Մարիա Մարկոսեան-Տամատեան
«Համազգային»ի թղթակից
Վեց ամիս անցած է, բայց ոչ ոք կը հաւատայ, որ ընկեր Յովսէփ Պարազեան մեզի հետ չէ ֆիզիքապէս։ Սակայն, ան մեզի հետ է սիրտով եւ հոգեպէս՝ ազգային եւ ժողովական կեանքէն ներս ներկայ, մեր կողքին։
Ահա, այսպիսի տրամադրութեամբ եւ յիշատակներով, Կիրակի՝ 8 Դեկտեմբերի 2019ին, Ֆիքսի «Արամ Մանուկեան» ակումբէն ներս տեղի ունեցաւ գրական երեկոյ՝ նուիրուած ընկեր Պարազեանի գիրքերու ներկայացման։ Համազգայինի Շրջանային վարչութեան կազմակերպած յուշ-երեկոն ձօնուած էր սիրուած, յարգուած հանգուցեալ ատենապետի յիշատակին։ Ներկայ էր անոր յարգարժան ընտանիքը՝ ընկ. Մայտա Պարազեան եւ զաւակները՝ Արմիկ ու Լոռի Պարազեանները։ Ընկեր Յովսէփի յիշատակը յարգելու համար եկած էին հարազատներ, ընկերներ, գործակիցներ, բարեկամներ։ Ներկայ էին Ազգային վարչութեան անդամներ, Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչը եւ անդամներ, հոգեւոր հովիւներ, միութիւններու ներկայացուցիչներ։
Երեկոյի բացումը կատարեց Համազգայինի Շրջանային վարչութեան անդամ ընկ. Վերժին Կարապետեան, ապա հրաւիրեց ընկ. Միհրան Քիւրտօղլեանը ներկայացնելու համար Յովսէփ Պարազեանի հեղինակած երկու գիրքերը։
«Պատանի տարիքին ճեմարան գնաց, հոն ազգային ոգին եւ կրթութիւնը ամրապնդեց, ազգային կուսակցական եւ ընկերային գաղափարներով զինուած իր վերադարձին՝ իր գաղափարները եւ ոգին գործարկեց ա՛յս սրահին մէջ, ա՛յս միջավայրին մէջ եւ ոգի ու շունչ տուաւ կուսակցական կեանքին մինչեւ ճակատագրական հարուածը։
Յովսէփին հոգեկան աշխարհը իւրահատուկ էր. ներաշխարհը իրն էր եւ ոչ ոքի թոյլ կու տար ան, որ ոտնձգութիւն կատարէ հոն։ Իր ներաշխարհին ամէնէն տիրական ներկայութիւնը հայութիւնն էր՝ հայկականութիւնը եւ ատիկա ոչ միայն գաղութային խնդիրներով պարուրուած էր, այլ նաեւ հայ աշխարհի։ Իսկ հանրային կեանքի մէջ գործելու ընթացքին, թէ՝ մարդոց, թէ՝ երեւոյթներու մասին Յովսէփ ունէր իր մտապատկերները եւ անձնատուր էր ատոնց՝ կ’ուզէր, կը հետապնդէր, նոյնիսկ համառօրէն կը պայքարէր, որ ամէն ինչ ըլլար եւ մարդիկ գործէին, որոշումներ առնուէին ըստ իր ստեղծած մտապատկերներու եւ անոր համար մնայուն անհանդարտ էր ան, շարժուն ու գործող, քննադատո՛ղ, բայց աշխատունակ, անզիջո՛ղ, բայց նաեւ գնահատող։ Կարճ խօսքով՝ մի՛շտ պատնեշին վրայ եւ երբէք ձեռնթափ։ Որքան ալ, որ ծանր ըլլային դժուարութիւնները, ձեռքերը վեր չէր վերցներ, զինաթափ չէր ըլլար մեր սիրեցեալ ընկերը։ Երկու գրքերու մէջն ալ յստակօրէն կը ցոլան իր այդ ներաշխարհն ու վարքագիծը», արտայայտուեցաւ ընկ. Մ. Քիւրտօղլեան։
«Պատմական Հայաստանի աւանդներու հետքերով» (Մայիս, 2018թ.) հեղինակի առաջին գիրքը նուիրուած է Հայաստանի Հանրապետութեան 100ամեակին։ Հայաստան-Սփիւռք համահայկական 6րդ համաժողովին առիթով հայրենիք այցելութիւնը, ապա արեւմտեան-պատմական Հայաստան մէկ շաբթուայ պտոյտը՝ հեղինակի տարիներու մէկ երազի իրականացումն էր։ Այդ այցն ալ առիթ դարձած է գրելու դաստիարակչական բնոյթի, ազգաշահ գրութիւններով եւ նոր սերունդին գիտելիքներու ծանօթացման ու տարածման օգտակար հանդիսացող այս գիրքը, նշուած է գիրքի նախաբանին մէջ։ «Հայրենի սրբացած բնութիւնը», «Վանայ լճի կղզիները», «Չարենցի տունը Կարսի մէջ», «Անին՝ անցեալի ու ներկայի «Մենակեաց հսկան» եւ այլ ենթավերնագիրներէ բաղկացած։
Ընկ. Պարազեանի երկրորդ՝ «Սիրային զրոյց Երեւանին հետ» (Դեկտեմբեր, 2018թ.) գիրքը նուիրուած է «Համազգային» հայ կրթական եւ մշակութային միութեան 90ամեակին եւ Երեւանի 2800ամեակին։ Հեղինակը կը գրէ. «Այս գիրքը խիղճով մտածողներուն կը ձօնեմ… Այս գիրքը կեդրոնացած է ժողովրդականացած պարզութեամբ ու պարզամտութեամբ, զուտ հայկական խորհրդածութիւններու վրայ, որոնք մօտէն թէ հեռուէն առընչուած են հայու ազգային ու քաղաքական բարոյականութեան ժամանակին հետ»։
Երկու գիրքերն ալ հրատարակուած են «Համազգային»ի նախաձեռնութեամբ։
«Առաջին գիրքը՝ «Պատմական Հայաստանի աւանդներու հետքերով» բռնագրաուած մեր հայրերուն հողին վրայ կատարած իր շրջապտոյտի ազդեցութեան տակ ապրուած զգացումներու մասին, մամուլի մէջ լոյս տեսած յօդուածաշարքի առանձին հատորով մը ներկայացումն է, որ երբ կը կարդաս կ՚ունենաս այն տպաւորութիւնը, թէ հեղինակը իր մեծ, շա՜տ մեծ կարօտն է, որ կ’երգէ այդքան զեղումով։ Կարծես թէ իր մանկական հասակին երկար, շա՜տ երկար տարիներ ապրած է հոն…Կարելի է ըսել, թէ այդ գիրքի մէջ իր գրիչը կը խօսի հայրենիքի կարօտով ապրող եւ հայրենիքի համար պայքարող ամէն հայու սրտին մօտ, ըսաւ Ընկեր Մ. Քիւրտօղլեան եւ շարունակեց:
«Երկրորդ գեղատես գիրքը, երբ այն ձեռքդ կ՚առնես, կը տեսնես ռոմանթիք գոյնը եւ կը կարդաս նոյնքան ռոմանթիք խորագիրը՝ «Սիրային զրոյց Երեւանին հետ»։ Էջերուն մէջ պիտի հանդիպիս շեքսպիրեան սիրոյ խոստովանութիւններ, բայց այդպէս չէ՛. ընդհանրապէս գովք մըն է, ըստ ձեւի ու խորքի զրոյց ալ չէ, այլ մենախօսութիւն է: Չեմ գիտեր, թէ ինչու «զրոյց» բառը գործածած է, կ՚ենթադրեմ, թէ այդ մենախօսութիւնը «զրոյց» կոչած է, քանի որ հոն ինքզինքին հետ կատարուած տարատեսակ խնդիրներ ընդգրկող զրոյցի մը պէս ներկայացուած է մտածումներ՝ փիլիսոփայական, պատմական, ընկերային, քաղաքական, մշակութային, բարոյախօսական եւ այլ բնոյթի վերաբերող մտորումներ։ Իսկ Երեւանը, նեղ իմաստով, քաղաք կամ մայրաքաղաք պէտք չէ ըմբռնել, այլ անիկա առնուած է իբրեւ սիրտը ամբողջ հայ աշխարհի՝ իր անցեալով, պատմութիւններով ու յաղթանակներով, վերելքներով ու վայրէջքներով, հիասթափութիւններով ու յոյսերով, ներկայ տագնապներով ու դիմագրաւած մարտահրաւէրներով, անկումներով, վերականգնումի ու առաջընթացի ճիգերով, ապագայի տեսլականներով»:
Երեկոն շարունակուեցաւ Շրջ. վարչութեան անդամ Սիմոն Ասիպեանի պատրաստած տեսաերիզով, ուր իրենց սրտի խօսքը արտայայտած էին հանգուցեալի գործակից ընկերներ Միհրան Քիւրտօղլեան, Հռիփսիմէ Յարութիւնեան, Քերոբ Էքիզեան, Կիրակոս Մկրտիչեան եւ Շահան Ֆարաճեան։ Վերջին խօսողը մատնանշեց. «Իր բացակայութիւնը կը զգանք եւ պիտի զգանք։ Ոմանք կը հաւատան կամ կ՚ուզեն հաւատալ, որ ընկեր Յովսէփը չէ մեկնած, թէ պահուըտած է «Ազատ Օր»ի գրադարանի գիրքերուն ետեւը եւ թէ պիտի ներկայանայ անմիջապէս՝ հազիւ որ զինք կանչենք… Պիտի չներկայանայ հաւանաբար, եթէ նոյնիսկ զինք կանչենք՝ հասկնալի է, սակայն, թէ ինքը պահուըտած կը մնայ «Ազատ Օր»ի գրադարանի գիրքերուն ետեւը այդ մէկը ես ալ կրնամ ընդունիլ… կրնա՛մ ընդունիլ…»։
Յաջորդաբար կատարուեցաւ գեղարուեստական յայտագիրը՝ մասնակցութեամբ երաժիշտ Ստեփան Թեքիրեանի (դաշնակ-երգ), Լեֆթերիս Խավուծասի (կիթառ) եւ Վահան Գալստեանի (տուտուկ)։ Ներկայացուեցան հայկական սիրուած երգեր՝ Կոմիտասի «Ալ այլուղըս», «Կռունկ»ը, ապա «Պինկէօլ» «Երեւան-Էրեբունի», «Երազ» եւ վերջաւորութեան՝ «Ղարաբաղ» երգը։ Ս. Թեքիրեան յատկապէս նշեց, թէ անիկա եղած է ընկ. Յովսէփի սիրած երգերէն մէկը, որ նուիրուած է Արցախեան պայքարին։ Երաժշտութեան հետ զուգահեռ բեմադրուած՝ Համազգայինի «Արշաւիր Գազանճեան» թատերախումբի անդամներ Ժագ Տամատեան, Սառա Միսաքեան եւ Յովսէփ Քեշիշեան հեղինակի երկու գիրքերէն ընթերցումներ կատարեցին։ Բեմադրիչ եւ դերասան Ալեքսիս Սարիյեանի գեղարուեստական բեմադրութեամբ այս հատուածները դրուագներու վերածուելով՝ կարծես շունչ ու հոգի տուին եւ կենդանացուցին ընկ. Յովսէփ Պարազեանի գիրքերու ընդմէջէն ներկայացուցած պատկերները, մտածումները, նկարագրութիւնները, հայրենիքի կարօտը՝ յուզելով ներկաները եւ արժանանալով ջերմ գնահատանքի։
Գիրքերու ներկայացման յուշ-երեկոն իր պարունակութեամբ եւ բնոյթով բեմադրուած էր իբրեւ ժողով մը՝ սրահի ձեւաւորումէն սկսեալ։ Ընկ. Վերժին Կարապետեան իր փակման խօսքին այսպէս ըսաւ.- «Այսօր ուրեմն, ժողով մըն է, որ կը գումարենք հոս, որու օրակարգը նուիրուած էր ընկ. Յովսէփի գիրքերու ներկայացման։ Մեր ժողովը այսօր օրինաւոր եւ լիագումար էր եւ առիթը տուաւ մեզի՝ իր բարեկամներուն եւ ընկերներուն, ներկայացնենք իր երկու գիրքերու պատգամները»։
Ան նշեց նաեւ, որ գիրքերու էջադրումի ու պատրաստութեան աշխատանքները հոգացած էր «Ազատ Օր»ի խմբագրութիւնը եւ ընկ. Յովսէփի փափաքն էր, որ գիրքերու վաճառքէն գոյացած գումարը փոխանցուի «Ազատ Օր» օրաթերթին։ Շրջանային վարչութեան կողմէ շնորհակալութիւն յայտնելով մասնակիցներուն եւ ներկաներուն՝ հրաւիրեց ատենապետուհի ընկ. Յուլիանա Մանուկեանը յանձնելու համար յուշտախտակ հանգուցեալի այրիին՝ Մայտա Պարազեանին։
Ընկ. Մայտա Պարազեան իր եւ ընտանիքին կողմէ՝ յուզուած շնորհակալութիւն յայտնելով, ըսաւ, որ այսօր յատկապէս շատ յատկանշական օր մըն էր, որ երեկոն նուիրուած ընկեր Յովսէփի յիշատակին, զուգադիպեցաւ 1988ի երկրաշարժի զոհերու հոգեհանգստի օրուան. ընկ. Պարազեան այսպիսի օրերուն միշտ տագնապ եւ նեղութիւն կ՚ապրեր, եւ ինչպէս այսօր՝ ամէն տարի ներկայ կը գտնուէր հոգեհանգստի պատարագին»։
Ինչպէս որ, ի սկզբանէ անսպասելի եւ անհաւատալի կը թուար ընկեր Յովսէփի վաղաժամ մեկնումը, երեկոյի աւարտին եւս ներկաները մաղթելով՝ «ապրինք եւ յիշենք», «յիշատակը անթառամ», կարծես թէ այն կ՚արտասանէին՝ չհաւատալով, որ ան այլեւս մեզի հետ չէ։
Յարգելի ընկեր Յովսէփին
յիշատակը միշտ վառ մնայ։
