­Նոր ջրհե­ղեղ

ՊԱՐԷՏ ՔՀՆՅ. ԽԱՉԵՐԵԱՆ

Եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր լու­րե­րէն կը լսենք, թէ կլի­մա­յի ջեր­մաս­տի­ճա­նի հետզ­հե­տէ բարձ­րա­նա­լուն պատ­ճա­ռով, հիւ­սի­սի սա­ռոյց­նե­րը սկսած են հա­լիլ։ ­Պատ­կեր­նե­րը ցոյց կու տան, թէ հսկայ տա­րա­ծու­թիւն եւ բարձ­րու­թիւն ու­նե­ցող սա­ռե­րը սկսած են փոք­րա­նալ ու ան­յայ­տա­նալ։ Եւ սա­ռոյ­ցը ի վեր­ջոյ ջու­րի կը վե­րա­ծո­ւի։
­Վեր­ջերս վե­րոն­շեալ պա­րա­գան պե­տու­թիւն­նե­րու, գիտ­նա­կան­նե­րու եւ բնու­թեան պաշտ­պան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու մօտ լուրջ մտա­հո­գու­թիւն յա­ռա­ջա­ցու­ցած է։ ­Ծո­վու մա­կե­րե­սը քիչ-քիչ կը բարձ­րա­նայ եւ ո՞ւր պի­տի հաս­նի։ Ու ե­թէ այդ­պէս շա­րու­նա­կո­ւի, ջրհե­ղեղ­ներ պի­տի պա­տա­հին եւ մեծ տա­րա­ծու­թիւն­ներ ու քա­ղաք­ներ պի­տի ո­ղո­ղեն։ Ջր­հե­ղեղ­ներ պի­տի պա­տա­հին եւ մեծ թի­ւով մար­դոց ջու­րե­րուն հետ պի­տի տա­նին։ ­Նոր ու սաս­տիկ ջրհե­ղեղ­ներ, ո­րոնց դի­մաց նո­րօ­րեայ ­Նո­յեան ­Տա­պան­նե­րը հա­ւա­նա­բար չդի­մա­նան։ Այդ պատ­ճա­ռով գի­տա­ժո­ղով­ներ կը գու­մա­րո­ւին, ա­ռաջ­քը առ­նե­լու հա­մար նման ա­ղէտ­նե­րու։
Ա­յո՛, մար­դիկ մտա­հոգ են ա­պա­գա­յի հա­ւա­նա­կան ջրհե­ղեղ­նե­րէն։ Բ­նա­կան է, որ պի­տի մտա­հո­գո­ւին ի­րենց հո­գիին ու ինչ­քե­րուն հա­մար։ ­Բայց միւս կող­մէ բազ­մա­թիւ ու բազ­մա­զան հե­ղեղ­ներ ար­դէ՛ն կը պա­տա­հին, ո­րոնք ո­ղո­ղած են աշ­խար­հը։ ­Մար­դիկ ջու­րէն մտա­հոգ են միայն։ ­Մինչ­դեռ այդ հե­ղեղ­նե­րը կոր­ծա­նած են աշ­խար­հի վրայ խա­ղա­ղու­թիւնն ու մարդ­կու­թիւ­նը։ Այդ հե­ղեղ­նե­րը փո­խած են կլի­ման, ա­պա­կա­նած են մթնո­լոր­տը եւ թու­նա­ւո­րած ջուրն ու բնու­թիւ­նը։ Ար­դա­րեւ ի՞նչ կը մնայ պա­կաս՝ միայն ջո՞ւ­րը։
­Բայց ուր­կէ՞ յա­ռաջ կու գան այդ հե­ղեղ­նե­րը։
­Պե­տու­թիւն­նե­րու հե­ղեղ­ներ, ո­րոնք եր­կու մա­սե­րու կը բաժ­նո­ւին։ Ա­ռա­ջի­նը՝ կո­ղո­պուտ։ ­Նա­խա­գահ­ներ, նա­խա­րար­ներ, ե­րես­փո­խան­ներ, քա­ղա­քա­պետ­ներ եւ այլ պա­տաս­խա­նա­տու ան­ձեր կ­’ընտ­րո­ւին ժո­ղո­վուր­դէն՝ երկ­րին ու ժո­ղո­վուր­դին բա­րե­լաւ­ման հա­մար գոր­ծե­լու։ ­Նոյն նպա­տա­կին հա­մար պար­տա­ւոր են գոր­ծե­լու նաեւ թա­գա­ւոր­ներ ու իշ­խան­ներ։ ­Բայց ա­նոնք բո­լո­րը հա­կա­ռա­կը կը կա­տա­րեն։ Ա­նոնք կու գան եր­կիրն ու ժո­ղո­վուր­դի ի­րա­ւուն­քը յափշ­տա­կե­լու։ ­Ժո­ղո­վուր­դը կը վճա­րէ, պե­տու­թիւ­նը կ­’ու­տէ։ ­Պե­տու­թեան յար­կին տակ մի­ջակ­նե­րը կը հարս­տա­նան, իսկ հա­րուստ­նե­րը «մեծ» բա­ռին կը տի­րա­նան։ Եւ երկ­րոր­դը՝ պա­տե­րազմ։ Հ­զօր պե­տու­թիւն­ներ տկար պե­տու­թիւն­նե­րու դէմ պա­տե­րազմ կը հռչա­կեն, ոչ քա­ղա­քա­կան կամ ռազ­մա­գի­տա­կան պատ­ճառ­նե­րով։ Այլ՝ քա­րիւ­ղի, ոս­կիի կամ ա­դա­ման­դի հան­քե­րը գող­նա­լու յստակ նպա­տա­կով։ ­Մէկ խօս­քով՝ այլ ժո­ղո­վուրդ­նե­րու ի­րա­ւուն­քը բռնի կո­ղոպ­տե­լու։ Օ­րի­նա­կի հա­մար, կեդ­րո­նա­կան Ափ­րի­կէի եր­կիր­նե­րը հա­րուստ են ոս­կիի, ա­դա­ման­դի եւ այլ հան­քե­րով, բայց ժո­ղո­վուր­դը տգէտ է եւ թշո­ւառ։
Ա­սոնց վրայ կա­րե­լի է նաեւ ա­ւելց­նել հիւ­լէա­կան ռում­բե­րու փոր­ձե­րը եւ մեծ պե­տու­թիւն­նե­րու զէնք վա­ճա­ռե­լու մրցակ­ցու­թիւ­նը։ ­Զի­նամ­թեր­քը ո­ղո­ղած է աշ­խար­հը եւ ա­նոր թու­նա­ւոր պայ­թու­ցի­կը ա­ւել­ցու­ցած է հի­ւան­դու­թիւն­նե­րու տե­սա­կը եւ հի­ւանդ­նե­րու թի­ւը։
­Կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու, միու­թիւն­նե­րու եւ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու հե­ղեղ­ներ։ ­Կը տես­նենք, թէ որ­քան բազ­մա­ցած եւ տա­րա­ծո­ւած է սոյն կա­ռոյց­նե­րէն ներս ա­թոռ մը գրա­ւե­լու պայ­քա­րը։ ­Մար­դիկ ա­թո­ռի կը ձգտին ա­ռա­ւե­լա­բար օգ­տո­ւե­լու եւ նուա­զա­գոյ­նը օգ­նե­լու տես­լա­կա­նով։ ­Կա­ռոյ­ցին գա­ղա­փա­րը մէկ կողմ, իսկ մար­դոց նպա­տա­կը՝ միւս կողմ։ ­Հե­տե­ւա­բար, այդ ա­թո­ռին սի­րոյն խմբակ­ցու­թիւն­ներ կը կազ­մո­ւին, նե­ղու­թիւն ու քէ­նու­թիւն յա­ռաջ կու գան։ Ա­ւե­լի՛ն. հար­ցը ժո­ղո­վի սե­ղա­նէն կ­’ել­լէ եւ ան­կիւն­նե­րու օ­րա­կարգ կը դառ­նայ։ Ի վեր­ջոյ, Աս­տո­ւած օգ­նէ ընտ­րո­ւո­ղին ու մխի­թա­րէ չընտ­րո­ւո­ղին։
­Մար­դոց սխալ մտա­ծե­լա­կերպն ու գոր­ծե­լա­կեր­պը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին կա­ռոյ­ցը բաժ­նե­ցին ներ­քին ե­րեք մա­սե­րու։ Ա­ռա­ջին՝ իս­կա­կան գա­ղա­փա­րա­կան­նե­րը, ո­րոնք գրե­թէ ձայն չու­նին։ Երկ­րորդ՝ ժա­մանց կամ դիրք փնտռող­նե­րը։ Եր­րորդ՝ վա­ճա­ռա­կան­նե­րը, ո­րոնց ձեռքն է ո­րո­շու­մը։
Այս բո­լո­րին վրայ կ­’ա­ւելց­նենք նաեւ այն ցա­ւա­լի լու­րը, որ կը տե­ղե­կաց­նէ, թէ UNICEFի պաշ­տօ­նեա­ներ դա­տա­պար­տո­ւած են՝ մար­դա­սի­րա­կան ի­րենց աշ­խա­տան­քի ըն­թաց­քին քա­նիցս բռնա­բա­րու­թիւն գոր­ծե­լու յան­ցան­քով։ ­Մօտ 60.000 այդ­պի­սի ա­մօ­թա­լի պա­րա­գա­ներ տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին ար­ձա­նագ­րո­ւած ու ներ­կա­յա­ցո­ւած են Մ.Ա.Կ.ին։
Կ­րօն­նե­րու հե­ղեղ­ներ։ Դժ­բախ­տա­բար կրօ­նա­կան կա­ռոյց­նե­րը չկա­րո­ղա­ցան ի­րենց ա­ղօ­թա­տե­ղի­նե­րուն դռնե­րը փակ ու ա­պա­հով պա­հել։ Կ­րօ­նա­ւոր­ներ չկա­րո­ղա­ցան ի­րենց ուխ­տին վրայ հաս­տատ մնալ եւ շա­տեր յանձ­նո­ւե­ցան դժբախտ ճա­կա­տագ­րին։ Ք­րիս­տոս մէ՛կ է։ Ան ծնաւ քա­րայ­րի մը մէջ ու Իր ա­ռա­քե­լու­թեամբ միաց­ման կէ­տը դար­ձաւ հա­մայն մարդ­կու­թեան։ ­Քա­րո­զեց, բժշկեց, օգ­նեց ու մխի­թա­րեց մար­դոց, ա­ռանց հարց­նե­լու ինք­նու­թիւն կամ պատ­կա­նե­լիու­թիւն։ ­Բաւ է, որ են­թա­կան Աս­տու­ծոյ հա­ւա­տար։ Ք­րիս­տոս մար­դոց փրկու­թեան հա­մար ա­րիւն թա­փեց ու ա­պա յա­րու­թիւն ա­ռաւ, Իր հե­տե­ւորդ­նե­րուն թո­ղե­լով կրած խաչն ու Իր վար­դա­պե­տու­թիւ­նը։ Ետ­քը, սա­կայն, Ք­րիս­տո­սի ա­նու­նով տաս­նեակ ու ա­ւե­լի հա­մայնք­ներ եւ խմբակ­ցու­թիւն­ներ հիմ­նո­ւե­ցան։ Ք­րիս­տո­սի մէ՛կ Ա­ւե­տա­րա­նէն աս­տո­ւա­ծա­բա­նա­կան ու դա­ւա­նա­բա­նա­կան տե­սա­կա­ւոր հար­ցեր ծա­գե­ցան։ Այդ հար­ցե­րը տար­բե­րու­թիւն­ներ մէջ­տեղ բե­րին, իսկ տար­բե­րու­թիւ­նը բե­րաւ հե­ռա­ւո­րու­թիւն։ ­Դա­րե­րէ ի վեր, տար­բեր ե­կե­ղե­ցի­նե­րու հո­գե­ւո­րա­կան­ներ ի­րա­րու հետ Ք­րիս­տո­սով մէկ եղ­բայր­ներ չեն։ Եր­բեմն ալ թշնա­մի են։
Ե­կե­ղե­ցի­նե­րու ներ­քին ի­րա­վի­ճա­կը եւս փո­խուած է։ ­Հե­ղեղ­նե­րը ո­ղո­ղած են կղե­րա­կան դա­սու մեծ մա­սը։ ­Կը լսենք կամ կը տես­նենք, թէ հո­գե­ւո­րա­կան մը լո­ղա­ւա­զա­նով շքեղ տուն մը կը գնէ։ Ու­րիշ մը խա­նութ կը բա­նայ։ ­Մէ­կը դրա­մա­տան մէջ ա­նե­րե­ւա­կա­յե­լի գու­մար մը ու­նի։ ­Միւ­սը կեան­քի մէջ ձա­խո­ղե­լէ ետք հո­գե­ւո­րա­կա­նու­թեան կը դի­մէ։ Եւ այլ օ­րի­նակ­ներ։
­Հար­ցէն հարց մը եւս կը ծա­գի, երբ ե­կե­ղե­ցի­նե­րու կամ կրօ­նա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու պա­տաս­խա­նա­տու­ներ կը նշա­նա­կո­ւին աշ­խար­հա­կան դա­սէն ան­յար­մար ան­ձեր։ ­Մին Աս­տուծ­մէ հե­ռու, ու­րիշ մը ե­կե­ղեց­ւոյ պատ­մու­թե­նէն ան­տե­ղեակ, միւ­սը ե­կե­ղեց­ւոյ ու ե­կե­ղե­ցա­կա­նի կարգ ու կա­նո­նէն գա­ղա­փար չու­նի։ ­Մէ­կը ե­կած է զբա­ղո­ւե­լու եւ կամ օգ­տո­ւե­լու։ Այս­տեղ ալ ա­թո­ռի պայ­քար։ Ի վեր­ջոյ պէտք է ը­սել, որ կա­ցու­թիւ­նը նոյնն է այլ կրօն­նե­րու մօտ եւս։
Վս­տա­հա­բար որ այդ հե­ղեղ­նե­րէն զանց չի մնար եր­բե­ւի­ցէ մար­դը։ Ան եր­բեմն զոհ կը դառ­նայ պե­տու­թեան, կու­սակ­ցու­թեան կամ ե­կե­ղեց­ւոյ ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րուն։ ­Բայց շատ ան­գամ­ներ ալ ինք­զինք հե­ղե­ղին մէջ կը նե­տէ իր կամ­քով։ Այ­սինքն՝ ինք­զինք կը զո­հէ։
­Մար­դը ծնած է իր կեան­քը ա­զատ ապ­րե­լու, գոր­ծե­լու եւ ար­տա­յայ­տո­ւե­լու։ Ա­ռօ­րեայ կեան­քը սա­կայն լե­ցուն է փոր­ձանք­նե­րով ու փոր­ձու­թիւն­նե­րով։ Ուս­տի՝ ան իր հա­ւատ­քով ու գի­տակ­ցու­թեամբ պէտք է յաղ­թա­հա­րէ զա­նոնք։ ­Բայց կ­’ու­զէ՞ կամ ոչ։ ­Հո՛ս է հար­ցը։
­Կեան­քի մէջ կան տե­սա­կա­ւոր ե­րե­ւոյթ­ներ, պա­հեր ու պա­րա­գա­ներ, ո­րոնք մար­դուն ու շրջա­պա­տին կը վնա­սեն։ ­Հա­կա­ռակ սոյն ի­րո­ղու­թեան, ա­նոնք զար­մա­նա­լիօ­րէն հա­ճե­լի կը թո­ւին մար­դուն։ Եւ այդ հա­ճոյ­քը կը մղէ զինք կա­մո­վին սխալ­ներ գոր­ծե­լու, մին­չեւ իսկ իր կեան­քը փճաց­նե­լու գնով։ ­Գո­ղու­թիւ­նը, նա­խան­ձը, կա­շառ­քը, գի­նե­մո­լու­թիւ­նը, թմրե­ցու­ցի­չը, ան­բա­րո­յու­թիւ­նը եւ այլ վատ յատ­կու­թիւն­ներ, հե­ղե­ղի նման ներ­թա­փան­ցած են մար­դու մտքին ու հո­գիին մէջ եւ ա­ղա­ւա­ղած են ա­նոր մա­քուր նկա­րա­գի­րը։ Ըն­կե­րա­յին կեան­քէն ներս եւս բա­րե­կա­մու­թեան ձե­ւը փո­խուած է։ Յս­տակ չէ բա­րե­կամն ու ա­նոր ժա­մա­նա­կը։ ­Բա­րե­կա­մու­թիւ­նը այ­լեւս կը նմա­նի սա­կա­րա­նի։
­Միւս կող­մէ՝ ըն­տա­նի­քը եւս խա­խուլ հի­մե­րու վրայ կը կա­ռու­ցո­ւի, ո­րով­հե­տեւ վստա­հու­թիւնն ու յար­գան­քը գրե­թէ ոչն­չա­ցած են։ ­Զոյ­գե­րու միա­ցումն ու բա­ժա­նու­մը թի­ւի մրցակ­ցու­թեան մէջ կը գտնո­ւին։ Ո՞վ պի­տի յաղ­թէ միւ­սին։ Եւ այս­պէս, մարդ­կա­յին բա­րո­յա­կան ար­ժէք­նե­րը հե­ղեղ­նե­րուն հետ կ­’եր­թան ու կ­’ընկղ­մին։ ­Քի­չեր միայն կը կա­րո­ղա­նան այդ հե­ղեղ­նե­րէն ա­զա­տիլ շնոր­հիւ ի­րենց կամ­քին ու զո­հո­ղու­թեան։ ­Քի­չեր կը կա­րո­ղա­նան պա­հել աս­տո­ւա­ծա­տուր ի­րենց ար­ժա­նիք­նե­րը եւ տէր կանգ­նիլ ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թեան։
­Շատ ան­գամ կ­’ը­սո­ւի, թէ աշ­խար­հը փո­խո­ւած է։ Ար­դեօք ժա­մա­նա՞կն է նոր ջրհե­ղե­ղի մը, որ­պէս­զի մաք­րէ այս աշ­խար­հը։