«Ազատ Օր»ի հարցազրոյցը՝ ԿԱՐԷՆ ՄԻՐԶՈՅԵԱ­Նի հետ

«­Շա­րու­նա­կել պայ­քա­րը յա­նուն այն ընդ­հա­նուր տես­լա­կա­նին, որ մեզ բո­լորս միա­ւո­րում է»

Ա­թէնք կա­տա­րած իր այ­ցե­լու­թեան ըն­թաց­քին, Ար­ցա­խի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րը հիւ­րը ե­ղաւ նաեւ «Ա­զատ Օր»ի խմբագ­րու­թեան՝ հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­նա­լով Ար­ցա­խի կտրած ու­ղիին, այ­սօ­րո­ւան դի­մագ­րա­ւած մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն եւ հա­մազ­գա­յին մեր պայ­քա­րը յաղ­թա­նա­կով պսա­կե­լու ար­ցախ­ցիի վճռա­կա­նու­թեան մա­սին։

Վեր­ջին տա­րի­նե­րուն Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ կի­րար­կո­ւող շա­րու­նա­կա­կան յար­ձա­կո­ղա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը ի՞նչ նպա­տակ կը հե­տապն­դէ եւ ի՞նչ շահ բե­րած է ա­զե­րի­նե­րուն՝ նկա­տի առ­նե­լով, որ ա­նոնք միշտ կրած են շա­րու­նա­կա­կան պար­տու­թիւն­ներ պա­տե­րազ­մի դաշ­տին վրայ։

­Գի­տէք, որ կան բազ­մա­թիւ պատ­ճառ­ներ, ո­րոնք դրդում են Ատր­պէյ­ճա­նին այ­սօր վա­րե­լու այս­պի­սի ան­հե­ռա­տես եւ ոչ-կա­ռու­ցո­ղա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն։ ­Դա մի­տո­ւած է ի­րա­վի­ճա­կի ա­պա­կա­յու­նաց­մա­նը եւ լա­րո­ւա­ծու­թեան ա­ճին։
­Հիմ­նա­կան պատ­ճա­ռը այն է, որ Ատր­պէյ­ճա­նի քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը Ար­ցա­խի նկատ­մամբ պար­տու­թեան է մատ­նո­ւել։ ­Պար­զա­պէս դա բխում է Ատրպէյ­ճա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի ճա­րա­հա­տու­թիւ­նից, ո­րով­հե­տեւ նրանք հաս­կա­նում են, թէ ի­րենց փոր­ձե­րը՝ պար­տադ­րե­լու հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թեան այն տե­սա­կէ­տը՝ որ Ար­ցա­խը պատ­կա­նում է Ատր­պէյ­ճա­նին, ուղ­ղա­կի տա­պա­լո­ւել են։ Ատր­պէյ­ճա­նը այ­սօր փոր­ձում է փո­խել բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի տրա­մա­բա­նու­թիւ­նը եւ շան­տա­ժի են­թար­կել մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թիւ­նը՝ ու­ժի սպառ­նա­լի­քով, պար­տադ­րե­լու նրան ըն­դու­նիլ այս­պի­սի մի ո­րո­շում, որ իր ցան­կա­ցած ո­րո­շումն է։
Ատր­պէյ­ճա­նի վար­չա­կազ­մը ու­նի նաեւ շատ լուրջ խնդիր երկ­րի ներ­սում։ ­Պա­քո­ւի մէջ մար­դիկ կա­ռու­ցում են բազ­մա­թիւ նոր շի­նու­թիւն­ներ, հսկա­յա­կան գու­մար­ներ են մսխում, տար­բեր ա­նի­մաստ մի­ջո­ցա­ռում­ներ ի­րա­կա­նաց­նում, բայց Ատր­պէյ­ճա­նը ու­նի շատ լուրջ խնդիր­ներ ներ­քին կեան­քում։ ­Լիո­վին տա­պա­լո­ւած է պե­տու­թիւ­նը, ո­րը ուղ­ղա­կի ի վի­ճա­կի չէ բա­րե­լա­ւե­լու իր քա­ղա­քա­ցի­նե­րի կեն­սա­պայ­ման­նե­րը։ ­Բա­ւա­րար է ա­սել, թէ նաւ­թի հսկա­յա­կան պա­շար­ներ ու­նե­ցող Ատր­պէյ­ճա­նի քա­ղա­քա­ցին եւ փոք­րիկ Ար­ցա­խի քա­ղա­քա­ցին հա­ւա­սա­րա­չափ օ­րա­վարձ կը ստա­նան եւ շատ պա­րա­գա­նե­րու Ար­ցա­խում մի­ջին աշ­խա­տա­վար­ձը շատ ա­ւե­լի բարձր է, քան թէ Ատր­պէյ­ճա­նում։ ­Կայ միայն մէկ ցու­ցա­նիշ։ Ատր­պէյ­ճա­նի վար­չա­կազ­մը փոր­ձե­լով բա­ցատ­րել իր ան­կա­րո­ղու­թիւ­նը՝ բա­րե­լա­ւե­լու իր քա­ղա­քա­ցի­նե­րի կեան­քը, փոր­ձում է ար­դա­րա­նալ, թէ ին­չո՛ւ է նա գնում ամ­բող­ջա­տի­րա­կան վար­չա­կազ­մի ձե­ւա­ւոր­մա­նը, զրկում է իր իսկ քա­ղա­քա­ցի­նե­րին տար­րա­կան մարդ­կա­յին ա­զա­տու­թիւն­նե­րից, խա­ղար­կում է պա­տե­րազ­մի քար­թը։ ­Խա­ղար­կում է ար­տա­քին թշնա­մու կեր­պա­րը, որ­պէս­զի այս հան­գա­ման­քով փոր­ձէ ար­դա­րաց­նել իր բո­լոր թոյլ տո­ւած սխալ­նե­րը։

Ի՞նչ ա­ռա­ւե­լու­թիւն­ներ ու­նի Ար­ցա­խի բա­նա­կը Ատր­պէյ­ճա­նի զի­նո­ւած ու­ժե­րու դի­մաց՝ նկա­տի առ­նե­լով, որ ատր­պէյ­ճա­նեան բա­նա­կը թո­ւա­քա­նա­կի եւ սպա­ռա­զին­ման գե­րիշ­խա­նու­թիւն ու­նե­նա­լով հան­դերձ՝ միշտ պար­տու­թիւն­ներ կը կրէ։

Ո՛չ Ար­ցա­խը եւ ո՛չ ալ ­Հա­յաս­տա­նը եր­բեք չեն գե­րա­զան­ցեր Ատր­պէյ­ճա­նին թէ՛ բա­նա­կի թի­ւով, թէ՛ զէն­քի քա­նա­կով ու ո­րա­կով, սա­կայն դա չի խան­գա­րել մեզ յաղ­թե­լու։ 90ա­կան թո­ւա­կան­նե­րի պա­տե­րազ­մում դա չի խան­գա­րել մեզ կեր­տե­լու ա­զատ եւ ան­կախ Ար­ցախ, դա չի խան­գա­րել մեզ կանգ­նեց­նե­լու Ապ­րի­լին՝ Ատր­պէյ­ճա­նի հրո­սակ­նե­րին, դա չի խան­գա­րել մեզ յաղ­թե­լու այս ճա­նա­պար­հին։ ­Մենք Ար­ցա­խում հա­մո­զո­ւած ենք, որ ա­յո՛ զէն­քի ո­րա­կը եւ քա­նա­կը շատ կա­րե­ւոր են եւ այդ ուղ­ղու­թեամբ ո­րո­շա­կի քայ­լե­րի ձեռ­նարկ­ւում են, բայց ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը զի­նո­ւո­րի ո­գիին ամ­րապն­դումն է՝ նո­ւի­րո­ւա­ծու­թեամբ եւ պատ­րաս­տա­կա­մու­թեամբ պայ­քա­րե­լու իր երկ­րին հա­մար։
Այդ ա­ռու­մով ար­ցախ­ցի զի­նո­ւո­րը բազ­մա­կի գե­րա­զան­ցում է իր հա­կա­ռա­կոր­դին։ ­Մեր ե­րի­տա­սարդ­նե­րը ա­պա­ցու­ցե­ցին, որ ի վի­ճա­կի են հրաշք­ներ գոր­ծե­լու, ի վի­ճա­կի են անձ­նա­զո­հու­թեամբ պայ­քա­րե­լու, յա­նուն Ար­ցա­խի եւ ­Հա­յաս­տա­նի։ Այդ հան­գա­ման­քը եր­բեք չի փո­խո­ւե­լու եւ դա մեր յաղ­թա­նա­կի հիմ­նա­կան գրա­ւա­կանն է։

Ապ­րի­լեան քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մէն ի՞նչ դա­սեր կրնանք քա­ղել ա­պա­գա­յի մեր քա­ղա­քա­կա­նու­թեան եւ ռազ­մա­կան քայ­լե­րուն վե­րա­բե­րեալ։

­Գի­տէք, որ բա­նա­կան մար­դը ա­մէն ին­չից փոր­ձում է դա­սեր քա­ղել։ ­Մարդ՝ որ փոր­ձում է մո­ռա­նալ իր ան­ցեա­լը, այն ճա­նա­պար­հը ո­րով ան­ցել է, պար­տուած կ­’ըլ­լայ։ Դ­րա հա­մար մենք դա­սեր ենք քա­ղում Ապ­րի­լեան քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մից։
Դ­րան­ցից ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը այն է, որ միաս­նա­բար, մեր բո­լո­րի ջան­քե­րը միաց­նե­լով՝ մենք կա­րող ենք հրաշք գոր­ծել։ Ապ­րի­լեան պա­տե­րազ­մը շատ լուրջ մար­տահ­րա­ւէր մըն էր Ար­ցա­խի պե­տա­կա­նու­թեան հա­մար, շատ լուրջ մար­տահ­րա­ւէր էր Ար­ցա­խի եւ ­Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գու­թեան հա­մար, շատ լուրջ փոր­ձու­թիւն էր, այ­լեւ՝ մեր միաս­նա­կա­նու­թեան մին­չեւ վերջ գնա­լու վճռա­կա­նու­թեան հա­մար շատ կա­րե­ւոր մի ազ­դան­շան էր։ Այդ օ­րը մենք ա­պա­ցու­ցե­ցինք, թէ որ­քան էլ խօ­սում ենք, որ հա­յը այ­սօր պա­ռակ­տո­ւած է, հա­յը տար­բեր բա­նե­րու մա­սին կը մտա­ծէ, այ­դու­հան­դերձ՝ դժո­ւար պա­հին մենք կա­րող ենք հա­մախմ­բո­ւել եւ ցան­կա­ցած դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը յաղ­թա­հա­րել։ Ես կար­ծում եմ, որ Ապ­րի­լեան պա­տե­րազ­մում կա­րե­ւո­րա­գոյն դա­սը դա էր։ ­Դա մենք միշտ պէտք է նկա­տի ու­նե­նանք եւ միշտ աշ­խա­տինք լի­նել միա­սին։ Աշ­խա­տիլ՝ յա­նուն ընդ­հա­նուր նպա­տա­կին։

Ար­ցա­խի սահ­ման­նե­րուն մէջ տի­րող ա­նա­պա­հո­վու­թիւ­նը ինչ­պէ՞ս կ­’ազ­դէ մեր Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դին քա­ղա­քա­կան, ըն­կե­րա­յին եւ տնտե­սա­կան կեան­քին վրայ։

Ար­ցա­խի ներ­կայ այս կար­գա­վի­ճա­կը, ա­նա­պա­հո­վու­թիւ­նը՝ որ եր­բեմն գլու­խը բարձ­րաց­նում է սահ­ման­նե­րուն վրայ, ի հար­կէ ո­րո­շա­կի ազ­դե­ցու­թիւն գոր­ծում է հան­րա­պե­տու­թեան ներ­քին կեան­քի վրայ։ ­Բայց այդ ա­ռու­մով մենք ու­նինք ա­նե­լիք։ ­Նա երկ­րի այդ մա­սե­րից է, որ­տեղ գտնո­ւե­լով նրա մայ­րա­քա­ղա­քում, դու նոյ­նիսկ չես կա­րող պատ­կե­րաց­նել, թէ դու գտնւում ես պա­տե­րազմ մարտնչող երկ­րի մայ­րա­քա­ղա­քում։ ­Մենք կա­րո­ղա­ցել ենք հաս­նել նրան, որ ցան­կա­ցած լա­րո­ւա­ծու­թիւն սահ­մա­նին վրայ չի անդ­րա­դառ­նում ար­ցախ­ցի­նե­րի վրայ։ ­Մենք հա­մո­զո­ւած ենք, թէ որ­քան հա­կա­մար­տու­թիւ­նը շա­րու­նա­կո­ւի, որ­քան ալ թշնա­մին փոր­ձէ սրել ի­րա­վի­ճա­կը, բարձ­րաց­նել լա­րո­ւա­ծու­թեան մա­կար­դա­կը, մենք պէտք է ա­նենք ա­մէն ինչ, որ­պէս­զի ժո­ղո­վուր­դը ապ­րի իր բնա­կա­նոն կեան­քը։ ­Նոյ­նիսկ Ապ­րի­լեան քա­ռօ­րեա­յի օ­րե­րին, մեր ե­րե­խա­նե­րը շա­րու­նա­կում էին գնալ դպրոց։ Դպ­րոց­նե­րում աշ­խա­տան­քը ոչ մի օր չի դա­դա­րել։ ­Նոյ­նիսկ այդ օ­րե­րին։ ­Միայն ­Թա­լի­շում ընդ­հա­տո­ւեց մի քա­նի օ­րով, բայց ար­դէն սկսե­ցինք մտա­ծել, թէ ի՛նչ կա­րող ենք ա­նել, որ­պէս­զի ­Թա­լի­շի ե­րե­խա­նե­րը, ո­րոնք ստի­պո­ւած էին լքե­լու գիւ­ղը, շա­րու­նա­կեն ի­րենց բնա­կան ու­սու­մը։ ­Մեր նպա­տակն է ա­պա­հո­վել ար­ցախ­ցի­նե­րին բո­լոր անհ­րա­ժեշտ պայ­ման­նե­րը՝ ապ­րե­լու բնա­կա­նոն կեանք։
Ար­ցա­խում այ­սօր չկայ ձգտում լքե­լու եր­կի­րը։ Ար­ցախ­ցին միշտ կա­պո­ւած է իր հո­ղին. փաս­տա­ցի այն ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, ո­րոնք ար­տա­սահ­ման են մեկ­նել ուս­ման նպա­տա­կով, եւ սո­վո­րել են մի­ջազ­գա­յին եւ­րո­պա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րուն, նա­խընտ­րել են վե­րա­դառ­նալ եւ աշ­խա­տել Ար­ցա­խում։

Ի՞նչ ար­դիւն­քի կրնայ հաս­նիլ Ատր­պէյ­ճա­նի նոր որ­դեգ­րած քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը, որ թի­րախ կը դարձ­նէ դա­տա­կան եւ այլ մի­ջոց­նե­րով քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներ ու լրագ­րող­ներ, ո­րոնք կ­’այ­ցե­լեն Ար­ցախ՝ օ­րի­նակ առ­նե­լով պե­լա­ռուս լրագ­րող Ա­լեք­սանտր ­Լափ­շի­նը, որ այժմ կը գտնո­ւի ատրպէյ­ճա­նա­կան բան­տի մէջ։

­Նախ եւ ա­ռաջ, իմ գնա­հատ­մամբ, կայ Ատր­պէյ­ճա­նի պար­տու­թեան նշա­նը։ Ատր­պէյ­ճա­նը հաս­կա­նում է, թէ ին­քը ի զօ­րու չէ կանգ­նեց­նե­լու մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան հե­տաքրք­րու­թիւ­նը Ար­ցա­խի նկատ­մամբ։ Ատր­պէյ­ճա­նը ի զօ­րու չէ կանգ­նեց­նե­լու ճշմար­տու­թեան տա­րա­ծու­մը Ար­ցա­խի մա­սին։ ­Նա սար­սա­փում է նրա­նից, թէ կան մար­դիկ, գա­լիս են Ար­ցախ եւ տես­նում են, թէ Ար­ցա­խը որ­տեղ հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տի է, որ­տեղ զի­նո­ւած մար­դիկ սպանն­ւում են, բնա­կա­նոն կեան­քով ապ­րում է եր­կի­րը։ Դ­րա հա­մար գնում է ինչ որ քայ­լե­րի, ո­րոնք հա­կա­սում են ոչ միայն մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի նոր­մե­րին (ար­ժե­չա­փե­րին), մար­դա­սի­րա­կան ի­րա­ւունք­նե­րի նոր­մե­րին, այս զուտ մարդ­կա­յին բա­նա­կա­նու­թեան հա­կա­ռակ քայ­լեր է ա­նում։
Ե­թէ Ատր­պէյ­ճա­նին յա­ջո­ղո­ւեց, նոյն­պի­սի բռնա­տի­րա­կան վար­չա­կազ­մի մը հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցե­լով՝ ձեր­բա­կա­լել մէկ լրագ­րո­ղի, ան­դին՝ դրա փո­խա­րէն, մենք Ար­ցա­խում ստա­ցանք ա­ւե­լի մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն Ար­ցա­խի նկատ­մամբ։ Ս­տա­ցանք ա­ւե­լի շատ դի­մում­ներ՝ գա­լու եւ լու­սա­բա­նե­լու ի­րա­վի­ճա­կը Ար­ցա­խում։ Այ­սօր տար­բեր եր­կիր­նե­րէ բազ­մա­թիւ նա­մակ­ներ եմ ստա­նում բազ­մա­թիւ լրագ­րող­նե­րից, ո­րոնք ու­զում ենք գալ եւ հաս­կա­նալ, թէ ի՛նչ է կա­տար­ւում Ար­ցա­խում, ին­չո՛ւ Եւ­րո­պա­յի քար­տէ­սի վրայ կայ մի տեղ, որ­տեղ գնա­լը քրէա­կան հե­տապնդ­ման է են­թարկ­ւում։ ­Հա­սան այն­պի­սի մի յի­մա­րու­թեան, որ փոր­ձե­ցին քրէա­կան գործ յա­րու­ցել Եւ­րո­պա­կան ­Խորհր­դա­րա­նի պատ­գա­մա­ւոր­նե­րի նկատ­մամբ։ Ա­յո՛, կա­րող է, որ նրանք ու­նե­նան կար­ճա­տեւ յա­ջո­ղու­թիւն­ներ, բայց եր­կա­րա­տեւ ա­ռու­մով դա պար­տու­թիւն է Ատր­պէյ­ճա­նի հա­շո­ւին։

Ար­ցա­խի հար­ցի նկատ­մամբ մեծ ու­ժե­րու եւ յատ­կա­պէս ­Ռու­սաս­տան-­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու վա­րած քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը որ­քա­նո՞վ հա­կակշռո­ւած է եւ որ­քա­նո՞վ կրնայ փո­խո­ւիլ այս եր­կիր­նե­րու կե­ցո­ւած­քը Ար­ցա­խի հար­ցի նկատ­մամբ։

Օ­տար­նե­րի դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը փո­փոխ­ւում է։ ­Տար­բեր շրջա­նակ­ներ, տար­բեր եր­կիր­ներ է ներգրա­ւում։ ­Ռու­սիան մեր ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կիցն է։ ­Նաեւ՝ ­Հա­յաս­տանն ու ­Ռու­սաս­տա­նը ու­նին շատ ան­կեղծ երկ­խօ­սու­թիւն, հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան բո­լոր ո­լորտ­նե­րի շուրջ. նաեւ՝ բարձ­րաց­ւում են հար­ցեր ­Ռու­սաս­տա­նի մի­ջամ­տու­թեան վե­րա­բե­րեալ, օ­րի­նակ՝ ­Ռու­սիոյ զէնք վա­ճա­ռե­լը Ատր­պէյ­ճա­նին պէտք է ո­րո­շա­կի սահ­մա­նա­փա­կում ա­նի։ Ի հար­կէ մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նում ­Ռու­սիա, Ա­մե­րի­կա, Ֆ­րան­սա հան­դէս են գա­լիս որ­պէս առ­կայ միակ բա­նակ­ցա­յին ձե­ւա­չա­փի՝ ­Մինս­քի Խմ­բա­կի ե­ռա­նա­խա­գա­հու­թեան ան­դամ­ներ։ ­Մեզ հա­մար շատ կա­րե­ւոր է, որ չնա­յած այն հան­գա­ման­քին, թէ հա­մաշ­խար­հա­յին օ­րա­կար­գի տար­բեր հար­ցե­րի շուրջ, տար­բեր հա­յեացք­ներ ու­նե­նա­լով Ար­ցա­խի խնդրում, այս ե­րեք եր­կիր­նե­րը, ո­րոնք ի­րօք այ­սօր մեծ ուժ են ներ­կա­յաց­նում հա­մաշ­խար­հա­յին թա­տե­րա­կում, հան­դէս են գա­լիս ընդ­հա­նուր դիր­քե­րից։ ­Մէկ տար­բե­րու­թիւն։ Ատր­պէյ­ճա­նը եր­բեք չի փոր­ձեր ար­հես­տա­կան հա­կա­սու­թիւն­ներ ստեղ­ծել ­Ռու­սաս­տա­նի, Ա.Մ.Ն.ի եւ Ֆ­րան­սա­յի մի­ջեւ։ Եր­բեք չի փոր­ձեր խան­գա­րել բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը, օգ­տա­գոր­ծել իբր թէ առ­կայ հա­կա­սու­թիւն­նե­րը այդ պե­տու­թիւն­նե­րի մի­ջեւ, դրա­նից քա­ղա­քա­կան ո­րե­ւէ շահ ստա­նա­լու նպա­տա­կով։ ­Հա­կա­ռա՛­կը. մենք հա­մո­զո­ւած ենք, որ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան դիր­քո­րո­շու­մը մեր հա­կա­մար­տու­թեան դէպ­քում պէտք է լի­նի միաս­նա­կան։ Ե­թէ լի­նի միաս­նա­կան մօ­տե­ցում նաեւ ­Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման հե­ռան­կար­նե­րի նկատ­մամբ, դա ի­րօք շատ լուրջ կռո­ւան կը հան­դի­սա­նայ վեր­ջա­պէս լու­ծում գտնե­լու այս խնդրի հա­մար։ Այ­սօր մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թիւ­նը այդ ա­ռու­մով, մենք կա­րող ենք ա­սել, թէ միաս­նա­կան է հան­դէս գա­լիս։ Պն­դե­լով՝ թէ այս հա­կա­մար­տու­թիւ­նը չու­նի ռազ­մա­կան լու­ծում։ ­Հա­կա­ռա՛­կը. այս հա­կա­մար­տու­թիւ­նը պէտք է լու­ծո­ւի բա­ցա­ռա­պէս խա­ղա­ղու­թեան եւ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի մի­ջո­ցով։ ­Դա շատ հզօր ազ­դակ է ուղ­ղո­ւած Ատր­պէյ­ճա­նին։ Ի հար­կէ դա բա­ւա­րար չէ։ ­Հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թիւ­նը պէտք է հան­դէս գայ ա­ւե­լի կտրուկ դիր­քե­րից։ ­Պէտք է շատ պարզ եւ յստակ ձե­ւով ա­սի Ատր­պէյ­ճա­նին, որ նրա փոր­ձե­րը՝ խա­թա­րե­լու ի­րա­վի­ճա­կը, կանգ­նեց­նե­լու բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը, բարձ­րաց­նե­լու լա­րո­ւա­ծու­թիւ­նը ուղ­ղա­կի աշ­խա­տում են ընդ­դէմ Ատր­պէյ­ճա­նի շա­հե­րին, եւ Ատր­պէյ­ճա­նը այդ­պի­սի քայ­լե­րի շա­րու­նակ­ման դէպ­քում պէտք է կրի ո­րո­շա­կի պա­տիժ։

Որ­քա՞ն մօտ կամ հե­ռու է Ար­ցա­խի հար­ցի լու­ծու­մը եւ ո­րո՞նք են այն նա­խա­պայ­ման­նե­րը՝ այս մէ­կը յա­ջողց­նե­լու ժամ ա­ռաջ։

­Կար­ծում եմ, որ Ար­ցա­խի հար­ցը մեզ հա­յե­րիս հա­մար լու­ծո­ւած է 1988 թո­ւա­կա­նի ­Փետ­րո­ւա­րին, երբ որ Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դը ոտ­քի ե­լաւ իր ազ­գա­յին ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի հա­մար։ ­Լու­ծո­ւեց 1991 թո­ւա­կա­նին, երբ որ մենք քո­ւէար­կե­ցինք յա­նուն ա­զատ եւ ան­կախ Ար­ցա­խի, լու­ծո­ւեց ռազ­մի դաշ­տում, երբ որ տղա­քը ոչ միայն Ար­ցա­խից, այ­լեւ ­Հա­յաս­տա­նից եւ Ս­փիւռ­քից ե­կան եւ պաշտ­պա­նե­ցին այդ եր­կի­րը։ Այդ հար­ցը մենք լու­ծել ենք։ ­Մեր բո­լոր ջան­քե­րը այ­սօր պէտք է ուղ­ղո­ւած լի­նեն նրան, որ­պէս­զի բա­ցատ­րենք ար­տա­քին աշ­խար­հին, թէ հնա­րա­ւոր չէ վե­րա­դարձ­նել Ար­ցա­խը դէ­պի ան­ցեալ։ Այն ճա­նա­պար­հը, որ ան­ցել է Ար­ցա­խը, հնա­րա­ւոր չէ շրջել, հնա­րա­ւոր չէ Ար­ցա­խը կրկին դարձ­նել ինչ որ մի միջ­նա­դա­րեան թրքա­տի­րա­կան հա­մա­կար­գի մաս։
Ար­ցա­խը ընտ­րել է իր ճա­նա­պար­հը, Ար­ցա­խը գնա­լու է իր ճա­նա­պար­հով, վաղ թէ ուշ, ճա­նա­չո­ւե­լու է մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան կող­մից։ ­Մեր բո­լո­րին ջան­քե­րը պէտք է միշտ ուղ­ղո­ւած լի­նեն դրան։ Ար­ցա­խի եւ նրա ժո­ղո­վուր­դի նո­ւա­ճում­նե­րի մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չում, եւ այն­պի­սի՛ պայ­ման­նե­րի ստեղ­ծում, ո­րոնք թոյլ կու­տան եր­կու ան­կախ պե­տու­թիւն­նե­րին, Ար­ցա­խի հան­րա­պե­տու­թեա­նը եւ Ատր­պէյ­ճա­նին, կողք-կող­քի ապ­րե­լու՝ ինչ­պէս լաւ բա­րե­կամ­ներ։ Ո­րով­հե­տեւ ի վեր­ջոյ մենք նպա­տակ չու­նենք ոչն­չաց­նե­լու Ատր­պէյ­ճա­նը։ ­Մեր նպա­տակն է խա­ղաղ եւ կա­յուն ապ­րել այս տա­րա­ծաշր­ջա­նում։

­Յա­ճախ կը պա­տա­հի մեր յոյն կամ ու­րիշ ազ­գի զրու­ցա­կից­նե­րուն հետ, Ար­ցա­խի հար­ցով խօ­սակ­ցու­թեան ժա­մա­նակ, որ ա­նոնք հա­մե­մա­տեն Ար­ցա­խի հար­ցը այլ սահ­մա­նա­յին խնդիր­ներ ու­նե­ցող ժո­ղո­վուրդ­նե­րու հետ, ինչ­պէս օ­րի­նակ՝ ­Կիպ­րա­կան հիմ­նախնդ­րին հետ։ Այս­պի­սի բաղ­դա­տա­կան­ներ եւ նոյ­նա­ցում­ներ ը­նե­լը որքա­նո՞վ ի­րա­կա­նու­թեան կը հա­մա­պա­տաս­խա­նեն։

­Նախ՝ մենք սխալ ենք հա­մա­րում ցան­կա­ցած հա­կա­մար­տու­թեան բաղ­դա­տա­կա­նը մէկ ու­րի­շի հետ՝ հիմ­նո­ւե­լով միայն այդ ձե­ւա­կան ե­րե­ւա­ցող կող­մե­րի վրայ։ Իւ­րա­քան­չիւր հա­կա­մար­տու­թիւն իւ­նի­քալ (ա­ռանձ­նա­յա­տուկ) է։ Իւ­րա­քան­չիւր հա­կա­մար­տու­թիւն ու­նի իր պատ­մու­թիւ­նը, իր պատ­ճառ­նե­րը, իր ո­րո­շա­կի իւ­րա­յատ­կու­թիւն­նե­րը։ Այ­սինքն՝ երբ մենք փոր­ձում ենք բո­լոր հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րը մէկ կա­ղա­պա­րի մէջ տե­ղա­ւո­րե­լու, մենք շատ մեծ սխալ ենք գոր­ծում։ Դ­րա հա­մար ես միշտ մեր­ժում եմ հա­մե­մա­տել Ար­ցա­խի խնդի­րը ո­րե­ւէ այլ հա­կա­մար­տու­թեան հետ՝ ա­սել, որ մենք նման ենք կամ տար­բեր ենք սրա­նից կամ նրա­նից։ ­Բայց ես հա­մո­զո­ւած եմ, որ Ար­ցա­խի խնդի­րի խոր­քում ին­կած է մի հիմ­նա­րար ժո­ղովր­դա­վար սկզբունք՝ Ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քը, ո­րը իւ­րա­քան­չիւր ազ­գի, իւ­րա­քան­չիւր ժո­ղո­վուր­դի աս­տո­ւա­ծա­տուր ի­րա­ւունքն է։ Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դը այ­սօր ի­րա­գոր­ծում է իր ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քը։
Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դը ու­նի իր ա­պա­գա­յի պատ­կե­րա­ցու­մը։ ­Թէ՝ ինչ­պէ՛ս է նա ու­զում ապ­րել։ Այդ պատ­կե­րաց­ման հա­մար նա պայ­քա­րել է եւ պատ­րաստ է շա­րու­նա­կե­լու պայ­քա­րը։ Այդ ա­ռու­մով ես կար­ծում եմ, որ շատ նման ենք բո­լոր այն ժո­ղո­վուրդ­նե­րին հետ, ո­րոնք ան­ցել են մօ­տա­ւո­րա­պէս նոյն պատ­մա­կան ճա­նա­պար­հը։ Ե­կէք չմո­ռա­նանք, որ այ­սօր աշ­խար­հի բազ­մա­թիւ եր­կիր­ներ ան­ցել են նոյն ճա­նա­պար­հը։ ­Պայ­քա­րել են եւ ստեղ­ծել են այն­պի­սի պե­տու­թիւն, որ ի­րենք ու­զում են։ ­Միայն այն դէպ­քին մէջ պատ­րաստ եմ հա­մե­մա­տո­ւել այլ երկ­րի կամ պե­տու­թեան հետ։ ­Մէկ խօս­քով՝ ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի պայ­քար է մե­րը։

Ն­կա­տի առ­նե­լով վեր­ջին տաս­նա­մեակ­նե­րու Ատր­պէյ­ճա­նի տնտե­սա­կան ա­ճը, ո­րը հիմ­նուած է նաւ­թի եւ կա­զի երկ­րի ու­նե­ցած պա­շար­նե­րուն վրայ, ա­սոնց մի­ջո­ցաւ ան քա­ղա­քա­կան եւ տնտե­սա­կան ճնշում կը բա­նեց­նէ իր գոր­ծըն­կեր­նե­րուն վրայ, որ­պէս­զի Ար­ցա­խի հար­ցով ի նպաստ ի­րեն դիր­քո­րո­շում­ներ որ­դեգ­րել տայ։ Ի՞նչ ձե­ւով ­Հա­յաս­տա­նը եւ հայ ժո­ղո­վուր­դը կրնան գոր­ծել, որ­պէս­զի հա­ւա­սա­րակշ­ռեն Ատրպէյ­ճա­նի այս ա­ռա­ւե­լու­թիւ­նը։

­Ցան­կա­ցած նաւթ թէ կազ, վաղ թէ ուշ, պրծնում է։ ­Չի կա­րող յա­ւերժ կազ կամ նաւթ լի­նի։ ­Չի պրծնում միայն մի բան՝ խել­քը. չեն պրծնում նաեւ հայ­րե­նա­սի­րու­թիւնն ու մար­դու խի­զա­խու­թիւ­նը։ Այդ ա­ռու­մով մենք ու­նինք անս­պառ պա­շար­ներ։ Ես հա­ւա­տա­ցած եմ, որ իւ­րա­քան­չիւր հայ բա­ւա­կա­նա­չափ խի­զախ է, բա­ւա­կա­նա­չափ խե­լա­ցի է եւ բա­ւա­կա­նա­չափ հայ­րե­նա­սէր է, որ­պէս­զի պայ­քա­րի յա­նուն այն ընդ­հա­նուր տես­լա­կա­նին, որ մեզ բո­լորս միա­ւո­րում է։ Չ­նա­յած մենք ապ­րում ենք աշ­խար­հի տար­բեր ծայ­րե­րում։ ­Մէ­կը՝ Ար­ցա­խում, մէ­կը՝ ­Հա­յաս­տա­նում, մէ­կը՝ Ս­փիւռ­քում, բայց ի վեր­ջոյ մեզ միա­ւո­րում է մէկ ընդ­հա­նուր տես­լա­կան։ ­Մենք ու­նենք մէկ ընդ­հա­նուր գա­ղա­փար եւ յա­նուն այդ գա­ղա­փա­րի մէ­կը աշ­խա­տում է, մէ­կը պայ­քա­րում է, մէ­կը ապ­րում է հա­յի վա­յել կեան­քով։ Այդ պա­շար­նե­րը, այդ նո­ւի­րո­ւա­ծու­թիւ­նը, այդ գա­ղա­փար­նե­րը եր­բեք չեն սպա­ռում։ Դ­րա հա­մար յաղ­թե­լու ենք։

­Հար­ցում մը, որ կա­պո­ւած է մեր՝ յու­նա­հայ գա­ղու­թին հետ։ 21 տա­րի Ար­ցա­խի մեր փոք­րիկ­նե­րու հիւ­րա­սի­րու­թիւ­նը ­Սի­րոս կղզիի մէջ ի՞նչ ձե­ւով կ­’ըն­կա­լո­ւի Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դին կող­մէ։

­Դա շատ գե­ղե­ցիկ նա­խա­ձեռ­նու­թիւն է ­Սի­րո­սի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի կող­մից։ Ես դժո­ւա­րա­նում եմ ո­րո­շա­կի ա­նուն­նե­րով շնոր­հա­կու­թիւն յայտ­նել, ո­րով­հե­տեւ քա­ղա­քա­պետ­նե­րը փոխ­ւում են, բայց նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը շա­րու­նակ­ւում է։
Դ­րա մէջ են նաեւ մեր հա­մայն­քա­յին գոր­ծիչ­նե­րի դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը։ ­Բո­լոր այդ հան­գա­մանք­նե­րը Ար­ցա­խում յայտ­նի են։ ­Մար­դիկ ուղ­ղա­կի ե­րախ­տա­պարտ են դրա հա­մար։ Այ­սօր կա­րող եմ ա­սել, թէ ­Սի­րո­սը Ար­ցա­խում ա­ւե­լի յայտ­նի է, քան թէ նոյ­նիսկ Ա­թէն­քը։ Ո­րով­հե­տեւ այդ ե­րե­խա­նե­րը, ո­րոնք գա­լիս են, յե­տոյ վե­րա­դառ­նում են իւ­րա­տե­սակ ­Սի­րո­սի դես­պան­ներ, քա­րո­զում են, պատ­մում են, թէ ի՛նչ են տե­սել, թէ ի՛նչ լաւ մար­դիկ են։ Եւ մենք ա­ւան­դա­բար ա­սում ենք, թէ հա­յե­րի եւ յոյ­նե­րի մի­ջեւ կայ բա­րե­կա­մու­թեան ա­ւան­դոյթ։ ­Մար­դիկ գտնում են ո­րե­ւէ հնա­րա­ւո­րու­թիւն, ա­մէն տա­րի հրա­ւի­րե­լու. գի­տեմ, որ ի­րենց հա­մար էլ դժո­ւար է՝ հա­շո­ւի առ­նե­լով ­Յու­նաս­տա­նի ներ­կայ տնտե­սա­կան կա­ցու­թիւ­նը, բայց ի­րօք դա բա­րե­կա­մա­կան քայլ է, որ բարձր է գնա­հատ­ւում Ար­ցա­խում, իւ­րա­քան­չիւր ար­ցախ­ցուց։
­Մենք էլ, որ­պէս ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թիւն, ա­ւան­դա­բար փոր­ձում ենք օգ­տա­կար լի­նել, ա­ջակ­ցու­թիւն ենք յայտ­նում եւ ո­րո­շած ենք շա­րու­նա­կել այդ ուղ­ղու­թեամբ։ ­Նաեւ ա­ւելց­նեմ, թէ մենք շատ հե­տաքրք­րո­ւած ենք ­Սի­րո­սի բնա­կիչ­նե­րի հետ, քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի մի­ջո­ցով, ա­ւե­լի սերտ կա­պեր ու­նե­նա­լու խնդրում։

Շ­նոր­հա­կա­լու­թիւն։