­Նոր ­գիր­քե­րու հետ

ԱՇՈՏ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆ

­Մե­ծի տանն ­Կի­լի­կիոյ ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան Ան­թի­լիա­սի տպա­րա­նը հրա­տա­րա­կել է «Ա­րեւմ­տա­հա­յոց հար­ցե­րի ու­սում­նա­սի­րու­թեան կենտ­րոն»ի ա­ւագ գի­տաշ­խա­տող, թուր­քա­գէտ, պատ­մա­կան գի­տու­թիւն­նե­րի թեկ­նա­ծու ­Մե­լի­նէ Ա­նու­մեա­նի «­Ճա­նա­չում եւ դա­տա­պար­տում. Ե­րիտ­թուր­քե­րի դա­տա­վա­րու­թիւն­նե­րը (1919-1921 եւ 1926 թթ.)» մե­նագ­րու­թեան անգ­լե­րէն թարգ­մա­նու­թիւ­նը: Գր­քի թարգ­մա­նու­թիւ­նը եւ հրա­տա­րա­կու­մը հո­վա­նա­ւո­րել է ­Պէյ­րու­թում գոր­ծող «­Խա­չիկ ­Պա­պի­կեան հրա­տա­րակ­չա­կան հիմ­նադ­րա­մը»: Գր­քի թարգ­մա­նիչն է եր­ջան­կա­յի­շա­տակ քա­ղա­քա­գի­տու­թեան դոկ­տոր Ա­րա ­Գաբ­րիէ­լեա­նը, իսկ անգ­լե­րէն հրա­տա­րա­կու­թեան խմբա­գի­րը՝ Ա­րե­ւիկ ­Գաբ­րիէ­լեա­նը: Գր­քի գրա­խօս­ներն են Հ.Հ. Գ.Ա.Ա. «­Պատ­մու­թեան ինս­տի­տուտ»ի տնօ­րէն, փրո­ֆե­սոր Ա­շոտ ­Մել­քո­նեա­նը եւ թուր­քա­գէտ, պատ­մա­կան գի­տու­թիւն­նե­րի դոկ­տոր, փրո­ֆե­սոր Ար­սէն Ա­ւա­գեա­նը:
Ս­տո­րեւ ներ­կա­յաց­նում ենք Ա­շոտ ­Մել­քո­նեա­նի գրա­խօ­սու­թիւ­նը՝ ­Մե­լի­նէ Ա­նու­մեա­նի «­Ճա­նա­չում եւ դա­տա­պար­տում. Ե­րիտ­թուր­քե­րի դա­տա­վա­րու­թիւն­նե­րը (1919-1921 եւ 1926 թթ.)» աշ­խա­տու­թեան անգ­լե­րէն հրա­տա­րա­կու­թեան մա­սին:
­Հայ գի­տա­քա­ղա­քա­կան շրջա­նակ­նե­րը ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան թուր­քա­կան ժխտո­ղա­կա­նու­թեան դէմ հե­տե­ւո­ղա­կան պայ­քար են մղում եր­կար տա­րի­ներ: Այդ հար­ցում հայ­կա­կան կող­մի ան­զի­ջում պա­հո­ւած­քը պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած է թուր­քա­կան կեղ­ծա­րա­րու­թիւ­նը բա­ցա­յայ­տե­լու, ճշմար­տու­թիւ­նը հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թեա­նը հասց­նե­լու մտա­հո­գու­թեամբ: ­Սա­կայն տա­րո­ւող եր­կա­րա­տեւ ու դժո­ւա­րին պայ­քա­րում հայ­կա­կան զա­նա­զան կա­ռոյց­ներ ա­կա­մա­յից մո­ռա­ցու­թեան տա­լով ­Մեծ Ե­ղեռ­նի հե­տե­ւանք­նե­րի վե­րաց­ման, այն է՝ հա­տուց­ման հաս­նե­լու կեն­սա­կան խնդի­րը, ա­ւե­լի շատ ըն­թա­ցել են ճա­նաչ­ման հար­ցի հե­տապնդ­ման ճա­նա­պար­հով, ո­րի կա­րե­ւո­րա­գոյն բա­ղադ­րա­մա­սե­րից է ե­ղել տար­բեր երկր­նե­րի խորհր­դա­րան­նե­րի կող­մից ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ի­րո­ղու­թիւ­նը փաս­տող եւ դա­տա­պար­տող բա­նա­ձե­ւե­րի ըն­դու­նու­մը:
Ի­րա­կա­նու­թիւնն այն է, որ ար­դէն Ա­ռա­ջին Աշ­խար­հա­մար­տի տա­րի­նե­րին հայ ժո­ղովր­դի նկատ­մամբ Ե­րիտ­թուր­քե­րի ի­րա­կա­նաց­րած ցե­ղաս­պա­նա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը կաս­կած չէր յա­րու­ցում ժա­մա­նա­կի հա­մաշ­խար­հա­յին հա­սա­րա­կու­թեան շրջա­նում: ­Պա­տա­հա­կան չէ, որ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պաշ­տօ­նա­կան ճա­նաչ­ման գոր­ծի սկիզ­բը հա­մար­ւում է Ան­տան­տի երկր­նե­րի՝ ­Ռու­սաս­տա­նի, ­Մեծ Բ­րի­տա­նիա­յի եւ Ֆ­րան­սիա­յի կող­մից 1915թ. ­Մա­յի­սի 24ի հա­մա­տեղ յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը, ո­րում օս­մա­նեան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը մե­ղադր­ւում էին հա­յե­րի նկատ­մամբ ի­րա­կա­նա­ցո­ւող զան­գո­ւա­ծա­յին կո­տո­րած­նե­րի մէջ, եւ այդ ոճ­րա­գոր­ծու­թիւ­նը ո­րակ­ւում էր որ­պէս մարդ­կու­թեան ու մարդ­կայ­նու­թեան դէմ ուղ­ղո­ւած յան­ցա­գոր­ծու­թիւն:
­Շու­տով՝ պա­տե­րազ­մում Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թեան պար­տու­թիւ­նից յե­տոյ, թուր­քա­կան հա­սա­րա­կու­թեան շատ շեր­տեր եւս ձեռ­նա­մուխ ե­ղան Ե­րիտ­թուր­քե­րին մե­ղադ­րանք ներ­կա­յաց­նե­լու գոր­ծին: 1919-1921 թուր­քա­կան ռազ­մա­կան ա­տեան­նե­րը դա­տա­կան գործ սկսե­ցին Իթ­թի­հա­տա­կան կու­սակ­ցու­թեան պա­րագ­լուխ­նե­րի նկատ­մամբ: Ի թիւս բազ­մա­թիւ, այդ թւում՝ կայս­րու­թեա­նը պա­տե­րազ­մի մէջ ներ­քա­շե­լու մե­ղադ­րանք­նե­րի, դա­տա­րան­նե­րը Ե­րիտ­թուրք ամ­բաս­տա­նեալ­նե­րին մե­ղադ­րե­ցին հա­յե­րի եւ այ­լազ­գի­նե­րի զան­գո­ւա­ծա­յին կո­տո­րած­ներ կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար:
­Պա­տա­հա­կան չէ, որ շատ հայ հե­տա­զօ­տող­ներ, գի­տակ­ցե­լով օս­մա­նեան վե­րո­յի­շեալ ռազ­մա­կան ա­տեան­նե­րի սկսած դա­տա­կան գոր­ծա­ռոյթ­նե­րի, դրանց ըն­դու­նած վճիռ­նե­րի գի­տա­ճա­նա­չո­ղա­կան կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը, յա­ճախ են անդ­րա­դար­ձել այդ խնդրի լու­սա­բան­մա­նը՝ ի­րա­ւա­ցիօ­րէն այդ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը գնա­հա­տե­լով որ­պէս թուր­քա­կան պաշ­տօ­նա­կան շրջա­նակ­նե­րի կող­մից ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման ի­րո­ղու­թիւն: Ն­ման հե­տա­զօ­տող­նե­րի մէջ ար­դէն իր հաս­տա­տուն տեղն ու­նի ե­րի­տա­սարդ թուր­քա­գէտ, շնոր­հա­լի պատ­մա­բան ­Մե­լի­նէ Ա­նու­մեա­նը:
Ու­րա­խա­լի է, որ կա­րե­ւո­րե­լով յատ­կա­պէս օ­տա­րա­լե­զու ըն­թեր­ցո­ղի հա­մար խնդրոյ ա­ռար­կայ նիւ­թի գի­տա­քա­ղա­քա­կան նշա­նա­կու­թիւ­նը՝ ­Մե­ծի ­Տանն ­Կի­լի­կիոյ ­Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան «­Խա­չիկ ­Պա­պի­կեան» հրա­տա­րակ­չա­կան խոր­հուր­դը ձեռ­նա­կել է սոյն աշ­խա­տու­թեան թարգ­մա­նու­թիւնն ու հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը անգ­լե­րէ­նով:
Ա­նու­մեա­նի գրքի անգ­լե­րէն տար­բե­րա­կի տպագ­րու­թեան առն­չու­թեամբ կ­՛ու­զէինք մեր գո­հու­նա­կու­թիւ­նը յայտ­նել նաեւ այն պատ­ճա­ռով, որ սոյն աշ­խա­տու­թեան թարգ­մա­նու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու եւ շատ շնոր­հա­կալ գործն ի­րա­կա­նաց­րել է մեր վա­ղե­մի բա­րե­կամ, ճա­նա­չո­ւած հա­սա­րա­կա­կան-կու­սակ­ցա­կան գոր­ծիչ, իս­կա­կան հայ մարդ, ար­ծար­ծո­ւող խնդրին քա­ջա­տե­ղեակ Ա­րա ­Գաբ­րիէ­լեա­նը: ­Տա­րի­ներ ա­ռաջ նա ա­ռանձ­նա­կի ո­գե­ւո­րու­թեամբ էր ձեռ­նա­մուխ ե­ղել այս գոր­ծի թարգ­մա­նու­թեա­նը. յա­ճախ էր խօ­սում մեր հա­մազ­գա­յին գոր­ծե­րում կա­տա­րո­ւող աշ­խա­տան­քի պա­հան­ջուա­ծու­թեան մա­սին: ­Նա ա­մե­նայն բծախնդ­րու­թեամբ էր ի­րա­նա­կա­նաց­նում թարգ­մա­նու­թիւ­նը՝ ժա­մա­նա­կի եզ­րա­բա­նու­թեա­նը հա­ւա­տա­րիմ մնա­լու, անգ­լիա­լե­զու ըն­թեր­ցո­ղին հե­ղի­նա­կի ա­սե­լի­քը ճիշդ հասցնե­լու, խնդրի էու­թիւ­նը խո­րա­պէս բա­ցա­յայ­տե­լու մտա­հո­գու­թեամբ:
Ա­ւա՜ղ, Ա­րա ­Գաբ­րիէ­լեա­նին բախտ չվի­ճա­կո­ւեց տես­նե­լու այս աշ­խա­տու­թեան անգ­լե­րէն հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը: Աշ­խա­տան­քի վեր­ջին փու­լում կտրո­ւեց նրա կեան­քի թե­լը: ­Բայց թարգ­մա­նու­թեան գործն իր ա­ւար­տին հասց­րեց ա­մուս­նու հետ Ս­փիւռ­քում տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ իր հա­յա­պահ­պան գոր­ծու­նէու­թեամբ աչ­քի ըն­կած, Ա­րեւմ­տեան ­Հա­յաս­տան Էրգ­րի ճամ­բա­նե­րով ան­ցած, իս­կա­կան մտա­ւո­րա­կան Ա­րե­ւիկ ­Գաբ­րիէ­լեա­նը:
­Հա­մո­զո­ւած ենք, որ սոյն աշ­խա­տու­թեան անգ­լե­րէն հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը կ’ու­նե­նայ լուրջ ճա­նա­չո­ղա­կան ար­դիւնք­ներ ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան խնդի­րը հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թեա­նը հասց­նե­լու եւ թուր­քա­կան մեր­ժո­ղա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան սնան­կու­թիւ­նը բա­ցա­յայ­տե­լու հար­ցում: