Խորհրդանշական ու բարացուցական երեւոյթ է, որ աշխարհի քրիստոնեայ ժողովուրդներու մեծ ընտանիքէն ներս բացառութիւն կազմողներու շարքին դասուելու գնով՝ հայ ժողովուրդը Յունուար 6ին կը տօնէ Աստուածորդու Սուրբ Ծնունդը, մինչ քրիստոնեայ մարդկութիւնը ընդհանրապէս Դեկտեմբեր 25ին կ’աւետէ աստուածայայտնութիւնը Յիսուս Քրիստոսի։
Պատճառը նախ պատմական ու աստուածաբանական այն ճշմարտութիւնն է, որ Յիսուս Քրիստոսի ծնունդը պատահեցաւ Յունուար 6ին եւ համայն Քրիստոնեայ Աշխարհը սկզբնապէս, դարեր շարունակ, Յունուար 6ին կը տօնէր Սուրբ Ծնունդը։
Բայց առաւել հիմնաւոր պատճառ է նաեւ այն, որ հայ ժողովուրդին համար ազգային իր ինքնահաստատման գրաւականը եղած է նոյնինքն քրիստոնէութեան հայացումը եւ, այդ հիման վրայ, հայոց ազգային հաւատքի ու ազգային եկեղեցւոյ արմատաւորման ծառայած է Սուրբ Ծնունդը Յունուար 6ին տօնելու հայկական աւանդոյթը։
Նոյն այդ հիմնաւորումով կը բացատրուի նաեւ պատմական այն փաստը, թէ ինչո՛ւ հայ ժողովուրդը հանդիսացաւ առաջին ազգը, որ Քրիստոնէութիւնը հռչակեց պետական կրօն եւ մինչեւ վերջին շունչ պայքարեցաւ ազգային իր հաւատքին ու եկեղեցւոյ պաշտպանութեան համար։
Իբրեւ ՀԱՅ ապրելու, գոյատեւելու եւ զարգանալու մեր ազգային պայքարին գլխաւոր զէնքերէն ու զրահներէն մէկը, եթէ ոչ գլխաւորը հանդիսացաւ քրիստոնէութեան հայացումը։
Ազգային մեր այս առանձնայատկութեան գերագոյն վկայութիւնը եղաւ Վարդանանց մղած սրբազան պատերազմը։ Հայկական զօրքի պարտութեամբ աւարտած ճակատամարտ մը, որ սակայն անսասան վէմը դարձաւ բարոյական յաղթանակի՝ իմացեալ մահով անմահութիւնը նուաճելու հայկական կենսափիլիսոփայութեան։
Այս բոլոր առումներով՝ Յիսուս Քրիստոսի Սուրբ Ծնունդը Յունուար 6ին տօնելով, հայ ժողովուրդը կը վերանորոգէ ոչ միայն Ազգային իր Հաւատքը, այլեւ՝ ազգային ինքնահաստատման եւ ամբողջական ազատագրութեան իր հազարամեակներու երթը։
Պատմական եւ աստուածաբանական տեղեկանքի ու հիմնաւորումներու կարգով՝ կ’արժէ նաեւ նշել, որ քրիստոնէութեան տարածման սկզբնական շրջանին, մինչեւ 300ականները, քրիստոնէութիւնը ընդունած ժողովուրդներն անգամ շարունակեցին պահպանել հեթանոսական տօներու իրենց ազգային աւանդութիւնները։
Աստուածներու ծննդեան օրեր տօնելու հեթանոսական աւանդութիւնները երկար ժամանակ շարունակուեցան եւ, հասկնալիօրէն, դատապարտանքի արժանացան քրիստոնէութեան առաջին քարոզիչներուն կողմէ։ Քրիստոնէութիւնը ոչ միայն բանադրեց հեթանոսական, բարբարոսական եւ անաստուածեան այդ սովորութիւնները, այլեւ դարեր ամբողջ ընդդիմացաւ ու պայքարեցաւ նաեւ Քրիստոսի ծննդեան օրը տօնելու փորձերուն դէմ։
Բայց այդ պայքարը ապարդիւն անցաւ։ Սովորութեան եւ աւանդութեան ոյժը յաղթեց։ Քրիստոնեայ առաջին աստուածաբանները սկսան ուսումնասիրել ու քննարկել Յիսուս Քրիստոսի բնախօսական ծննդեան ճշգրիտ թուականը՝ յատուկ կարեւորութիւն ընծայելով Աստուածորդու Յայտնութեան եւ Մկրտութեան թուականներու ճշգրտումին։
Այսպէ՛ս, 200 թուին, Կղեմէս Աղեքսանդրիացին յայտնագործեց, որ Մարիամ Աստուածածինը յղացած էր Մարտ 25ին եւ, հետեւաբար, Յիսուսի բնախօսական ծննդեան թուական ճշդեց Դեկտեմբերի 25ը։ Իսկ Յունուար 6ը նշանակեց իբրեւ Քրիստոսի մկրտութեան օրը։
Բայց ատենի քրիստոնեաներու մեծ մասին հետ, հայ ժողովուրդը եւս չընդունեց Յիսուսի ծնունդն ու մկրտութիւնը իրարմէ անջատ տօնելու գաղափարը եւ, փոխարէնը, մինչեւ 5րդ դար, հին աշխարհի քրիստոնեաներու մեծամասնութիւնը Յունուար 6ին տօնեց Սուրբ Ծնունդը՝ միացնելով Աստուածայայտնութեան եւ Մկրտութեան տօները։
Հնագոյն արձանագրութեանց համաձայն՝ Սուրբ Ծնունդի առաջին տօնակատարութիւնը տեղի ունեցած է 336 թուի Դեկտեմբեր 25ին, Հռոմի մէջ։ Իսկ քրիստոնէական առաջին պաշտօնական տօնը արձանագրուած է Յունուար 6ին, 361 թուականին եւ եղած է Աստուածայայտնութեան (Epiphany) տօնը։ 451 թուականին, Քաղկեդոնի մէջ գումարուած քրիստոնէական եկեղեցիներու 4րդ տիեզերական ժողովին, Սուրբ Ծնունդը Դեկտեմբեր 25ին տօնելու Հռոմի պարտադրած կայսերական պահանջը երկփեղկում առաջացուց։ Թերեւս փակագիծ բացող մանրամասնութիւն է, այսուհանդերձ անտեսել կարելի չէ այն պատմական փաստը, որ ատենին՝ Դեկտեմբեր 25ին հռոմէացիք կը տօնէին իրենց Արեւի աստուծոյ տօնը եւ կայսերական Հռոմը, քրիստոնէութեան պետական կրօն հռչակումը իր հպատակներուն ընդունելի դարձնելու համար, քաղաքական առանձնայատուկ պատճառներ ունէր պնդելու Սուրբ Ծնունդը Դեկտեմբեր 25ին տօնելու պահանջին վրայ։
Ամէն պարագայի, Քաղքեդոնի այդ Ժողովին, Արեւելեան Եկեղեցիները կառչած մնացին Աստուածայայտնութեան եւ Սուրբ Ծնունդի տօները միացնելու եւ միեւնոյն օրը՝ Յունուար 6ին տօնելու իրենց աւանդութեան։ Այդ թուականէն ասդին, ահա՛ աւելի քան 16 դարէ ի վեր, հայ ժողովուրդը կը շարունակէ հաւատարիմ մնալ Սուրբ Ծնունդը Յունուար Վեցին տօնելու իր աւանդութեան, մանաւանդ որ, ըստ մեր պատմաբաններուն, Տրդատ թագաւորը եւ պաշտօնապէս առաջինը քրիստոնեութիւն ընդունած այլ անձինք Գրիգոր Լուսավորիչի կողմէ, Բագաւանի մէջ, Քրիստոնեայ մկրտուեցան ճիշդ Աստուածայայտնութեան ա՛յդ օրը։
Քրիստոսի Ծննդեան եւ Մկրտութեան միացեալ այս տօնը, հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ, եկեղեցականին զուգահեռ միշտ ալ ունեցած է համաժողովրդական տօնախմբութեան բնոյթ։
Տօնին նախորդող շաբաթը պահք է մեր ժողովուրդին համար եւ, սկզբնական դարերէն իսկ, հայերը Նոր Տարուան իրենց սեղանները զարդարած են պասուց կերակուրներով։
Պահքի այդ շաբթուան ընթացքին ընդունուած է քիչ աշխատիլ, որոշակի ծանր գործերէ բոլորովին հրաժարիլ։ Յունուար մէկէն մինչեւ վեց, հայոց օջախներէն կրակը անմար պէտք է մնայ։
Յունուար հինգին, հայոց եկեղեցիներուն մէջ տեղի կ’ունենայ երեկոյեան ժամերգութիւն, որմէ յետոյ մասնակիցները իրենց տուները կը տանին այնքան թուով վառած մոմ, ինչքան ընտանիքի անդամ ունին։ Եկեղեցիէն տուն վերադառնալէ եւ Սուրբ Ծննդեան աւետիսը իրարու փոխանցելէ ետք, Պահքը կը բացուի եւ մոմերու լոյսին տակ ամբողջ ընտանիքը կը բոլորուի նահապետական սեղանին շուրջ։ Այդ երեկոն մեր ժողովուրդը կ’անուանէ Թաթախման երեկոյ։ Սեղանին վրայ դրուած կ’ըլլան սիսեռով ու չոր բանջարեղէնով ապուր (Մարիամայ ճաշ), խաշիլ, ձկնային ճաշատեսակներ, այլազան փիլաւներ, ծննդեան յայտնի փախլավան։
Հայկական որոշ շրջաններու մէջ, յատուկ Ս. Ծննդեան տօնին համար, ամբողջ տարին անասուն ալ կը խնամեն (գառ, ուլիկ, հորթ) եւ տօնի նախօրեակին կը մորթեն։ Ընթրիքէն առաջ, տան մէջ խունկ կը վառեն՝ չար ոգիներուն ու սատանայի ազդեցութիւնը չէզոքացնելու համար։ Աւանդութիւն է, նաեւ, որ սպիտակ շապիկ հագած պատանիներու՝ Քրիստոսի Ծնունդն աւետող խումբերը շրջին տունէ տուն եւ աւետիսներ երգեն։ Իսկ Յունուար վեցին, Սուրբ Ծննդեան յատուկ Պատարագէն ետք, կը կատարուի Յորդանան գետին մէջ Քրիստոսի մկրտութիւնը խորհրդանշող արարողութիւնը («Ջրօրհնէք» կամ «Խաչը ջուրը նետել»)։ Քահանայ Հայրը, հաւաքուած ժողովուրդի ներկայութեան, խաչը կը նետէ ջուրը եւ միւռոն կը կաթեցնէ ջուրին մէջ։ Այդ հրաշագործ ջուրէն հաւատացեալ ժողովուրդը տուն կը տանի, որպէսզի օգտագործէ հիւանդութեանց ու անյաջողութեանց դէմն առնելու համար. օրհնուած այդ ջուրը կը պահուի մինչեւ յաջորդ տարուան Սուրբ Ծնունդի տօնը։ Երբ միւռոնը, ջուրիին մէջ կաթեցնելէ յետոյ, կը տարածուի ջուրի երեսին, կը նշանակէ ուրեմն, որ նոր տարին առատ եւ բարեկեցիկ պիտի ըլլայ։ Խաչը ջուրը նետելու պահը եւս կը վերածուի շքեղ տօնախմբութեան առիթի։ Իսկ Խաչը ջուրէն հանելու պատուաւոր շնորհը կ’ընծայուի եկեղեցւոյ Խաչ-քաւորին։ Հայկական աւանդութեան համաձայն՝ Ջրօրհնէքէն ետք տարուան օրերը կը սկսին երկարիլ, արեւը կը սկսի յաւելեալ ուժ հաւաքել. աշխարհի լոյսը կը շատանայ, խաւարն ու մութը կը սկսին հիւծիլ….
Եւ կեանքը նոր թափ կ’առնէ, կը բուրվառին մեր այս հին աշխարհի նոր մարդոց յոյսերն ու հաւատքը։
Սուրբ Ծննդեան տօնին ընդառաջ՝ քրիստոնէութեան հայացման խորհուրդն ու աւանդը լաւագոյնս կը խտացնէ մեծատաղանդ մեր բանաստեղծներէն Վահան Թէքէեան՝ իր «Եկեղեցին Հայկական» բանաստեղծութեան հետեւեալ վկայութեամբ.-
Եկեղեցին Հայկական բարձըր բե՛րդն է հաւատքին
Իմ պապերուս` որ հողէն զայն քար առ քար հանեցին
Եւ երկինքէն իջուցին զայն ցօղ առ ցօղ, ամպ առ ամպ
Ու թաղուեցան անոր մէջ հանդարտութեամբ, հեզութեամբ…
