«Արտասովոր կեանքեր»՝ ցուցահանդէս Աթէնքի մէջ

­Չո­րեք­շաբ­թի, 22 ­Փետ­րո­ւար 2023-ի ե­րե­կո­յեան, Ա­թէն­քի քա­ղա­քա­պե­տա­կան «­Մե­լի­նա ­Մեր­քու­րի» մշա­կու­թա­յին կեդ­րո­նի ցու­ցաս­րա­հէն ներս, տե­ղի ու­նե­ցաւ իւ­րա­յա­տուկ ցու­ցա­հան­դէ­սի մը բա­ցու­մը, նիւթ ու­նե­նա­լով՝ «Ար­տա­սո­վոր կեան­քեր.
յու­նա­հա­յե­րու վկա­յու­թիւն­ներ ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան, նա­ցիա­կան բռնու­թիւն­նե­րու եւ վե­րապ­րու­մի մա­սին»։ Ե­լոյ­թի հա­մա­կազ­մա­կեր­պիչ­ներն էին ­Պեր­լի­նի մէջ գոր­ծող «­Յու­շա­մա­տեան» հիմ­նար­կը եւ յու­նա­լե­զու «Ար­մե­նի­քա» պար­բե­րա­թեր­թը, իսկ հո­վա­նա­ւորն էր գեր­մա­նա­կան EVZ («­Յի­շո­ղու­թիւն, պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն եւ ա­պա­գայ») հիմ­նար­կու­թիւ­նը։
­Ցու­ցա­հան­դէ­սի նպա­տակն էր լու­սար­ձա­կի տակ բե­րել տա­րագ­րեալ հայ ըն­տա­նիք­նե­րու պատ­մու­թիւ­նը, ո­րոնց գո­յու­թեան թե­լը կը սկսի Օս­մա­նեան կայս­րու­թեան օ­րե­րէն, կը հաս­նի ­Յու­նաս­տան՝ ­Փոքր Ա­սիոյ ա­ղէ­տի ար­հա­ւիր­քէն ետք, իսկ կարգ մը ըն­տա­նիք­նե­րու ո­դի­սա­կա­նը կը շա­րու­նա­կո­ւի նոյ­նիսկ Բ. ­Հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մին, նա­ցիա­կան ­Գեր­մա­նիոյ կող­մէ ­Յու­նաս­տա­նի գրա­ւու­մով եւ մեծ թի­ւով բռնի տե­ղա­հա­նում­նե­րով դէ­պը գեր­մա­նա­կան ճամ­բար­նե­րը։
­Բազ­մա­թիւ ներ­կա­նե­րու կող­քին, ե­լոյ­թին մաս­նա­կից ե­ղան ­Յու­նա­հա­յոց թե­մա­կալ Ա­ռաջ­նորդ ­Գե­ղամ արք. ­Խա­չե­րեան, հայ կա­թո­ղի­կէ հա­մայն­քի վի­ճա­կա­ւոր ­Յով­սէփ Ծ.վրդ. ­Պէ­զա­զեան, հայ ա­ւե­տա­րա­նա­կան հա­մայն­քի հո­վիւ ­Վեր. ­Վի­գէն ­Չո­լա­քեան, ­Գո­քի­նիոյ եւ ­Ֆիք­սի հո­գե­ւոր հո­վիւ­ներ Տ. ­Պա­րէտ եւ Տ. ­Նա­րեկ քա­հա­նայ հայ­րե­րը, Ազ­գա­յին վար­չու­թեան ա­տե­նա­պետ ­Թագ­ւոր ­Յո­վա­կի­մեան, Հ.Յ.Դ. ­Կեդր. կո­մի­տէի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ ընկ. Հ­ռիփ­սի­մէ ­Յա­րու­թիւ­նեան եւ միու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ։ ­Յու­նա­կան ներ­կա­յու­թիւն­նե­րէն նշե­լի էր մաս­նակ­ցու­թիւ­նը ե­րես­փո­խան­ներ Խ­րիս­թոս Ս­փիր­ծի­սի, ­Թո­նիա Ան­տո­նիո­ւի եւ Իոան­նիս ­Պա­լա­ֆա­սի, հայ-յու­նա­կան բա­րե­կա­մու­թեան միու­թեան կող­մէ Ան­տո­նիս ­Փաւ­լի­տի­սի եւ յոյն-ա­սո­րա­կան միու­թեան նա­խա­գահ ­Քի­րիա­քոս ­Պա­ցա­րա­սի։
­Բա­ցու­մը կա­տա­րեց Ա­րաք­սի Ա­բէ­լեան-­Գո­լա­նեան, որ շեշ­տեց ե­լոյ­թի նպա­տա­կը, ա­պա կա­տա­րեց հա­կիրճ պատ­մա­կա­նը հա­յու­թեան այն զան­գո­ւած­նե­րուն, ո­րոնք ­Փոքր Ա­սիոյ ա­ղէ­տին պատ­ճա­ռով կա­րո­ղա­ցան մա­զա­պուրծ հաս­նիլ ­Յու­նաս­տա­նի հիւ­րըն­կալ ա­փե­րը, եւ հա­զիւ ի­րենց կեան­քը վե­րագտ­նե­լու հու­նին մէջ փոր­ձե­ցին ապ­րիլ, վրայ հա­սաւ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը, պատ­ճառ դառ­նա­լով շա­տե­րու նոր տե­ղա­հա­նու­թիւն­նե­րու եւ ող­բեր­գու­թիւն­նե­րու։ Օ­րո­ւան հան­դի­սա­վա­րը ներ­կա­յա­ցուց կազ­մա­կեր­պիչ կա­ռոյց­նե­րու ամ­փոփ պատ­կե­րը, նշե­լով, թէ հա­ւա­քո­ւած լու­սան­կար­նե­րու եւ փաս­տա­թուղ­թե­րու ար­խի­ւը պատ­մա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նե­ցող հա­րուստ շտե­մա­րան մըն է, որ այս ա­ռի­թով կը ներ­կա­յա­ցո­ւի հան­րու­թեան։
­Յա­ջոր­դա­բար, բեմ հրա­ւի­րո­ւե­ցաւ «­Յու­շա­մա­տեան»-ի գլխա­ւոր պա­տաս­խա­նա­տու ­Վա­հէ ­Թաշ­ճեան, որ հա­յե­րէն իր խօս­քը ու­ղե­լով ներ­կա­նե­րուն բա­ցատ­րեց ցու­ցա­հան­դէ­սի կազ­մա­կերպ­ման դրդա­պատ­ճառ­նե­րը։ Ան մաս­նա­ւո­րա­պէս նշեց հե­տե­ւեալ­նե­րը։
«Ս­փիւռ­քա­հա­յե­րու հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թեան մէջ կա­րե­ւո­րա­գոյն դէպք է ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը։ ­Ծա­գում­նա­յին ա­ղէտն է ա­նի­կա, հիմ­նա­կան ի­րա­դար­ձու­թիւ­նը, որ­մէ ետք յա­ռաջ ե­կած է նոր Ս­փիւռ­քը աշ­խար­հի տա­րած­քին։ Ու­րեմն 1915-ը այս ի­մաս­տով յա­ճախ պար­զե­ցո­ւած ձե­ւով կը ներ­կա­յա­ցո­ւի իբ­րեւ վեր­ջը պատ­մու­թեան մը, որ հա­յե­րուն Օս­մա­նեան կայս­րու­թեան մէջ ի­րենց հայ­րե­նի քա­ղաք­նե­րուն եւ գիւ­ղե­րուն կեանքն էր, եւ սկիզ­բը նո­րի մը՝ որ Ս­փիւռքն էր։
­Յու­նաս­տա­նի հա­յե­րուն պա­րա­գա­յին, պատ­կե­րը ճիշդ այս ձե­ւով չի ներ­կա­յա­ցո­ւիր։ Կ­՚են­թադ­րեմ որ յու­նա­կան պատ­մագ­րու­թեան եւ յու­նա­կան հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թեան ազ­դե­ցու­թեան տակ, 1922 թո­ւա­կա­նը իր ո­րո­շիչ տե­ղը ու­նի նաեւ յու­նա­հա­յե­րու յի­շո­ղու­թեան մէջ։
Այս տպա­ւո­րու­թիւ­նը ան­ձամբ ու­նե­ցայ, երբ 3 տա­րի ա­ռաջ ­Յու­նաս­տա­նի մէջ մեր կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը՝ ­Յու­շա­մա­տեա­նը, իր ա­ռա­ջին աշ­խա­տա­նո­ցը կազ­մա­կեր­պեց յու­նա­հայ ըն­տա­նիք­նե­րու պատ­մու­թիւն­ներ գրի առ­նե­լու՝ Օս­մա­նեան կայս­րու­թե­նէն մին­չեւ ի­րենց ­Յու­նաս­տան ժա­մա­նու­մը։
­Նոյն այս աշ­խա­տա­նոց­նե­րուն ժա­մա­նակ էր, որ անձ­նա­պէս ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով դէմ յան­դի­ման ե­կայ ու­րիշ պատ­մու­թեան մը, ո­րուն մին­չեւ այդ բո­լո­րո­վին ան­ծա­նօթ էի. այս մէ­կը Բ. ­Հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մին ըն­թաց­քին՝ ­Յու­նաս­տա­նի մէջ նա­ցի գեր­մա­նա­կան գրաւ­ման տա­րի­նե­րուն հա­յե­րուն ապ­րած զա­նա­զան ող­բեր­գա­կան եւ հե­րո­սա­կան դրո­ւագ­ներն էին։
­Սով, կա­մա­յա­կան ձեր­բա­կա­լու­թիւն­ներ, գնդա­կա­հա­րում, իր­բեւ բռնի աշ­խա­տա­ւոր ­Գեր­մա­նիա տե­ղա­հա­նու­թիւն, ամ­բողջ թա­ղա­մա­սե­րու հրկի­զում, փար­թի­զա­նա­կան կռիւ­նե­րու մաս­նակ­ցու­թիւն եւ շատ ու­րիշ բա­ներ։
Ա­հա­ւա­սիկ յու­նա­հայ պատ­մու­թեան չա­փա­զանց հե­տաքրք­րա­կան այս է­ջը կը բա­ցո­ւէր ըն­տա­նե­կան պատ­մու­թիւն­նե­րու ընդ­մէ­ջէն։ ­Պէտք էր բան մը ը­նել, պէտք էր այս նիւ­թը հա­սա­րա­կու­թեան մատ­չե­լի դարձնել։ Ա­սոնք յու­նա­հա­յե­րու ան­հա­տա­կան եւ հա­ւա­քա­կան դրո­ւագ­ներ են, ո­րոնք եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր ար­ժա­նի ձե­ւով չէին յի­շա­տա­կո­ւած։ ­Պայ­ման­նե­րը այն­պէս պար­տադ­րած էին, որ ա­նոնք հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թիւն­նե­րու մէջ տեղ չու­նե­նա­յին, մնա­ցեր էին ան­յի­շա­տակ»։
­Յար­գե­լի խօ­սո­ղը անդ­րա­դարձ կա­տա­րեց գեր­մա­նա­կան EVZ հիմ­նար­կին, ո­րու ա­ջակ­ցու­թեան շնոր­հիւ կա­րե­լի ե­ղաւ ի­րա­գոր­ծել այս կա­րե­ւոր ցու­ցադ­րու­թիւ­նը։ ­Վա­հէ ­Թաշ­ճեա­նի խօս­քը ամ­բող­ջու­թեամբ յու­նա­րէ­նի թարգ­մա­նո­ւե­ցաւ եւ միա­ժա­մա­նակ ներ­կա­յա­ցու­ցե­ցաւ Ա­րաք­սի Ա­բէ­լեա­նին կող­մէ։
­Վեր­ջին խօ­սո­ղը ե­ղաւ EVZ հիմ­նար­կի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ ­Մակ­տա­լե­նա ­Լով­րիչ, որ ար­տա­յա­տո­ւե­ցաւ գեր­մա­նե­րէ­նով, իսկ իր խօս­քը տեղ­ւոյն վրայ յու­նա­րէն ներ­կա­յա­ցո­ւե­ցաւ ­Վի­քի ­Խա­չա­տու­րեա­նին կող­մէ։ ­Խօ­սո­ղը իր գո­հու­նա­կու­թիւ­նը յայտ­նեց հայ­կա­կան նիւ­թով կազ­մա­կեր­պո­ւած ցու­ցա­հան­դէ­սին մա­սին եւ ընդգ­ծեց, թէ հիմ­նար­կին նպա­տակն է վառ պա­հել յի­շո­ղու­թիւ­նը նա­ցիա­կան բռնու­թիւն­նե­րուն հան­դէպ, ա­պա­գա­յին եւս կան­խե­լու հա­մար մարդ­կու­թեան դէմ ո­ճիր­նե­րը։
­Յայ­տա­գի­րի վեր­ջին մա­սը կը պա­րու­նա­կէր գե­ղա­րո­ւես­տա­կան յայ­տա­գիր մը, մաս­նակ­ցու­թեամբ «­Հայ­կա­կան ա­ւան­դա­կան նո­ւա­գա­խումբ»-ին։ ­Խում­բի պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը եւ եր­գե­րու դաշ­նա­ւո­րու­մը կա­տա­րո­ւե­ցաւ ծա­նօթ եւ տա­ղան­դա­ւոր ե­րա­ժիշտ ­Միհ­րան ­Չա­լը­քեա­նին կող­մէ։ ­Մաս­նակ­ցե­ցան ­Վա­հան ­Գալս­տեան՝ տու­տուք, Ա­դամ ­Չա­լը­քեան՝ քլա­րի­նեթ, ­Լեւ­թե­րիս ­Խա­ւու­ծաս՝ կի­թառ, Եոր­ղոս ­Վեն­թու­րիս՝ թաւ­ջու­թակ, ­Ռո­զի­նա ­Մար­տի­րո­սեան՝ սան­թուր, ­Թա­լիա ­Թո­մո­փու­լու՝ քա­նոն եւ Խ­րիս­թոս ­Պի­նիա­րիս՝ երգ։
­Նու­գա­գա­խում­բը յու­զիչ կա­տա­րո­ղու­թեամբ ներ­կա­յա­ցուց ­Կո­մի­տա­սի «­Չի­նար ես» եր­գը, Առ­նօ ­Պա­պա­ճա­նեա­նի եւ ­Սա­յեաթ ­Նո­վա­յի ի­րար միա­հու­սո­ւած եր­կու կտոր­նե­րու ամ­բող­ջու­թիւ­նը, «Ա­մու­նը տա­րան» ­Տիգ­րա­նա­կէր­տի ա­ւան­դա­կան եր­գը, ինչ­պէս նաեւ Զ­միւռ­նա­յէն մնա­ցած եր­կու ա­ւան­դա­կան յու­նա­կան եր­գեր։
­Ներ­կա­նե­րը ի­րենց խան­դա­վառ ծա­փա­հա­րու­թիւն­նե­րով գնա­հա­տե­ցին նո­ւա­գա­խում­բի ներ­կա­յա­ցու­մը, որ իր յու­ցիչ բո­վան­դա­կու­թեամբ եւ գե­ղե­ցիկ կա­տա­րո­ղու­թեամբ ստեղ­ծեց խորհր­դա­ւոր մթնո­լորտ մը սրա­հէն ներս։
­Ցու­ցա­հան­դէ­սը պի­տի շա­րու­նա­կո­ւի մին­չեւ 14 ­Մարտ, հան­րու­թեան ներ­կա­յաց­նե­լով «Ար­տա­սո­վոր կեան­քեր»-ու շու­քին տակ մնա­ցած պատ­մու­թիւն­ներ, ո­րոնք հայ ժո­ղո­վուր­դի ո­դի­սա­կա­նին մէկ մաս­նի­կը կը հան­դի­սա­նան 20-րդ ­դա­րու ճա­կա­տագրա­կան տա­րի­նե­րուն։

ԹՂԹԱԿԻՑ