­Նոր ­Տա­րին ­Խար­բեր­դի մէջ

­Նոր ­Տա­րո­ւան ե­րե­կո­յեան ճա­շա­սե­ղա­նը շատ հա­րուստ պէտք է ըլ­լայ պահ­քի յա­տուկ կե­րա­կուր­նե­րով, պտուղ­նե­րով, օ­ղիով ու գի­նիով: ­Հե­տե­ւա­բար՝ տան կի­ներն ու աղ­ջիկ­նե­րը ար­դէն ­Դեկ­տեմ­բեր 30էն ճա­շի պատ­րաս­տու­թեան մէջ կ­՛ըլ­լան, ­Նոր ­Տա­րո­ւան սե­ղա­նին հա­մար կը պատ­րաս­տեն մա­նա­ւանդ քաղց­րե­ղէն­ներ, ինչ­պէս գա­թա, բո­կեղ, ա­նու­շա­պուր:
­Դեկ­տեմ­բեր 31ը նո­ւէր­ներ բաշ­խե­լու օրն է: ­Բա­րե­կամ­ներ ու ազ­գա­կան­ներ ըն­ծա­ներ կը փո­խա­նա­կեն, հար­սեր ի­րենց ձեռ­քի գործ հիւ­սո­ւածք­նե­րը (գդակ, քսակ, թաշ­կի­նակ, ե­ւայլն), իսկ փե­սա­ներն ալ պտուղ­ներ (տանձ, նուռ, խնձոր), հա­յե­լի, պարս­կա­կան շալ, Ակ­նի լա­ջակ, ոս­կե­ղէն զար­դա­րանք, գուլ­պայ, կօ­շիկ եւ այլ բա­ներ կը նո­ւի­րեն մտե­րիմ­նե­րու: ­Պա­տա­նի­ներ «գօ­տե­կախ» կ‘ը­նեն. այ­սինքն՝ տու­նե­րու եր­դիք­նե­րէն վար կ‘ի­ջեց­նեն չո­ւան­ներ, ո­րոնց ծայ­րը ան­ցո­ւած կ‘ըլ­լայ տոպ­րակ մը: ­Տան­տի­կին­ներ ա­նոնց մէջ կը լեց­նեն շա­քա­րե­ղէն, մրգե­ղէն, ձմե­րու­կի կամ սե­խի խար­կո­ւած կուտ, ե­ւայլն: «­Գօ­տե­կախ»ի այս սո­վո­րու­թեան կը հան­դի­պինք ­Դա­տեմ (­Դա­տըմ) գիւ­ղին մէջ: ­Բազ­մա­շէ­նի (­Պիզ­մի­շին/­Սա­րը­չու­պուք) մէջ նոյն բա­նը կը կա­տա­րո­ւի Ծ­նուն­դի ի­րի­կու­նը, իսկ ­Գոմք (Ե­նի­քա­փը) գիւ­ղին մէջ՝ ­Նոր ­Տա­րո­ւան յա­ջոր­դած առ­տուն: ­Կա­ղան­դի օ­րը տու­նե­րը հիւր ե­կող ա­մէն անձ միշտ պէտք է յի­շէ նաեւ կա­ղըն­տե­լը (կա­ղան­դել), այ­սինքն՝ ե­րե­խա­նե­րուն ա­նու­շե­ղէն­ներ նո­ւի­րե­լը: Իսկ փոք­րիկ­նե­րը, ­Նոր ­Տա­րո­ւան ա­ռա­ջին ա­ռա­ւօ­տը, երբ կը զարթ­նին, ի­րենց նո­ւէր­նե­րը՝ չա­միչ, ըն­կոյզ, չոր թութ, նուշ, պաս­տեղ, ռո­ճիկ, ­Կա­ղանդ ­Պա­պա­յին կող­մէ լե­ցո­ւած կը գտնեն՝ տան պա­տի ցի­ցե­րէն կա­խո­ւած ի­րենց գուլ­պա­նե­րուն եւ գոգ­նոց­նե­րու գրպան­նե­րուն մէջ, ինչ­պէս նաեւ՝ ան­կո­ղի­նի կող­քի սե­ղա­նի­կին վրայ: ­Խար­բերդ քա­ղա­քին մէջ, ­Նոր ­Տա­րո­ւան նա­խոր­դած այդ ի­րի­կու­նը, տան պա­տա­նի­նե­րը պատ­րաս­տու­թիւն­ներ կը տես­նեն նաեւ ի­րենց հայ­րը «կա­խե­լու»: Այս­պէ՛ս, երբ ի­րի­կո­ւան հայ­րը տուն կը վե­րա­դառ­նայ, պա­տա­նի զա­ւակ­նե­րը վրան կը յար­ձա­կին, մէջ­քին հաստ չո­ւան մը կ‘ան­ցը­նեն ու ա­ռաս­տա­ղէն կա­խել կը փոր­ձեն: ­Հօր «չար­չա­րանք»ը վերջ կը գտնէ միայն այն ա­տեն, երբ ան կը հա­մա­ձայ­նի իր հետ բե­րած քաղց­րե­ղէն նո­ւէր­նե­րը բաժ­նե­լու տնե­ցի­նե­րուն:
­Չա­փա­հաս­նե­րուն հա­մար տօ­նա­կան խրախ­ճան­քը ծայր կ‘առ­նէ ­Նոր ­Տա­րո­ւան ե­րե­կո­յեան, իսկ կէս գի­շե­րին՝ գիւ­ղե­րուն մէջ (օ­րի­նակ ­Բազ­մա­շէն, ­Դա­տեմ, ­Բար­ջանճ) սո­վո­րու­թիւն է աղ­բիւր եր­թալ եւ ­Նոր ­Տա­րո­ւան ջու­րը կու­ժե­րու մէջ լե­ցո­ւած՝ բե­րել տուն: Այս­պէս, ամ­բողջ գիւ­ղի երկ­սեռ ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը կը թա­փո­ւի փո­ղոց­նե­րուն մէջ ու եր­գե­լով կ‘ուղ­ղո­ւին դէ­պի գիւ­ղին աղ­բիւր­նե­րը: Ո­մանք նոյ­նիսկ այդ ցուրտ օ­դին աղ­բիւր­նե­րու ա­ւա­զան­նե­րուն մէջ լո­գանք կ‘առ­նեն, քա­նի որ ըստ տե­ղա­կան ա­ւան­դու­թեան այդ օ­րը ջու­րե­րը կա­խար­դիչ յատ­կու­թիւն կ‘ու­նե­նան եւ ան­հա­տը կրնան բժշկել ֆի­զի­քա­կան զա­նա­զան ցա­ւե­րէ: Ա­սի­կա նաեւ կը հա­մա­րո­ւի աղ­բիւր­նե­րու ո­գի­նե­րէն ­Նոր ­Տա­րո­ւան հա­մար բա­րի մաղ­թանք­ներ խնդրե­լու ա­րա­րո­ղու­թիւն մը: Այս­պէս, գիւ­ղա­ցի­ներ, յատ­կա­պէս աղ­ջիկ­նե­րը, այդ օ­րը աղ­բիւ­րի ա­կին ու գու­ռին վրայ, ինչ­պէս նաեւ ա­սոնց բո­լոր­տի­քը կը ցա­նեն ցո­րե­նի, գա­րիի, սի­սե­ռի հա­տիկ­ներ, նոր ծննդա­բե­րած կո­վու կամ ոչ­խա­րի ա­ռա­ջին կա­թով պատ­րաս­տո­ւած պա­նիր (տե­ղա­կան բար­բա­ռով՝ խեր), բամ­պա­կի կուտ, ո­լոռն եւ պայտ (նալ):
­Նոր տա­րո­ւան այդ ի­րի­կու­նը սո­վո­րու­թիւն է նաեւ, որ գիւ­ղա­ցի­ներ ի­րենց հետ աղ­բիւր բե­րեն բկեղ­ներ (բլիթ), ո­րոնք օ­ղա­կա­ձեւ շի­նո­ւած հա­ցեր են: ­Նախ՝ կը թաթ­խեն զա­նոնք աղ­բիւ­րի ջու­րին մէջ, ա­պա՝ տուն կը դառ­նան ու բկեղ­նե­րը կը կերց­նեն ա­խո­ռի ու գո­մի ա­նա­սուն­նե­րուն, ա­նոնց բեղմ­նա­ւո­րու­թիւն շնոր­հե­լու յոյ­սով:
­Գիւ­ղե­րուն մէջ սո­վո­րու­թիւն է նաեւ, որ նո­րապ­սակ հար­սե­րը ի­րենց ա­մուս­նու­թեան յա­ջոր­դած ա­ռա­ջին ­Նոր տա­րիէն ետք միայն ար­տօ­նո­ւած կ‘ըլ­լան այ­ցե­լե­լու ի­րենց ծնող­նե­րուն տու­նե­րը: Այն­պէս, որ ա­նոնք եւս ի­րենց կար­միր կու­ժե­րը շալ­կած կ‘եր­թան նոյն այդ գի­շե­րը դէ­պի աղ­բիւր եւ հոն­կէ ջուր առ­նե­լով՝ կը տա­նին ի­րենց ծնող­նե­րուն: Այդ յա­տուկ օ­րո­ւան հա­մար նոր հար­սե­րը կը հա­գո­ւին ի­րենց լա­ւա­գոյն հա­գուստ­նե­րը:
Խ­րախ­ճան­քը կը կրկնո­ւի նաեւ ­Նոր ­Տա­րո­ւան ա­ռա­ւօ­տուն: ­Սե­ղան­նե­րուն վրայ կը դրո­ւին բազ­մա­զան ա­նու­շե­ղէն­ներ, ինչ­պէս նաեւ ա­ռատ գի­նի: ­Մեծ ու պզտիկ փո­խա­դարձ այ­ցե­լու­թիւն­նե­րու կ‘եր­թան՝ շնոր­հա­ւո­րե­լով ­Նոր ­Տա­րին: Իսկ ­Հա­պու­սի (Ի­քիզ­տե­միր) եւ ­Բազ­մաշ­մէն գիւ­ղե­րուն մէջ ­Կա­ղան­դին յա­ջոր­դած օ­րը զա­նա­զան ու­րա­խու­թիւն­նե­րու շար­քին տե­ղի կ‘ու­նե­նան նաեւ գո­մէշ­նե­րու մարտ, ձիար­շաւ եւ ըմբ­շա­մարտ:

Յուշամատեան