հա­մար տու­նէ տուն:
Կան ազ­դակ­ներ ո­րոնք միա­ցու­ցած ու հզօ­րա­ցու­ցած են գա­ղու­թը, կա­րե­ւոր մշա­կոյթ մը ստեղ­ծե­լով: Դպ­րոց­նե­րը ան­շուշտ, Ա­ւե­տի­սի շրջա­գա­յու­թիւ­նը եւ նաեւ օ­րա­թեր­թը, մեր «Ա­զատ Օր» դար­ձած «­Նոր Օր»ը:
Ե­կան սեւ օ­րեր: ­Գա­ղու­թին հա­մար, բայց գլխա­ւո­րա­բար մեր ազ­գին հա­մար: ­Յու­սա­խա­փու­թիւ­նը պա­տեց մեր ամ­բողջ էու­թիւ­նը. ինչ­պէ՞ս դի­մա­նալ, մին­չեւ ե՞րբ. Ար­ցա­խը վի­րա­ւոր, ­Հայ­րե­նի­քը վի­րա­ւոր, ներ­քին քա­ղա­քա­կան վէ­ճեր, ան­հան­դուր­ժո­ղու­թիւն, տնտե­սա­կան հա­մաշ­խար­հա­յին ճգնա­ժամ, գա­ղութ­նե­րու այ­լա­սեռ­ման ու տկա­րաց­ման լուրջ վտանգ, որ­քա՜ ն դ­ժո­ւար է ­Հայ ըլ­լալ… պի­տի տո­կա՞նք:
Պար­տա­ւոր ենք տո­կալ, այ­լընտ­րանք չկայ. ­Հայ­րե­նի­քի սի­րոյն, Ար­ցա­խի սի­րոյն, մեր ժո­ղո­վուր­դի եր­թին սի­րոյն:
Հայ մա­մու­լը այս եր­թի հիմ­նա­կան պա­հակ­նե­րէն մէկն է: Ա­հա՛ թէ ին­չու կը փա­փա­քիմ խո­նար­հիլ այն բո­լո­րին առ­ջեւ ո­րոնք յա­մա­ռօ­րէն կը պայ­քա­րին մեր ներ­կան ու ա­պա­գան ե­րաշ­խա­ւո­րող ազ­դակ­նե­րը կան­գուն պա­հե­լու վճռա­կա­նու­թեամբ:
Այս գո­վեր­գը ձօ­նո­ւած է ա­նոնց: