Արշիլ Գորկի. աշխարհահռչակ ամերիկաբնակ հայ նկարիչը

­Կոր­սո­ւած հայ­րե­նի­քի ու նրա գե­ղեց­կու­թեան
խորհր­դա­նի­շը՝ մօր կեր­պա­րով

­Մա­րիա ­Մար­կո­սեան — ­Տա­մա­տեան

«­Վեր­ջերս գի­տակ­ցու­թիւնս լցո­ւել էր հայ­կա­կան ծի­րան­նե­րի բոյ­րով: Ա­րո­ւես­տա­նո­ցումս, ան­շուշտ, ծի­րան­ներ չկա­յին, բայց բոյ­րը այն­քան յստակ էր, որ, կար­ծես, ծառն էի բարձ­րա­ցել դրանք պա­պի­կիս հա­մար հա­ւա­քե­լու…»։

­Փաս­տեր եւ տե­ղե­կու­թիւն­ներ
Ծ­նո­ւել է 1904 թո­ւա­կա­նի Ապ­րի­լի 15ին, ա­րեւմ­տեան ­Հա­յաս­տա­նում՝ ­Վան, ­Խոր­գոմ գիւղ։ ­Նախ­նա­կան կրթու­թիւ­նը ստա­ցել է ծննդա­վայ­րում, ինչ­պէս նաեւ ­Վա­նի դպրոց­նե­րում։

Ի­րա­կան ա­նու­նը՝ Ոս­տա­նիկ ­Սեդ­րա­կի Ա­դո­յեան։ Ար­շիլ ­Գոր­կի՝ նկար­չի կեղ­ծա­նունն է:

­Մին­չեւ 6 տա­րե­կան հա­սա­կը Ոս­տա­նի­կը չի խօ­սել. մի օր նրա մայ­րը կանգ­նել է ան­դուն­դի եզ­րին եւ ա­սել՝ ե­թէ չխօ­սես, ցած կը նե­տո­ւեմ։ ­Դեռ քայլ չա­րած՝ նա բղա­ւել է. «­Մայ­րի՜կ, մի նե­տո­ւիր» ու սկսել խօ­սել։

1915ին գաղ­թել է Էջ­միա­ծին, ա­պա տե­ղա­փո­խո­ւել Ե­րե­ւան, մօր՝ ­Շու­շա­նիկ ­Տէր-­Մար­տի­րո­սեա­նի եւ ե­րեք քոյ­րե­րի հետ։

­Սո­վո­րել է Ե­րե­ւա­նի թե­մա­կան դպրո­ցում՝ ու­սում­նա­սի­րե­լով նկար­չու­թիւն եւ փո­րագ­րու­թիւն փայ­տի վրայ։

1919ին Ոս­տա­նիկ Ա­դո­յեա­նը իր մօր՝ ­Շու­շա­նի­կի մա­հից յե­տոյ, փոքր քրոջ հետ տե­ղա­փո­խո­ւել է ­Թիֆ­լիս, յա­ջոր­դա­բար՝ ­Բա­թում, իսկ 1920ին մեկ­նել է Ա.Մ.Ն., ուր նա­խա­պէս հաս­տա­տո­ւել էին իր մեծ քոյ­րե­րը։

Ու­սա­նել է ­Բոս­տօ­նի նկար­չա­կան դպրո­ցում։ 1924ին տե­ղա­փո­խո­ւել է ­Նիւ Եօրք եւ կրթու­թիւ­նը շա­րու­նա­կել է տե­ղի Ազ­գա­յին ա­կա­դե­միա­յում, ա­պա Ա­րո­ւես­տի կենտ­րո­նա­կան դպրո­ցում, որ­տեղ 5 տա­րի գծան­կար եւ գե­ղան­կար է դա­սա­ւան­դել։

1924 թո­ւա­կա­նին Ոս­տա­նիկ Ա­դո­յեա­նը ա­նո­ւա­նա­փո­խո­ւեց. Ար­շիլ ­Գոր­կի կեղ­ծա­նո­ւամբ է շա­րու­նա­կել իր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կեան­քը։ — Ա­մուս­նա­ցել է եր­կու ան­գամ. 1935ին ­Մար­նի ­Ջոր­ջի հետ, սա­կայն մէկ տա­րի անց ա­մուս­նա­լու­ծո­ւել է։ Երկ­րորդ ա­մուս­նու­թիւն՝ 1941ին Ագ­նէս ­Մակգ­րո­դե­րի հետ։

1933 պա­տո­ւէ­րով ստեղ­ծել է ­Նիւ Եօր­քի օ­դա­նա­ւա­կա­յա­նի որմ­նան­կա­րը՝ նկա­րիչ­նե­րի օգ­նու­թեան կա­ռա­վա­րա­կան ծրագ­րի (PWAP) շրջա­նակ­նե­րում։

1938 թո­ւա­կա­նին ­Գոր­կին ­Հա­յաս­տան է ու­ղար­կել չորս կտաւ։

1939ին ­Նիւ Եօր­քի հա­մաշ­խար­հա­յին գե­ղա­զար­դա­յին աշ­խա­տանք­նե­րի ցու­ցա­հան­դէ­սին է մաս­նակ­ցել։

1941ին եր­կու նկար է նո­ւի­րել կար­միր բա­նա­կին օգ­նե­լու նպա­տա­կով՝ ­Նիւ Եօր­քում կազ­մա­կեր­պո­ւած վա­ճառք-ցու­ցա­հան­դէ­սի ժա­մա­նակ։ «­Կեանքս նման է ան­հան­գիստ ծո­վի, որն ա­լե­կոծ­ւում է տխրու­թիւ­նից ու վշտից… Ես ե­րեք գա­ղա­փար­նե­րի «ար­տադ­րանք» եմ՝ մաք­րու­թիւն, տան­ջանք եւ հա­սու­նու­թիւն։ ­Տան­ջանք­նե­րը հի­ւան­դա­գին են, բայց անհ­րա­ժեշտ։ Ես միշտ զգում եմ մե­նա­կու­թիւնս, նոյ­նիսկ ըն­կեր­նե­րիս եւ հա­րա­զատ­նե­րիս շրջա­պա­տում…»։ Ար­շիլ ­Գոր­կի

1946 թո­ւա­կա­նին այ­րո­ւել է յայտ­նի ա­մե­րի­կա­հայ ա­րո­ւես­տա­գէ­տի ա­րո­ւես­տա­նո­ցը. 36 նկար եւ գրա­դա­րա­նը մո­խիր են դար­ձել, երբ նա պատ­րաստ­ւում էր ­Ջու­լիան ­Լե­ւի պատ­կե­րաս­րա­հում բա­ցո­ւե­լիք ցու­ցա­հան­դէ­սին։

1946՝ նոյն թո­ւա­կա­նին քաղց­կե­ղի վի­րա­հա­տու­թեան է են­թար­կուել։

1948 թո­ւա­կա­նին աւ­տով­թա­րից վնա­սո­ւել է ող­նա­շա­րը, ո­րի պատ­ճա­ռով աջ ձեռ­քը դար­ձել է ա­նաշ­խա­տու­նակ եւ մեծ դժո­ւա­րու­թեամբ նկա­րել է ձա­խով։

«Մ­նաք բա­րով սի­րե­լի­ներս» գրե­լով կը տա­ւա­կա­լի վրայ, 1948ին, 44 տա­րե­կա­նում Ար­շիլ ­Գոր­կին ինք­նաս­պան է լի­նում՝ վեր­ջի տա­րի­նե­րի դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րի եւ ա­մե­րի­կա­հա­յու­թեան ու­շադ­րու­թիւ­նից դուրս մնա­լու կսկի­ծից, ցա­ւից՝ աշ­խար­հին թող­նե­լով թան­կար­ժէք կտաւ­նե­րի ժա­ռան­գու­թիւն։

­Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւն, ­Վա­նայ լիճ եւ կո­րու­սեալ հայ­րե­նիք՝ Ար­շիլ ­Գոր­կու ա­րո­ւես­տում ար­տա­յայ­տո­ւած հիմ­նա­կան նիւ­թերն են. ինք­նա­տիպ, իւ­րա­յա­տուկ եւ վառ գոյ­ներ։

Աշ­խար­հի տար­բեր ծայ­րե­րում գտնո­ւող մի շարք նշա­նա­ւոր թան­գա­րան­նե­րում ու պատ­կե­րաս­րահ­նե­րում պահ­ւում են հա­յազ­գի նկար­չի կտաւ­նե­րը՝ Ա.Մ.Ն., ­Լոն­դոն, ­Փա­րիզ եւ այ­լուր։ 2004 թո­ւա­կա­նից Ե­րե­ւա­նում գոր­ծում է «Ար­շիլ ­Գոր­կի» հիմ­նադ­րա­մը:

­Գոր­կին իր աշ­խա­տանք­նե­րը նկա­րել ու վե­րան­կա­րել է տա­րի­ներ շա­րու­նակ, պատ­ճա­ռա­բա­նե­լով, որ իւ­րա­քան­չիւր ա­ւար­տո­ւած կտաւ ան­շունչ է լի­նում։

­Գոր­կու ա­մե­նա­յայտ­նի եւ սի­րո­ւած նկարն է «Ես եւ իմ մայ­րը» ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը՝ եր­կու տար­բե­րա­կով, ինչն էլ ա­ւե­լի է մե­ծացնում հե­տաքրք­րու­թիւ­նը այդ կտա­ւի հան­դէպ: Ո­գեշն­չո­ւել է 1912ին ­Վա­նում ա­րո­ւած մի նկա­րից։

Ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կը՝ թո­ւագրո­ւած 1926-1936թթ., գտնւում է ­Նիւ Եօր­քի Ո­ւիտ­նի թան­գա­րա­նում, իսկ երկ­րոր­դը՝ ­Վա­շինգ­տո­նի ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հում է, թո­ւագ­րո­ւած՝ 1926-1942թթ.։

Կ­տա­ւի ա­ռա­ջին տար­բե­րա­կում մայրն ա­ւե­լի ե­րի­տաարդ է եւ փոք­րիկ Ոս­տա­նի­կի ոտ­քերն ի­րար շատ մօտ են, իսկ երկ­րոր­դում՝ մայ­րը պատ­կե­րո­ւած է ա­ւե­լի ծեր եւ տղա­յի ոտ­քե­րը՝ ու­ղիղ:

Ն­կա­րում ար­տա­յայ­տո­ւած է ­Գոր­կու ծանր յի­շո­ղու­թիւն­նե­րը, ապ­րում­ներն ու ցա­ւը։ ­Խու­սա­փել է պատ­կե­րե­լու մօր ձեռ­քե­րը (նման են խմո­րագն­դե­րի): ­Նա այս կտա­ւով աշ­խար­հին է ներ­կա­յաց­նում կոր­սո­ւած հայ­րե­նի­քի ու նրա գե­ղեց­կու­թան խորհր­դա­նի­շը՝ իր մօր կեր­պա­րով։

­Մե­ծար­ժէք կտաւ­նե­րով եւ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան տա­ղան­դով, նկար­չու­թէան մէջ գե­րի­րա­պաշ­տա­կան հո­սան­քի սկզբնա­ւո­րո­ղը ե­ղել է Ար­շիլ ­Գոր­կին եւ ար­ժա­նա­ցել հա­մաշ­խար­հա­յին հռչա­կի։

­Գոր­կին հո­գե­ւոր ար­մատ­նե­րով, ման­կու­թեան յի­շա­տակ­նե­րով կա­պո­ւած հայ­րե­նի­քի ու հայ ժո­ղովր­դի հետ՝ աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­րել է հայ մշա­կոյ­թը, ա­րո­ւես­տը։ ­Նա հայ ժո­ղովր­դի սի­րո­ւած զա­ւակն է՝ մեծ հայ։ «­Հա­յաս­տա­նը ջեր­մու­թիւն եւ կեն­սա­կա­նու­թիւն, ուժ, մի իւ­րա­յա­տուկ եր­ջան­կու­թիւն ու թա­խիծ ու­նի: Տ­խուր, սա­կայն չյաղ­թո­ւած»։ Ար­շիլ ­Գոր­կի

Օգ­տա­գոր­ծո­ւած աղ­բիւր՝
www.yelaket.am