«Ազատ խօսքի ընկալման հարցեր»

­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեան

­Քա­նի մը շա­բաթ ա­ռաջ, «Ա­զատ Օր»ի թի­ւե­րէն մէ­կուն մէջ «Ա­զատ խօս­քի ըն­կալ­ման հար­ցեր» խո­րագրով յօ­դո­ւած մը կար­դա­ցած էի՝ ­Հա­լէ­պի «­Գան­ձա­սար» շա­բա­թա­թեր­թէն ար­տատ­պո­ւած, որ յայտ­նօ­րէն հրա­տա­րա­կած էր իբ­րեւ «ա­ռաջ­նոր­դող» գրու­թիւն եւ ո­րուն բո­վան­դա­կու­թիւ­նը զուսպ բար­կու­թիւն մըն էր ա­նոնց հան­դէպ, ո­րոնք կը վախ­նան ա­զատ խօս­քէ կամ կը դժկա­մա­կին, երբ քննա­դա­տու­թիւն­նե­րու հան­դի­պին: Այդ գրու­թեամբ պատ­շաճ կեր­պով կը բա­ցատ­րո­ւէր, թէ ին­չու օգ­տա­կար, նոյ­նիսկ անհ­րա­ժեշտ են ա­զատ խօսքն ու քննա­դա­տու­թիւ­նը հան­րա­յին կեան­քի զար­գաց­ման ու ա­ռա­ջըն­թա­ցին հա­մար: ­Հոն կը նշուէր նաեւ, թէ խո­տոր ու թե­րի ե­րե­ւոյթ­նե­րու մատ­նան­շու­մը պի­տի նպաս­տէ ա­նոնց սրբագ­րու­մին եւ մա­մու­լը պի­տի վե­րա­դարձ­նէ իր բուն ա­ռա­քե­լու­թեան եւ այլն…:
Ու­շադ­րու­թեան ար­ժա­նի այդ գրու­թիւ­նը կրկնա­կի ու­շագ­րաւ էր ա­նոր հա­մար, որ ա­նի­կա կու գար ոչ թէ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեամբ ու ա­զա­տա­խո­հու­թեամբ համ­բա­ւեալ ա­րեւմ­տեան աշ­խար­հի գրիչ­նե­րէ, այլ տա­ռա­պող ­Հա­լէ­պէն…:
Արդ, երբ ա­ռաջ­նոր­դող գրու­թիւն մը կայ, կը նշա­նա­կէ, թէ քննե­լի օ­րա­կարգ կայ, որ այժ­մէա­կան է: Են­թադ­րա­բար կը նշա­նա­կէ նաեւ, թէ կարծ­րա­տիպ հե­ղի­նա­կու­թիւն­ներ կան, ո­րոնք հնա­րա­ւո­րու­թիւնն ու­նին իւ­րո­վի մեկ­նա­բա­նու­թեամբ մը ի­րենց կամ­քը պար­տադ­րե­լու եւ վճռե­լու, թէ որ պա­րա­գա­յին ար­տօ­նե­լի է ա­զատ քննա­դա­տու­թիւ­նը եւ որ պա­րա­գա­յին ար­տօ­նո­ւած չէ: Ո­րով, «­Գան­ձա­սար»ի այդ գրու­թիւ­նը կա­րե­լի է նկա­տել «պար­տա­դիր» հրա­ւէր մը մամ­լոյ գոր­ծիչ­նե­րուն, յօ­դո­ւա­ծա­գիր­նե­րուն ու մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան, որ օ­րա­կար­գը հրա­պա­րա­կա­յին քննար­կու­մի խնդիր դարձ­նեն, ա­զատ խօս­քի դրա­կան ե­րես­նե­րուն անդ­րա­դառ­նան եւ կամ՝ ա­նոր ժխտա­կան (ե­թէ կան) հե­տե­ւանք­նե­րը մատ­նան­շեն, որ­պէս­զի յստա­կա­ցո­ւի, թէ ինչ է ընդ­հան­րա­կան տե­սա­կէ­տը ա­տոր մա­սին:
­Հասկ­նա­լի է ան­շուշտ, որ խօս­քը չի վե­րա­բե­րիր խծբծան­քի, անձ­նա­կան վի­րա­ւո­րանք­նե­րու ու ան­տե­ղի քննա­դա­տու­թիւն­նե­րու, ո­րոնց հրա­տա­րա­կու­թեան տեղ տա­լու-չտա­լու հար­ցը պարզ է, թէ կը լու­ծո­ւի մամ­լոյ պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րու դա­տու­մով: ­Հոս, քննարկ­ման ա­ռար­կայ չի կրնար ըլ­լալ նաեւ քմայ­քը կարծ­րա­տի­պե­րու, ո­րոնք ընդ­հան­րա­պէս կ­’ա­ռաջ­նորդուին դի­ւա­նա­կա­լի (պիւ­րոկ­րա­թի) հո­գե­բա­նու­թեամբ, յա­ճախ նաեւ կան­խա­հո­գու­թեամբ, որ ո­րե­ւէ պատ­ճա­ռով չխախ­տին ի­րենց զբա­ղե­ցու­ցած դիր­քե­րը: Ա­նոնց պի­տա­նիու­թիւ­նը չէ, որ խնդրոյ ա­ռար­կայ կը դար­ձո­ւի: Ա­նոնք ի­րենց նպաս­տը թող բե­րեն հան­րա­յին գոր­ծի այն մար­զե­րուն մէջ, ուր ի­րենց ներ­կա­յու­թիւ­նը օգ­տա­կար կը հա­մա­րո­ւի, բայց չմի­ջամ­տեն մա­մու­լի աշ­խա­տանք­նե­րուն, ո­րոնց հա­մար ճշդո­ւած պա­տաս­խա­նա­տու­ներ կան…:
Էա­կան փնտռտու­քը պի­տի մի­տի գտնե­լու պա­տաս­խա­նը այն հար­ցու­մին, թէ կար­ծի­քի ա­զատ ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը սահ­մա­նա­գիծ ու­նի՞, թէ ոչ:
Ե­թէ ու­նի, ինչ­պէ՞ս կը սահ­մա­նո­ւի, ուր­կէ՞ կը սկսի եւ ո՞ւր կ­’ա­ւար­տի ա­նի­կա:
­Մեզ­մէ չի պակ­սիր գի­տակ­ցու­թիւ­նը, թէ շատ դժո­ւար է, գրե­թէ ան­կա­րե­լի՝ սահ­մա­նա­գիծ կան­խո­րո­շել ա­զատ կար­ծի­քի հա­մար ու զայն են­թար­կել կա­ղա­պա­րի մը սեղ­մու­մին, ինչ որ պի­տի նշա­նա­կէր ար­դէն ժխտու­մը «կար­ծի­քի ա­զա­տու­թիւն» կո­չո­ւած յղաց­քին:
Ու­րեմն, ի՞նչն է փնտռո­ւա­ծը: ­Կը պա­հան­ջո­ւի, որ մա­մու­լը դառ­նայ խայ­տաբ­ղէտ գա­ղա­փար­նե­րու սան­ձար­ձակ շրջա­գա­յու­թեան հան­դի­սա­րա՞ն այն­պէս, ինչ­պէս ըն­կե­րա­յին ցան­ցերն են:
Ո’չ­ ան­շուշտ:
­Գաղտ­նիք չէ, որ հան­րա­յին մեր կեան­քին քիչ-շատ առն­չո­ւած մտա­ւո­րա­կան­ներ թէ յօ­դո­ւա­ծա­գիր­ներ կը կրեն կու­սակ­ցա­կա­նի հա­մազ­գեստ կամ ու­նին կողմ­նո­րո­շո­ւա­ծու­թիւն: Ա­նոնք կո­չո­ւած են մտա­ծում ար­տադ­րե­լու եւ ընդ­հան­րա­կան գոր­ծին մաս­նա­կից դառ­նա­լու ի­րենց մտա­ծում­նե­րով, ո­րոնք յա­ճախ չէ, պայ­ման ալ չէ, որ հա­մընկ­նին մար­մին­նե­րու ո­րո­շում­նե­րուն, ճշդած գոր­ծե­լա­կեր­պին: Ե­թէ պի­տի խա­փա­նո­ւի մտա­ծու­մի ար­տադրան­քը, ա­պա ու­րեմն հար­ցա­կան կը դառ­նայ յօ­դո­ւա­ծա­գիր մտա­ւո­րա­կա­նի գո­յու­թիւ­նը…:
­Գաղտ­նիք չէ նոյն­պէս, որ յատ­կա­պէս կու­սակ­ցա­կան պատ­կա­նե­լիու­թիւն ու­նե­ցող յօ­դո­ւա­ծա­գիր­ներ թէ խմբա­գիր­ներ երկմ­տան­քի մէջ կ­’իյ­նան ա­մէն ան­գամ, որ գրիչ ձեռք կ­‘առ­նեն հան­րա­յին ե­րե­ւոյ­թի մը մա­սին քննա­դա­տա­բար (քննե­լով ու դա­տե­լով) տե­սա­կէտ յայտ­նե­լու հա­մար: ­Տա­տամ­սան­քը ա­ւե­լի սուր բնոյթ կը ստա­նայ, երբ քննա­դա­տա­կան խօս­քը պի­տի վե­րա­բե­րի ի­րենց կու­սակ­ցու­թեան ընտ­րանք­նե­րուն այն մտա­վա­խու­թեամբ, թէ ի­րենց տե­սա­կէտ­նե­րը ոչ միայն նկա­տի պի­տի չառ­նո­ւին,- որ նո­ւա­զա­գոյնն է եւ ար­դէն պայ­ման ալ չէ, որ նկա­տի առ­նո­ւին,- այլ ա­տոնք (յայտ­նո­ւած մտա­ծում­նե­րը) եւ ա­ռանձ­նա­պէս ի­րե՛նք՝ հե­ղի­նակ­նե­րը խիստ դա­տա­պար­տան­քի են­թա­կայ կը դառ­նան կարգ մը շրջա­նակ­նե­րու կող­մէ: Ան­կաս­կած, ա­զատ խօս­քի ըն­կալ­ման մէջ մեկ­նա­բա­նու­թեան շփոթ մը կայ, ին­չը պատ­ճառ կը դառ­նայ, որ կար­ծի­քի ա­զատ ար­տա­յայ­տու­թեան դէմ կե­ցո­ւած­քը ար­դա­րա­ցո­ւի, պատ­ճա­ռա­բա­նո­ւի սկզբուն­քա­յին հիմ­քով ու ե­լա­կէ­տով: Ա­ռաջ կը քշո­ւի այն թե­զը, թէ կու­սակ­ցա­կան գրի­չը յանձ­նա­ռու գրիչ է, ո­րով եւ իր այդ յան­ձա­ռու­թիւ­նը կը սահ­մա­նա­փա­կէ ար­տա­յայ­տո­ւե­լու ա­նոր ա­զա­տու­թիւ­նը եւ այլն: ­Հիմ­նա­կան թեզն է ա­սի­կա: Մ­նա­ցեալ ա­ռար­կու­թիւն­նե­րը, թէ ա­մէն կու­սակ­ցու­թիւն ու­նի ներ­քին-ժո­ղո­վա­կան կա­ռոյց ու մի­ջա­վայր եւ մե­քա­նիզմ, ո­րոնց ճամ­բով ո­րե­ւէ կար­ծիք կա­րե­լի է բարձ­րա­ձայ­նել ու տեղ հասց­նել եւ այլն, թէեւ ճիշդ են, բայց ա­նոնք ալ, վեր­ջին հա­շո­ւով, կը ծա­ռա­յեն մեր նշած հիմ­նա­կան թե­զը ա­ռա­ւել ամ­րաց­նե­լու նպա­տա­կին:
Հի­մա, ինչ կը վե­րա­բե­րի կու­սակ­ցա­կա­նի մը յանձ­նա­ռու­թեան:
­Յա­ճախ կ­’ան­գի­տա­ցո­ւի, որ յանձ­նա­ռու­թիւ­նը ա­զա­տօ­րէն կա­տա­րո­ւած ընտ­րանք է, ինք­նա­կամ ստանձ­նում, ո­րուն մղում տո­ւող ա­կերն են են­թա­կա­յին կամքն ու գի­տակ­ցու­թիւ­նը: ­Ցամ­քեց­նել այդ ա­կե­րը, կղպանք դնել ա­նոնց վրայ կը նշա­նա­կէ, որ­քան ալ տգեղ հնչէ բա­ռը, գրաքն­նու­թիւն հաս­տա­տել, կը նշա­նա­կէ տա­կա­ւին են­թա­կա­յէն խլել մտա­ծու­մի ա­զա­տու­թիւ­նը, ո­րով եւ ա­նէաց­նել ա­նոր յանձ­նա­ռու­թիւ­նը՝ զինք վե­րա­ծե­լով կա­մա­զուրկ ու ան­գի­տա­կից ան­հա­տի: Այս տե­սա­կէ­տէն, շփո­թան­քի մէջ են նաեւ ա­նոնք, ո­րոնք յանձ­նա­ռու կու­սակ­ցա­կա­նը կը նոյ­նաց­նեն պա­տե­րազ­մող զի­նո­ւո­րի հետ, որ գոր­ծե­լու-չգոր­ծե­լու ա­զա­տու­թե­նէ զրկո­ւած է, իր ա­րարք­նե­րուն տէ­րը չէ, պար­տա­ւո­րո­ւած կ­‘ը­նէ ինչ որ կը հրա­մա­յո­ւի ի­րեն…:
Յանձ­նա­ռու մար­դը մտա­ծողն է ու տագ­նա­պո­ղը: Ան իր տագ­նապ­ներն ու մտա­ծում­նե­րը քննա­դա­տա­բար, քննե­լով ու ա­զա­տօ­րէն դա­տե­լով ար­տա­յայ­տո­ւե­լու պարտ­քը ու­նի: Եւ այդ պարտ­քը կը թե­լադ­րո­ւի իր ստանձնած յանձնա­ռու­թե­նէն:
Իսկ ազ­գի ու հայ­րե­նի­քի հան­դէպ ազ­նիւ ու գի­տա­կից մար­դու յանձ­նա­ռու­թիւ­նը գե­րա­կայ է ստանձ­նո­ւած ո­րե­ւէ ու­րիշ յանձ­նա­ռու­թե­նէ:
Զ­գո՜յշ ըլ­լալ՝ յանձ­նա­ռու­թեան չհա­կադ­րե­լու հա­մար մտա­ծու­մի ա­զա­տու­թիւ­նը:
­Կը կրկնենք, ա­ռիթ է ու այժ­մէա­կան եւ նպա­տա­կա­յար­մար, որ «­Գան­ձա­սար»ի «Ա­զատ խօս­քի ըն­կալ­ման հար­ցեր» ա­ռաջ­նոր­դող գրու­թեան շօ­շա­փած թե­ման հրա­պա­րա­կա­յին քննարկ­ման ար­ժա­նա­նայ: