Δρ. Μαρινέ Μχιταριάν-Λαζαρίδου: ακτιβίστρια, διανοούμενη, ερευνήτρια και φωτογράφος
Συνεντευξη στην Ναζίκ Χανεσιάν – «Ηorizon»
Η ελληνοαρμένια Δρ. Μαρινέ Μχιταριάν-Λαζαρίδου, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αρμενία από Αρμένιο πατέρα και Πόντια Ελληνίδα μητέρα (Νίνα Λαζάρεβα-Λαζαρίδου) είναι γεννημένη στο χωριό Μαντάν στη βόρεια Αρμενία και αφιέρωσε τρία χρόνια για μια εκτενέστατη ιστορική και φωτογραφική έρευνα, που αφορά την ελληνική κοινότητα στην Αρμενία.
Το 1993 έλαβε το διδακτορικό της στη Θεωρητική Φυσική από το Ινστιτούτο Φυσικής του Γιερεβάν. Το 1994-95 πραγματοποίησε έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης στο Βέλγιο πάνω στην αρχαιολογία. Το 1995-97, έκανε μεταδιδακτορικές σπουδές στην αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ξεκίνησε την ερασιτεχνική φωτογραφία το 2007 και πραγματοποίησε 4 εκθέσεις. Η πρώτη της έκθεση πραγματοποιήθηκε το 2009 στην ελληνική πρεσβεία στην Αρμενία, στη μνήμη της Ελληνίδας μητέρας της και ήταν αφιερωμένη στους Έλληνες της Αρμενίας. Η δεύτερη έκθεσή της αφορούσε και πάλι τους Έλληνες της Αρμενίας και πραγματοποιήθηκε το 2011 στο Ελληνικό Προξενείο της Νέας Υόρκης. Η τρίτη έκθεση «Η καρδιά μου είναι στα υψίπεδα» ήταν αφιερωμένη στην Αρμενία και το Αρτσάχ και πραγματοποιήθηκε στην πόλη Σουσί του Αρτσάχ το 2013. Η τέταρτη έκθεση «’Εμπνευση από την Αρμενία» άνοιξε στο Μουσείο Γιεγισέ Τσαρέντς. Τον Απρίλιο του 2015 η έκθεσή της, που ήταν αφιερωμένη στην 100η επέτειο της Γενοκτονίας των Αρμενίων, άνοιξε τις πύλες της στο Γερεβάν.
Τί σας ώθησε να ασχοληθείτε με την καταγραφική φωτογραφία;
Το 2007 έδωσα μια στο ομιλία για την ελληνική κοινότητα της Αρμενίας στο Αμερικανικό πανεπιστήμιο του Γιερεβάν. Για αυτή τη διάλεξη, επισκέφτηκα όλους τους ελληνικούς οικισμούς της χώρας και πήρα μερικές χιλιάδες φωτογραφίες. Αυτή ήταν και η αρχή.
Όλα τα φωτογραφικά έργα μου πραγματοποιήθηκαν ως μια πλήρης έρευνα, βασισμένα σε ένα ισχυρό επιστημονικό υπόβαθρο. Το 2009 η πρώτη φωτογραφική έκθεση άνοιξε στην Ελληνική Πρεσβεία στο Γιερεβάν, αφιερωμένη στη μνήμη της Ελληνίδας μητέρας μου και σε όλες τις μητέρες. Χαίρομαι να σας πω, ότι η έκθεση βρίσκεται σε μόνιμη προβολή στην Ελληνική Πρεσβεία. Η εικόνα της μητέρας μου είναι ένα μέρος αυτής της πολιτιστικής έκθεσης.
Πώς αλληλοσυνδέονται τα ιστορικά θέματα της Αρμενίας και της Ελλάδας στις φωτογραφικές δημιουργίες σας;
Το 2013 ξεκίνησα τη φωτογραφική έκθεση μου στο Σουσί του Αρτσάχ με θέμα «Η καρδιά μου στα υψίπεδα». Η αγάπη μου για το Αρτσάχ αντικατοπτρίστηκε στις φωτογραφίες που προβλήθηκαν. Έχοντας υπόψη, ότι υπάρχει ένα ελληνικό χωριό στο Αρτσάχ -το Μεχμανά- το επισκέφτηκα και μερικές φωτογραφίες μου από το χωριό συμπεριλήφθηκαν στην έκθεσή μου. Ένιωσα μεγάλη τιμή και ευλογία ανοίγοντας αυτην την έκθεση σε μια τόσο όμορφη πόλη.
Είχα τη δική μου συνεισφορά αποδίδοντας φόρο τιμής στους προγόνους μας, στην 100ή επέτειο της Γενοκτονίας των Αρμενίων το 2015. Ένα από τα φωτογραφικά έργα μου είναι αφιερωμένο στις τρεις γενοκτονίες: την Αρμενική, την Ελληνική και την Ασσυριακή. Τα πορτρέτα των επιζώντων, των απογόνων τους, των αφηγήσεων, των ιστοριών των οικογενειών είναι διαθέσιμα στον ιστότοπό μου (https://genocide-survivor9.webnode.com).
Πείτε μας για τις πόλεις που έχουν υποδεχθεί τα εκθέματά σας.
Το 2011, μετά από πρόσκληση της Δρ. Βιρτζίνια Ντέιβις και της οργάνωσης AGAPW (Ένωση Ελλήνων Επαγγελματιών Γυναικών, ιδρυτής και πρόεδρος η Δρ. Όλγα Αλεξάκος), η δεύτερη φωτογραφική μου έκθεση, αφιερωμένη στους Έλληνες της Αρμενίας, άνοιξε στο Γενικό Προξενείο της Νέας Υόρκης των ΗΠΑ. Οι φωτογραφίες ήταν «χαρακτηριστικά ομιλητικές», εμπνευσμένες από τη μελωδία της λύρας του Πόντου. Όλα αυτά δημιούργησαν μια ζεστή ατμόσφαιρα.
Θυμάμαι το εξαιρετικό καλωσόρισμα στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο στο Λονδίνο το 2017, όταν η παρουσίασή μου ξεκίνησε με το τραγούδι που ερμήνευσε ο Στέλιος Καζαντζίδης «Mάνα μου». Αυτά τα έργα με εμπνέουν και με υποστηρίζουν για να αντιμετωπίσω νέες προκλήσεις στη ζωή μου. Μέσα από αυτές τις φωτογραφίες, οι προσευχές και η ευλογία της μητέρας μου είναι πάντα στην καρδιά μου. Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο Αβραάμ Λίνκολν: «Θυμάμαι τις προσευχές της μητέρας μου και με ακολουθούσαν πάντα. ‘Εγιναν ένα με μένα για όλη μου τη ζωή. « Το πρόγραμμά μου, που ήταν αφιερωμένο στις τρεις γενοκτονίες, είχε τον τίτλο «Ζούμε, θυμόμαστε, προσευχόμαστε». Ο στόχος ήταν να καταλάβουμε εάν η μνήμη μπορεί να προκαλέσει σε κάποιο βαθμό την πρόληψη της γενοκτονίας. Η έκθεση άνοιξε στις 26 Απριλίου 2015, δύο ημέρες μετά από τις κεντρικές εκδηλώσεις μνήμης στο Μνημείο Γενοκτονίας του Τζιτζερναγκαπέρτ στο Γιερεβάν. Ο χώρος της έκθεσης ήταν το σπίτι-μουσείο του διάσημου Αρμένιου ποιητή Γιεγισέ Τσαρέντς.
Ωστόσο, θα ήθελα να αναφέρω μια έκθεση που είναι αποτυπωμένη στην καρδιά μου, σαν η πιο αγαπημένη μου.
Μια μέρα, τον Μάιο του 2015, έβγαλα περίπου τριάντα φωτογραφίες και κατευθύνθηκα στο ορεινό χωριό Χακ, το οποίο βρίσκεται στην περιοχή Μπερντζόρ του Αρτσάχ. Σε μία από τις τάξεις στο σχολείο του χωριού έδειξα τις εικόνες στους κατοίκους, που ξέρουν πολύ καλά τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας, να παλεύεις για την ανεξαρτησία της χώρας, κ.λ.π.
Δώρισα τη συλλογή φωτογραφιών που σχετίζεται με τη Γενοκτονία στο ορφανοτροφείο του Γιερεβάν, στην άσβεστη μνήμη του Αρμένιου παππού μου, που ήταν ένα από τα ορφανά του 1915.
Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ο πόνος της απώλειας του τόπου, του σπιτιού είναι τόσο έντονος ακόμη και μετά από έναν αιώνα. Οι αφηγήσεις της εξορίας και της επιβίωσης των επιζώντων και των απογόνων τους «πλέκονταν» από τον πόνο. Το ψήφισμα για τη αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων (# 296) από την συντριπτική πλειοψηφία της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ στις 29 Οκτωβρίου 2019 είναι μια ιστορική στιγμή, σημείο καμπής σε ολόκληρη τη διαδικασία αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Ωστόσο, πρέπει να εξετάσουμε τα θέματα σε ένα διεθνές πλαίσιο. Αυτή είναι μια νίκη της ανθρωπότητας: θέλουμε να δούμε τον κόσμο μας χωρίς γενοκτονίες, με γαλάζιο και γαλήνιο ουρανό. Ας ελπίσουμε ότι μια μέρα οι γενοκτονίες των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων θα αναγνωριστούν παγκοσμίως.
Τι είναι το σπίτι για εσάς;
Ίσως αυτή είναι η πιο δύσκολη ερώτηση για μένα, μια ερώτηση χωρίς απάντηση. Το σπίτι δεν είναι μόνο ένα μέρος, μια χώρα για μένα, είναι μια ιδέα. Ως άτομο αρμενικής-ελληνικής καταγωγής, ως πρόσωπο που έχει τη διπλή υπηκοότητα (αρμενική-ελληνική) δεν θέλω να θέτω γεωγραφικά σύνορα για το σπίτι μου. Καθώς αστειεύομαι, στο πνεύμα είμαι τσιγγάνα, στην καρδιά – Ελληνίδα, στις προσευχές – Αρμένισα και στο μυαλό – πολίτης του κόσμου. Τα τελευταία τρία χρόνια δούλεψα στην Ολλανδία και την Κύπρο. Το 2018, είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου. Ενώ προσευχόμουν κατά τη διάρκεια της λειτουργίας στην Αρμενική Εκκλησία, στην οδό Victoria, στην κατεχόμενη από τους Τούρκους περιοχή της Λευκωσίας, ένιωσα την ιδέα του ΣΠΙΤΙΟΥ. Εάν έχουμε την ευκαιρία να προσευχηθούμε στις εκκλησίες μας, αυτή είναι μια πτυχή της έννοιας του σπιτιού. Μπορούμε αναμφίβολα να το αιθανόμαστε, ως απόγονοι της χριστιανικής μειονότητας, που διώχθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1915. Η ιδέα αυτή είναι μια ώθηση για μένα, για να επισκεφτώ ζώνες συγκρούσεων και να προβληματιστώ πάνω σε αυτά τα θέματα στα φωτογραφικά μου έργα.
Τί σχέδια έχετε για το μέλλον;
Καλή ερώτηση. Το να είμαι μέλος οικογένειας δύο εθνοτήτων, μου επέτρεψε να μάθω τέσσερις γλώσσες, να σκέφτομαι έξω από από τα όρια, να σκέφτομαι και να αναλύω πράγματα στο διεθνές πλαίσιο, πέρα από οποιαδήποτε εθνικά σύνορα. Είμαι πάντα διατεθειμένη να κατανοήσω τον πυρήνα ενός επιστημονικού προβλήματος, να εξετάσω τις ρίζες και να παρατηρήσω μια κατάσταση από έξω. Είχα πάντα την περιέργεια, το πάθος και το ενδιαφέρον για τις συναρπαστικές προκλήσεις της επίλυσης επιστημονικών προβλημάτων. Για αυτόν τον λόγο, επέλεξα το πεδίο της θεωρητικής φυσικής, ως ευκαιρία να κατανοήσω και να εξερευνήσω το σύμπαν και τους νόμους του. Αφού ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου στη σύγκλιση των μαθηματικών και της μαθηματικής μοντελοποίησης, ασχολήθηκα με την αρχαιολογία, έναν άλλο τομέα, όπου μελέτησα τα στοιχεία του πολιτισμού, της ιστορίας και της εξέλιξής μας.
Δούλεψα για σχεδόν 15 χρόνια στη χριστιανική οργάνωση της Αγίας ‘Εδρας του Ετσμιατζίν, το θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο όλων των Αρμενίων σε όλο τον κόσμο. Το έργο αυτής της θρησκευτικής οργάνωσης με δίδαξε να έχω ενσυναίσθηση για τους συνανθρώπους, προσφέροντας βοήθεια σε όσους έχουν ανάγκη. Αυτό το χαρακτηριστικό φωτίζει το όραμα για το μέλλον μου.
Έχω ξεκινήσει ένα παγκόσμιο φωτογραφικό έργο «ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ», που θα περιλαμβάνει επίσης φωτογραφίες από τις ζώνες των συγκρούσεων. Ένα μέρος του είναι διαθέσιμο στον άλλο ιστότοπό μου (https://photographsspeak.webnode.com).
Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στις γυναίκες που βρίσκονται στις ζώνες συγκρούσεων.
Βρίσκομαι και πάλι στην Αρμενία. Η καραντίνα που προέκυψε με την κρίση του Κορωνοϊού προσωρινά απέκλεισε τα δημιουργικά μου έργα. Ας ελπίσουμε, ότι σύντομα θα μπορέσω να συνεχίσω να δουλεύω πάνω σε αυτά.
