­Տես­լա­կա­նէն դէ­պի ի­րա­գոր­ծում

ՄԱՆՆԻԿ ԱՇՐԵԱՆ

«­Խօս­քը ա­ռանց գոր­ծի մե­ռեալ է»

Սի­մոն ­Զա­ւա­րեան

­Հա­յաս­տան-Ս­փիւռք հա­մա­ժո­ղո­վէն հա­զիւ վե­րա­դար­ձած՝ կը փոր­ձեմ մտա­ծում­նե­րուս եւ ապ­րում­նե­րուս ընդ­մէ­ջէն ո­րոշ եզ­րա­կա­ցու­թիւն­նե­րու յան­գիլ՝ այն յոյ­սով ու հա­ւատ­քով, որ սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան այս ի­րա­պէս մեծ նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը կ’ի­մաս­տա­ւո­րո­ւի՝ նոր ո­րակ ա­պա­հո­վե­լով հայ­րե­նիք-սփիւռք հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան։
«­Փո­խա­դարձ վստա­հու­թիւն, միաս­նա­կա­նու­թիւն, պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն»՝ հիա­նա­լի կար­գա­խօս, ան­նա­խըն­թաց մաս­նակ­ցու­թիւն ա­ւե­լի քան 1500 հո­գի­նե­րու 71 եր­կիր­նե­րէ եւ շուրջ 100 զե­կու­ցա­բեր­ներ։ Խ­րա­խու­սիչ մթնո­լորտ մը, ուր աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րէն հայ­րե­նի­քի մէջ հա­մախմ­բո­ւած հա­յեր ե­կած էին հեր­թա­կան ան­գամ ա­պա­ցու­ցա­նե­լու, թէ մենք կանք ու կը մնանք ա­մէ­նու­րեք, հա­ւատ­քի ու­ժով ու հայ­րե­նի­քի սի­րով։ Վ­կայ՝ մին­չեւ իսկ ­Թուր­քիոյ խորհր­դա­րա­նին մէջ մեր ազ­գա­յին ի­րա­ւունք­նե­րը նո­րօ­րեայ հե­րո­սի քա­ջու­թեամբ բարձ­րա­ձայ­նող ե­րես­փո­խան ­Կա­րօ ­Փայ­լա­նի ներ­կա­յու­թիւնն ու զե­կոյ­ցը։ Ն­շենք նաեւ, թէ հա­մընդ­հա­նուր յար­գանք վա­յե­լող մեր կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը՝ Հ.Օ.Մ.ը կը մաս­նակ­ցէր ժո­ղո­վին գրե­թէ իր բո­լոր միա­ւոր­նե­րով եւ ժո­ղո­վի յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը ըն­թեր­ցեց Հ.Օ.Մ.ի ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը։
Աշ­խա­տան­քա­յին մա­սին (18-20 ­Սեպ­տեմ­բեր) ա­ռըն­թեր, վա­յե­լե­ցինք շատ ջերմ ըն­դու­նե­լու­թիւն եւ մշա­կու­թա­յին ան­մո­ռա­նա­լի ո­րա­կա­ւոր ձեռ­նարկ­ներ։ ­Յու­զու­մի ա­լիք­ներ բարձ­րաց­նող ե­զա­կի պա­հեր ապ­րե­ցանք հայ­րե­նի­քի վե­րան­կա­խաց­ման 26րդ ­տա­րե­դար­ձին՝ ա­ռի­թը ու­նե­նա­լով ­Ծի­ծեռ­նա­կա­բեր­դի եւ Ե­ռաբ­լու­րի մէջ խո­նար­հե­լու սրբա­դա­սո­ւած մեր նա­հա­տա­կա­նե­րու եւ հին թէ նոր հե­րոս­նե­րու յու­շար­ձան­նե­րուն ա­ռաջ։
­Վեր­ջա­պէս, չորս օ­րե­րու ո­գեշն­չող բո­լոր ե­լոյթ­նե­րը պսա­կո­ւե­ցան գո­հա­բա­նա­կան ա­ղօթ­քով Ս. Էջ­միած­նայ մէջ, ­Գա­րե­գին Բ. Ա­մե­նայն ­Հա­յոց ­Կա­թո­ղի­կո­սի հայ­րա­կան յոր­դոր­նե­րով եւ Ա­րամ Ա. ­Մե­ծի ­Տանն ­Կի­լի­կիոյ ­Վե­հա­փառ ­Հայ­րա­պե­տին գօ­տեպն­դող պատ­գա­մով։
Եզ­րա­փա­կե­լով՝ կը հա­ւա­տամ, թէ ­Հա­յաս­տան-Ս­փիւռք 6րդ ­հա­մա­ժո­ղո­վը կրնայ դրա­կան քայլ մը ըլ­լալ մեր ազ­գա­յին եր­թի ճա­նա­պար­հին, պայ­մա­նաւ որ տես­լա­կան­նե­րը չմնան պարզ լո­զունգ­ներ, այլ դառ­նան մեկ­նա­կէտ հա­մա­հայ­կա­կան հա­յե­ցո­ղու­թեամբ որ­դեգ­րո­ւած ռազ­մա­վա­րու­թեան։
Հ­զօր ու անվ­տանգ հայ­րե­նիք, Ար­ցա­խի հիմ­նախնդ­րի ար­դար հան­գու­ցա­լու­ծում, ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չում ու հա­տու­ցում՝ մեր բո­լո­րի ե­րա­զանքն են։
Եւ ա­յո՛, մենք հա­յերս կա­րող ենք դի­մագ­րա­ւել տար­բեր մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը եւ տես­լա­կա­նէն ի­րա­գոր­ծու­մի անց­նիլ, ե­թէ յա­ջո­ղինք հա­մադ­րել ու միա­ւո­րել հա­մազ­գա­յին մեր նե­րոյ­ժը։
Եւ ա­յո՛, մենք թէեւ ցե­ղաս­պա­նո­ւած, բայց յա­րու­ցեալ, ստեղ­ծա­գործ ու յաղ­թա­նակ­ներ նո­ւա­ճող ժո­ղո­վուրդ ենք։ Ա­ռա­ջին ­Հան­րա­պե­տու­թեան 100ա­մեա­կին յա­ռա­ջըն­թաց, ու­րեմն, թո՛ղ իւ­րա­քան­չիւր հայ ինքն իր ան­ձին խոս­տա­նայ, թէ պի­տի դառ­նայ գո­յա­պա­քա­րի կա­մա­ւոր զի­նո­ւո­րը, թէ­կուզ ան­հա­մազ­գեստ, միշտ պատ­րաստ «ներ­կայ» պա­տաս­խա­նե­լու ազ­գա­յին ա­մէն մար­տահ­րա­ւէ­րի։
Եւ այն ա­տեն, կու­գայ ան­պայ­ման այն ե­րա­նե­լի օ­րը, ինչ­պէս կ­’ը­սէ պատ­մա­բան ­Վա­հան ­Մե­լի­քեան՝
­Մին­չեւ պար­զած սրտե­րը մեր
­Դիպ­չին դաշ­տին,
­Լուռ քա­ղա­քին
Ու ան­սահ­ման այդ
­Սահ­մա­նից
­Մի քայլ ա­նեն
­Քեզ, Ա­նի՛։

Ս­տո­րեւ՝ կցո­ւած կը կար­դաք «Ս­փիւռ­քի ե­րի­տա­սար­դու­թեան ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լու­թեան տես­լա­կա­նը» նիւ­թին շուրջ ըն­կե­րու­հի Աշ­րեա­նի զե­կոյ­ցը, որ յանձ­նո­ւած է Հ.Հ. սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան։

­Յար­գե­լի տիկ. նա­խա­րա­րու­հի եւ պաշ­տօ­նա­տար­ներ,
­Յար­գե­լի ժո­ղո­վա­կան­ներ,

­Թոյլ տո­ւէք, որ ող­ջու­նեմ ­Ձեզ բո­լորդ՝ ­Հիւ­սի­սա­յին ­Յու­նաս­տա­նի ­Մա­կե­դո­նիոյ եւ Թ­րա­կիոյ մեր փոքր ա­ծո­ւէն, իբ­րեւ Հ.Օ.Մ.ի միա­ւոր Հ. Գթ. ­Խա­չի Շր­ջա­նա­յին ­Վար­չու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ, մաղ­թե­լով յա­ջո­ղու­թիւն հա­մա­գու­մա­րի աշ­խա­տանք­նե­րուն:
Ան­տա­րա­կոյս, այս ժո­ղո­վին ար­ծար­ծո­ւող բո­լոր հար­ցե­րը ազ­գա­յին հիմ­նախն­դիր­ներ են: «Ս­փիւռ­քի ե­րի­տա­սար­դու­թեան ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թեան տես­լա­կա­նը», սա­կայն, չա­փա­զան­ցու­թիւն պի­տի չըլ­լար «գերխն­դիր» ո­րա­կե­լը, քա­նի դժբախ­տա­բար ազ­գի 2/3ը հայ­րե­նի­քէն դուրս կը գտնո­ւի եւ ե­րի­տա­սար­դու­թեան ինք­նու­թեան հար­ցը ուղ­ղա­կիօ­րէն առնչո­ւած է ազ­գի լի­նե­լու­թեան հետ: Հ­զօր, անվ­տանգ ու բար­գա­ւաճ հայ­րե­նի­քը, ա­յո՜, ան­վի­ճե­լիօ­րէն մեր բո­լո­րին բաղ­ձանքն ու ե­րազն է:
­Պահ մը մտա­ծենք, սա­կայն, որ ե­թէ օ­տար ա­փե­րու վրայ հա­սակ նե­տող չոր­րորդ եւ հին­գե­րորդ սե­րունդ­նե­րը ձու­լո­ւին կամ կի­սա­ձու­լո­ւին, կը կոր­սո­ւի մեր ազ­գա­յին նե­րոյ­ժը ու հե­տե­ւա­բար հայ­րե­նի­քի զար­գա­ցու­մը, անվ­տան­գու­թիւ­նը, Ար­ցա­խի հիմ­նա­հար­ցի ար­դար լու­ծու­մը, ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չումն ու հա­տու­ցու­մը կը մնան ան­հա­սա­նե­լի ե­րազ: Իսկ ե­թէ նոյ­նիսկ մա­սամբ յա­ջո­ղին, ո՞ր չա­փով ի­մաս­տա­ւո­րո­ւած կ­՚ըլ­լան, ե­թէ աշ­խա­րաս­փիւռ հա­յե­րը չկա­րո­ղա­նան գո­յա­տե­ւել իբ­րեւ ազգ, այլ միայն իբ­րեւ աշ­խար­հով մէկ ցրո­ւած հա­յա­նուն բազ­մու­թիւն­ներ, ­Սիլ­վա ­Կա­պու­տի­կեա­նի ա­սու­մով՝ «ան­կերպ, անկշ­ռե­լի», լա­ւա­գոյն պա­րա­գա­յին՝ հա­յա­սէր, բայց ո՛չ հայ:
Ուս­տի՝ ան­յե­տաձ­գե­լի հրա­մա­յա­կան է հայ­րե­նի իշ­խա­նու­թեանց եւ սփիւռ­քի կա­ռոյց­նե­րուն հա­մար ու­ղիղ ախ­տա­ճա­նա­չում կա­տա­րել եւ գոր­ծակ­ցա­բար հա­մա­պա­տաս­խան ռազ­մա­վա­րու­թիւն որ­դեգ­րել:
­Հայ­րե­նի­քի պա­րա­գա­յին, ան­շո՛ւշտ, ազ­գա­յին ինք­նու­թեան հարց չի ծա­գիր: Ա­մէն ազգ իր հո­ղին վրայ կրնայ գո­յա­տե­ւել ու ստեղ­ծա­գոր­ծել՝ յաղ­թա­հա­րե­լով ա­մէն տե­սա­կի դժուա­րու­թիւն: ­Հո­ղին ու­ժը եւ ար­տա­կարգ տո­կու­նու­թիւ­նը մեր ազ­գին, որ նոյ­նիսկ թշնա­մա­կան ներ­խու­ժում­նե­րու, եր­կա­րա­տեւ ստրկու­թեան եւ ամ­բող­ջա­տի­րա­կան վար­չա­ձե­ւե­րու տակ պա­հեց իր ար­ժէք­նե­րը, ան­վի­ճե­լի գրա­ւա­կանն են հա­յա­վա­յել ա­պա­գա­յի: ­Միակ լուրջ վտան­գը ար­տա­գաղթն է ու, հե­տե­ւա­բար, հարկ է յա­տուկ ծրա­գիր մշա­կել զայն կա­սեց­նե­լու հա­մար:
Իսկ ինչ կը վե­րա­բե­րի սփիւռ­քին, այս­պէս կո­չո­ւած «դա­սա­կան սփիւռ­քին», իւ­րա­յա­տուկ մե­զի պար­տադ­րո­ւած տե­ւա­կան քա­ղա­քա­կան աք­սոր մըն է, մեր ազ­գա­յին լի­նե­լու­թեան սպառ­նա­ցող ա­հա­ւոր վտանգ:
Այս ա­նա­րիւն շա­րու­նա­կո­ւող ճեր­մակ ջար­դին դէմ, ­Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ճո­ղոպ­րած մեր նախ­նիք, ի­րենց­մէ խլո­ւած հայ­րե­նի­քը հո­գի­նե­րուն մէջ պա­հե­լով՝ յա­ջո­ղե­ցան օ­տար ա­փե­րու վրայ հա­յա­կեր­տու­մի օ­ճախ­ներ ստեղ­ծել եւ ե­րեք սե­րունդ­ներ պա­հել ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լու­թեան գի­տակ­ցու­թեամբ, ա­ռանց իսկ հայ­րե­նի­քի հետ կա­պի կա­րե­լիու­թեան, միայն ու միայն ա­զատ ու ան­կախ հայ­րե­նի­քի տես­լա­կա­նով:
­Ներ­կա­յիս, սա­կայն, պայ­ման­նե­րը բո­լո­րո­վին տար­բեր են: Ազ­գա­յին դի­մա­գի­ծը օ­տա­րու­թեան մէջ, ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին, օ­րի­նա­չա­փօ­րէն կը գու­նա­տի: ­Հա­մաշ­խար­հայ­նաց­ման ծա­ւա­լող քա­րոզ­չու­թիւն­նե­րը հետզ­հե­տէ ա­պազ­գայ­նաց­ման կ­՚ա­ռաջ­նոր­դեն ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը: ­Հա­յա­պահ­պան­ման հիմ­նա­կան ե­րաշ­խի­քը՝ մայ­րե­նի լե­զուն օր ըստ օ­րէ կը նա­հան­ջէ: Օ­տար եր­կիր­նե­րու մէջ հա­սակ նե­տող սե­րունդ­նե­րը դժուա­րու­թիւն ու­նին ի­րենց զոյգ ինք­նու­թիւն­նե­րուն մի­ջեւ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն գտնե­լու: ­Յա­ճախ հա­զիւ միօ­րեայ հայ­կա­կան վար­ժա­րան, օ­տար ու­սում, օ­տար ա­ռօ­րեայ եւ հայ­րե­նի հո­ղի ոյ­ժին պա­կա­սը կը բար­դաց­նեն նոր սե­րուն­դի ազ­գա­յին դի­մա­գի­ծին պահ­պա­նու­մը:
Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ, հա­կա­ռակ մեր աշ­խար­հը տան­ջող ար­ժէք­նե­րու մեծ տագ­նա­պին, մեր ե­րի­տա­սարդ­նե­րը ջախ­ջա­խիչ մե­ծա­մաս­նու­թեամբ կառ­չած կը մնան հա­մա­մարդ­կա­յին եւ ազ­գա­յին մեր ար­ժէք­նե­րուն: Ու­նինք, ու­րեմն, ա­ռողջ են­թա­հող կա­ռու­ցե­լու հա­մար ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լու­թեան գի­տակ­ցու­թիւ­նը, որ­պէս­զի կա­րո­ղա­նանք գո­յա­տե­ւել իբ­րեւ ազգ:
ա.) ­Պա­տա­նե­կու­թեան շրջա­նէն, տա­կա­ւին, մեր զա­ւակ­նե­րուն մօտ պէտք է հա­մո­զում դառ­նայ, թէ ի­րենք օ­տար­ներ չեն՝ հայ­կա­կան ծա­գու­մով, այլ՝ հա­յեր, որ օ­տար քա­ղա­քա­ցիու­թիւն ու­նին: ­Պէտք է ի­մա­նան, թէ ա­յո՜, մեր հա­լա­ծո­ւած նախ­նի­նե­րուն ա­պաս­տան տո­ւած եր­կիր­նե­րուն ե­րախ­տա­պարտ ենք եւ կը պար­տինք սի­րել ու յար­գել զա­նոնք, բայց մեր հայ­րե­նի­քը միայն մէկ է՝ ­Հա­յաս­տա­նը: Այս դաս­տիա­րա­կու­թեամբ օ­տար քա­ղա­քա­ցիու­թիւ­նը դժո­ւար թէ գե­րիշ­խող ինք­նու­թիւն դառ­նայ:
բ.) Այս գի­տակ­ցու­թիւ­նը մշա­կե­լու ուղ­ղու­թեամբ վճռո­րոշ դեր կը խա­ղայ հա­յա­ճա­նա­չու­թիւ­նը (լե­զու, պատ­մու­թիւն, մշա­կոյթ) ա­ռա­ւե­լա­գոյն կա­րե­լի չա­փով ու մա­նա­ւանդ հայ­րե­նա­ճա­նա­չու­թիւ­նը, որ կի­զա­կէտն է ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լու­թեան ու­ժեղ զգա­ցո­ղու­թեան:
Առ այդ, շատ օգ­տա­կար կրնան ըլ­լալ հե­ռա­տե­սի­լի հա­ղոր­դում­ներ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նով:
Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի ու­սու­ցիչ­նե­րու ոչ միայն վե­րա­պատ­րաս­տու­թիւն, այլ սփիւռ­քի հետ գոր­ծակ­ցա­բար ուղ­ղա­կի հայ­րե­նի հա­մալ­սա­րա­նին մէջ պատ­րաս­տու­թիւն, ծրագ­րուած գոր­ծու­ղու­մով դէ­պի սփիւռք:
­Հայ­րե­նիք-սփիւռք փո­խա­դարձ կա­պե­րու սեր­տաց­ման կրնայ մե­ծա­պէս սա­տա­րել «Ա­րի ­Տուն» ծրա­գի­րի նման, ե­րի­տա­սարդ­նե­րու հա­մար պատ­շա­ճե­ցո­ւած նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մը:
­Յատ­կա­պէս, ե­թէ մաս­նա­գի­տու­թիւն­նե­րու ծի­րէն ներս կազ­մա­կեր­պո­ւին հան­դի­պում­ներ՝ հայ­րե­նի եւ սփիւռ­քա­հայ ե­րի­տա­սարդ­նե­րու մի­ջեւ, ար­դիւնք­նե­րը կրնան գե­րա­զան­ցօ­րէն ազ­գան­պաստ ըլ­լալ՝ լուրջ դրա­կան քայլ հայ­րե­նի­քի զար­գաց­ման հա­մար տար­բեր ո­լորտ­նե­րէ ներս, հա­մազ­գա­յին նե­րու­ժի միա­ւո­րու­մով, սփիւռ­քա­հայ ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն ինք­նու­թեան գի­տակ­ցու­թեան ամ­րապն­դում եւ, ին­չու չէ, նաեւ ա­ռիթ՝ հայ ըն­տա­նիք­ներ կազ­մե­լու:
Բ­նա­կա­նա­բար նման տես­լա­կան­նե­րը գոր­ծի վե­րա­ծե­լու այդ փոքր թո­ւա­ցող հսկայ քայ­լը կը կա­րօ­տի խո­շոր պիւտ­ճէ­նե­րու, որ ո՛չ հայ­րե­նի­քը, ո՛չ ալ սփիւռ­քը ա­ռան­ձինն կա­րող են դի­մագ­րա­ւել:
­Մի­թէ՞, սա­կայն, չ­՚ար­ժեր բո­լո­րին եւ ան­հատ բա­րե­րար­նե­րու ներդ­րում­նե­րով ի­րա­գոր­ծել նման ծրա­գիր մը, որ ուղ­ղա­կի կրնայ նոր յու­սադ­րիչ մեկ­նա­կէտ դառ­նալ ազ­գա­յին մեր իղ­ձե­րու ի­րա­կա­նաց­ման ճա­նա­պար­հին:
Ազ­գա­յին ինք­նու­թեան հար­ցը տար­բեր բնոյթ կը ստա­նայ ար­տա­գաղ­թի հե­տե­ւան­քով ստեղ­ծո­ւած սփիւռ­քի պա­րա­գա­յին: ­Հասկ­նա­լի է, թէ մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը ա­մէ­նէն ծանր օ­րե­րուն դուրս ե­կած ըլ­լա­լով հայ­րե­նի­քէն, ի­րենց հա­մար ա­ռաջ­նա­հերթ էր օ­տար եր­կիր­նե­րու մէջ օ­րի­նա­ւոր կե­ցու­թիւն ա­պա­հո­վե­լը ու տնտե­սա­կան պայ­ման­նե­րը բա­րե­լա­ւե­լը: Ս­փիւռ­քի դառ­նու­թիւ­նը ճա­շա­կած չըլ­լա­լով, մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը կը հա­ւա­տար, թէ իր ապ­րած երկ­րի հա­սա­րա­կու­թեան մէջ պէտք է լրիւ հա­մար­կո­ւի, նոյ­նիսկ ձու­լու­մի ճամ­բով, որ­պէս­զի յա­ջո­ղու­թեան հաս­նի:
Այս թիւր մտայ­նու­թեան եւ դա­սա­կան սփիւռ­քի հետ ոչ-գո­հա­ցու­ցիչ կա­պե­րու ան­մեղ զո­հը ար­տա­գաղ­թէն յա­ռաջ ե­կած նոր սե­րունդն է, որ մեծ մա­սամբ զրկո­ւած է իր ազ­գա­յին դի­մա­գի­ծը պա­հե­լու դաս­տիա­րա­կու­թե­նէն: Այս ցա­ւա­լի ի­րո­ղու­թիւ­նը մեր ազ­գա­յին մար­մի­նը կրծող ա­ղի­տա­լի վէրք է: Ինչ­պէ՞ս ըն­դու­նիլ, թէ կը գտնո­ւի հայ­րե­նի­քէն հա­զիւ մի քա­նի տա­րի ա­ռաջ հե­ռա­ցած հայ մայր, որ երբ ի­րեն հարց կը տրուի, թէ ին­չո՞ւ իր զա­ւա­կը չու­ղար­կէր հայ վար­ժա­րան, թէ­կուզ միօ­րեայ, կը պա­տաս­խա­նէ՝ «­Հա­յե­րէ­նը ին­չի՞ն է պէտք»:
Ա­մե­նայն յար­գան­քով բո­լոր ազ­գա­սէր հայ­րե­նա­կից­նե­րուս հան­դէպ, կը պար­տիմ մատ­նան­շել դառն ի­րո­ղու­թիւն մը.-
­Դա­սա­կան թէ նոր սփիւռ­քի ո­րոշ հա­տո­ւած­նե­րու ան­տար­բե­րու­թեան, ե­սա­կեդ­րոն մտայ­նու­թեան կամ օ­տա­րա­մո­լու­թեան պատ­ճա­ռով ա­րա­գօ­րէն շա­րու­նա­կո­ւող ձու­լու­մը ազ­գա­յին բնաջն­ջում է, ո­րուն ա­ռաջ­քը ե­թէ չառ­նենք, մեր իսկ ձեռ­քով հաս­ցու­ցած կ­՚ըլ­լանք ցե­ղաս­պա­նը իր եա­թա­ղա­նով չյա­ջող­ցու­ցած թի­րա­խին:
­Բայց ո՛չ, հա­զար ան­գամ՝ ո՛չ:
­Ցե­ղաս­պա­նո­ւած ու յա­րու­ցեալ մեր ազ­գը ընկ­ճե­լու ի վի­ճա­կի ոյժ չկայ աշ­խար­հի վրայ:
Այս վէր­քին ալ բա­լա­սան պի­տի գտնենք՝
ա.) ­Հայ­րե­նա­դար­ձի լուրջ ռազ­մա­վա­րու­թեամբ ու հանգ­րուա­նա­յին յար­մար պայ­ման­ներ ստեղ­ծե­լով,
բ.) Ս­փիւռ­քի մէջ ծրագ­րո­ւած քա­րո­զար­շա­ւի շնոր­հիւ, ներգ­րա­ւե­լով ա­ռա­ւել թի­ւով հայ­րե­նա­կից­ներ մեր կա­ռոյց­նե­րուն մէջ:
Եզ­րա­փա­կե­լով՝ ու­րեմն, պի­տի ու­զէի շեշ­տել, թէ հա­յա­կեր­տու­մը պէտք է սկսի օ­րօ­րո­ցէն: Ըն­տա­նի­քը, դպրո­ցը, ե­կե­ղե­ցին ու կա­ռոյց­նե­րը հարկ է, որ դառ­նան հա­յու­թեան ա­նա­ռիկ բեր­դե­րը: ­Հայ ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն կը պար­տինք փո­խան­ցել, ու­սա­նե­լի կեն­դա­նի օ­րի­նակ­նե­րով, ազ­գա­յի­նը անձ­նա­կա­նէն ու հա­տո­ւա­ծա­կա­նէն գե­րա­դա­սե­լու հա­սուն մօ­տե­ցու­մը եւ հա­յա­պահ­պա­նու­մը բարձր զե­տե­ղե­լու գի­տակ­ցու­թիւ­նը ի­րենց անձ­նա­կան ար­ժէ­քա­յին հա­մա­կար­գին մէջ:
­Յա­ռա­ջի­կայ տա­րին՝ 2018ը, ­Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջին ան­կա­խու­թեան 100ա­մեա­կը, թե­րեւս ա­մե­նա­պա­տեհ ա­ռիթն է՝ հայ պե­տա­կա­նու­թեան վե­րա­կանգ­ման խոր­քա­յին ի­մաս­տը վեր­լու­ծե­լով՝ շա­րու­նա­կե­լու մեր ազ­գա­յին եր­թը նոր թա­փով, հա­յու ան­կոտ­րում կամ­քով ու ­Սար­տա­րա­պա­տի յաղ­թա­կան ան­պար­տե­լի ո­գիով: ­Քան­զի կո­չո­ւած ենք ան­գամ մը եւս ա­պա­ցու­ցա­նե­լու Ֆ­րանց ­Վեր­ֆէ­լի ա­սա­ցո­ւած­քը՝ «Ան­կա­րե­լի է հայ մնալ սփիւռ­քի մէջ:
­Հա­յե­րը, սա­կայն, ան­կա­րե­լիին ազգն են»:

­Ման­նիկ Աշ­րեան
­Մա­կե­դո­նիոյ եւ Թ­րա­կիոյ (­Յու­նաս­տան)
Հ. Գ­թու­թեան ­Խա­չի Շրջ. ­Վար­չու­թեան ան­դամ
­Նախ­կին ան­դամ՝ ­Յու­նա­հա­յոց Ազ­գա­յին ­Վար­չու­թեան