Հայ ժողովուրդի մերօրեայ մեծարժէք զաւակներու համաստեղութեան մէջ իր ուրոյն տեղը ունի գրականագէտ եւ բանասիրական գիտութիւններու վաստակաւոր գործիչ Արամ Ինճիկեան, որուն ծննդեան 100ամեակը կը նշենք Դեկտեմբեր 29ին։
Հայ գրականութեան դասական ստեղծագործութիւնները մեր սերունդներուն մատչելի դարձնելու, հայ ժողովուրդի մեծանուն գրողներուն կեանքն ու գործը ըստ արժանւոյն ճանչնալու եւ գնահատելու ասպարէզին մէջ անփոխարինելի է ներդրումը Արամ Ինճիկեանի։
Ան ամբողջ կեանք մը նուիրաբերեց հայ գրականութեան Լոյսը վառ պահելու եւ տարածելու երախտաշատ գործին։
Իր կենսագիրներու վկայութեամբ՝ անգնահատելի են Ա. Ինճիկեանի հետազօտութիւնները հայ դասական գրականութեան ականաւոր ներկայացուցիչներու՝ Յարութիւն Ալամդարեանի, Ղեւոնդ Ալիշանի, Ռափայէլ Պատկանեանի, Մկրտիչ Պեշիկթաշլեանի, Սմբատ Շահազիզի, Միքայէլ Նալբանդեանի, Յակոբ Պարոնեանի, Ալեքսանդր Ծատուրեանի, Սիամանթոյի, Յովհաննէս Յովհաննիսեանի, Յովհաննէս Թումանեանի եւ այլ մեծերու կենսագրական տուեալներու եւ գրական ստեղծագործութեանց հաւաքման, ուսումնասիրման եւ գիտական հրատարակութեան համար խմբագրումի ասպարէզին մէջ։
Արամ Ինճիկեան իր ժամանակակիցներու յիշողութեան մէջ կը ներկայանայ նաեւ իբրեւ մարդկային առաքինութեանց եւ մարդկայնութեան օրինակելի մարմնաւորում մը, որուն մասին դիպուկ բնութագրում կատարած է ծանօթ բանասէր եւ գրականագէտ Լեւոն Հախվերդեան՝ հետեւեալ վկայութեամբ.-
«Նա քնքշօրէն սիրուած էր ամէնքից եւ անվերապահօրէն. սիրուած էր իբրեւ գրականութեան մասնագէտ եւ իբրեւ մարդկայնութեան մասնագէտ, իբրեւ խղճի ու խղճմտանքի մարմնացում իր ե՛ւ հասարակական, ե՛ւ անձնական կեանքում։
Դժուար էր միայն որոշել, թէ որի՞ մէջ էր աւելի բարձր իր նկարագրով՝ գրականութեա՞ն գիտութեան, թէ՞ առաքինութեան գիտութեան մէջ։ Զուր չէ, որ նա Իսահակեանի սիրելին էր, Վարպետի անհամար բարեկամների մէջ ամէնից սիրելին»։
Արամ Ինճիկեան ծնած է 29 Դեկտեմբեր 1910ին, Ախալցխա՝ Ջաւախք։
1929էն 1932, եղած է ուսուցիչ Գորիսի եւ Ալավերդիի շրջաններուն մէջ՝ միաժամանակ հեռակայ կարգով ուսանելով Երեւանի Մանկավարժական Ինստիտուտի Լեզուագրական Ֆակուլտետին մէջ։
1932ին ընդունուած է Երեւանի Պետական Համալսարանի Լեզուագրական Ֆակուլտետի երրորդ կարգը եւ աւարտած է 1933ին։
1933էն 1934, հայոց լեզու եւ գրականութիւն դասաւանդած է Ախալցխայի Գիւղատնտեսական Տեխնիկումի մէջ, միաժամանակ աշխատած է «Դէպի Սոցիալիզմ» թերթի խմբագրութեան մէջ։
1934էն 1937, ուսումը շարունակած է Երեւանի Պետական Համալսարանի թեկնածուական բաժնին մէջ։
1937-1938ին, որպէս կրտսեր գիտաշխատող, պաշտօնավարած է Պատմութեան եւ Գրականութեան Ինստիտուտի մէջ։
1938էն 1940 ծառայութեան կոչուած է խորհրդային բանակին մէջ եւ մասնակցած ֆինների դէմ մղուած կռիւներուն։
1941-1942ին, որպէս աւագ գիտաշխատող, պաշտօնավարած է Խ.Ս.Հ.Մ. Գիտութիւնների Ակադեմիայի Հայկական Մասնաճիւղի Լեզուի եւ Գրականութեան Ինստիտուտին մէջ։
1942ին դարձեալ զօրակոչուած է բանակ եւ մասնակցած այսպէս կոչուած «Հայրենական Մեծ Պատերազմ»ին:
Երկրորդ Աշխարհամարտի աւարտէն ետք է, որ Արամ Ինճիկեան կրցած է ամբողջ թափով նուիրուիլ գրականագիտական աշխատանքի։
1946ին, «Արա Գեղեցիկի առասպելը եւ նրա գրական մշակումները» նիւթով աւարտաճառ պաշտպանած է եւ արժանացած Բանասիրական Գիտութիւնների Թեկնածուի կոչումի։
Նոյն թուականէն սկսեալ աշխատած է Հ.Ս.Ս.Հ. Գիտութիւնների Ակադեմիայի Մանուկ Աբեղեանի անուան Գրականութեան Ինստիտուտին մէջ՝ իբրեւ աւագ գիտաշխատող։
Իսկ 1958էն մինչեւ իր վախճանը 1975ին, ան եղած է նոյն հիմնարկի բնագրաբանութեան բաժնի վարիչը։
1970ին, «Թումանեան. կեանքը եւ ստեղծագործութեան պատմութիւնը. 1869-1899» նիւթով աւարտաճառ պաշտպանած է եւ ստացած է Բանասիրական Գիտութիւնների Դոկտորի աստիճան։ Ռուսերէն առանձին գիրքով լոյս տեսած է անոր «Աւետիք Իսահակեան» մենագրութիւնը (Երեւան, 1956)։
Մասնակցած է Յովհաննէս Թումանեանի, Աւետիք Իսահակեանի, Պերճ Պռոշեանի, Միքայէլ Նալբանդեանի, Մկրտիչ Պեշիկթաշլեանի երկերու գիտական հրատարակութեանց՝ կազմելով առանձին հատորներու բնագրերն ու ծանօթագրութիւնները: Աշխարհաբարի վերածած է Ռափայէլ Պատկանեանի Նոր Նախիջեւանեան պատմուածքների շարքը:
1975ին արժանացած է Հ.Ս.Ս.Հ. Գիտութիւնների Ակադեմիայի նախագահութեան վաստակագրին:
Իսկ 1980ին, յետ մահու, Արամ Ինճիկեան հռչակուեցաւ Խորհրդային Հայաստանի Պետական Մրցանակի դափնեկիր՝ «Հայ նոր գրականութեան պատմութիւն» հաւաքական աշխատութեան համար։
Հայ գրականագիտութեան մեծ երախտաւորը վախճանեցաւ 1975ի Մարտ 22ին։
Ինչպէս որ վախճանման առիթով իր ղեկավարած հիմնարկութեան մահախօսականը կը հաստատէր՝
«…Գիտական մեծ էրուդիցիան, մշտապէս որոնող միտքը, ընդհանրացումների խորութիւնը, անաղարտ բնաւորութիւնը, անձնական հմայքը, մարդկային բարձր նկարագիրը — այս ամէնը Արամ Ինճիկեանին դասում են այն եզակի անհատականությունների շարքը, որոնց յիշատակը երբեք չի ջնջւում երախտապարտ ընթերցողների սրտից…»։
Մեծավաստակ գրականագէտին եւ երախտաշատ ուսուցիչին յիշատակը միշտ վառ պահելու թող ծառայէ Արամ Ինճիկեանի մասին համացանցէն վերցուած հետագայ յուշի պատառիկը.-
«Երբ Արամ Ինճիկեանը Մեծ Հայրենականի տարիներին յայտնւում է գերութեան մէջ, եւ շատերը յոյս չունէին որ նա կը վերադառնայ, մեծն Իսահակեանը գնում է եկեղեցի, մոմ է վառում եւ աղօթում է իր հոգեւոր զաւակի՝ Ա. Ինճիկեանի վերադարձի համար:
«Ա. Ինճիկեանի գերութիւնից փրկուելուց եւ հայրենիք վերադառնալուց յետոյ Դ. Դեմիրճեանը եւ Աւ. Իսկահակեանը խնդրանքով մօտենում են Հ.Խ.Ս.Հ. նախարարների խորհրդի նախագահ Անտոն Քոչինեանին եւ միջնորդում, որպէսզի Ա. Ինճիկեանն ստանայ բնակարան:
«Անտոն Քոչինեանը, ով Լոռիում ժամանակին եղել է Ա. Ինճիկեանի աշակերտը եւ իր մաքուր հայերէնի համար մշտապէս երախտապարտ է եղել իր ուսուցչին, ուրախանում է, որ իր սիրելի ուսուցիչը ողջ եւ առողջ վերադարձել է պատերազմից եւ անմիջապէս կարգաւորում վերջինիս բնակարանի հարցը:
«Նաեւ այն մասին, թէ ինչպէ՛ս է Արամ Ինճիկեանի կինը՝ Ախալցխայի նշանաւոր Նալբանդեանների տոհմի դուստր Մանիկը, յետ-պատերազմեան ծանր շրջանում մի օր Մարտիրոս Սարեանի հետ հիւր եկած Աւ. Իսահակեանին սովորեցնում ուտել Վարպետի չսիրած կարմիր լոբին:
«Յայտնի գրականագէտի բազմաթիւ ուսումնասիրութիւններ, որոնց շարքում նաեւ Թումանեանի կեանքի եւ ստեղծագործութեան պատմութեան երկրորդ մասը (առաջին մասը՝ 1869-1899 թթ. ընդգրկող հատուածը հրատարակուել է 1969 թ.), իսահակեանագիտական եւ այլ արժէքավոր գործեր դեռեւս անտիպ են»:
