Յունաստանի հարաւային մեծագոյն քաղաքներէն՝ Քալամաթայի մէջ Հայոց ցեղասպանութեան նուիրուած իր վաւերագրական ժապաւէնի «Women of 1915» ցուցադրութեան առիթով, մէկ օրով Աթէնք գտնուեցաւ հանրածանօթ հայ բեմադրիչ Պարէտ Մարոնեան, որ «Ազատ Օր»ի խմբագրատունը այցելեց եւ հարցազրոյց մը շնորհեց մեր թերթին։
Ժապաւէնին ցուցադրութիւնը տեղի ունեցաւ Քալամաթայի Աշխատաւորական կեդրոնի ամփիթատրոնին մէջ, Կիրակի՝ 20 Հոկտեմբեր 2019ին, ներկայութեամբ Քալամաթայի քաղաքապետ Թանասիս Վասիլոփուլոսի եւ քաղաքապետական խորհուրդի անդամներու։ Ձեռնարկը կազմակերպուած էր Պեղոպոնէզի «Ստեղծագործական շարժապատկերի կեդրոնի»ն, համագործակցութեամբ՝ Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Հայ դատի յանձնախումբին, Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Երիտասարդական Միութեան եւ Քալամաթայի թաղային խորհուրդին ու տեղւոյն հայ համայնքին։ Բացումը կատարեց «Ստեղծագործական շարժապատկերի կեդրոն»ին կողմէ Ճինա Փեթրոփուլու եւ ողջոյնի խօսքերով հանդէս եկան Հ.Յ.Դ. Յունաստանի Երիտասարդական Միութեան Կեդրոնական վարչութեան անդամ ընկ. Ալին Այվազեան եւ Քալամաթայի թաղային խորհուրդին կողմէ Վարսենիկ Գալստեան։ «Women of 1915» վաւերագրական ժապաւէնի ցուցադրութեան յաջորդեց սիրուած երգիչ Հայկ Եազըճեանի համերգը, հայկական գեղեցիկ երաժշտութեամբ համակելով ներկաները։
— Պրն. Մարոնեան, առաջին անգամն է, որ Յունաստանի մէջ պիտի ցուցադրուի Հայոց ցեղասպանութեան նուիրուած ձեր վաւերագրական ժապաւէնը. ի՞նչ առիթով կը կայանայ այս ներկայացումը եւ ի՞նչ արձագանգ կը սպասէք ունենալ յոյն հանդիսատեսներուն կողմէ:
«Women of 1915», (1915ի կանայք) ժապաւէնը «Քալամաթա ֆիլմ ֆեստիվալ»ի տնօրէնութեան կողմէ դիտուած էր այլ առիթով մը եւ շատ հետաքրքրութիւն յառաջացուցած էր: Շուրջ 1,5 — 2 տարի առաջ կեդրոնի տնօրէնութիւնը հետս կապ հաստատեց եւ ինձմէ խնդրեց, որ Յունաստանի մէջ յատուկ ձեռնարկի մը ընթացքին ցուցադրուի ժապաւէնս, եւ չի սահմանափակուիլ միայն զայն ներառնելով իրենց փառատօնի յայտագրին մէջ, որովհտեւ իրենց համար շատ կարեւոր ժապաւէն մըն էր, որ լոյս կը սփռէր Հայոց ցեղասպանութեան պատմական իրողութեան վրայ եւ անոր ազդեցութեան՝ վերապրած մարդոց պատմութիւններուն ընդմէջէն։
Վերջապէս ցուցադրութեան թուականը որոշուեցաւ, Կիրակի՝ 20 Հոկտեմբեր 2019ին Քալամաթայի մէջ, յունարէն ենթագիրներով:
— Ի՞նչ յատուկ պատգամ կը տեսնէք այս ֆիլմին մէջ: Ո՞ւր կը կեդրոնանայ նիւթը, նկատելով որ ցեղասպանութեան մասին շատ ուրիշ ժապաւէններ կան:
Այս ժապաւէնէն առաջ՝ ուրիշ աշխատութիւն մը ունէի՝ «Orphans of the Genocide», (Ցեղասպանութեան որբերը) անունով ժապաւէն մը: Նիւթը ցեղասպանութեան որբերու առօրեան էր. ի՞նչ կը նշանակէ ցեղասպանութենէ ետք որբ մնալ. ինչպէս որ յիշեցիք, զանազան ֆիլմեր կան ցեղասպանութեան նիւթով, որ կը ներկայացնեն 1915ի ջարդերու պատմութիւնը, ինչպէս նաեւ Համիտեան ջարդերէն մանրամասնութիւններ: Ես փորձեցի կեդրոնանալ որբերու հարցին: Հայերը, որ սփիւռքի մէջ կ‘ապրին, այդ որբերու զաւակներն են:
Ատիկա կ’ապացուցանէ, բոլոր անոնց որոնք կը մերժեն ցեղասպանութեան իրողութիւնը, թէ Ցեղասպանութիւնը իսկապէս կատարուած է: Ուրեմն անոր վրայ կեդրոնացայ եւ մօտաւորապէս 3 տարի անոր վրայ աշխատելէ ետք, ժապաւէնը պատրաստուեցաւ:
Պատճառը որ սկսայ այդ ժապաւէնը՝ Ռոպերթ Ֆիսքի յօդուած մըն էր, որ կը գրէր Լիբանանի մէջ որբերու մասին, որոնք բռնի իսլամացած էին: Անոնցմէ մէկը, որ իսլամացած էր, հետագային ետ հայացաւ կամ քրիստոնեայ եղաւ. հետագային, ան ճեմարանի փոխ տնօրէններէն մէկը եղաւ:
Ուրեմն, երբ այս որբերու պատմութեան վրայ կ‘աշխատէի, նշմարեցի որ ամէն անգամ, երբ որբ մը վերապրած է ցեղասպանութենէն, ընդհանրապէս կին մը եղած է իրեն ազատողը: Եղած են կիներ, որոնք իրենց գիւղի, կամ թաղի որբերը, որոնք կը պտտէին անտէր՝ իրենց ընտանիքներէն ներս առած են եւ մեծցուցած են իրենց զաւակներուն պէս: Շատ աւելի հետաքրքրական գտայ, երբ նշմարեցի, որ օտարներ, միսիոնարներ կամ ընկերային ծառայողներ, հեռաւոր Եւրոպայէն 19-21 տարեկան երիտասարդ կիները կամ աղջիկները, ուզեցին՝ երբեմն քրիստոնէական սկզբունքներէն մեկնելով, երբեմն բոլորովին ընկերային ծառայողական համոզմունքներէ ճամբայ ելլելով, եկան ցեղասպանութեան ամէնավտանգաւոր շրջաններու մէջ, ինչպէս Խարբերթ, Ուրֆա եւայլն եւ հոն հաստատեցին միսիոնարութիւններ կամ ընկերային ծառայութեան կեդրոններ եւ տասնեակ հազարաւոր որբեր փրկեցին:
Ինծի համար հսկայական նիւթ մըն է, թէ ինչպէ՞ս ոչ հայ մը, իրմէ տարբեր ազգի պատկանող մը կը փրկէ, ի գին իր կեանքի զոհողութեան:
Եւ իրականութեան մէջ, այդ կիները կամ սպաննուեցան, կամ մալարիայէ ու տարբեր հիւանդութիւններէ՝ որբերէն վարակուած, իրենք ալ մահացան:
Ուրեմն որպէս բնական շարունակութիւն այդ ժապաւէնին՝ կեդրոնական նիւթը պիտի ըլլայ կինը: Այսինքն, ի՞նչ կը նշանակէ ցեղասպանութեան ընթացքին կին ըլլալ Առաջին Համաշխարհային պատերազմին ընթացքին: Ինչպէ՞ս այս հոյակապ մարդկային կապը ստեղծուեցաւ, օրինակ՝ սքանտինաւիացի եւ հայ կիներու միջեւ ու իբրեւ քոյր, միասնաբար ձեռք-ձեռքի տուած, հարիւր հազարաւոր որբեր մէջտեղ բերին, կեանքի կոչեցին: Այդ որբերն են, որ սփիւռքը ստեղծեցին:
— Ո՞րքան երկար տեւեց երկու ժապաւէններու նախապատրատութիւնը:
Մօտաւորապէս 2,5 — 3 տարի տեւեց:
— Ուրեմն հիմա անցած է 3 տարին, որուն ընթացքին եղան այդ նախապատրաստական աշխատանքները. պատրաստ է յաջորդ ժապաւէնը: Կ’ուզէ՞ք զայն բացայայտել:
Անշուշտ. արդէն սկսած եմ աշխատանքի մը վրայ, որուն անունը շատ հետաքրքրական է «Titanic love»: Ժապաւէնը պիտի կեդրոնանայ Titanic նաւով ճամբորդող հայերուն վրայ: Անշուշտ գիտենք, որ Titanicը եղաւ 1912ին, երբ որ ջարդերը չէին եղած դեռ:
Հիմա գիտենք, որ նուազագոյնը 6 հայ կար այդ նաւուն վրայ: Հիմա ինչո՞ւ 6 հայ կար Titanicի վրայ, անիկա պրպտումներէ մէջտեղ եկաւ, որ այդ հայերը նոյն գիւղէն էին 19-21 տարեկան տղամարդիկ, Գըղի գիւղէն: Յետոյ յայտնի եղաւ, որ այդ երիտասարդները կ՚ուզէին Ամերիկա փոխադրուիլ, որպէսզի իրենց հարազատներուն համար աշխատին եւ իրենց վաստակած գումարը ապահովեն եւ տուն ղրկեն, որովհետեւ Գըղի գիւղը գրեթէ ոչնչացած էր Համիտեան ջարդերուն ընթացքին: Ուրեմն այս երիտասարդները կ‘ուզէին ձեւով մը փախիլ այդ Համիտեան ջարդերու հետեւանքներէն: Փաստ մըն է ուրեմն, որ ցեղասպանութիւնը սկսած էր 1890ական թուականներէն, Համիտեան ջարդերէն:
— Անոնք վերապրեցա՞ն:
6էն 2ը միայն փրկուած են, որոնց ընտանիքներուն հետ կապ հաստատած ենք եւ ինչ որ գիտենք մինչեւ հիմա ՝ 4րդ-5րդ սերունդը Մ. Նահանգներու եւ Գանատայի մէջ կ՚ապրի:
— Ե՞րբ պատրաստ պիտի ըլլայ այս ժապաւէնը:
2017-18ին սկսած էի այս աշխատանքը եւ Ապրիլին հրաւիրուած էի Երեւան ցոյց տալու համար «1915» ժապաւէնը: Ինքզինքս «թաւշեայ յեղափոխութեան» մէջ գտայ եւ զարմացայ: Չէի գիտեր ինչ կ՚անցնի կը դառնայ եւ ես իբրեւ “ֆիլմ մէյքըր” (պատրաստող) գործիքներս առի եւ սկսայ նկարել:
Գիտէի որ ճնշում մը կար քաղաքին մէջ, բայց չէի գիտեր որ արդէն պոռթկացած էր: Ուրեմն՝ տեղւոյն վրայ որոշեցի «Titanic»ի պատմութիւնը մէկդի դնել եւ սկսայ աշխատիլ «Bloodless» անունով ֆիլմի վրայ . սկսայ աշխատիլ Հայաստանի այս յատուկ իրադարձութեան մասին, որ կը կեդրոնանայ երիտասարդներու եւ կիներու օժանդակութեան վրայ:
Ինծի համար անկիւնադարձային պատմութիւնն մըն էր, որ պէտք էր դրական ձեւով ներկայացնել աշխարհին, թէ այսպիսի փոքրիկ երկրի մը երիտասարդութիւնը եւ կիները ու ամբողջ ժողովուրդը, կրցան անարիւն յեղափոխութեան յատակագիծը ծանօթացնել, այս օրերուն, երբ օրինակի համար ֆրանսայի մէջ այսպիսի ցոյցեր կ՚ըլլան, կողոպուտներ կ՚ըլլան, ամբոխի կը վերածուի ժողովուրդը, կը ջարդեն, կը փշրեն. ոչ մէկ նման բան չի պատահեցաւ Հայաստանի մէջ, եւ այս մէկը շատ դրական բան մըն է հայ տիպարին, հայ անհատին համար:
— Ընդհանրապէս ցեղասպանութեան նիւթը շօշափող ժապաւէններու ձեր փորձառութեան հիմամբ՝ ինչպէ՞ս կը կարծէք, որ անոնք կ՚ընդունուին օտար շրջանակներուն կողմէ:
Երբ իմ ֆիլմերուս վրայ կ՚աշխատիմ, նկատի կ՚առնեմ, ոչ հայ հասարակութիւնը: Այսինքն, նիւթի մանրամասնութիւնները կը կեդրոնանան համամարդային փորձառութիւններու, զգացումներու եւ ապրումներու վրայ: Ճիշդ է, որ պատմութիւնները, դէպքերը, դրուագները, հայկական փորձառութիւններ են, բայց իրենք իրականութեան մէջ համամարդային ապրումներ եւ զգացումներ են: Ուրեմն, երբ այդ մակարդակին կը ներկայացնենք՝ ժապաւէնը շատ ընդունելի կը դառնայ ոեւէ մէկ ազգի կամ ժողովուրդի մը պատկանող հանդիսատեսի մը համար: Անշուշտ նպատակը այս բոլորին՝ ծանօթացնելն է հայկական ցեղասպանութիւնը եւ գերագոյն նպատակն է ՝ այսպիսի դէպքեր կանխարգիլել ապագային ոեւէ մէկ ազգի կամ ժողովուրդի մը պարագային:
— Շնորհակալութիւն եւ յաջողութիւն ձեր աշխատանքներուն:
