­Սեւ կա­տուն եւ ու­րիշ բա­ներ

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ

­Կը կար­ծեմ, որ շա­տե­րու հա­մար ծա­նօթ ա­նուն-բա­ցատ­րու­թիւն մըն է այս «սեւ կա­տու»ն, ինչ­պէս նաեւ ա­նոր հետ առն­չո­ւած եւ ա­ւան­դու­թիւն դար­ձած զա­նա­զան նա­խա­պա­շա­րում­նե­րը: ­Դա­րե­րէ ի վեր մար­դիկ միշտ զգու­շա­ցած են, երբ հան­դի­պած են, կամ՝ ի­րենց մօ­տէն եւ կամ ալ դի­մա­ցէն սեւ կա­տու մը ան­ցած է: Ո­րով­հե­տեւ ա­նոր ներ­կա­յու­թիւ­նը մեկ­նա­բա­նած են հե­տե­ւեալ ձե­ւով.- «Օրս ծուռ պի­տի եր­թայ», «դժբախ­տու­թիւն մը պի­տի պա­տա­հի», «սրտնե­ղու­թիւն մը պի­տի ծա­գի», «սխալ բան մը պի­տի կա­տա­րո­ւի», «հի­ւան­դի մը լու­րը պի­տի լսո­ւի», «ար­կած կամ ա­ղէտ մը պի­տի պա­տա­հի»: ­Մէկ խօս­քով՝ գլխու փոր­ձանք:
Յս­տակ է, թէ նա­խա­պա­շա­րու­մը մար­դոց մտա­ծե­լա­կեր­պը դէ­պի ո՜ւր-տե­ղեր կրնայ ա­ռաջ­նոր­դել ե­ղեր:
Ու խեղճ կեն­դա­նին, հա­մա­ձայն այս նա­խա­պա­շա­րում­նե­րուն, յատ­կա­պէս Ա­րե­ւել­քի մէջ, միշտ նա­խա­տո­ւած ե­ղած է: Այդ սեւ կա­տուն, ու­զէ կամ ոչ, դար­ձած է հո­մա­նի­շը մար­դոց դժբախ­տու­թիւն­նե­րուն եւ միա­ժա­մա­նակ ա­նոնց ողջ էու­թիւ­նը կրծող մտա­ծում­նե­րուն:
Ան­թիւ համ­րան­քով մար­դիկ չեն ա­խոր­ժիր սեւ կա­տո­ւէն: ­Բայց սեւ կա­տո­ւին յան­ցան­քը ի՞նչ է, երբ իր մոր­թը կամ «բուր­դը» այդ գոյ­նը ու­նի:
­Կը յի­շեմ, տա­կա­ւին ա­շա­կերտ էի. մեր բազ­մա­մարդ բա­կէն ներս, եբր տա­նի­քէն սեւ կա­տու մը դէ­պի վար, խո­հա­նոց մօ­տե­նար, բա­կի բո­լոր պա­տու­հան­նե­րէն, խօս­քեր­նին մէկ ը­րած, տաս­նեակ­նե­րով կօ­շիկ­ներ կը նե­տո­ւէին խեղճ կեն­դա­նիի գլխուն, իբ­րեւ «ու­ղուր­սուզ հայ­վան» — բախ­տը բե­կա­նող կեն­դա­նի կամ ա­նա­սուն — պո­ռա­լով:
Այդ օ­րե­րէն, կար­ծես ես ալ նոյն «գի­ծը» ժա­ռան­գած էի: Ան­կեղ­ծօ­րէն, չեմ սի­րեր եւ չեմ ալ ա­խոր­ժիր ընդ­հան­րա­պէս կա­տու­նե­րէն եւ յատ­կա­պէս այս «սեւ»էն: Ո­րով­հե­տեւ կը կածեմ, որ իր ներ­կա­յու­թիւ­նը ոխ եւ քէն կը բե­րէ ըն­տա­նիք­նե­րէն կամ ա­նոնց ան­մի­ջա­կան շրջա­պա­տէն ներս:
­Պար­զա­պէս նա­խա­պա­շա­րում: Ի՞նչ ը­սեմ: ­Ձեռքս չէ:

Ո՛խ ը­սի:
Ին­ծի հա­մար մեծ ա­րարք մըն է այս մէ­կը, որ մեր կեան­քը կը դառ­նաց­նէ: ­Ցաւ մըն է, երբ քե­զի փա­կի, օ­ձիքդ չի ձգեր: Ա­զա­տում չկայ: ­Չու­նիս: ­Սիրտ նե­ղաց­նող:
­Յի­շե­ցէ՛ք: Այս բո­լոր մատ­նան­շում­նե­րը ձե­զի հա­մար նո­րու­թիւն­ներ պէտք չէ որ ըլ­լան: Ի­րա­կա­նու­թիւն­ներ են, որ ե­կած են, կու գան եւ տա­կա­ւին պի­տի գան, ու­զենք կամ ոչ, մեր կեան­քի ա­ռօ­րեա­յին մաս պի­տի կազ­մեն, մին­չեւ այն ա­տեն, որ մեր շուր­ջը նման մթնո­լորտ կայ: ­Մին­չեւ այն ա­տեն, որ մեր մտքե­րուն մէջ կայ այդ ոխ պա­հե­լու հո­գե­բա­նու­թիւ­նը, մեր նեղմ­տու­թիւնն ու նա­խան­ձը:
Ու տես­նո­ւած ի­րո­ղու­թիւն է՝ երբ ըն­կերդ, բա­րե­կամդ, ժո­ղո­վա­կանդ, ազ­գա­կանդ, դրա­ցիդ եւ կամ հա­րա­զատդ, հետդ քէն է.- «­Քո­վէդ կ­՚անց­նի ե­րեսդ չի նա­յիր», «քեզ չլսե­լու կը զար­նէ»:
­Սիրտ կոտր­տուք: Ու իբ­րեւ զգա­յուն մարդ, ժա­մերդ կ­՚անց­նին նեղ, ու կեանքդ կը դառ­նայ ան­համ: Ա­պա վեր­ջը, զի­րար հաշ­տեց­նե­լու քայ­լեր կը փնտռո­ւին: ­Միջ­նորդ կը փնտըռո­ւի: Ու այս ան­գամ, ե­րե­ւան կ­՚ել­լէ ձեզ­մէ մէ­կուն յա­մառ նկա­րա­գի­րը.-
— «Ի՛նք թող ոտքս գայ»: ­Ման­կա­կան մտայ­նու­թիւն: Եւ օր մըն ալ, ձեր բա­րի բախ­տէն, ձեր ար­դար մտա­ծե­լա­կեր­պէն՝ կը հաշ­տո­ւիք: Ու կը զգաք եւ ներք­նա­պէս կը խոս­տո­վա­նիք, որ հաշ­տու­թիւն ը­սո­ւա­ծը, ի՜նչ հա­ճե­լի եւ լաւ «բան» է ե­ղեր: Օ­րե­րու եւ կեան­քի թե­թե­ւու­թիւն մը կը պա­տէ մթնո­լորտդ: Եւ եր­կուքդ կրկին կը դառ­նաք «մեղր ու կա­րագ»:
Ոխ, քէն­նալ, գժտո­ւիլ՝ ո­րով­հե­տեւ «սեւ կա­տու» մը տե­սած էք կամ հան­դի­պած: ­Ծի­ծա­ղե­լի է:
­Բա­ցէ՛ք բա­ռա­րա­նը եւ պի­տի տես­նէք, որ «քէն­նալ» բա­յը ե­կած է «քէն» բա­ռէն, որ կը նշա­նա­կէ «գժտու­թիւն»: Ա­ռա­ւել կը նշա­նա­կէ «քէն պա­հել», «ոխ պա­հել» եւ «քէ­նո­տիլ»:
Իսկ միւս կող­մէ՝ ե­թէ յան­կարծ օր մը, տանդ մէջ, կամ դրա­ցիիդ մօտ, եւ կամ ալ ժո­ղով­նե­րուդ ըն­թաց­քին հե­զա­սահ նկա­տո­ւած կեան­քիդ ժա­մե­րէդ կամ ճամ­բան քա­լած մի­ջո­ցիդ, դի­մա­ցէդ «սեւ կա­տու» մը անց­նի կամ «սեւ կա­տու» մը մտնէ եւ կամ ալ ա­ւե­լի ահ­ռե­լին՝ «սեւ կա­տու» մը մտցնեն ձեր եր­կու­քին մի­ջեւ, ա­հա քե­զի նոր խնդիր: ­Մեծ խնդիր: Ու օ­րի­նակ­ներ շատ կան:
­Վեր­ցու­ցէ՛ք, միու­թե­նա­կան ժո­ղով մը…: ­Խօսքս բա­ցա­ռու­թիւն­նե­րու մա­սին չէ…: ­Հաւ­անա­բար ձեզ­մէ շա­տեր ան­ցած են այս ճամ­բէն: ­Մի՛ ար­դա­րա­նաք կամ ալ «սրբա­նաք»:
Այս­պէ՛ս, պարզ վէճ մը, կամ քիչ մը «ծուռ» խօսք մը, նա­յո­ւածք մը, եւ կամ քո­ւէար­կու­թեան ձա­խո­ղու­թիւն մը, կամ ալ ա­ռա­ջար­կի մը ժխտա­կան ձեր կե­ցո­ւածքն ու հա­կա­ճա­ռու­թիւ­նը, կամ պաշ­տօ­նազր­կում մը, ար­դիւնք՝ եր­կու կող­մե­րէն՝ հա­կա­ռա­կու­թիւն մը ծայր կու տայ: ­Դէմ­քե­րը կը կա­խո­ւին: ­Նա­խան­ձը կը լե­ցո­ւի: ­Սեւ մտքեր կը պա­տեն ու­ղեղ­նե­րը: Ե­րես­նե­րը «կը թթո­ւին»: Գժ­տու­թիւն, քէ­նո­տու­թիւն եւ շատ հա­ւա­նա­բար այս բո­լո­րէն շատ ա­ւե­լի ու­րիշ բա­ներ: «­Սեւ կա­տու­ներն» ու «սա­տա­նա­նե­րը» կը հա­ւա­քո­ւին մտա­ծում­նե­րուն մէջ: Ա­պա՝ այս վի­ճա­կին կը յա­ջոր­դեն սաս­տեր, եւ սպառ­նա­լիք­ներ, ու «ի­րեն կը ցցնեմ»ներ եւ կամ ալ «ինք ո՜վ է»ներ: ­Մէկ խօս­քով՝ մեծ վէճ եւ վի­ճա­բա­նու­թիւն: ­Զայ­րոյթ, նոյ­նիսկ բռունցք: «­Բա­րե­ւը կտրել»: «­Ժո­ղով­նե­րէն բա­ցա­կա­յիլ»: ­Հան­րա­յին կեան­քի կծու եւ ան­վա­յել խօս­քեր լսել: ­Ժո­ղով­նե­րէ ներս աղ­մու­կը կը փրթի: ­Ժո­ղո­վը կը վեր­ջա­նայ, իսկ վէ­ճը՝ ոչ: ­Հար­ցը կը փո­խադ­րո­ւի դուր­սը, փո­ղո­ցը, խա­նու­թը, ա­կում­բը, դպրո­ցը, հաս­նե­լով նոյ­նիսկ տու­նե­րը:
Տ­րա­մադ­րու­թիւն քան­դող լուրջ լա­րո­ւա­ծու­թիւն:
Ան­կաս­կած՝ եր­կու­քին մի­ջեւ «սեւ կա­տուն» յատ­նո­ւած էր: Այս բո­լո­րին իբ­րեւ հա­րա­զատ ար­դիւնք՝­պա­ղու­թիւն, եր­կու ըն­կեր­նե­րու, բա­րե­կամ­նե­րու եւ ըն­տա­նիք­նե­րու մի­ջեւ:
­Մէկ խօս­քով՝ քէն:
­Շան­թա­հար այս ի­րա­կա­նու­թեան մէջ, վայր­կեա­նին ու­ղե­ղը բան չի կրնար հասկ­նալ, ո­րով­հե­տեւ պակ­սած է պող­պա­տէ տրա­մա­բա­նու­թիւ­նը եւ կամ ալ ա­ւե­տա­րա­նա­կան խօս­քի մը պարզ մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը:
­Քէ­նո­տիլ, սրտնե­ղիլ, գժտո­ւիլ, նա­խան­ձիլ, բամ­բա­սել, զի­րար չհան­դուր­ժել, չյա­րա­բե­րիլ, չխօ­սիլ եւ բաժ­նո­ւիլ, այլ խօս­քով, ա­մէն ժխտա­կան ե­րե­ւոյթ, որ կը կտրա­տէ եր­կու կամ ա­ւե­լի բա­րե­կամ մար­դոց մի­ջեւ գտնուող յա­րա­բե­րու­թեան կա­պը:
Ը­սի՛, մէյ մը դի­տենք մենք զմեզ: ­Ժո­ղո­վի օ­րի­նա­կը ա­մէ­նէն ցայ­տունն էր: Ա­հա ու­րիշ օ­րի­նակ մը եւս: ­Հա­զա­րա­ւոր մղոն­ներ կտրած ենք ու կա­մո­վին եւ կամ ա­կա­մայ հաս­տա­տո­ւած ենք Ա­մե­րի­կա կո­չո­ւած այս «դրախտ» երկ­րին մէջ: ­Բայց մեզ­մէ շատ շա­տեր չեն մոռ­ցած ի­րենց հետ բե­րե­լու ի­րենց հին «քէն»ներն ու «ոխ»ի զգա­ցում­նե­րը ու ա­մէն ա­ռի­թով զա­նոնք կը յայտ-նա­բե­րեն ի­րենց շուր­ջին­նե­րուն եւ կամ հա­րա­զատ­նե­րուն:
­Պատ­ճա­ռը շատ պարզ է:
­Նեղմ­տու­թիւն:
Ո­րով­հե­տեւ նման մար­դոց նոյ­նիսկ չես կրնար ը­սել, թէ ի­րենց աչ­քին վրայ յօնք կայ:
­Նա­հա­պե­տա­կան դա­րա­ւոր ա­ւան­դու­թեան մաս կը կազ­մէ մեր հա­մե­րաշխ կե­նակ­ցու­թիւ­նը: ­Մեր ի­րա­րու հետ հաշտ ապ­րի­լը էա­կան ու կեն­սա­կան է ոչ միայն մե­զի, այ­լեւ մեր հայ­րե­նի­քին: Ո­րով­հե­տեւ, վերջ ի վեր­ջոյ մենք՝ իբ­րեւ հա­յեր, բո­լորս ալ ու­նինք նոյն թշնա­մին,նոյն մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը, նոյն ազ­գա­յին հար­ցերն ու խո­չըն­դոտ­նե­րը եւ նոյն ճա­կա­տա­գի­րը: Ըն­տա­նե­կան, ազ­գա­կա­նա­կան, միու­թե­նա­կան կամ կու­սակ­ցա­կան մեր փոխ յա­րա­բե­րութիւն­նե­րը, այս կամ այն­ պատ­ճա­ռով մեր վէ­ճե­րը ո­խի եւ քէ­նի վե­րա­ծե­լը, ան­կաս­կած որ տկա­րամ­տու­թեան ար­դիւնք են։
­Նա­խանձ եւ նոյն­քան ալ նա­խանձ:
Օ­տար­ներն ալ ու­նին նոյն նկա­րա­գի­րը: Ա­նոնք ալ մարդ են, վեր­ջին հա­շո­ւով: Օ­րի­նակ՝ դրա­ցի չի­նա­ցիս եր­կու ա­միս­նե­րէ ի վեր չի խօ­սիր եւ չի յա­րա­բե­րիր մեք­սի­քա­ցի իր միւս դրկի­ցին հետ, ո­րով­հե­տեւ այս­վեր­ջի­նին «ծա­ռին տե­րեւ­նե­րը իր բա­կը կ­՚աղ­տո­տեն ե­ղեր եւ մեք­սի­քա­ցիին ալ հո­գը չէ»: Ու չի­նա­ցին, ին­չե՜ր ը­սէք «չբե­րաւ» իր դրկից մեք­սի­քա­ցիի պար­տէ­զի գլխուն: Ու ո­խը լե­ղի է. խրա­տած էին մեր մե­ծե­րը եւ զգու­շա­ցու­ցած: Ան­համ ալ է: Տ­րա­մադ­րու­թիւնդ կը քան­դէ: ­Ժա­մերդ կը դառ­նան կսկիծ ու ցաւ: Օ­րերդ կը թու­նա­ւո­րէ ու կեան­քիդ ու­րախ ե­րե­ւոյ­թը կը սրբէ:­Մարդ­կա­յին նկա­րա­գիր:
Էա­կա­նը սա­կայն, մեր ի­րա­րու մի­ջեւ ստեղ­ծած փոխ-յա­րա­բե­րու­թեան ամ­րու­թիւնն է ու հա­րա­զա­տու­թիւ­նը: Էա­կա­նը ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րու, ազ­գա­կան­նե­րու, ըն­կեր­նե­րու կամ բա­րե­կամ­նե­րու ու խնա­մի­նե­րու մի­ջեւ եւ հետ, լաւ եւ ա­ռողջ մթնո­լորտ մը ստեղ­ծելն ու պա­հելն է:
­Վէ­ճերն ու թիւ­րի­մա­ցու­թիւն­նե­րը, ան­հաս­կա­ցո­ղու­թիւն­ներն ու տար­բեր կար­ծիք­ներ յայտ­նե­լը շատ եւ միշտ պի­տի պա­տա­հին:­Կա­րե­ւո­րը լու­ծում մը գտնելն է: Այս բո­լոր կէ­տե­րը մարդ­կա­յին են, ո­րով­հե­տեւ վերջ ի վեր­ջոյ ա­մէն մարդ նոյն ձե­ւով մտա­ծե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը չ­՚ու­նե­նար եւ չու­նի:
­Կար­ճամ­տու­թիւ­նը խեն­թու­թիւն է նաեւ ը­սած են մեր մե­ծե­րը:
Եւ ճիշդ են:
­Կա­րե­ւոր է, որ մենք գի­տակ­ցե­լու զօ­րու­թիւ­նը ու­նե­նանք եւ զայն վա­յե­լել գիտ­նանք:
Իսկ այս բո­լո­րին դար­մա­նը կամ դե­ղա­տոմ­սը՝ քիչ մը լայ­նա­խո­հու­թիւն, քիչ մը շրջա­հա­յեա­ցու­թիւն եւ քիչ մը լայ­նասր­տու­թիւն ու ան­պայ­ման՝ նե­րո­ղամ­տու­թիւն:
Ար­դէն բա­ւա­րար է:
­Լաւ մտա­ծե­ցէ՛ք, «սեւ կա­տո­ւին» հան­դի­պե­լէ ա­ռաջ, խնդրեմ ձեր «լայ­նա­խո­հու­թեան» կօ­շի­կը պատ­րաստ պա­հե­ցէ՛ք, ա­նով հա­րո­ւա­ծե­լու այդ «ա­նի­ծեալ» կեն­դա­նին, որ­պէս­զի ձեր մի­ջեւ ստեղ­ծո­ւած մթնո­լոր­տը իր սո­վո­րա­կան սա­հուն ըն­թաց­քը շա­րու­նա­կէ:
Ա­պա թէ ո՛չ,մնա­ցեա­լը դուք գի­տէ՛ք: