Յու­նո­ւար 16ին ժա­մը 11ին Ար­ցա­խի ­Հան­րա­պե­տու­թեան Ազ­գա­յին Ժո­ղո­վի նիս­տե­րու դահ­լի­ճին մէջ բա­ցու­մը կա­տա­րո­ւե­ցաւ Հ.Յ.Դ. 33րդ Ընդ­հա­նուր ­Ժո­ղո­վին, ո­րուն կը մաս­նակ­ցին աշ­խար­հի շուրջ 30 երկ­րի ա­ւե­լի քան 100 ներ­կա­յա­ցու­ցիչ եւ հրա­ւի­րեալ­ներ։
Ընդ­հա­նուր ժո­ղո­վը պի­տի քննար­կէ Հ.Յ.­Դաշ­նակ­ցու­թեան նա­խորդ 4 տա­րի­նե­րու գոր­ծու­նէու­թիւ­նը, պի­տի ո­րո­շէ կու­սակ­ցու­թեան յա­ռա­ջի­կայ տա­րի­նե­րու ռազ­մա­վա­րու­թիւնն ու ը­նե­լիք­նե­րը։

Ս­տո­րեւ կը ներ­կա­յաց­նենք Հ.Յ.Դ. ­­Բիւ­րո­յի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Հ­րանդ ­­Մար­գա­րեա­նի խօս­քը` Հ.Յ.Դ. 33րդ Ընդ­հա­նուր ժո­ղո­վի բաց­ման ըն­թաց­քին:

Ար­դէն սո­վո­րոյ­թի ուժ է ստա­ցել իւ­րա­քան­չիւր Ընդ­հա­նուր ժո­ղո­վի ա­ռի­թով ա­սե­լը, որ այն բա­ցա­ռիկ ազ­գա­յին-քա­ղա­քա­կան ի­րա­վի­ճա­կում է տե­ղի ու­նե­նում: Այ­սու­հան­դերձ, ըն­դու­նենք, որ նա­խորդ ժո­ղո­վին յա­ջոր­դած տա­րի­նե­րի­ց իւ­րա­քան­չիւ­րը իս­կա­պէս բա­ցա­ռիկ կա­րե­ւոր ու լա­րո­ւած է ե­ղել մեր ժո­ղովր­դի եւ կու­սակ­ցու­թեան հա­մար. յի­շենք ­­Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­րիւ­րա­մեա­կը, ապ­րի­լեան քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մը, պա­րե­կա­պա­հա­կա­յին ծա­ռա­յու­թեան գուն­դի (Պ.Պ.Ծ.)  գնդի գրա­ւու­մը, նոր ­­Սահ­մա­նադ­րու­թեան ըն­դու­նու­մը, վեր­ջա­պէս` ժո­ղովր­դա­կան մեծ շար­ժումն ու իշ­խա­նա­փո­խու­թիւ­նը:
Յատ­կա­պէս վեր­ջինս եւ դրան յա­ջոր­դած իւ­րա­քան­չիւր օ­րը բե­րել են մի ի­րա­վի­ճա­կի, երբ օ­դում կա­խո­ւած հար­ցե­րը չա­փա­զանց շատ են, րո­պէ առ րո­պէ ա­ճում է լա­րո­ւա­ծու­թիւ­նը եւ վտան­գի զգա­ցո­ղու­թիւ­նը: ­­Ժա­մա­նա­կա­հա­տո­ւա­ծը, քա­ղա­քա­կան պա­հը շատ լուրջ է եւ մենք մեր հեր­թա­կան ժո­ղովն ենք սկսում: ­­Պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը մեծ է:
Ան­ցած քա­ռա­մեայ շրջա­նը ­­Հա­րա­ւա­յին ­­Կով­կա­սի հա­մար յատ­կան­շո­ւեց նո­րա­նոր ընդ­հան­րու­թիւն­նե­րով, ո­րոնց հիմ­քում ըն­կած էր յետ-­խորհրդա­յին տա­րած­քում ո­րո­շա­կի յե­նա­կէ­տե­րի ձե­ւա­ւոր­ման եւ ա­պա` ­­Մի­ջերկ­րա­կա­նից մին­չեւ ­­Կաս­պիա­կանն ըն­կած տա­րա­ծաշր­ջա­նի միաս­նա­կա­նաց­ման Ա.Մ.Ն.ի ու նրա դաշ­նա­կից­նե­րի ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը:
Ան­ցած քա­ռա­մեա­կում մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նը վե­րա­ծո­ւեց հա­մաշ­խար­հա­յին մրցա­պայ­քա­րի իւ­րօ­րի­նակ ա­ռաջ­նագ­ծի ու նաեւ ման­րա­կեր­տի: Ուս­տի այն, ինչ տե­ղի է ու­նե­նում այ­սօր ­­Հա­յաս­տա­նի ներ­սում` մեր շուր­ջը տե­ղի ու­նե­ցող բարդ ու վ­տան­գա­ւոր գոր­ծըն­թա­ցի հա­յե­լա­յին ար­տա­ցո­լումն է:
Մի­ջերկ­րա­կա­նից մին­չեւ ­­Կաս­պիա­կանն ըն­կած տա­րա­ծաշրջա­նի օ­տար նպա­տակ­նե­րին ծա­ռա­յող ռազ­մա­վա­րու­թեան գոր­ծադր­ման ա­ռա­ջին հանգ­րո­ւա­նի մէջ էր նե­րա­ռո­ւած ­­Հա­յաս­տա­նը:
Այն պէտք է ի­րա­գոր­ծո­ւէր 2015 թո­ւա­կա­նից սկսեալ, սա­կայն ինչ-ինչ պատ­ճառ­նե­րով յե­տաձ­գո­ւեց:
Սկ­սեց ի­րա­գոր­ծո­ւել 2016 թուա­կա­նի Ապ­րի­լեան քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մով: ­­Ձա­խո­ղո­ւեց: ­­Սա­կայն յաղ­թա­նա­կած բա­նա­կը սկսեց պա­խա­րա­կո­ւել ներ­քին կաս­կա­ծե­լի ծա­գում ու­նե­ցող խմբակ­նե­րի, հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րի եւ Ա­րեւմ­տեան պատ­կա­նե­լու­թիւն ու ֆի­նան­սա­ւո­րում ու­նե­ցող լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րի կող­մից:
Ոչ մի բան ­­Հա­յաս­տա­նում չպէտք է դրա­կան հա­մա­րո­ւէր, նոյ­նիսկ սխրանք­ներ գոր­ծած բա­նակն ու հա­մա­ժո­ղովր­դա­կան զար­թօն­քը` յա­նուն վտան­գո­ւած հայ­րե­նի­քի պաշտ­պա­նու­թեան: Ակն­յայտ էր նպա­տա­կը` վար­կա­բե­կել յաղ­թա­նա­կը, այն կեր­տած բա­նա­կը եւ ժո­ղովր­դա­կան միաս­նա­կան ա­լի­քը:
Ե­թէ ժա­մա­նա­կին ա­մէն ինչ ար­ւում էր ներ­-հա­յաս­տա­նեան կեան­քում դրա­կան ո­չինչ չտես­նե­լու, հի­մա նոյ­նը ինք­նա­բե­րա­բար սկսել է վե­րա­բե­րել ան­ցեա­լին, ուր ա­մէն ինչ ներ­կա­յաց­ւում է բա­ցա­սա­կան ե­րան­գի ներ­քոյ: Ան­ցեալն ա­մէն կերպ մեր­ժող այս ըն­թաց­քը մեզ տա­նե­լու է ինք­նա­կոր­ծան­ման:
Ար­տա­քին գոր­ծօ­նով հնա­րա­ւոր չե­ղաւ ա­պա­կա­յու­նաց­նել եր­կի­րը, վրայ հա­սաւ ներ­քին գոր­ծօ­նը` տե­ղի ու­նե­ցաւ Պ.Պ.Ծ. գնդի գրա­ւու­մը:
Այս ան­գամ նոյն ու­ժե­րը` կաս­կա­ծե­լի ծա­գում ու­նե­ցող խմբակ­նե­րը, հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը եւ ա­րեւմտեան պատ­կա­նե­լութիւն ու ֆի­նան­սա­ւո­րում ու­նե­ցող լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րը, ո­րոնք միշտ հայ­րե­նի­քի ա­զա­տագր­ման հա­մար մղո­ւող պայ­քա­րը հա­մա­րել ու հա­մա­րում են տե­ռո­րիզմ, ի զար­մանս բո­լո­րի, ձայն ձայ­նի տո­ւած պաշտ­պա­նե­ցին ու հե­րո­սաց­րին ակն­յայտ տե­ռո­րիս­տա­կան ա­րար­քը:
Քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազմն ու Պ.Պ.Ծ. գնդի գրա­ւու­մը, թւում էր, թէ կա­րող են բա­ւա­րար հիմք դառ­նալ երկ­րի ներ­սում մի շարք բա­րե­փո­խում­նե­րի եւ երկ­րում առ­կայ ար­դա­րա­ցի դժգո­հու­թիւն­նե­րի լից­քա­թափ­ման հա­մար, սա­կայն, ա­ւաղ, բա­րե­փո­խում­նե­րը կրե­ցին ձե­ւա­կան բնոյթ: Ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ա­ռու­մով սրան գու­մա­րո­ւեց ­­Ռու­սաս­տա­նի նկատ­մամբ ո­րո­շա­կի նե­ղո­ւա­ծու­թեան դրսե­ւո­րում­նե­րով պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած` ­­Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­ւի զգա­լի մա­սի ա­րեւմ­տա­մէտ դիր­քո­րո­շու­մը, ինչն էլ հիմք դար­ձաւ թաւ­շեայ յե­ղա­փո­խու­թեան խթան­մա­նը:
2018 թո­ւա­կա­նի ­Դեկ­տեմ­բեր 9ի խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րից յե­տո ­մեր եր­կի­րը յայտ­նո­ւել է այդ նոյն գոր­ծըն­թա­ցի երկ­րորդ հանգ­րուա­նում: ­­Ղա­րա­բա­ղեան հար­ցի սա­ռեց­ման ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը սկսում է փո­խա­րի­նո­ւել ­գեր-­տե­րու­թիւն­նե­րի հա­կա­մար­տու­թեամբ պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած ­­Մի­ջերկ­րա­կա­նից մին­չեւ ­­Կաս­պիա­կանն ըն­կած տա­րա­ծաշր­ջա­նում ու­ժե­րի վե­րա­դա­սա­ւոր­մամբ, ինչն իր հիմ­քում ու­նի մի կող­մից` ­­Ռու­սաս­տա­նին տա­րա­ծաշր­ջա­նից դուրս մղե­լու, իսկ միւս կող­մից` հա­կաի­րա­նա­կան ճա­կատ ձե­ւա­ւո­րե­լու նպա­տա­կադ­րում­ներ: ­­Հա­մաշ­խար­հա­յին մրցա­պայ­քա­րի այս թա­տե­րա­բե­մում, ո­րի մէջ ա­կա­մայ յայտ­նո­ւել ենք մենք, նկա­տի չեն առնւում կոնկ­րէտ երկր­նե­րի ար­տա­քին ու ներ­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մէջ առ­կայ ա­ռանց այդ էլ չա­փա­զանց նուրբ իւ­րա­յատ­կու­թիւն­ներն ու շա­հե­րը:
Իշ­խա­նա­փո­խու­թիւ­նից յե­տոյ ­­Հա­յաս­տան-­­Ռու­սաս­տան, ­­Հա­յաս­տան-Ի­րան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րում ա­ռաջ ե­կած բար­դու­թիւն­նե­րը վկա­յում են, որ սկսել է գոր­ծել մշա­կո­ւած ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը: Այժմ, ­­Ղա­րա­բա­ղեան հար­ցում, սթա­թուս-քո­յի պահ­պան­ման ջա­տա­գովն են ­­Ռու­սաս­տա­նը եւ Ի­րա­նը, ուս­տի այս պե­տու­թիւն­նե­րի յետ ա­ռաջ ե­կած հար­ցե­րի ա­րագ կար­գա­ւո­րու­մը այ­լընտ­րանք չու­նի:
Պէտք է գի­տակ­ցել` տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ներ­կայ քա­ղա­քա­կան ներ­կապ­նա­կում մեր կամ­քից ան­կախ, գտնւում ենք Ա­րեւ­մուտք-­­Թուր­քիա-Ատր­պէյ­ճան եւ ­­Ռու­սիոյ-­­Հա­յաս­տան-Ի­րան ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան հատ­ման դիր­քում: Ա­ռանց ո­րե­ւէ բե­ւե­ռի հան­դէպ հա­կա­կե­ցո­ւածք ըն­դու­նե­լու՝ պէտք է ձե­ւա­ւո­րել սե­փա­կան օ­րա­կար­գը, ո­րը չի կա­րող լի­նել մի­ջազ­գա­յին ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րի բա­ժան­ման այ­լոց օ­րա­կար­գը, այլ պէտք է լի­նի մեր անվ­տան­գու­թիւ­նը, ո­րը խարս­խո­ւած է ­­Հա­յաս­տա­նի ա­ռանց­քի եւ ­­Ռու­սիոյ հետ ռազ­մա­վա­րա­կան դա­շին­քի ու դա­րա­ւոր բա­րե­կամ Ի­րա­նի հետ:
Ն­ման պայ­ման­նե­րում տա­րա­ծաշր­ջա­նով շա­հագր­գիռ գե­րու­ժե­րի շա­հե­րի մի­ջեւ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեան պահ­պան­ման խնդրի հետ միա­սին անհ­րա­ժեշտ է նաեւ Ար­ցա­խեան հար­ցում նե­րազ­գա­յին կոն­սե­սու­սի ա­պա­հո­վու­մը, ին­չը, մեղմ ա­սած, չի կա­րե­ւոր­ւում մեր այ­սօ­րո­ւայ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի կող­մից:
Դ­ժո­ւար չէ հաս­կա­նալ, որ մենք մաս ենք կազ­մել մի ծրագ­րի, ո­րը գոր­ծադ­րո­ւել է հանգ­րո­ւան առ հանգ­րո­ւան` քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազմ, Պ.Պ.Ծ. գնդի գրա­ւում, իշ­խա­նա­փո­խու­թիւն, ­Դեկ­տեմ­բեր 9ի Ազ­գա­յին ­­Ժո­ղո­վի ընտ­րու­թիւն­ներ:
Թիւր ըմբռ­նում­նե­րից խու­սա­փե­լու հա­մար, ան­մի­ջա­պէս անդ­րա­դառ­նանք, որ գար­նա­նը տե­ղի ու­նե­ցած ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը մենք հա­մա­րում ենք հա­մա­ժո­ղովր­դա­կան զար­թօնք, ո­րը ե­կաւ թօ­թա­փե­լու երկ­րում եր­կար տա­րի­ներ ծան­րա­ցած ա­նար­դա­րու­թիւն­նե­րը: Այն ե­կաւ վճռա­կան եւ վերջ­նա­կան ոչ ա­սե­լու երկ­րում առ­կայ խտրա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեա­նը, սո­ցիա­լա­կան ա­նար­դա­րու­թեա­նը, կա­շա­ռա­կե­րու­թեա­նը, ան­գոր­ծու­թեանն ու աղ­քա­տու­թեա­նը: ­­Սա­կայն ինչ որ ու­ժեր լա­ւա­գոյնս օգ­տա­գոր­ծե­ցին ժո­ղովր­դի ար­դա­րա­ցի դժգո­հու­թիւն­ներն ու պոռթ­կու­մը. հե­տապն­դե­ցին նպա­տակ­ներ, ո­րոնք ոչ մի առն­չու­թիւն չու­նէին ժո­ղովր­դի դժգո­հու­թիւն­նե­րի, ցան­կու­թիւն­նե­րի, պա­հանջ­նե­րի հետ:
Ժո­ղովր­դա­կան շար­ժու­մը գե­ղե­ցիկ էր ու հուժ­կու, ար­դա­րա­ցի էր ու տա­րե­րա­յին եւ միեւ­նոյն ժա­մա­նակ` ան­խու­սա­փե­լի: Չ­նա­յած շարժ­ման ա­ռաջ­նոր­դե­րի հե­տապն­դած նպա­տակ­ներն ու ծրագ­րե­րը մեզ հա­մար ա­նո­րոշ էին, այ­դո­ւա­մե­նայ­նիւ ու­զե­ցինք հա­ւա­տալ, որ ժո­ղովր­դա­կան նման մեծ ա­լի­քը ըն­դու­նակ է զգաս­տու­թեան, պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեան այն­պի­սի մա­կար­դա­կի բարձ­րաց­նել նրանց, որ կա­րո­ղա­նան ձեռք բե­րած վստա­հու­թեան բա­ցա­ռիկ ման­դա­տը լա­ւա­գոյնս օգ­տա­գոր­ծել ի­րա­պէս ազ­գա­յին, ան­կախ, ժո­ղովրդա­վա­րա­կան հզօր եր­կիր ու­նե­նա­լու հա­մար: ­­Մենք հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ձեռք մեկ­նե­ցինք, բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րի մէջ մտանք, ­­Նի­կոլ ­­Փա­շի­նեա­նի մա­կար­դա­կով մեզ հա­ւա­տաց­րին, որ յար­գան­քով են վե­րա­բե­րում մեր կու­սակ­ցու­թեա­նը, շատ լաւ գի­տակ­ցում են, թէ մենք ին­չի հա­մար եւ ինչ ա­նե­լու հա­մար ենք կոա­լի­ցիա­յի մաս կազ­մել: ­­Պայ­մա­նա­ւո­րո­ւե­ցիք հինգ հիմ­նա­կան հար­ցե­րի շուրջ, թւում էր ա­մէն ինչ դէ­պի լաւն է գնում, սա­կայն շատ կարճ ժա­մա­նակ յե­տոյ հաս­կա­ցանք` ոչ յար­գանք կայ, ոչ պայ­մա­նա­ւո­րո­ւա­ծու­թիւն­նե­րի նկատ­մամբ հա­ւա­տար­մու­թիւն, ոչ էլ այլ տե­սա­կէտ լսե­լու հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թիւն:
Պարզ էր` ե­թէ ընդ­հա­նուր ծրագ­իր կայ եր­կիրն իր ազ­գա­յին ու­ղեգ­ծից հա­նե­լու, ան­տե­սե­լու ազ­գա­յին շա­հերն ու օ­րա­կար­գե­րը` այդ­տեղ ­­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը ոչ միայն տեղ չու­նի, այ­լեւ` ա­նըն­դու­նե­լի է: Ուս­տի ա­մէն ինչ պէտք էր ա­նել այն պա­ռակ­տե­լու, վար­կա­բե­կե­լու հա­մար: ­­Մի խօս­քով` հե­ռու ու մօտ պատ­մու­թեան ըն­թաց­քում քա­նիցս կա­տա­րո­ւած փոր­ձե­րի կրկնու­թիւն, ո­րոնց հե­ղի­նակ­ներն այդ­պէս էլ չհաս­կա­ցան, որ կայ ու կը մնայ ­­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը:
Ի հար­կէ գլխա­ւո­րը չի սահ­մա­նա­փակ­ւում կու­սակ­ցու­թիւն-վար­չա­պետ փոխ-­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րով, ու­րեմն փոր­ձենք անդ­րա­դառ­նալ մի շարք կէ­տե­րի, ո­րոնք շատ ա­ւե­լի ցայ­տուն կը բնո­րո­շեն մեր օ­րա­կար­գե­րը եւ ներ­կայ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի էու­թիւնն ու որ­դեգ­րած ուղ­ղու­թիւ­նը:

Ար­ցա­խեան օ­րա­կարգ

Ար­ցա­խը վեր­ջին 30 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում ե­ղել է մեր կեն­սագ­րու­թիւ­նը, մեր գերխն­դի­րը: ­­Մի քա­նի հա­րիւր ըն­կեր­ներ մեր շար­քե­րից այս հո­ղի ա­զա­տագր­ման հա­մար են ի­րենց կեան­քը տո­ւել, մե­զա­նից շա­տերն են ի­րենց ա­ռող­ջու­թիւ­նը վնա­սել: Ար­ցա­խը ե­ղել է մեր կեան­քի ի­մաս­տը: ­­Մե­զա­նից շա­տե­րի հա­մար սե­փա­կան կեան­քը ար­դա­րա­ցո­ւած է Ար­ցա­խով: ­­Յա­ջորդ սե­րունդ­նե­րին թո­ղել ենք ա­ւե­լի մեծ հայ­րե­նիք ու 2րդ ­հայ­կա­կան ան­կախ հան­րա­պե­տու­թիւ­նը:
Պայ­քա­րը դեռ շա­րու­նակ­ւում է, 30 տա­րի կռիւ է, ու կռի­ւը դեռ չի ա­ւար­տուել: Կ­ռիւ թշնա­մու դէմ` մեր ա­զա­տագ­րա­ծը յա­ւեր­ժաց­նե­լու հա­մար, կռիւ աշ­խար­հի դէմ Ար­ցա­խի ա­զա­տագր­ման ար­դա­րա­ցիու­թիւնն ա­նընդ­հատ ա­պա­ցու­ցե­լու հա­մար, կռիւ մե­րոնց հետ` կռո­ւից չյոգ­նե­լու, չտա­տա­նո­ւե­լու, չշե­ղո­ւե­լու, չտկա­րա­նա­լու, չքաղ­քե­նիա­նա­լու, չնա­հան­ջե­լու, Ար­ցա­խից ձեր­բա­զա­տո­ւե­լու նպա­տակ չհե­տապն­դե­լու հա­մար:
Ան­ցած 30 տա­րի­նե­րին թէ՛ Ար­ցա­խը` իբ­րեւ ինք­նու­րոյն, միաս­նա­կան քա­ղա­քա­կան միա­ւոր, թէ՛ ­­Հայ յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը ու­նե­ցել են աշ­խար­հը տես­նե­լու մի մի­ջոց` դի­տա­կէտ, դա ար­ցա­խեան դի­տա­կէտն է ե­ղել:
Աշ­խար­հը տե­սել ենք, աշ­խար­հում ծա­ւա­լո­ւող ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը գնա­հա­տել ենք, մեր շա­հը ա­մէ­նուր փնտռել ենք ար­ցա­խեան դի­տա­կէ­տից: Այժմ վտանգ կայ. ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մեր ձա­խո­ղում­նե­րը, ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նակ­ցի` ­­Ռու­սաս­տա­նի ­­Դաշ­նու­թեան հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րում առ­կայ, մեղմ ա­սած, դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը ուղ­ղա­կիօ­րէն առնչ­ւում են մեր անվ­տան­գու­թեանն ու Ար­ցա­խի պայ­քա­րին: Անհ­րա­ժեշտ է կար­գա­ւո­րել յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը:
Պե­տու­թեան կազ­մա­կեր­պա­կան ըն­թաց­քը, բա­րո­յա­կան, քա­րոզ­չա­կան մթնո­լոր­տը ա­մէ­նե­ւին վստա­հու­թիւն չեն ներշն­չում, թէ մենք ըն­թա­նում ենք չզի­ջե­լով զար­գա­նա­լու ու­ղիով: ­­Մենք մի կողմ ենք դրել ազգ-բա­նակ ծրա­գի­րը, ու լրջօ­րէն չենք պատ­րաստւում պա­տե­րազ­մի, որ­պէս­զի իս­կա­պէս խու­սա­փենք պա­տե­րազ­մից:
Պար­տադ­րո­ւած պա­տե­րազմ դի­մագ­րա­ւե­լու հա­մար մեզ պէտք է միաս­նու­թիւն, հայ­րե­նա­սի­րու­թիւն ու պայ­քա­րի ո­գի, իսկ այն ինչ քա­րոզ­ւում է այ­սօր` այլ բան է: ­­Կազ­մա­կեր­պո­ւած պե­տու­թիւն, հա­սա­րա­կու­թիւն ու­նե­նա­լու փո­խա­րէն մեզ հրամց­ւում են օ­տա­րա­ծին ինչ-ինչ ար­հես­տա­կան օ­րա­կար­գեր: ­­Կոտր­ւում է մեր ժո­ղովր­դի միաս­նու­թեան, պայ­քա­րի ո­գին:
Մեծ շփոթ կայ, հնա­րա­ւոր է նաեւ գի­տակ­ցա­բար ստեղ­ծո­ւող շփոթ, որ­պէս­զի հետզ­հե­տէ ըն­դու­նե­լի դառ­նայ ա­նըն­դու­նե­լին: Ա­սածս վե­րա­բե­րում է Ար­ցա­խեան հար­ցի շուրջ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րում մեր դիր­քո­րո­շում­նե­րին: Շր­ջա­նա­ռու­թեան մէջ են դրո­ւել ,տա­րածք­ներ խա­ղա­ղու­թեան դի­մա­ցէ, «տա­րածք­ներ անվ­տան­գու­թեան դի­մա­ց» բա­նա­ձե­ւէր, խօս­ւում է, թէ Ար­ցա­խը պէտք է բա­նակ­ցի, ա­պա խօս­ւում է թէ Ար­ցա­խում իշ­խա­նա­փո­խու­թիւն պի­տի տե­ղի ու­նե­նայ: Իսկ ո՞րն է մեր ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը, ո՞ւր մնաց Ար­ցա­խի ինք­նո­րոշ­ման փաս­տը, Ար­ցա­խի սահ­մա­նադ­րու­թիւ­նը, ո­րը հաս­տա­տո­ւել է ժո­ղովր­դա­կան հան­րա­քո­ւէով: Ար­ցա­խի ինք­նո­րոշ­ման փաս­տի հետ հա­շո­ւի նստո՞ւմ է պաշ­տօ­նա­կան Ե­րե­ւա­նը, թէ՞ ա­մէն ինչ նո­րո­վի պէտք լի­նի ու քննե­լի:
Պարզ է` քննար­կու­մը ա­ռա­ջին քայլն է, ա­նըն­դու­նե­լին հաս­կա­նա­լի, իսկ հե­տա­գա­յում նաեւ ըն­դու­նե­լի ու նոյ­նիսկ ցան­կա­լի դարձ­նե­լու հա­մար: ­­Բայց մեր ժո­ղո­վուր­դը ան­գամ­ներ է փաս­տել` Ար­ցա­խը մերն է ու վերջ: Մ­նա­ցա­ծը զուր ջան­քեր են:
Կայ ըն­թացք`Ար­ցախն իբ­րեւ ինք­նու­րոյն, միաս­նա­կան ազ­դակ հայ­կա­կան քա­ղա­քա­կան ի­րա­կա­նու­թիւ­նից դուրս մղե­լու: ­­Ճիգ կայ ա­պա­կա­յու­նաց­նե­լու Ար­ցա­խի ներ-­քա­ղա­քա­կան կեան­քը, ո­րի միակ նպա­տակն այն է, որ հա­մա­հայ­կա­կան կեան­քում Ար­ցա­խը դա­դա­րի ինք­նու­րոյն, միաս­նա­կան գոր­ծօն լի­նե­լուց: Ար­ցա­խում եւս «սեւ ու սպի­տա­կ»ի բա­ժա­նում են ու­զում մտցնել: Ու­զում են, որ ոչ ոք Ար­ցա­խի ա­նու­նից խօ­սե­լու ինք­նու­րոյն ի­րա­ւունք չու­նե­նայ, իսկ խօ­սե­լու դէպ­քում, ա­կա­մայ «սեւ» կամ «սպի­տակ» հա­մա­րո­ւի:
Ար­ցա­խը պէտք է մնայ միաս­նա­կան, ոչ ոք ի­րա­ւունք ու­նի Ար­ցա­խը սպի­տակ կամ սեւ ներ­կե­լու: Ար­ցա­խը պէտք է մնայ ազ­գա­յին, ինք­նու­րոյն, վճռա­կան հայ­կա­կան հզօր ազ­դակ հա­մազ­գա­յին մեր կեան­քում:

Սո­ցիա­լա­կան Ար­դա­րու­թիւն

Սո­ցիա­լա­կան ա­նար­դա­րու­թեան զո­հը ժո­ղովր­դա­կան լայն զան­գո­ւած­ներն են, հե­տե­ւա­բար ա­ռանց սո­ցիա­լա­կան ար­դա­րու­թեան չկայ ամ­բող­ջա­կան ար­դա­րու­թիւն: ­­Սահ­մա­նադ­րու­թեան հա­մա­ձայն` ­­Հա­յաս­տա­նի ­­Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը ինք­նիշ­խան, ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան, սո­ցիա­լա­կան, ի­րա­ւա­կան պե­տու­թիւն է: Հ.Յ.­­Դաշ­նակ­ցու­թեան հա­մար սո­ցիա­լա­կան պե­տու­թեան հիմ­նա­կա­ն ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը ­­Հա­յաս­տա­նի իւ­րա­քան­չիւր քա­ղա­քա­ցու հա­մար աղ­քա­տու­թիւ­նից զերծ կեան­քի ա­պա­հո­վումն է: Այ­սօր եւս կի­րառ­ւում է նոյն տնտե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը, ինչ նա­խորդ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի օ­րօք` նէօ­լի­բե­րա­լիս­տա­կան տնտե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն, ուր օ­րըս­տօ­րէ պե­տու­թեան հարս­տու­թեան բե­ւե­ռաց­մա­նը զու­գըն­թաց մե­ծա­նում է աղ­քա­տու­թիւ­նը:
Հա­յաս­տա­նում այդ­պէս էլ դեռ չի հաս­տա­տո­ւել սահ­մա­նադ­րու­թեամբ նա­խա­տե­սո­ւած սո­ցիա­լա­կան ուղ­ղո­ւա­ծու­թեան տնտե­սա­կան կար­գը: Տն­տե­սա­կան այն­պի­սի կարգ, ո­րը պէտք է ա­պա­հո­վի ­­Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի ա­ռա­ջըն­թաց զար­գա­ցու­մը շրջա­փակ­ման եւ պա­տե­րազ­մա­կան պայ­ման­նե­րում: ­­Մեզ հա­մար սո­ցիա­լա­կան ար­դա­րու­թեան հար­ցը ազ­գա­յին հար­ցե­րի հետ շաղ­կա­պո­ւած հիմ­նա­կան օ­րա­կարգ է:

Ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւն եւ ար­դա­րա­դա­տու­թիւն

Ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նը նախ հա­կա­ռակ, այլ տե­սա­կէտ ու կար­ծիք հան­դուր­ժե­լու մթնո­լոր­տի ստեղծ­ման մէջ է, մինչ­դեռ ներ­կա­յումս մեզ մօտ այլ է, հա­կա­ռակ տե­սա­կէ­տը ըն­դուն­ւում է հիս­տե­րիա­յով, ա­հա­բե­կու­մով, լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րում ու սո­ցիա­լա­կան ցան­ցե­րում սան­ձա­զեր­ծո­ւող ար­շա­ւով: Իսկ դա­տա­կան հա­մա­կար­գը, ան­կախ նրա­նից թէ որ­քա­նով է կա­րող ար­դա­րա­միտ լի­նել, ակն­յայ­տօ­րէն են­թա­կայ է ճնշում­նե­րի: ­­Մենք շատ հե­ռու ենք ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նից ու ան­կախ դա­տա­կան հա­մա­կարգ ու­նե­նա­լուց:
Խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րի ար­դիւն­քում ձե­ւա­ւո­րո­ւել է, ըստ էու­թեան, մէկ ­քա­ղա­քա­կան ու­ժի իշ­խա­նու­թիւն, որն իր ձեռ­քում կենտ­րո­նաց­նե­լով թէ՝ օ­րէնս­դիր, թէ՝ գոր­ծա­դիր իշ­խա­նու­թիւ­նը, իր ճնշման տակ է պա­հում նաեւ դա­տա­կան իշ­խա­նու­թիւնն ու, այս­պէս կո­չո­ւած, չոր­րորդ իշ­խա­նու­թիւ­նը` զան­գո­ւա­ծա­յին լրա­տո­ւա­մի­ջոց­նե­րը: Ըստ էու­թեան խախ­տո­ւել է կա­ռա­վար­ման խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­կար­գի կա­րե­ւո­րա­գոյն յատ­կա­նի­շը` իշ­խա­նու­թեան հա­կակշ­ռե­լիու­թեան ու հա­շո­ւե­տո­ւո­ղա­կա­նու­թեան սկզբուն­քը:
Չի ձե­ւա­ւո­րո­ւել կո­ռուպ­ցիա­յի դէմ պայ­քա­րի ան­կախ հա­մա­կարգ, չա­փա­զանց մեծ է վտան­գը օ­րէնս­դիր եւ գոր­ծա­դիր իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի միա­ձուլ­ման եւ անձ­նա­կենտ­րոն իշ­խա­նու­թեան ամ­րապնդ­ման:

Ազ­գա­յին կա­ռոյց­ներ, Ս­փիւռք

Ակն­յայտ է, որ ազ­գա­յին կա­ռոյց­նե­րը հա­մար­ւում են ա­նըն­դու­նե­լի եւ ուղ­ղա­կի կամ ա­նուղ­ղա­կի մի­ջոց­նե­րով, հա­կա­ռակ հրա­պա­րա­կաւ հնչեց­րած հա­ւաս­տիա­ցում­նե­րի, դառ­նում են թի­րախ, ո­րոնց շուրջ փոր­ձում են բա­ցա­սա­կան մթնո­լորտ ստեղ­ծել, վար­կա­բե­կել կամ պա­ռակ­տել: Այդ թի­րախ­նե­րի շար­քում են հայ­կա­կան բա­նա­կը, հայ­կա­կան ազ­գա­յին ե­կե­ղե­ցին, հայ­կա­կան ազ­գա­յին կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը, կազ­մա­կեր­պո­ւած Ս­փիւռ­քը, ազ­գա­յին ար­ժե­հա­մա­կար­գը:
Այս ա­մէ­նը նկա­տի ու­նե­նա­լով, կա­րե­լի է փաս­տել, որ նոր իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը չեն ար­տա­յայ­տում ժո­ղովր­դա­կան շարժ­ման տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րը եւ ան­կա­րող են լու­ծելու այն խնդիր­նե­րը, ո­րոնց հա­մար էլ սկիզբ ա­ռաւ այդ շար­ժու­մը:
Բայց սա դեռ ա­մե­նավ­տան­գա­ւո­րը չէ: Ան­փոր­ձու­թեամբ, սխալ կա­ռա­վար­մամբ եւ ա­նո­րակ կադ­րե­րով իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը կա­րող են վա­տա­գոյն դէպ­քում եր­կի­րը մի քա­նի տա­րով յետ գցել իր բնա­կա­նոն զար­գա­ցու­մից: Ա­ւե­լի վտան­գա­ւոր են այն մի­տում­նե­րը, ո­րոնք ե­րե­ւակ­ւում են ազ­գա­յին խնդիր­նե­րին վե­րա­բե­րող նոր իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի որ­դեգ­րած քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մէջ: Այդ մի­տում­նե­րը, ե­թէ ըն­դա­մէ­նը սխալ­մուն­քի հե­տե­ւանք են` դար­ձեալ վտան­գա­ւոր են, բայց ե­թէ ծրա­գիր են` ա­պա կա­րող են կոր­ծա­նա­րար լի­նել, եւ այ­լեւս խօսք չի կա­րող գնալ եր­կի­րը մի քա­նի տա­րով իր զար­գա­ցու­մից յետ գցե­լու մա­սին, այլ խօսք կա­րող է գնալ եր­կի­րը կորց­նե­լու մա­սին:
Ուս­տի այս պայ­ման­նե­րում մեզ այլ ելք չի մնում, քան դիր­քա­ւո­րո­ւել ներ­քին վտանգ­նե­րին դի­մա­կա­յե­լու հա­մար: ­­Լի­նե­լով կա­ռա­վա­րու­թիւ­նից եւ խորհր­դա­րա­նից դուրս` շա­րու­նա­կել լի­նել ժո­ղովր­դի կող­քին` ա­նընդ­հատ եւ ա­մէ­նու­րեք եւ ժո­ղովր­դի հետ միա­սին չթող­նել, որ մին­չեւ յա­ջորդ ընտ­րու­թիւն­ներ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը եւ խորհրդա­րա­նը ճա­կա­տագ­րա­կանս­խալ­ներ ա­նեն, իսկ յա­ջորդ ընտ­րու­թիւն­նե­րին ար­դէն տուն ու­ղար­կել այս իշ­խա­նու­թիւն­նե­րին եւ ստանձ­նել երկ­րի ամ­բող­ջա­կան ղե­կա­վար­ման գոր­ծը:
Մին­չեւ յա­ջորդ ընտ­րու­թիւն­ներ ­­Հա­յաս­տա­նը պէտք է ապ­րի, ու­րեմն`
Մեր երկ­րի անվ­տան­գու­թեան ա­պա­հով­ման եւ Ար­ցա­խի հար­ցի ար­դա­րա­ցի լուծ­ման խնդիր­նե­րի հա­մադ­րու­մը ­­Հա­յաս­տա­նի հե­տա­գայ զար­գաց­ման ռազ­մա­վա­րու­թեան հետ ո­րե­ւէ այ­լընտ­րանք չու­նի: Չ­զի­ջե­լով զար­գա­նա­լու եւ ա­ռա­ջա­դի­մե­լու նա­խա­պայ­մա­նը խա­ղա­ղու­թեան ար­տա­քին ու ներ­քին կռո­ւան­նե­րի ամ­րապն­դումն է, երկ­րի ար­տա­քին հա­ւա­սա­րակշռու­թեան շու­տա­փոյթ վե­րա­կանգ­ման եւ նրա դի­մադ­րո­ղա­կա­նու­թիւ­նը ա­պա­հո­ւող կա­ռոյց­նե­րի հզօ­րա­ցու­մը: Օ­րո­ւայ մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը խո­րա­պէս գի­տակ­ցե­լուց յե­տոյ անհ­րա­ժեշտ է վե­րա­դիր­քա­ւո­րո­ւել ար­դիւ­նա­ւէտ պայ­քա­րի հա­մար: ­­Դաշ­նակ­ցու­թեա­նը խան­գա­րող­ներ միշտ էլ ե­ղել են ու միշտ էլ լի­նե­լու են: Ա­ռա­ւել եւս հի­մա, երբ օ­րախն­դիր է ազ­գա­յի­նի պահ­պա­նու­մը` ա­ռա­ւել ար­տա­յայ­տո­ւե­լու է հա­կա­դաշ­նակ­ցա­կան պայ­քա­րը:
Չա­փա­զանց­րած չեմ լի­նի, ե­թէ ա­սեմ, որ ինձ յա­ճախ թւում է` մեր դէմ աշ­խարհն է պայ­քա­րի դուրս ե­կել: ­­Պայ­քա­րում են պե­տու­թիւն­ներ, մի­ջազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ, քա­ղա­քա­կան, հա­սա­րա­կա­կան միա­ւո­րում­ներ, զան­գո­ւա­ծա­յին լրա­տո­ւա­մի­ջոց­ներ: ­­Շատ-շա­տե­րը, երբ փոր­ձում են հայ­կա­կան ի­րա­կա­նու­թեան մէջ ինչ-որ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­նալ, ինչ-որ այլ նպա­տակ հե­տապն­դել, ան­պայ­ման նախ փոր­ձում են հա­րո­ւա­ծել ­­Դաշ­նակ­ցու­թեա­նը:
Դաշ­նակ­ցու­թեան դէմ պայ­քա­րը շատ-շա­տե­րի հա­մար ինք­նան­պա­տակ է, գո­յու­թեան ի­մաստ: Թ­ւում է թէ, ե­թէ չլի­նէր ­­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը, կը շա­րու­նա­կո­ւէր ­­Դաշ­նակ­ցու­թեան դէմ պայ­քա­րը: Այդ պայ­քա­րը ոչ մի առն­չու­թիւն չու­նի ­­Դաշ­նակ­ցու­թեան ո­րո­շում­նե­րի, կե­ցո­ւած­քի, մօ­տե­ցում­նե­րի ու գոր­ծու­նէու­թեան հետ: ­­Բուն հար­ցը` ­­Դաշ­նակ­ցու­թեամբ մարմ­նա­ւո­րո­ւած ազ­գա­յին ար­ժե­հա­մա­կարգն է:
Մեր դէմ պայ­քա­րում են, քա­նի դեռ առ­կայ է մեր ազ­գա­յին տե­սա­կը, մեր գա­ղա­փա­րա­կան էու­թիւ­նը, մեր ար­ժե­հա­մա­կար­գը, մեր պայ­քա­րի ան­հաշտ ո­գին: Այդ պայ­քա­րը ե­ղել է ան­ցած 128 տա­րի­նե­րին եւ հա­ւա­տում եմ` շա­րու­նա­կո­ւե­լու է դեռ եր­կար-եր­կար տա­րի­ներ: Այդ պայ­քա­րը ա­մէն Ըն­հա­նուր ժո­ղո­վի շե­մին նոր թափ է առ­նում, բոր­բոք­ւում է, նպա­տակ ու­նե­նա­լով ազ­դել ժո­ղովր­դի վրայ:
Սա­կայն այ­սօր ու­զում եմ նաեւ անդ­րա­դառ­նալ, այս­պէս կո­չո­ւած, ներ­կու­սակ­ցա­կան ընդ­դի­մու­թեա­նը, ո­րը ընդ­հա­նուր մթնո­լոր­տից ազ­դո­ւած` ու­նե­ցաւ պա­հեր ու պա­րա­գա­ներ, ուր մո­ռա­ցո­ւե­ցին մեր ա­ւան­դոյթ­նե­րը, մեր կարգն ու բա­րո­յա­կան հաս­կա­ցու­թիւն­նե­րը` ա­կա­մայ ջուր լցնե­լով այ­լոց ջրա­ղա­ցին:
Նախ կա­տա­րեմ մի հաս­տա­տում` ներ­կու­սակ­ցա­կան ընդ­դի­մու­թիւ­նը նոյն­քան դաշ­նակ­ցա­կան է ինչ­քան բո­լորս ու դրա­նով թող մտա­հոգ լի­նեն հա­կա­դաշ­նակ­ցա­կան տար­րե­րը եւ նո­ւազ մտա­հոգ` ան­կեղծ շար­քա­յին-հա­մա­կիր­նե­րը:
Ա­պա` ան­ցած եր­կար տա­րի­նե­րին ընդ­դէ­մի պայ­քա­րը հաս­կա­նա­լիօ­րէն կենտ­րո­նա­ցո­ւած է ե­ղել իմ ան­ձի դէմ, սա­կայն մնա­ցել է ան­պա­տաս­խան, ո­րով­հե­տեւ մենք մեզ թոյլ չենք տո­ւել հա­կա­կա­նո­նագ­րա­յին, մեր բա­րո­յա­կան, ա­ւան­դա­կան հաս­կա­ցու­թիւն­նե­րին հա­կա­ռակ պա­տաս­խա­նել այդ ար­շա­ւին, եւ ար­դիւն­քում ստեղ­ծո­ւել է մթնո­լորտ, ո­րից մենք չենք շա­հում:
Ինչ­պէս ցան­կա­ցած շար­քա­յին-գի­տա­կից դաշ­նակ­ցա­կան ես էլ` մշտա­պէս իմ ան­ձը ստո­րա­դա­սել եմ կու­սակ­ցու­թեա­նը եւ այլ կերպ չէր էլ կա­րող լի­նել: Ու­ժեղ եմ ե­ղել ­­Դաշ­նակ­ցու­թեամբ, խո­րի­մաստ եմ ե­ղել ­­Դաշ­նակ­ցու­թեամբ, ա­մուր եմ ե­ղել ­­Դաշ­նակ­ցու­թեամբ: Իմ ամ­բողջ գոր­ծու­նէու­թիւ­նը ե­ղել է կու­սակ­ցու­թեա­նը միա­ձու­լո­ւած, իբ­րեւ կու­սակ­ցու­թեան զի­նան­շա­նի մի մաս­նիկ` յա­նուն ­­Հա­յաս­տա­նի զի­նան­շա­նի:
Այ­սօր յայտ­նո­ւել ենք մի հանգ­րո­ւա­նում, ուր, ինչ­պէս վե­րը նշե­ցի` վե­րա­դիր­քա­ւո­րո­ւե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն կայ: Այդ վե­րա­դիր­քա­ւոր­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ են նաեւ ո­րո­շա­կի փո­փո­խու­թիւն­ներ: Եւ ա­ռա­ջին փո­փո­խու­թիւ­նը, որն ա­ռա­ջար­կում եմ` ին­ձա­նից սկսելն է:
Ուս­տի գա­լիս եմ ա­մե­նայն լրջու­թեամբ ու պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեամբ, ա­ռանց դոյզն իսկ չա­փով նե­ղո­ւա­ծու­թեան յայ­տա­րա­րե­լու` իմ թեկ­նա­ծու­թիւ­նը չեմ դնե­լու ­­Բիւ­րո­յի կազ­մի ընտ­րու­թիւն­նե­րի ժա­մա­նակ: ­­Նա­խա­պէս հայ­ցում եմ բո­լոր ըն­կեր­նե­րի, ո­րոնք վստահ եմ այս ժո­ղո­վում եւ կազ­մա­կեր­պու­թեան մէջ ծան­րակ­շիռ ներ­կա­յու­թիւն են, նե­րո­ղամ­տու­թիւ­նը:
Իմ ո­րո­շու­մը ոչ նա­հանջ է, ո­րով­հե­տեւ չեմ հե­ռա­նում աշ­խա­տանք­նե­րից ու մեր ընդ­հա­նուր պայ­քա­րից, ոչ պար­տու­թիւն է, ո­րով­հե­տեւ չեմ պար­տո­ւել, ոչ յոգ­նա­ծու­թիւն է, ո­րով­հե­տեւ ի­րա­ւունք չու­նենք յոգ­նե­լու, այլ պար­զա­պէս մար­տա­վա­րա­կան ճկու­նու­թիւն է ու վերջ:

Կեց­ցէ ­­Հայ ­­Յե­ղա­փո­խա­կան
Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը
կեց­ցէ հայ ժո­ղո­վուր­դը
Ար­ցա­խը մերն է ու վերջ: