«­Յար­ձա­կում» հայ­կա­կան «Իս­կան­դեր»ի վրայ

ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ

Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան ան­կա­խու­թեան վե­րա­կանգն­ման 25ա­մեա­կին նո­ւի­րո­ւած զօ­րա­հան­դէ­սի ըն­թաց­քում, օ­պե­րա­տիւ-մար­տա­վա­րա­կան «Իս­կան­դեր» հրթի­ռա­յին հա­մա­կար­գի ցու­ցադ­րու­թիւ­նից յե­տոյ, ո­րոշ շրջա­նակ­ներ ու յատ­կա­պէս ընդգ­ծո­ւած ռու­սա­տեաց­ներ հե­տե­ւո­ղա­կա­նօ­րէն հա­սա­րա­կու­թեա­նը փոր­ձում են հա­մո­զել, որ այդ հա­մա­կար­գը բա­ցար­ձա­կա­պէս չի բարձ­րաց­նում հայ­կա­կան բա­նա­կի մար­տու­նա­կու­թիւ­նը, մե­ծաց­նում է ­Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գու­թեան սպառ­նա­լի­քը, քա­նի որ եր­կի­րը վե­րա­ծում է թի­րա­խի, եւ որ այդ հա­մա­կար­գը եր­բեք չի կրա­կե­լու, քա­նի որ նախ նրան թոյլ չեն տայ, երկ­րորդ՝ դրա հե­տե­ւանք­նե­րը կը լի­նեն կոր­ծա­նա­րար մեզ հա­մար:

Հան­րա­յին կար­ծի­քի նկատ­մամբ այս քա­րոզ­չա­կան էքս­պան­սիան (ծա­ւա­լու­մը) այն­պի­սի ջեր­մե­ռան­դու­թեամբ է ի­րա­կա­նաց­ւում, կար­ծես յար­ձակ­ման թի­րա­խում ոչ թէ սե­փա­կան հա­սա­րա­կու­թիւնն է, այլ՝ հա­կա­ռա­կոր­դի, ո­րին պէտք է հո­գե­բա­նօ­րէն ոչն­չաց­նել ցան­կա­ցած գնով ու ցան­կա­ցած մե­թո­դով:

Մինչ­դեռ ի­րա­վի­ճակն ա­ւե­լի քան պարզ է ու բա­ցատ­րե­լի:
Նախ՝ ինչ վե­րա­բե­րում է «Իս­կան­դեր» հա­մա­կարգն օգ­տա­գոր­ծել թոյ­լատ­րե­լուն. հարկ է նշել, որ այն ձեռք է բե­րել ­Հա­յաս­տա­նի բա­նա­կը: Եւ, ըստ էու­թեան, հէնց Հ.Հ. ԶՈւ.ն­ է ո­րո­շե­լու՝ ե՞րբ, որ­տե՞ղ ու ինչ­պէ՞ս այն օգ­տա­գոր­ծել: Ե­թէ ­Հա­յաս­տա­նի կամ Ար­ցա­խի հա­մար օր­հա­սա­կան ի­րա­վի­ճակ ստեղ­ծո­ւի, ­Հա­յաս­տա­նը չի սպա­սե­լու, թէ ­Մոս­կո­ւա­յից կամ ­Վա­շինգ­տո­նից կը տա՞ն այն կի­րա­ռե­լու թոյլ­տո­ւու­թիւն, թէ ոչ: Էլ չենք խօ­սում այն մա­սին, որ ձեռք բե­րե­լով «Իս­կան­դեր»ը, Հ.Հ. ԶՈւ.ն զ­գա­լիօ­րէն մե­ծաց­նում է ­Հա­յաս­տա­նի դե­րը տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին անվ­տան­գու­թեան հա­մա­կար­գում:

Միւս կող­մից՝ առ­նո­ւազն քա­ղա­քա­կան անգ­րա­գի­տու­թիւն է պնդու­մը, թէ այդ հա­մա­կար­գի ձեռք­բե­րու­մը ­Հա­յաս­տա­նը վե­րա­ծում է պո­տեն­ցիալ (հա­ւա­նա­կան) թի­րա­խի, յատ­կա­պէս՝ ՆԱՏՕի եւ ­Թուր­քիա­յի կող­մից: ­Մի քա­նի մի­ջու­կա­յին գեր-տէ­րու­թիւն­ներ նե­րա­ռող ­Հիւ­սիս-ատ­լան­տեան ­Դա­շին­քին «Իս­կան­դեր»ով սպառ­նալ կա­րող է միայն խե­լա­պա­կա­սը: Ե­թէ շար­ժո­ւենք այդ տրա­մա­բա­նու­թեամբ, ա­պա ՆԱՏՕն պէտք է սպառ­նա­լիք հա­մա­րի ի­րեն սահ­մա­նա­կից բո­լոր այն երկր­նե­րին, ո­րոնք ան­գամ մի­ջին հե­ռա­հա­րու­թեան հրե­տա­նա­յին, հրթի­ռա­յին կամ հրաձ­գա­յին մի­ջոց­ներ ու­նեն ի­րենց ար­սե­նա­լում (զի­նա­պա­հեստ): Իսկ ընդ­հա­նուր առ­մամբ ­Հա­յաս­տա­նը ՆԱՏՕի հա­մար կա­րող էր թի­րախ հա­մա­րո­ւել «Իս­կան­դեր»ը ձեռք բե­րե­լուց դեռ շատ ա­ռաջ, երբ այս­տեղ տե­ղա­կա­յո­ւեց ռու­սա­կան ռազ­մա­կա­յա­նը:

Ինչ վե­րա­բե­րում է ­Թուր­քիա­յին, ա­պա ­Հա­յաս­տա­նը նրա հա­մար հի­մա նոյն­քան թի­րախ է, որ­քան էր դրա­նից ա­ռաջ: Հ­նա­րա­ւո՞ր է աշ­խար­հում գտնել քիչ թէ շատ դա­տե­լու ու­նա­կու­թիւն ու­նե­ցող ո­րե­ւէ մէ­կին, ով կար­ծում է, որ մին­չեւ այդ հա­մա­կար­գի ձեռք բե­րու­մը ­Հա­յաս­տա­նը ­Թուր­քիա­յից ո­րե­ւէ սպառ­նա­լիք չու­նէր:

Ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ մե­րօ­րեայ քա­րոզ­չա­կան «կո­լա­բո­րա­ցիո­նիստ­նե­րը» (դա­ւա­դիր­նե­րը) ­Հա­յաս­տա­նի հա­մար «Իս­կան­դեր»ի ձեռք­բեր­ման նպա­տա­կա­յար­մա­րու­թիւ­նը քննե­լիս հա­մես­տօ­րէն շրջան­ցում են այն փաս­տը, որ այդ հա­մա­կարգն ա­ռա­ջին հեր­թին ոչ թէ նոյ­նիսկ Ադր­բե­ջա­նի, այլ հէնց ­Թուր­քիա­յի դէմ է զսպող, կան­խար­գե­լիչ գոր­ծօն դառ­նում, ո­րով­հե­տեւ մարդ­կա­յին, ռազ­մա­կան եւ տնտե­սա­կան ռե­սուրս­նե­րի (պա­շար­նե­րի) այն ան­հա­մե­մա­տե­լի տար­բե­րու­թիւ­նը, ո­րը կայ ­Թուր­քիա­յի եւ Հա­յաս­տա­նի մի­ջեւ, հնա­րա­ւոր է գո­նէ մաս­նա­կիօ­րէն փոք­րաց­նել հէնց նման ռազ­մա­վա­րա­կան նշա­նա­կու­թեան հա­մա­կարգ­նե­րի, զին­տեխ­նի­կա­յի ձեռք­բեր­ման մի­ջո­ցով:

Թուր­քիա­յի հնա­րա­ւոր յար­ձա­կու­մը միշտ յան­գեց­նե­լու է ­Հա­յաս­տա­նի եւ հայ ժո­ղովր­դի գո­յա­պայ­քա­րի: Իսկ այդ դէպ­քում ար­դա­րա­ցո­ւած է ցան­կա­ցած, ան­գամ՝ մի­ջու­կա­յին զէն­քի կի­րա­ռու­մը: Այս ի­մաս­տով, ե­թէ իս­կա­պէս ­Հա­յաս­տա­նը ըն­դա­մէ­նը մէկ դի­վի­զիոն (բա­ժան­մունք) հա­մա­կարգ է գնել, ինչ­պէս պնդում են ռու­սա­կան աղ­բիւր­նե­րը, ա­պա այն քիչ է: Որ­քան էլ ա­նի­րա­կան թո­ւայ, ո­րոնք կը ստի­պեն ­Թուր­քիա­յին՝ ան­գամ մտքի ծայ­րով չանց­կաց­նել թի­րա­խա­ւո­րել ­Հա­յաս­տա­նը:

Ի­րա­կա­նում ան­կա­խու­թեան 25 տա­րի­նե­րին ­Հա­յաս­տա­նի հիմ­նա­կան ան­նե­րե­լի բաց­թո­ղումն ե­ղել է հէնց այն, որ չի ա­ռաջ­նոր­դո­ւել ­Թուր­քիա­յի հա­մար սպառ­նա­լիք դառ­նա­լու ռազ­մա­վա­րու­թեամբ, նաեւ՝ տե­ղա­կան ռազ­մար­դիւ­նա­բե­րու­թեան հա­մար­ժէք հա­մա­լիրն ստեղ­ծե­լու մի­ջո­ցով:

Ո­րե­ւէ մէ­կը չի կա­րող պնդել, որ ե­թէ ար­դէն «Իս­կան­դեր» հա­մա­կարգ ու­նենք, ու­րեմն Ադր­բե­ջա­նից ­Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի անվ­տան­գու­թեան ա­պա­հո­վագր­ման հար­ցը վերջ­նա­կա­նա­պէս լու­ծո­ւել է, եւ այ­լեւս ա­նե­լիք չկայ: Ա­նե­լիք կայ եւ շատ՝ կա­պո­ւած ինչ­պէս ներ­կա­յիս բնագ­ծերն ու յե­նա­կէտ­ներն ու­ժե­ղաց­նե­լու եւ ժա­մա­նա­կա­կից տեխ­նի­կա­կան մի­ջոց­նե­րով յա­գեց­նե­լու, այն­պէս էլ հա­կա­ռա­կոր­դի դի­վեր­սիոն (խա­փա­նա­րար) յար­ձա­կում­նե­րի ժա­մա­նակ, մար­տա­վա­րա­կան նշա­նա­կու­թեան ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րում թշնա­մու կեն­դա­նի ու­ժի, ու­ղեկ­ցող տեխ­նի­կա­կան մի­ջոց­նե­րի ոչն­չաց­ման, ա­ռաջ­խա­ղա­ցու­մը կանգ­նեց­նե­լու եւ ար­դիւ­նա­ւէտ յար­ձա­կում կազ­մա­կեր­պե­լու հետ:

Այս­տեղ «Իս­կան­դեր»ը օգ­նել չի կա­րող: ­Բայց ե­թէ ամ­բողջ աշ­խարհն ա­ռաջ­նոր­դո­ւէր բա­ցա­ռա­պէս այս տրա­մա­բա­նու­թեամբ, ա­պա մի­ջու­կա­յին զէնք ընդ­հան­րա­պէս չէր ստեղ­ծո­ւի, ե­ղած­ներն էլ վա­ղուց ար­դէն ոչն­չա­ցո­ւած կը լի­նէին: ­Մի­ջու­կա­յին զէն­քը չի ստեղծ­ւում ա­ռա­ջին իսկ դի­վեր­սիա­յի ձեռ­նարկ­ման կամ դի­պու­կա­հար մէկ-եր­կու կրա­կո­ցի դէպ­քում կի­րա­ռե­լու հա­մար: Այն ստեղծ­ւում է պա­տե­րազ­մի սպառ­նա­լիք ստեղ­ծե­լու կամ այդ սպառ­նա­լի­քը չէ­զո­քաց­նե­լու, սահ­մա­նա­փա­կե­լու հա­մար:

Հա­յաս­տանն ու Ադր­բե­ջա­նը մի­ջու­կա­յին զէնք ու­նե­նա­լու ի­րա­ւունք չու­նեն: Ն­րանց եւ նրանց պէս երկր­նե­րի հա­մար «Իս­կան­դեր»ի նման հա­մա­կարգ­նե­րը ձեռք են բե­րում ի­րենց հա­կա­մար­տու­թեան եւ ա­ռա­ւե­լա­գոյ­նը տա­րա­ծաշր­ջա­նի մասշ­տա­բով մի­ջու­կա­յին զէն­քի նշա­նա­կու­թիւն: Փաստ չէ, որ վա­ղը նաեւ Ադր­բե­ջա­նը դրա­նից ձեռք չի բե­րե­լու: Ե­թէ նման հա­մա­կար­գե­րը նո­ւա­զեց­նում են մասշ­տա­բա­յին եւ ան­կան­խա­տե­սե­լի հե­տե­ւանք­նե­րով յղի պա­տե­րազմ­նե­րի հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը, ա­պա ին­չո՞ւ չու­նե­նալ: Ու­րեմն ա­ւե­լի լաւ է մշտա­պէս ապ­րել այդ պա­տե­րազ­մի սպառ­նա­լի­քի պայ­ման­նե­րո՞ւմ:

Իսկ ե­թէ հա­մա­րում են, որ, միեւ­նոյն է, ան­գամ այդ հա­մա­կարգ­նե­րի ձեռք­բե­րու­մը նման պա­տե­րազմ­նե­րը չի նո­ւա­զեց­նե­լու, ա­պա ի՞նչ ա­նել. սպա­սել, թէ ե՞րբ հա­կա­ռա­կորդն այն ձեռք կը բե­րի: Ադր­բե­ջա­նին պա­տե­րազ­մի ըն­դա­մէ­նը չորս օր անհ­րա­ժեշտ ե­ղաւ՝ «Ս­մերչ» ռէակ­տիւ հա­մա­զար­կա­յին կա­յանք­նե­րը գոր­ծո­ղու­թեան մէջ դնե­լու հա­մար: Հ­նա­րա­ւո՞ր է բա­ցա­ռել ա­ռա­ւել մեծ հե­ռա­հա­րու­թեան եւ կոր­ծա­նա­րար ու­ժով օժ­տո­ւած հրթի­ռա­յին հա­մա­կարգ­նե­րի կի­րա­ռու­մը ֆա­շա­կան մի երկ­րի կող­մից, որ­տեղ քնում ու զարթ­նում են ցան­կա­ցած գնով ­Հա­յաս­տանն ու Ար­ցա­խը երկ­րի ե­րե­սից ջնջե­լու մար­մա­ջով:

Ե­թէ, Աս­տո­ւած մի ա­րաս­ցէ, Ադր­բե­ջանն ու­նե­նար նման հա­մա­կարգ եւ ըն­դա­մէ­նը ցու­ցադ­րէր իր զօ­րա­հան­դէ­սում, ի՞նչ էին ա­սե­լու նոյն այդ շրջա­նակ­նե­րը, շնոր­հա­կա­լու­թի՞ւն էին յայտ­նե­լու ռուս­նե­րին եւ ­Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րին, որ խու­սա­փել են, նրանց ներ­կա­յաց­րա­ծի հա­մա­ձայն, բա­ցար­ձա­կա­պէս ան­պէտք այդ հա­մա­կար­գը ձեռք բե­րե­լուց… Ո՛չ, չկաս­կա­ծէք՝ նրանք ամ­բողջ կո­կոր­դով բղա­ւե­լու էին, որ «ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կից» ­Ռու­սաս­տա­նը հեր­թա­կան հա­րո­ւածն է հասց­նում ­Հա­յաս­տա­նի թի­կուն­քին, իսկ այս­տեղ շա­րու­նա­կում են 80ա­կան­նե­րի զէն­քով զի­նել զի­նո­ւոր­նե­րին: