ԺԱԳ ՏԱՄԱՏԵԱՆ
Ահա՛ ատրպէյճանական «Գարապագ» կոչուած ոտնագնդակի ակումբը ներկայանալու է «Չամբիոնս Լիկ»ի խմբային փուլին, համայն եւրոպական մարզասէր հասարակութեան առջեւ։
Ատրպէյճանական տեսակէտին համաձայն՝ «Ակումբը այս անունը կը կրէ կապուած Աղդամ քաղաքին, որ կործանեցաւ հայերու կողմէ, Ղարաբաղեան պատերազմին ընթացքին»։
Ոտնագնդակը անգամ մը եւս կ՛օգտագործուի իբրեւ բրոբականտի (քարոզչութեան) միջոցի, բռնապետութեան մը կողմէ։
Ֆաշական ղեկավարութիւնները յաճախ ներառած են սպորտը (մարզախաղը) — մանաւանդ «Մարզաձեւերու Արքան»՝ ոտնագնդակը — իրենց հսկողութեան տակ, որպէսզի յառաջացնեն նպատակներ։ Օրինակները բազմաթիւ են։ Կարելի է նշել միջ-պատերազմական տարիներու Իտալիան, որ Մուսոլինիի կառավարութեան ջանքերով կազմակերպեց ու նուաճեց 1934ի Համաշխարհային Բաժակը։ Քանի մը տարի յետոյ, Հիթլըրի ենթակայ Աւստրիոյ հաւաքականը 2-0 հաշուով յաղթեց Գերմանիային։ Կոլերուն հեղինակ ու ստեղծող Զիտելար կը ձերբակալուի Կեսթափոյի կողմէ, բայց կը յաջողի փախուստ տալ։ Ամիսներ ետք, սակայն, մահացած կը գտնուի, անյայտ պայմաններու տակ։ Յուղարկաւորութեան՝ անտեսելով արգիլումը, կը հետեւին 35.000 մարդիկ։
Աւելի ծանօթ է Քիեւի խումբին պատմութիւնը, որ մրցեցաւ Ուքրայինա ներխուժած գերմանացիներու դէմ։ Ջախջախիչ պարտութիւններ կրելէ ետք, նացիները որոշեցին գնդակահարել յաղթողներուն։
Ֆրանքոյի ֆաշական պետութիւնը ընդառաջեց Ռէալ Մատրիտի յառաջխաղացումին՝ հալածելով միաժամանակ գերագոյն մրցակից Քաթալանիոյ խորհրդանիշ Պարչելոնան։
1978ին, Վիթելլայի գլխաւորութեամբ, Արժանթինի խունտան (բռնիշխանութիւնը) հետեւեցաւ մուսոլինական Իտալիոյ «յաջող» օրինակին։
Ալիեւի բռնապետութիւնը՝ կիրարկելով յատուկ քայլեր ու ծախսելով մեծ գումարներ, կը կերտէ իր արտաքին քարոզչական մեքենան՝ գործածելով նաեւ «սպորտը»։
Վերջին տարիներու ընթացքին, կազմակերպելով Պաքուի մէջ միջոցառումներ, ինչպէս առաջին համեւրոպական մարզական խաղերը (2015) եւ Ֆորմուլա 1ի մրցումներ. նորաստեղծ շինութիւններով, Ատրպէյճանը կը գրաւէ միջազգային հանրութեան ուշադրութիւնը։ Իսկ 2016ի ոտնագնդակի համեւրոպական առաջնութեան, ատրպէյճանական քարիւղի ընկերութիւն մը եղաւ եօթը գլխաւոր հովանաւորներէն մէկը։
Քանի մը տարի առաջ, Ատրպէյճանի մշակոյթի նախարարութիւնը որդեգրեց ծրագիր մը՝ ծանօթացնելու համար Ատրպէյճանը աշխարհի չորս կողմերուն։ Տրամադրելով 40 միլիոն եւրոյի չափ գումար այս ծիրէն ներս՝ կնքուեցան համաձայնութիւններ Փորթօ (Փորթուկալիա), Շեֆիլտ Ուենզտէյ (Անգլիա) եւ Լանս (Ֆրանսա) ոտնագնդակի խումբերուն հետ։ Վերջինին տիրացաւ ազերի մեծահարուստ մը։
Պարտքերու մէջ «խեղդուած», ծանրակշիռ անուն կրող Աթլեթիքօ Մատրիտը ոչ միայն փրկուեցաւ սնանկացման վտանգէն՝ ատրպէյճանական տոլարներուն շնորհիւ, այլեւ հասաւ մինչեւ «Չամբիոնս Լիկ»ի աւարտականին։ Խաղցողներու շապիկներուն վրայ անգլերէնով գրուած էր.- «Ատրպէյճան Կրակի Երկիր»։
Ատրպէյճանը դիմեց նաեւ Արժանթինի Սան Լորենցոյին, որ այդ տարեշրջանին պիտի մասնակցէր խումբերու համաշխարհային բաժակին, իբրեւ Հարաւային Ամերիկայի ախոյեան։ Առաջարկուեցաւ 4 միլիոն եւրոյի չափ հովանաւորութիւն՝ նախապայմանով, որ վարչութեան մէջ չմասնակցի ոեւէ հայ։ Սան Լորենցոյի ղեկավարը՝ Մաթիաս Լամենս, հպարտօրէն մերժեց՝ պատասխանելով, որ ինքը հայ է։
Խորհրդային Միութեան փլուզումէն ետք, նոր ուժեր կը յայտնուին ատրպէյճանական առաջնութեան, ինչպէս՝ առեղծուածային Գարապագը։ Շարունակաբար կը մասնակցի եւրոպական բաժակներուն՝ հասնելով մինչեւ «Եուրոբա Լիկ»ի խմբային փուլին, նախորդ երկու տարեշրջաններուն, իսկ վերջին հինգ տարիներուն կը նուաճէ առաջնութիւնը։ Միջազգային մրցումներուն համար կը տրամադրուի Ազգային Մարզադաշտը։
Անոր համացանցին վրայ գրուած է, թէ հիմնուեցաւ Աղդամ քաղաքին մէջ, 1951ին եւ փոխադրուեցաւ Պաքու՝ հայ-ատրպէյճանական պատերազմին պատճառաւ։ Կը նշուի, թէ գաղթական խումբ ըլլալով՝ ունի բազմաթիւ համակիրներ։
Աղդամը (թրքերէնով՝ սպիտակ տուն)՝ այժմ Ակն, կը գտնուի Արցախի արեւելեան սահմանագիծին վրայ, Ասկերանի բերդի աւերակներուն մօտ։ Խորհրդային Ատրպէյճանի կարեւորագոյն քաղաքներէն մէկն էր, 50 հազար բնակիչներով եւ ճոխ բնակարաններով։ Արցախի պատերազմի ժամանակ ազերիները Աղդամէն կը ռմբակոծէին Ստեփանակերտը եւ շրջակայ գիւղերը։ Ազատագրուեցաւ 1993ի ամրան։ Ներկայիս հոն կը բնակին քանի մը տասնեակ հայեր։ Պահպանուած է մզկիթ մը։
Մինչ այդ Ատրպէյճան, յարմարուելով ոտնագնդակի համաշխարհայնացման պայմաններուն, կը յառաջացնէ իր քարոզչութիւնը։ Հայաստանի խումբերու ներկայութիւնը, սակայն, եւրոպական ասպարէզէն ներս ակնյայտօրէն ցաւալի է, թէեւ տաղանդը պակաս չէ մեր խաղցողներէն։
Հայ ֆութպոլասէրները «կ՛ապրին»՝ յիշատակելով 70ականներու Արարատը, Խ.Ս.Հ.Մ. բաժակակիր եւ ախոյեան, որ դարձաւ Եւրոպայի 8 լաւագոյն խումբերէն մէկը։ Վերջերս ալ՝ կը մխիթարուինք Մխիթարեանով։ Կ՛ուրախանանք, երբ Պորուշիա Տորթդմունտի տարազով կը գրաւէ ատրպէյճանական Գապալայի դարպասը։ Կը հպարտանանք՝ դիտելով զայն. հիանալի հարուածով մը կ՚օգնէ Մանչեսթեր Եունայթետին, որ նուաճէ «Եուրոբա Լիկ»ը, հաճելի պատկեր՝ մեր Հենրիքը բաժակը ձեռին եւ Եռագոյնը ուսին։
Սիրենք, թէ ոչ՝ ոտնագնդակը ունի իր յատուկ ուժականութիւնը։
2004ին, երբ Յունաստան դարձաւ Եւրոպայի ախոյեան, Աւստրալիոյ մէջ յոյն երիտասարդներ ներկայացան դեսպանատուն՝ յայտնելու համար իրենց փափաքը՝ ծառայելու յունական բանակին։
Մարզաձեւ մըն է, միլիոնաւոր համակիրներով աշխարհի մէջ։ Հասարակական երեւոյթ է, զոր անկարելի է անտեսել, մանաւանդ երբ թշնամին կը շահագործէ այս ուժը՝ յատուկ կազմակերպուած ծրագիրներով։
