ՄԱՐԻԱ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ-ՏԱՄԱՏԵԱՆ

­Շու­տով կու գայ ­Նոր ­Տա­րին եւ ­Կա­ղանդ պա­պան նո­ւէր­ներ կը բե­րէ բո­լոր ա­նոնց, ո­րոնք բա­րի ե­ղած էին ան­ցեալ տա­րի։ ­Փայ­լուն տօ­նա­ծա­ռը կը շող­շո­ղայ սե­նեա­կին մէջ, եւ մեծ մա­մա­յի ու մայ­րի­կի պատ­րաս­տած հա­մե­ղու­թիւն­նե­րու բոյրն ու հա­մը յա­տուկ տրա­մադ­րու­թիւն կը ստեղ­ծեն։ ­Նոր ­Տա­րին իր իւ­րա­հա­տուկ բոյրն ու­նի, ա­յո՜, եւ ե­րա­նի ա­նոնց, որ այն ճա­շա­կած են դեռ մա­նուկ տա­րի­քէն՝ ըն­տա­նի­քի տա­քուկ-փա­փուկ գիր­կի մէջ։
Ա­մա­նո­րեայ հրա՜շք պա­հե­րը… ­Ման­կու­թեան ան­մո­ռաց յի­շո­ղու­թիւն­ներ… Եւ ե­թէ ե­րե­խա­նե­րու աչ­քե­րով ու զգա­ցու­մով կա­րո­ղա­նա­յինք սպա­սել ­Կա­ղան­դին, գու­ցէ եւ հե­քիա­թա­յին հե­րոս­նե­րը մեզ նոյն­պէս այ­ցի գա­յին եւ ճամ­բոր­դու­թիւ­նը՝ ի­րա­կա­նու­թե­նէն դե­պի հե­քիա­թա­յին աշ­խարհ կա­տա­րո­ւեր: Իսկ ա­մա­նո­րեայ հրա՞շ­քը, ո՞րն է այն, ի՜նչ է այն, ե­թէ ոչ այս­պի­սի ներ­քին տրա­մադ­րու­թիւն մը եւ խան­դա­վառ զգա­ցում­ներ… ­Սա­կայն մինչ ժա­մա­նա­կը կը սա­հի եւ կը մօ­տե­նանք 2020ին, մենք՝ «մե­ծիկ­ներս», պետք է նա­խա­պատ­րաս­տո­ւինք սթա­փօ­րէն այս խորհր­դա­ւոր եւ սպա­սո­ւած տօ­նին։ ­Դէ, ի յար­կէ՛, գոր­ծե­րը շատ են… շա՜տ. դուր­սը թեժ ա­մա­նո­րեայ գնում­ներ, իսկ տան մէջ՝ ե­փել-թա­փե­լու թե՛ժ խառ­նաշ­փոթ։ Ի՞նչ նո­ւէր­ներ գնել, ի՞նչ կե­րա­կուր­ներ պատ­րաս­տել եւ նոյ­նիսկ ան­գամ կա­նա­ցի խիստ մտա­հո­գու­թիւն՝ ի՞նչ հա­գուս­տով դի­մա­ւո­րել ­Նոր ­Տա­րին… ա­յո՛, ա­յո՛, սա ա­մէ­նե­ւին կա­տակ չէ։
Այս բո­լոր սպա­սում­նե­րը եւ պատ­րաս­տու­թիւն­նե­րը, սա­կայն, ե­թէ կա­րո­ղա­նա­յինք չըն­կա­լել որ­պէս ա­ռօ­րեայ հոգ, այլ ճա­նա­պարհ մը, ո­րը կը տա­նի դէ­պի ա­մա­նո­րեայ կա­խար­դան­քը՝ ողջ — ա­ռողջ եւ դրա­կան տրա­մադ­րու­թեամբ, ու­րեմն իս­կա­պէս հե­քիա­թը մօտ է՝ շա՛տ մօտ։ ­Մեզ կը մնայ՝ թոյլ տալ մեր զգա­ցո­ղու­թիւն­նե­րուն եւ ինք­նա­գի­տակ­ցու­թեան վա­յել­քով անց­նե­լու այդ ճա­նա­պար­հը՝ դէ­պի հրաշք տա­նող։
­Սե­ղան­նե­րը պատ­րաստ են ա­հա, գի­նին ա­ռատ, մո­մե­րը վա­ռած են, զան­գե­րը կը ղո­ղան­ջեն, գե­ղե­ցիկ ըն­տա­նի­քը սե­ղա­նի շուրջ հա­ւա­քո­ւած՝ տրա­մադ­րու­թիւ­նը հրա­շա­լի է։ ­Շու­տով ժա­մա­ցոյ­ցի սլաք­նե­րը՝ ե­րեք, եր­կու, մէկ, կ­՚ազ­դան­շեն ­Նոր ­Տա­րո­ւան գա­լուս­տը։ ­Կը գրկենք ու կը համ­բու­րենք ի­րար, բա­ժակ­նե­րը կը զրնգան՝ հպո­ւե­լով մէկ­մէ­կու… ա­հա ե­կա՜ւ ­Նոր ­Տա­րին, ­Կա­ղանդ պա­պան, ձիւ­նա­նու­շը… Օ՜, նո­ւէր­նե­րը… ­Մենք՝ հա­յերս, կը մաղ­թենք՝ շնոր­հա­ւոր ­Նոր ­Տա­րի եւ ­Սուրբ Ծ­նունդ… ­Ճա­նա­պար­հը խորհր­դա­ւոր է դէ­պի ա­մա­նո­րեայ հե­քիա­թը, իսկ այն կրել ողջ տա­րո­ւայ ըն­թաց­քին հո­գիին մէջ՝ ապ­րիլ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ, բայց ու­նե­նալ սրտի հե­քիա­թը, ա­հա… ա­հա եւ ի­րա­կան ա­մա­նո­րեայ հրաշ­քի գաղտ­նիքն ու խոր­հուր­դը։ ­Բաց մի՛ թո­ղէք այդ հրաշ­քը, ապ­րե­ցու­ցէ՜ք զայն ձեր ներ­սը։
… ­Յան­կարծ կը լսո­ւի. «­Տա­րի մը եւս գլո­րե­ցինք», մեծ հայ­րի­կի՞ն էր այն, թէ՞ մեծ մայ­րի­կը, որ խոր հո­գիէն հա­նե­լով ար­տա­սա­նեց՝ յի­շե­լով գու­ցէ իր ե­րի­տա­սարդ տա­րի­նե­րուն ապ­րած հրաշք­նե­րը՝ ա­մա­նո­րեայ, ­Սուրբ Ծնն­դեան… Այն ճա­նա­պար­հը, որ կա­րո­ղա­ցած էր հրաշ­քով անց­նել, կեր­տել, պա­հել-գուր­գու­րալ, ջանք ու ե­ռան­դի շնոր­հիւ փո­խան­ցել իր թոռ­նիկ­նե­րուն՝ ա­ւան­դոյթ­ներ, ծե­սեր դեռ իր նախ­նի­նե­րէն ժա­ռան­գած գե­ղե­ցիկ ու անն­ման սո­վո­րոյթ­ներ։ Եւ իս­կա­պէս, ի՞նչ տօն, ի՞նչ ­Նոր ­Տա­րի ա­ռանց ա­ւան­դոյթ­նե­րու, յատ­կա­պէս, երբ այն կը դի­մա­ւո­րես ըն­տա­նի­քի ա­ւագ սե­րուն­դի ջերմ ըն­կե­րակ­ցու­թեամբ։
Այ­սօր՝ 21դա­րու 2020 թո­ւա­կա­նի շե­մին, աշ­խար­հի տար­բեր ծայ­րե­րուն ապ­րող աշ­խար­հաս­փիւռ հա­յե­րը կը կա­րո­ղա­նա՞ն պահ­պա­նել եւ ի­րենց նախ­նի­նե­րու ժա­ռան­գած հայ­կա­կան ա­ւան­դոյթ­նե­րը փո­խան­ցել զա­ւակ­նե­րուն։ Կր­նանք ը­սել՝ թէեւ քի­չե­րը, բայց՝ ա­յո՛։ ­Նո­րօ­րեայ մօ­տե­ցում­նե­րով՝ ազ­գա­յին ա­ւան­դոյթ­նե­րով հե­տաքրք­րո­ւած ե­րի­տա­սարդ­նե­րու ստո­ւար զան­գո­ւած մը, շունչ ու հո­գի կու­տան ազ­գա­յին — ա­ւան­դա­կան հայ­կա­կան սո­վո­րոյթ­նե­րուն, ա­պա հա­յու հո­գիի կան­չով կը զար­դա­րեն ներ­կան այն­քա՜ն գե­ղե­ցիկ։ ­Վառ օ­րի­նակ է, որ դե­ռեւս քա­նի մը տա­րի ա­ռաջ ազ­գա­յին տա­րազ­նե­րով եւ զար­դա­նախ­շե­րով հե­տաքրք­րուող­նե­րը հա­շո­ւե­լի էին, իսկ այ­սօր ա­հա, հայ ե­րի­տա­սար­դը սի­րով կը կրէ այն: Ազ­գա­յին — ա­ւան­դա­կան ո­ճը նո­րա­ձեւ դարձ­նե­լով՝ կ՚ ապ­րեց­նէ եւ վե­րած­նունդ կու տայ հին եւ գե­ղե­ցիկ սո­վո­րոյթ­նե­րուն։ Եւ մի­թէ այս ալ հրաշք չէ՞…
Այդ­պի­սի հին ու մո­ռա­ցո­ւած ա­ւան­դոյթ է նաեւ ­Կա­ղան­դի տա­րե­հաց եւ հայ­կա­կան ա­ւան­դա­կան ո­ճով տօ­նա­ծա­ռի զար­դա­րան­քը՝ դա­րե­րէն ժա­ռան­գած սո­վո­րոյթ­ներ, որ պահ­պա­նո­ւած են առ այ­սօր ո­րոշ ըն­տա­նիք­նե­րու մօտ եւ հե­տաքրք­րու­թիւ­նը բա­ւա­կան մեծ է ու գրա­ւիչ։ Ե­րի­տա­սարդ­նե­րու շրջա­նակ­նե­րուն մէջ կը վե­րա­կեն­դա­նա­նայ լա­ւա­գոյ­նը՝ մոռ­ցո­ւած հի­նը։ Ա­ւան­դոյթ­նե­րը կը շա­րու­նա­կո­ւին ։

ԱՒԱՆԴԱԿԱՆ ՏԱՐԵՀԱՑ ԵՒ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՍՈՎՈՐՈՅԹՆԵՐ

­Հին տա­րի­նե­րուն, հա­յաշ­խարհ ­Հա­յաս­տա­նի մէջ տա­րե­հա­ցը հայ­կա­կան ա­մա­նո­րեայ սե­ղա­նի ա­մե­նա­կա­րե­ւոր խորհր­դա­նի­շը ե­ղած է, որ վեր­ջին տաս­նա­մեակ­նե­րուն գրե­թէ մոռ­ցո­ւած էր… ­Նոր-­Տա­րին՝ նոր հա­ցով, այս­պի­սին էր սո­վո­րոյ­թը մեր նախ­նի­նե­րու։ ­Հա­մա­ձայն հին հայ­կա­կան ա­ւան­դու­թեան, ըն­տա­նիք­նե­րուն եւ ե­թէ ան­գամ բա­ւա­կան հաց ու­նե­նա­յին, միեւ­նոյնն է՝ տա­րե­հա­ցի պատ­րաս­տու­թիւ­նը մեծ ա­րա­րո­ղու­թիւն կը հա­մա­րո­ւէր։ ­Սո­վո­րա­բար, այն կը թխէին տան տա­րեց կա­նայք, սա­կայն նա­խա­պէս, 8-10 տա­րե­կան ան­մեղ աղջ­նակ մը, ­Նոր ­Տա­րո­ւան հա­մար թխո­ւող հա­ցի ա­լիւ­րէն մի քա­նի բուռ կը շա­ղէր՝ ա­ռանց թթխմոր խառ­նե­լու, ա­պա եւ կը թխէր։ ­Տօ­նի կա­րե­ւո­րա­գոյն ծի­սա­կան հա­ցը տար­բեր շրջան­նե­րուն տար­բեր ա­նուն­նե­րով յայտ­նի էր՝ «­Տա­րի հաց», «Կր­կե­նի», «­Դով­լաթ կրկե­նի», «Կ­լոճ», «­Փուռ­նիկ» եւ այլն: ­Հա­ցի բա­ղադ­րա­տոմ­սե­րը եւ ձե­ւե­րը նոյն­պէս նոյ­նը չէին, ըստ քա­ղաք­նե­րու եւ գիւ­ղե­րու կրնա­յին ըլ­լալ կլոր, ե­ռան­կիւն, խա­չա­ձեւ: ­Մի­ջու­կը, որ խո­րիզ կը կո­չո­ւէր, կը շա­ղա­խո­ւէր մեղ­րով, ըն­կոյ­զով, չա­մի­չով, կա­նե­փով (κάνναβη), տար­բեր վայ­րե­րուն յա­ճախ կ’ա­ւելց­նէին նաեւ չոր­ցո­ւած պտուղ­ներ: Առ հա­սա­րակ, այդ հա­ցին մէջ՝ կաթ, մա­ծուն, կա­րագ, իւղ չէր գոր­ծա­ծո­ւէր, ո­րով­հե­տեւ ա­ւան­դա­կան ­Նոր ­Տա­րին, ինչ­պէս կ­՚ը­սեն, «ու­տիս»՝ ու­տե­լու օր չէր, այն «պաս» օր էր՝ պահ­քի օր: ­Տա­րե­հա­ցի ե­րե­սը սեր­մե­րով եւ միր­գե­րով զար­դա­րե­լը ընդ­հա­նուր ե­րե­ւոյթ էր, ո­րը կը խորհր­դան­շէր ամ­բողջ տա­րո­ւայ հա­ցի եւ պտուղ­նե­րու ա­ռա­տու­թեան գա­ղա­փա­րը՝ պտղա­բե­րու­թիւն եւ հարս­տու­թիւն: Գլ­խա­ւո­րը սա­կայն այն էր, որ տա­րե­հա­ցի մէջ «մի­ջինք» կո­չուող որ­ևէ նշան կը դրո­ւէր՝ լո­բի, սի­սեռ, փոք­րիկ կո­րիզ կամ մե­տա­ղադ­րամ՝ տա­րո­ւայ յա­ջո­ղա­կին բախտ գու­շա­կե­լու նպա­տա­կով: ­Հա­ցի ե­րե­սին վրայ կը նկա­րո­ւէին զա­նա­զան կեն­դա­նի­նե­րու պատ­կեր­ներ, յա­ճախ ա­րե­ւի կամ յա­ւեր­ժու­թեան խորհր­դան­շան­ներ։ ­Տար­բեր շրջաննե­րու տա­րե­հա­ցը, տար­բեր օր կը կտրէին՝ տա­րե­մու­տի ընթ­րի­քին, ­Յու­նո­ւար 1ի ա­ռա­ւօ­տեան, ճրա­գա­լոյ­ցին (5 ­Յու­նո­ւար), կամ ­Յու­նո­ւար 6ին՝ ­Սուրբ Ծ­նուն­դին, երբ սե­ղա­նի կող­քին հա­ւա­քո­ւած կ­՚ըլ­լար ողջ ըն­տա­նի­քը: ­Կը կտրէին տան բո­լոր ան­դամ­նե­րու թի­ւին հա­ւա­սար, յա­ճախ բա­ժին հա­նե­լով նաեւ տան կեն­դա­նի­նե­րուն: Ո­րուն բա­ժի­նի մէ­ջէն, որ դուրս ել­լար դրա­մը, այդ տա­րի ան եր­ջա­նիկ պի­տի ըլ­լար եւ ըն­տա­նի­քը յա­ջո­ղու­թիւն ու­նե­նար: Ո­րոշ այլ տե­ղեր ալ, եր­բեմն տա­րե­հա­ցը կը բաժ­նէին 12 մա­սի, ըստ ա­միս­նե­րու թի­ւի, եւ ո՛ր ամ­սուն բա­ժին հաս­նէր մե­տա­ղադ­րա­մը, այդ ա­միսն ալ պի­տի ըլ­լար ա­մե­նա­բա­րե­բե­րը տան հա­մար։ Ե­թէ կտրե­լով դա­նա­կը դէմ առ­նէր նշա­նին՝ մե­տա­ղադ­րա­մին, կը նշա­նա­կէր տա­րո­ւայ յա­ջո­ղու­թիւ­նը դժո­ւար յաղ­թա­հա­րե­լի պի­տի ըլ­լայ:
­Տար­հա­ցէն բա­ցի, հին ­Հա­յաս­տա­նին մեր նախ­նի­նե­րը խմո­րով կը պատ­րաս­տէին նաեւ մար­դա­կերպ եւ կեն­դա­նա­կերպ պուպ­րիկ­ներ։ Ա­յո, Ա­մա­նո­րի սո­վո­րոյթ­նե­րուն ծի­սա­կան ու­տեստ­նե­րու «թա­գա­ւո­րը» տա­րե­հացն է, սա­կայն հարկ է նշել, որ այդ օ­րե­րուն ան­չափ շատ զա­նա­զան տե­սա­կի ա­նուշ­ներ ու հա­ցա­տե­սակ­ներ եւս կը թխէին, ո­րոնք մե­ծա­մա­սամբ ծի­սա­կան գու­շա­կու­թիւն­նե­րու եւ բա­րե­մաղ­թանք­նե­րու հա­մար էին։ Ա­սոնց­մէ յատ­կա­պէս իւ­րա­յա­տուկ նշա­նա­կու­թիւն ու­նէին խմո­րով պատ­րաս­տո­ւած պուպ­րիկ­նե­րը, որ կը կո­չո­ւէին Ա­սի­լիկ—­Վա­սի­լիկ­ներ։ Ա­նոնք նոյն­պէս կը պատ­րաս­տէին Ա­մա­նո­րի նա­խօ­րեա­կին: ­Տար­բեր կեր­պա­րանք­ներ խմո­րին կու տա­յին՝ մար­դու կամ կեն­դա­նի­նե­րու տես­քով. աղ­ջիկ պուպ­րիկ­նե­րուն ձեռ­քե­րը կը խա­չէին կուրծ­քին, եր­կար հա­գուստ եւ գլխի զար­դեր կը շի­նէին: Տ­ղա­մար­դոց եւ պա­տա­նի­նե­րուն հա­մար կը պատ­րաս­տէին ­Վա­սի­լիկ­ներ, որ պար­տա­դիր գօ­տի պի­տի ու­նե­նար: Եր­բեմն կը թխէին նաեւ նո­րա­ծի­նի տես­քով մար­դուկ­ներ, ա­պա գու­շա­կու­թիւն կ՚ ը­նէին, ըստ խմո­րի ե­փո­ւե­լու աս­տի­ճա­նին, ե­թէ լաւ ու­ռէր՝ յա­ջո­ղու­թեան նշան էր, ե­թէ ոչ՝ տխրու­թիւն պի­տի ըլ­լար։ Այս­պէս օ­րի­նակ, ե­թե կին ­Վա­սի­լի­կի թխե­լու ըն­թաց­քին խմոր-պուպ­րի­կի փո­րի մա­սը ու­ռէր, ա­պա գա­լիք տա­րին տան մրէջ ե­րե­խայ պի­տի ծնէր: ­Բազ­մա­թիւ էին Ա­սի­լիկ-­Վա­սի­լիկ­նե­րու հետ կա­պո­ւած հա­ւա­տա­լիք­նե­րը, իսկ ծի­սա­կան տա­րե­հա­ցի մա­սին պահ­պա­նո­ւած մեր նախ­նի­նե­րու սո­վո­րոյթ­ներն ու ա­ւան­դոյթ­նե­րը քիչ թէ շատ այս­պի­սին էին։
­Հին ­Հա­յաս­տա­նի ­Կա­ղան­դը ա­ռանձ­նա­յա­տուկ էր սե­ղան­նե­րու ա­ռա­տու­թեամբ, այ­լեւ ժո­ղովրդա­կան ծե­սե­րու, սո­վո­րոյթ­նե­րու բազ­մա­զա­նու­թեամբ՝ ա­մա­նո­րեայ ու­տեստ­նե­րու ու կե­րակ­րա­տե­սակ­նե­րու տես­քով: ­Հայ­կա­կան ա­ւան­դա­կան ­Նոր ­Տա­րո­ւայ սե­ղա­նի ան­բա­ժա­նե­լի մա­սը կը կազ­մէին նաեւ՝ ա­ղան­ձը (բո­ված ցո­րէն, կա­նեփ), ա­նու­շա­պու­րը, պա­սուց (պահ­քի) տոլ­ման, որն իր մէջ կը պա­րու­նա­կէ 7 տար­բեր տե­սա­կի լո­բազ­գի հա­տիկ­ներ (όσπρια)՝ խորհր­դան­շե­լով կեանքն ու պտղա­բե­րու­թիւ­նը, մահն ու վե­րած­նուն­դը, այ­սօր ալ այն ­Հա­յաս­տա­նի մէջ ան­պա­կաս է տան­տի­կին­նե­րու պատ­րաս­տած սե­ղան­նե­րէն: Իսկ Ա­մա­նո­րի ա­մե­նա­յար­գո­ւած կե­րակ­րա­տե­սա­կը բո­լո­րիս ծա­նօթ հա­րի­սան էր, ինչ­պէս նաեւ՝ քա­շի­կան, ո­րը հա­րի­սա­յի տա­րա­տե­սակ է, պար­զա­պէս կը պատ­րաս­տո­ւի ա­ռանց խառ­նե­լու, որ գա­լիք տա­րին խառ­նա­կու­թիւն, պա­տե­րազմ չըլ­լայ։
­Հին դա­րե­րուն, ­Նոր ­Տա­րո­ւան սե­ղա­նին հա­մար պատ­րաս­տո­ւող բո­լոր ու­տեստ­նե­րը ո­րե­ւէ ի­մաստ կը պա­րու­նա­կէին, իսկ այ­սօր կան շատ կե­րա­կուր­ներ, ո­րոնք չու­նին ոչ մէկ խոր­հուրդ, կամ յա­տուկ նշա­նա­կու­թիւն. ձեւին ու­շադ­րու­թիւն դարձ­նե­լով՝ կը մոռ­ցո­ւի բո­վան­դա­կու­թիւ­նը: Եւ ինչ­պէս կ­՚ը­սէն. «­Մեր քիմ­քը կը ճանչ­նայ այն հա­մերն ու բոյ­րե­րը, ո­րոնք մեր նա­խա­հայ­րե­րը կը ճա­շա­կէին»:
Իսկ ա­հա մինչ այս կե­րակ­րա­տե­սակ­նե­րը համ­տե­սե­լը, պէտք է նախ եւ ա­ռաջ զար­դա­րո­ւած ըլ­լար տօ­նա­ծա­ռը։

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՒԱՆԴԱԿԱՆ ՏՕՆԱԾԱՌ ԵՒ ՆՈՐ ՏԱՐԻ

­Դա­րեր շա­րու­նակ իր պատ­մու­թեան ըն­թաց­քին հայ ժո­ղո­վուր­դը ու­նե­ցած է ­Նոր ­Տա­րո­ւայ ե­րեք ա­նո­ւա­նում­ներ՝ ­Կա­ղանդ, ­Նա­ւա­սարդ, Ա­մա­նոր: ­Հա­մա­ձայն տե­ղե­կու­թիւն­նե­րու, ­Նոր ­Տա­րին՝ ­Կա­ղան­դը, որ կը նշա­նա­կէ ամ­սու սկիզբ, ա­ռաջ կը տօ­նէին ­Մարտ 21ին: Այն ա­նո­ւա­նած են նաեւ ­Ծաղ­կե­մուտ` վկա­յա­կո­չե­լով գար­նան գա­լուս­տը: Այդ օ­րը նշո­ւած է հա­յոց դի­ցա­բա­նու­թեան մէջ որ­պէս քա­ջու­թեան, ռազ­մի եւ յաղ­թա­նա­կի չաս­տո­ւած ­Վա­հագ­նի ծնուն­դի օր եւ կրա­կը օ­րո­ւան խոր­հուր­դը հա­մա­րո­ւած է:
­Յա­ջորդ ա­նո­ւա­նու­մը ­Նա­ւա­սարդ կը կո­չո­ւէր, ո­րով­հե­տեւ հին հայ­կա­կան լուս­նա­յին օ­րա­ցոյ­ցի հա­մա­ձայն, ­Նոր ­Տա­րին կը նշո­ւէր ­Նա­ւա­սարդ 1ին՝ որ կը զու­գա­դի­պի այ­սօ­րո­ւայ Օ­գոս­տոս 11ին՝ այն օ­րը, երբ հա­յոց հիմ­նա­դիր ­Հայկ ­Նա­հա­պե­տը յաղ­թա­նա­կած է ­Բե­լին, Ք­րիս­տո­սէ եր­կու եւ կէս հա­զա­րա­մեակ ա­ռաջ: ­Յա­ջոր­դը «Ա­մա­նոր» բառն է, որ կը նշա­նա­կէ ­Նոր ­Տա­րի՝ ծա­գում­նա­բա­նու­թիւ­նը կու գայ հա­յոց դի­ցա­րա­նի ­Նոր ­Տա­րին անձ­նա­ւո­րող Ա­մա­նոր աս­տու­ծոյ ա­նու­նէն, ով բնա­պաշտ­պան՝ բեր­քը պահ­պա­նող չաս­տո­ւա­ծը ե­ղած է:
­Հին դա­րե­րուն, Ա­մա­նո­րը անձ­նա­ւո­րող կեր­պա­րը, ոչ թէ Ձ­մեռ ­Պապ կո­չո­ւած է, այլ՝ ­Կա­ղանդ ­Պա­պա, որ կը յայտ­նո­ւէր իր գա­ւա­զա­նով եւ ոչ­խա­րի մոր­թէն պատ­րաս­տո­ւած քուր­քով: Ան ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րը, ծի­սա­կան հա­մա­կար­գը պահ­պա­նող ու սե­րունդ­նե­րուն փո­խան­ցող կեր­պար ե­ղած է։ ­Փոք­րիկ­նե­րուն, նո­ւէր­նե­րէ զատ, եօ­թը խոր­հուրդ ալ տո­ւած է՝ փո­խա­դարձ յար­գանք, խա­ղա­ղու­թիւն, ազ­նո­ւու­թիւն, ի­մաս­տու­թիւն, աշ­խա­տա­սի­րու­թիւն, հա­մես­տու­թիւն եւ գո­հու­նա­կու­թիւն:
Ինչ կը վե­րա­բե­րի ա­ւան­դա­կան տօ­նա­ծա­ռին, այն կո­չո­ւած է յատ­կա­պէս՝ «­Կե­նաց ­Ծառ»: ­Տե­ղե­կու­թիւն­նե­րու հա­մա­ձայն, դա­րեր ա­ռաջ հա­յերն հիմ­նա­կա­նօ­րէն այն պատ­րաս­տած են ձի­թե­նիի կամ խուն­կի չոր ճիւ­ղե­րով: ­Զար­դա­րած են բա­ցար­ձա­կա­պէս բնու­թեան բնա­կան պար­գեւ­նե­րով. գու­նա­ւոր թե­լե­րէն կա­խո­ւած չոր պտուղ­ներ, ըն­կոյզ­ներ, ձեռ­քով պատ­րաս­տո­ւած մար­դա­կերպ եւ կեն­դա­նա­կերպ պուպ­րիկ­ներ, նոյ­նը նաեւ՝ խմո­րէն: ­Զար­դա­րած են խնձո­րով, ո­րը կը խորհր­դանշէ պտղա­բե­րու­թիւն, նու­ռով, ցո­րե­նի հաս­կե­րով՝ ի նշան ա­ռա­տու­թեան, դրամ­նե­րով՝ հարս­տու­թիւն, փու­շե­րով` ուղ­ղո­ւած չա­րի դէմ: ­Տան­տէ­րը ­Կա­ղան­դի ծա­ռը տա­րեր է նաեւ ե­կե­ղե­ցի, որ­պէս­զի քա­հա­նան այն օրհ­նէ: Ա­մա­նո­րի գի­շե­րը ե­րե­խա­նե­րը շրջեր են տու­նե­րով՝ նա­խա­պէս ի­րենց գօ­տի­նե­րուն ամ­րաց­նե­լով գուլ­պա­ներ, որ­պէս­զի նո­ւէր­նե­րը այն­տեղ պա­հէին:
Ա­հա, այս­պի­սին էին տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը, որ փո­խան­ցո­ւած են ­Հա­յաս­տա­նի հին դա­րե­րու ա­ւան­դոյթ­նէ­րէն, հա­մա­ձայն պահ­պա­նո­ւած աղ­բիւր­նե­րուն:
­Հա­յի հա­մար հա­ցը եւ ազ­գա­յին սո­վո­րոյթ­նե­րը ոչ միան նիւ­թա­կան բա­րիք­ներ են, այ­լեւ հո­գե­ւոր սնունդ եւ ա­ւան­դա­կան ար­ժէք:
Ա­մա­նո­րեայ հրաշք, տա­րե­հաց ու տօ­նա­ծառ՝ հայ­կա­կան ա­ւան­դոյթ­ներ եւ բա­զում-բա­զում բա­րի ցան­կու­թիւն­նե­րով՝ շնոր­հա­ւոր ­Նոր ­Տա­րի, ­Սուրբ Ծ­նունդ. խա­ղա­ղու­թիւն աշ­խար­հին եւ մար­դոց հո­գի­նե­րուն, սրտե­րուն՝ ըն­տա­նե­կան ջեր­մու­թիւն… սէր եւ ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը՝ ա­ռող­ջու­թիւն: ­Սո­վո­րա­կան մաղ­թանք­նե­րը ա­ռա­ջին հա­յեաց­քէն կը թո­ւի պարզ, բայց կ­՚ը­սեն, թէ այն ինչ որ մար­դու սիր­տէն կը բխի՝ ի­րա­կա­նու­թիւն կը դառ­նայ:
Ա­ւան­դոյթ­նե­րը կը շա­րու­նա­կո­ւին. խթա­նենք ա­նոնց զար­գաց­ման եւ պահ­պան­ման։